Wróbel, Piotr
"Der loyalitätskonflikt des deutschen
Offizierkorps in der Revolution
1918-1920", Ekkehart P. Guth, Frankfurt
am Main [etc.] 1983 : [recenzja]
Przegląd Historyczny 75/4, 834-835
1984
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
834
Z A P IS K IS zk ic e z historii socjologii polskiej, p ra c a zbiorow a pod re d a k c ją
K azim ierza Z. S o w y , I n s ty tu t W ydaw niczy P ax , W arszaw a 1983, s. 428.
Z w iązki socjologii polskiej z tra d y c ją naro d o w ą, ak ty w n o ść m yśli socjologicz nej wobec problem ów n u rtu ją c y c h n aró d — oto p u n k t w y jśc ia ro zw ażań p rze d sta w ian y c h w p rac y n ap isan e j przez uczniów i w sp ó łp raco w n ik ó w prof. P a w ła R y b i c k i e g o i zadedykow anej m u z okazji jubileuszu.
A u torzy stw ie rd z ają, że p olska socjologia a k a d em ick a — późno, ale za to silnie z in sty tu c jo n alizo w a n a, k ie ru ją c a się k u p ro b lem aty ce u n iw ersa ln ej i w y raźn ie o g ra n ic za jąc a sw oje pole b a d a ń — n iew iele m a cech tzw. szkoły naro d o w ej. K w estie szczególnie isto tn e dla społeczeństw a polskiego — p ro b lem n a ro d u , tożsam ości k u ltu ro w e j oraz in te g raln o śc i i su w erenności politycznej — p o dejm ow ali n a to m ia st n ie je d n o k ro tn ie p rze d sta w ic ie le innych dyscyplin; w te n sposób rodzim a m yśl socjologiczna tw o rzy ła się w znacznej m ierze poza fo rm a ln y m i g ra n ic a m i socjologii ja k o dyscypliny n au k o w e j. N ie-akadem ickość oraz p o z a in sty tu c jo n a ln y sposób po w sta w a n ia tego bogatego przecież dorobku (od Józefa S upińskiego poczynając) odbiły się n a d e r n ie k o rz y stn ie n a jego w spółczesnej znajom ości. N asi socjologow ie ch ętn iej się g a ją do w zorów socjologii św iatow ej, z polskiej zaś b io rą to, co w isto cie należy do n u r tu św iatow ego.
C elem om aw ian ej p ra c y je s t p rzy n a jm n ie j szkicow e p rze d staw ie n ie sylw etek uczonych godnych, zdaniem auto ró w , uw agi, a zarazem najczęściej zapom nianych. Część pierw sza, poprzedzona te k ste m om aw iający m o siągnięcia nau k o w e P. R y bickiego i k ró tk im w pro w ad zen iem w te m a ty k e całego zbioru, pośw ięcona została socjologom o o rie n ta c ji p ozytyw istycznej (Józefow i S up iń sk iem u , Z ygm untow i H e- ryngow i, L eonow i W in iarsk iem u , E razm ow i M ajew skiem u, B ronisław ow i W ró b le w skiem u). W części dru g iej p rez en to w an i są przeciw nicy p o d ejścia p o zy ty w isty c zn e go (Feliks K oneczny, J a n K aro l K ochanow ski-K iorw in, F elik s M ły n arsk i, W ład y sław G rabski, Jó zef C h a ła siń sk i — te n o sta tn i je s t chyba je d y n y m znanym szerzej obecnie spośród b o h a te ró w tom u). Część trze cia o m a w ia dorobek in ic ja to ró w ró ż nego ro d za ju b a d a ń szczegółow ych (ks. A lek san d er W óycicki, Z ofia D aszy ń sk a-G o - lińska, S tan isław R ychliński, .W ładysław O kiński, Z y g m u n t M ysłakow ski, ks. F r a n ciszek M irek). K ończą p rac ę streszczenia angielskie, fra n c u sk ie i w łoskie.
P o m ija ją c ju ż inne jej a tu ty , przyznać trze b a, że św ieżość te m a tu p rzy sp a rz a p ra c y w iele w arto ści. Jed n o cześn ie je d n a k w y p ad a się zastanow ić, czy zapom nie nie n ie k tó ry ch z o m aw ian y ch p o staci nie było sta n e m n a tu ra ln y m . W części p rz y p ad k ó w in te re su ją c y dla w spółczesnego odbiorcy m oże być w n ajw ięk szy m sto p n iu o ry g in aln y sposób schodzenia n a m anow ce. W szystko to zn ak o m ite św iad ectw a sw ojego czasu, rza d k o k ie d y je d n a k część trw ałe g o d o ro b k u m y śli polskiej.
T. K.
E k k e h ą rt P. G u t h, Der L o y a lit ä ts k o n flik t des deutschen O ffiz ie r
k orps i n der R ev o lu tio n 1918—20, „E uropäische H o ch sch u lsch riften ”.
R eihe III — „G eschichte un d ih re H ilfsw isse n sch a ften ”, P e te r L ang, F ra n k fu r t am M ain—B e rn —N ew Y ork 1983, s. 256.
W ro zw aż an ia ch n ad re w o lu c ją 1918 ro k u w N iem czech zw rac a się zazw yczaj uw agę n a po staw y i podziały u g ru p o w a ń rew o lu cy jn y ch . Z nacznie rzadziej a n a liz u je się koncepcje i w e w n ę trz n e g ranice, k tó re dzieliły obóz k o n trre w o lu cji. J e d n ą z jego głów nych części, o d d ziały w u ją cą później stale n a sy tu a c ję po lity czn ą w R e p u b lic e W eim arskiej, był k o rp u s oficerski. E k k e h ą rt P. G u t h, h is to ry k i o ficer B und esw eh ry , p rze d sta w ia re a k c je i działan ia oficerów w n a jb a rd z ie j k o n flik to
Z A P IS K I
835
w ych m o m e n ta ch la t 1918—1920, docieka ja k n a p o sta w y w ojskow ych w pływ ało poczucie lo ja ln o śc i i h o n o ru z je d n ej, a w zględy p rak ty c zn e , p o trze b a chw ili i n a cisku now ej w ład z y z d rugiej strony. R ozpoczyna od re a k c ji najw yższego dow ódz tw a na c e sa rsk i p la n w ojskow ego stłu m ie n ia rew o lu c ji i od ucieczki K aisera. P rz e d sta w ia podzielone o pinie i odm ienne rozkazy dow odzących, (niezdecydowanych, czy strze la ć do d e m o n stru ją c y c h w B erlinie, ja k ą p o lity k ę prow adzić w obec R a d y P e ł nom ocników L udow ych, czy w y k o rz y sta ć w ra c a ją c e do stolicy w o jsk a i p rz e p ro w adzić a n ty re p u b lik a ń s k i zam ach stan u . D ziałania a rm ii w ym ierzone w rew o lu cję u tru d n ia ły w ła śn ie głębokie podziały k o rp u su oficerskiego — tra d y c y jn e i now o p o w stające w ra m a c h opisyw anej przez a u to ra p o lity za cji oficerów . G uth p rz e d sta w ia n a ra s ta n ie w e w n ętrz n y ch k o n flik tó w w w o jsk u w okół w aru n k ó w pokoju, F reik o rp só w , in te rw e n c ji n a L itw ie i Łotw ie, puczu K appa. O pisuje w y d arze n ia in te g ru ją c e i ro z b ija ją c e arm ię, w iążące ją z now ym rząd em i pog łęb iające p rz e paść m iędzy o fice ra m i a działaczam i stojącej u w ładzy SPD.
K siążka p o w sta ła pod n au k o w ą o pieką prof. W. J. M o m m s e n a lecz ro b i w ra że n ie n ie ró w n e j. W iele now ych in fo rm ac ji i re fle k s ji w noszą dw a pierw sze ro z działy dotyczące w y d a rz e ń k o ń ca 1918 roku, p o w sta łe w op arciu o dogłębną analizę źródeł, najczęściej spuścizn po w yższych dow ódcach z tego okresu. T rzy pozostałe rozdziały o p a rte zo stały głów nie o lite r a tu rę i nie w ychodzą poza jej dotychczaso we u sta le n ia.
P. W.
S ta n is la v B i m a n, J a ro s la v M a l í ř , Kariéra učitele tělocviku, S ev ero česk é n a k la d a te lstv í, Ú stí n a d L ab em 1983, s. 373.
Pod nieco za gadkow ym dla czyteln ik a polskiego ty tu łem , p o d y k to w an y m chy ba han d lo w y m i in te re sa m i w y d aw n ic tw a, u k a z a ła się solidna b io g rafia K o n ra d a H enleina, sm u tn ej pam ięci n acjo n a listy c zn e g o działacza niem ieckiej m niejszości w C zechosłow acji, k tó ry w niósł pew ien w k ła d w k a ta s tro fę R e p u b lik i n a je sie n i 1938 r.
W praw dzie fo rm a e d y to rsk a obliczona została na szerszy k rą g czyteln ik ó w za in te reso w an y c h nie ty le h isto rią , ile w szelkim i opow ieściam i biograficznym i, je d n a k p rac a za słu g u je n a uw agę ta k ż e zaw odow ych h isto ry k ó w oraz w szystkich, k tó rzy b ardziej n a serio in te re s u ją się dziejam i najn o w szy m i. O bydw aj au to rz y w y k o rz y sta li liczne m a te ria ły arc h iw aln e , o czym p rzek o n ać się m ożna tylk o z k r ó t kiej i ogólnikow ej in fo rm a c ji n a o sta tn ic h stro n ach . W ym ien iają ta m a k ta p rz e chow yw ane w c e n tra ln y c h i reg io n aln y ch arc h iw a c h czechosłow ackich oraz w a r chiw um poczdam skim w NRD. P raw d o p o d o b n ie w zględy na p o p u la rn y c h a r a k te r edycji spow odow ały, że k sią żk ę pozbaw iono całk o w icie przypisów , co stało się z w ielk ą s tr a tą dla czytelników . Nie m niej k aż d y h isto ry k m oże zo rien to w ać się p rzy n a jm n ie j w przy b liżen iu podczas le k tu ry , że w sk az an e przez au to ró w d o k u m e n ty p osłużyły nie tylko ozdobie, lecz rzeczyw iście sta ły się p o d staw ą źródłow ą pracy. O prócz tego spotkać m ożna dane za cz erp n ię te z p ra sy (bardzo w ażne dla poznania m eto d a g ita c ji p a r tii H en le in a oraz n ie k tó ry c h inn y ch zagadnień), ja k rów nież z in n y c h p u b lik a cji. In te re s u ją c y m — nie ty lko n iefachow ych cz y te ln i ków — u zu p e łn ie n ie m są liczne ilu stra cje.
-O H enleinie i jego p a rtii pisano ju ż w iele, zarów no w C zechosłow acji, ja k poza je j g ranicam i. D ość często zrozum iałe em ocje polityczne a u to ró w p ro w a d ziły do n a d e r uproszczonych ocen i w niosków . W niem ieckich kołach rew iz jo n isty c zn y c h p o ja w iały się p ró b y re h a b ilita c ji tego p o lity k a, k tó ry p rzyczynił się nie ty lko do tra g e d ii C zechosłow acji, lecz ta k że do d ra m a tu n iem ieckiej m niejszości zamieszku-*
