Kieniewicz, Jan
"Descobrimentos e Renascimento.
Formas de ser e pensar nos séculos XV e
XVI", Luis Filipe Barreto, Lisboa 1983 :
[recenzja]
Przegląd Historyczny 75/2, 362-363
1984
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
362 Z A P I S K I
W sum ie n a ry n k u znalazła się pozycja o dużym znaczeniu, o tw ie ra ją c a p e r sp e k ty w y w P olsce m ało znane. Nie w ykluczone, że skłoni h isto ry k ó w do z a in te re so w an ia się o ry g in ałam i i p rz e d sta w ia n ą w nich P o rtu g a lią . Do zajęć p rak ty c zn y c h n a to m ia st n ależ ało b y „K ro n ik ” używ ać z dużą ostrożnością.
J . K .
L uis F ilip e B a r r e t o , D escobrim entos e R enascim ento. F orm as de
ser e pensar nos séculos XV e XVI, Im p re n sa N acional — C asa de
M oeda, L isboa 1983, s. 327.
T y tu ł zapo w iad a w ięcej niż m ógł a u to r dokonać. Mimo to w śró d w ielu p u b li k a c ji pośw ięconych p o rtu g alsk im O d k ry cio m i ren esan so w ej E u ro p ie a w y danych p rzy o k az ji X V II e u ro p e jsk ie j w y sta w y sztuki, k u ltu r y i n a u k i w L izbonie, ta w y ró żn ia się a m b ic ją now ego podejścia do znanego te m a tu . A u to r n a nieszczęście chciał u ją ć od ra z u bardzo w iele zagadnień, rozw iązać rów nocześnie k w estię s to sunku, do obcej cyw ilizacji, ja k i sens O d k ry ć ja k o w y ra zu p o rtu g alsk ieg o R e n e sa n su . Do tego celu w y k o rz y sta ł o b sz ern ą lite r a tu r ę p o d ejm u ją cą sp ra w y zw iązane z przejściem od średniow iecza do now ożytności, to zw łaszcza, co się u ta r ł a n a z y w ać szkołą „A nnales” . R ów nocześnie w zgodzie z lan so w an y m i przez n ią te n d e n c ja m i w łączył do sw ego w a rs z ta tu co tylk o je s t dzisiaj now ego czy m odnego w filozofii n au k i, sem antyce, socjologii itp . B a la st w ch ło n iętej w ied zy o k az ał się zb y t ciężki.
K ilkudziesięcio stronicow e ro zw aż an ia w stęp n e n ie są o ry g in aln e, a le u d a tn ie z e sta w ia ją obecny sta n b a d a ń n a w ią zu jąc zręcznie do te m a ty k i p o rtu g alsk iej.. Z w ią zek z zasadniczą częścią p rac y n ie został w p ełn i dow iedziony. T a zaś dzieli się na dw ie części, p rz y czym isto ta podziału w y d a ła m i się zaw iła i nie u za sa d n io n a w y sta rc za ją co za w arto śc ią. W p ierw szej („A d ialectica das A n tropologias”) zn alazły się trz|y szkice w y k a z u ją c e d o b rą znajom ość źródeł i ciek aw y k w e stio n a riu sz p y ta ń . P ierw szy o m a w ia d y sk u rs h isto rio g ra f iczny w dziele G om esa E an esa de Z u ra ry „C ronica da G u in é”, d ru g i p o ró w n u jąc dzieła D u a rte B arbosy i T hom e P ire sa ocenia proces fo rm o w a n ia się o b raz u W schodu, trz e c i pośw ięcony został o brazow i B razylii i In d ian in a. Część d ru g a („A sa b ed o ria do m a r”) je s t w y ra ź n ie w sty lu M. F u - с a u 1 1 i dotyczy zw łaszcza k a te g o rii p o zn a n ia w „E sm eraldo do S itu O rbis” D u a rte P acheco P e re iry o ra z d ialogu cy w ilizacyjnego w dziele G arcia da O rty.
Z a sta n a w ia ją c się n a d dw om a szk icam i zw iązanym i z obszarem p e n e tra c ji a z ja ty c k iej P o rtu g a lc zy k ó w dochodzę do w niosku, że dość w y szu k a n a term in o lo g ia i bogate zapożyczenia z w ielu n a u k n ie p rzy n io sły re z u lta tó w o d p o w iad a ją cy c h w ło żonem u w ysiłkow i. Owszem, k o n sta ta c je ju ż zn an e zostały p rze d staw io n e w now ej fo rm ie a czasem n a w e t w ypadło to o ry g in aln ie. A le w szystko to m ożna w ydobyć ze źró d eł bez ta k skom plikow anych zabiegów i zre sztą dow odem m oże być lit e r a tu r a przedm iotu. U siłując n a w ła sn ą rę k ę nieco podobnych sposobów przezw y cię żenia b a rie r dzielących od źró d ła i p rze d staw io n e j w n im rzeczyw istości n ie tw ie r dzę, że je s t to w ysiłek bezcelow y. S zereg s p ra w dotyczących p rocesu sta w a n ia się P o rtu g a lc zy k ó w w zetk n ięciu z O bcym w y m ag a z pew nością b a rd z iej złożonych narzędzi. N iebezpieczeństw a są je d n a k ogrom ne.
A u to r nie dok o n ał pod su m o w an ia sw ych rozw ażań . To, co m ożna w y sn u ć z p o szczególnych szkiców , nie w ydało m i się sp e cja ln ie now e. N a pew no sp o tk a n ie z Innym i, d y sk u rs o In n ej C yw ilizacji, b y ły w ysiłkiem o grom nym w poszu k iw an iu środków w y ra ż e n ia ca łk ie m now ych horyzontów . R e z u lta ty u zy sk an e przez P o r tu galczyków w y d a ją się szczególnie in te re su ją c e . W ydaje się je d n a k , że n ależało b y się skupić n a procesach, ja k ie m ia ły m ieisce w sp o tk a n iu dw u cyw ilizacji a dopiero potem z a sta n aw ia ć się n a d p rze o b ra żen iam i E uropy.
Z A P I S K I ЗбЗ
K siążk a je s t in te re su ją c a ta k że ja k o p rz y k ła d rec ep cji p ew n e j te n d e n c ji w h i sto rio g rafii. W zbudza od te j stro n y w iele zastrzeżeń. Z arazem je d n a k pokazuje o g ro m n y skok, ja k i n a s tą p ił w p o rtu g a lsk ie j n au ce histo ry czn ej w o sta tn im dziesię cioleciu. R e z u lta ty n ie są w p ra w d zie olśniew ające, ale w zbudzone w ątp liw o ści p o w in n y ow ocow ać w dalszych b ard z iej pogłębionych ujęciach.
J . K .
I. P. J e r m o ł a j e w, Sriednieje Powołż ie w o w t o r o j połowinie
X V I — X V I I w w . (Uprawienie k a z a ń s k im krajem ), Iz d a tielstw o K azan - skogo U n iw ersitieta , K az an 1982, s. 223.
A utor, w o p a rc iu o zachow ane arc h iw a lia , źródła d ru k o w a n e oraz ro sy jsk o ję - zyczną lite r a tu rę przedm iotu, p rz e d sta w ia genezę i ew olucję org an ó w a d m in is tra c ji ro sy jsk iej n a obszarze byłego C h a n a tu K azańskiego w la ta c h 1552— 1708. D ata pie rw sz a to zdobycie K az an ia o raz m ia n o w an ie pierw szych w ojew odów rosyjskich. D ru g a d a ta to re o rg a n iz a c ja w ładzy p ro w in cjo n a ln ej n a obszarze całego p a ń stw a — u tw o rze n ie gu b ern i. J e d n a k w b re w p o d ty tu ło w i a u to r pośw ięcił znaczną część p racy k w estio m niezu p ełn ie b lisk im zasad n iczem u tem atow i, co zachw iało nieco p ro p o r cje, aczkolw iek nie pom niejszyło w arto śc i pracy . U w aga ta odnosi się głów nie do n a z b y t szerokiego om ów ienia p o w sta ń an ty ro sy jsk ic h n a obszarze środkow ego P o w ołża w XVI—X V II w. — tzw . w o jn y kazań sk iej 1552— 1557, p o w sta ń la t siedem dziesiątych i osiem dziesiątych X V I w., p o w sta ń z o k resu „sm u ty ” (zw raca uw agę p o d k reśle n ie n ie u d an e j p ró b y uniezależnifenia się w ted y K az an ia od M oskw y fo rso w an e j przez d ia k a Szulgińa) i p o cz ątk u la t sześćdziesiątych X V II w . oraz b u n tu z czasów tzw . dru g iej w o jn y chłopskiej pod p rzyw ództw em S. R azina. M im o że przy an a liz ie b u n tó w „kazań sk ich ” n ajw a ż n ie jsz ą rolę ja k o czynnik sp raw czy od g ry w a dla a u to ra w alk a klasow a, to n ie tr a c i ó n z pola w idzenia elem en tó w w a lk i n aro d o w o ś ciow ej i pozaekonom icznej, w ielo letn iej w rogości ludności P ow ołża do R osji, a także p o k az u je cyniczną p o lity k ę M oskw y w sto su n k u do tego o b szaru (ek ste rm in ac ja fizyczna przyw ódczej k la sy feu d a łó w lu b ku p n o jej lojalności, w y k o rz y sty w an ie róż nic etnicznych i w rogości m iędzy p lem ien ń ej, kolonizacja ro sy jsk a, d re n a ż finansow y i gospodarczy i in.). W po d staw o w y ch te m aty cz n ie p a rtia c h te k s tu a u to r d a je obraz ro zw o ju s tr u k tu r y a d m in istra c ji w środkow ym Pow ołżu podnosząc fa k t, że w sto su n k u do tego o bszaru w y p ra co w a n o w iele zasad p rz y d a tn y c h po tem w e k sp an sji R osji n a in n e te ry to ria n ie ro sy jsk ie , oraz że w łaśn ie tu ta j zastosow ano po raz p ie rw sz y w R osji system w ład zy w ojew odów , a w zorce k az ań sk ie przeniesiono W X V II w. n a o b szar całej R osji. N a uw agę za słu g u ją ró w n ież now e u sta le n ia i p ropozycje b adaw cze w z a k resie h isto rii specyficznego p rik a z u K azańskiego, o rg a n u zw ierzchniego w sto su n k u do Pow ołża.
K siążk a zao p atrzo n a je s t w in d e k sy osobow y i g eograficzny. L e k tu rę u ła tw ia d o b ra m ap k a środkow ego P ow ołża w X V II w. N iestety, pow ażnym m a n k am e n te m je s t b ra k in d e k su przedm iotow ego, k tó ry szczególnie w tego ro d z a ju p u b lik a cjac h p o w in ie n sta n o w ić in te g ra ln ą część te k stu .
K. S. D rukarze d a w n e j Polski od X V I do X V I I I w i e k u t. I: Małopolska, cz. 1: w i e k X V— X V I , p ra c a zbiorow a pod re d a k c ją A lodii K a w e c k i e j - G r y c z o w e j , Z a k ła d N arodow y im . O ssolińskich — W y d aw nictw o, W roclaw —W arszô w a—K ra k ó w —G dańsk—Łódź 1983, s. 393, ilu str.
K siążk a je s t k o le jn y m tom em historyczno-encyklopedycznego o p rac o w a n ia dzie jó w k siążk i i ru c h u w ydaw niczego przedrozbiorow ej R zeczypospolitej. D otychczas
