Informacja o Działalności Rzecznika Praw Dziecka za Rok 2017 : oraz uwagi o stanie przestrzegania praw dziecka

INFORMACJA O DZIAŁALNOŚCI

RZECZNIKA PRAW DZIECKA

ZA ROK 2017

ORAZ UWAGI

O STANIE PRZESTRZEGANIA PRAW DZIECKA

Warszawa 2018

Każdemu, kto tonie, należy podać rękę!

Irena Sendlerowa

SPIS TREŚCI

I. RZECZNIK PRAW DZIECKA ... 7

II. OCHRONA PRAW DZIECKA ... 12

1. PRAWO DO ŻYCIA I OCHRONY ZDROWIA ... 12

1.1. Wystąpienia generalne dotyczące prawa dziecka do życia i ochrony zdrowia ... 13

1.2. Sprawy indywidualne związane z prawem dziecka do życia i ochrony zdrowia ... 56

2. PRAWO DO WYCHOWANIA W RODZINIE ... 85

2.1. Wystąpienia generalne w zakresie prawa do wychowania w rodzinie ... 86

2.2. Sprawy indywidualne związane z prawem do wychowania w rodzinie ... 122

3. PRAWO DO GODZIWYCH WARUNKÓW SOCJALNYCH ... 159

3.1. Wystąpienia generalne w zakresie prawa do godziwych warunków socjalnych ... 160

3.2. Sprawy indywidualne związane z prawem dziecka do godziwych warunków socjalnych ... 183

4. PRAWO DO NAUKI ... 216

4.1. Wystąpienia generalne w zakresie prawa do nauki ... 217

4.2. Sprawy indywidualne związane z prawem dziecka do nauki ... 244

5. PRAWO DO OCHRONY PRZED PRZEMOCĄ, OKRUCIEŃSTWEM, WYZYSKIEM, DEMORALIZACJĄ, ZANIEDBANIEM ORAZ INNYM ZŁYM TRAKTOWANIEM ... 293

5.1. Wystąpienia generalne w zakresie prawa do ochrony przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem, demoralizacją, zaniedbaniem oraz innym złym traktowaniem ... 294

5.2. Sprawy indywidualne związane z prawem do ochrony przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem, demoralizacją, zaniedbaniem oraz innym złym traktowaniem ... 321

6. OCHRONA PRAW DZIECKA W ASPEKCIE MIĘDZYNARODOWYM ... 352

6.1. Wystąpienia generalne w zakresie ochrony praw dziecka w aspekcie międzynarodowym ... 352

6.2. Sprawy indywidualne w zakresie ochrony praw dziecka w

aspekcie międzynarodowym ... 377

6.3. Współpraca międzynarodowa ... 435

III. SPRAWY SĄDOWE I ADMINISTRACYJNE Z UDZIAŁEM RZECZNIKA PRAW DZIECKA ... 455

IV. DZIAŁALNOŚĆ KONTROLNA ... 503

V. WSPÓŁPRACA Z ORGANAMI WŁADZY ORAZ INSTYTUCJAMI PAŃSTWOWYMI ... 513

VI. UPOWSZECHNIANIE PRAW DZIECKA ... 529

UWAGI O STANIE PRZESTRZEGANIA PRAW DZIECKA ... 549

ZAŁĄCZNIKI ... 596

Załącznik nr 1 Wykaz wystąpień generalnych ... 597

Załącznik nr 2 Wykaz spraw zgłoszonych w latach 2007–2017 ... 607

Załącznik nr 3 Wykaz spraw zgłoszonych w latach 2008–2017 z podziałem na kategorie ... 608

Załącznik nr 4 Wykaz kategorii spraw zgłoszonych w 2017 roku ... 609

Załącznik nr 5 Przystąpienia do spraw sądowych i administracyjnych ... 610

Załącznik nr 6 Przystąpienia do spraw sądowych i administracyjnych w latach 2009–2017 ... 631

Załącznik nr 7 Wykaz wydarzeń objętych honorowym patronatem Rzecznika Praw Dziecka ... 632

Załącznik nr 8 Skład osobowy Społecznej Rady Doradczej Rzecznika Praw Dziecka ... 645

Załącznik nr 9 Wyciąg z Raportu z badań dotyczących postaw społecznych wobec stosowania przemocy w wychowaniu dzieci ... 647

Załącznik nr 10 Standardy mediacji rówieśniczej i szkolnej w szkołach i innych placówkach oświatowych ... 670

Załącznik nr 11 Standardy pracy ośrodków kuratorskich ... 684

Załącznik nr 12 Zalecenia wydane w celu zabezpieczenia praw dzieci w drodze ... 692

Załącznik nr 13 Program III Międzynarodowego Kongresu Praw Dziecka oraz VIII Międzynarodowej Konferencji Korczakowskiej ... 705

Art. 12.1 Rzecznik przedstawia Sejmowi i Senatowi, corocznie, nie później niż do dnia 31 marca, informację o swojej działalności i uwagi o stanie przestrzegania praw dziecka¹.

I. RZECZNIK PRAW DZIECKA

7 lipca 1991 r. Rzeczpospolita Polska ratyfikowała Konwencję o prawach dziecka, co dla organizacji pozarządowych i środowisk działających na rzecz praw dzieci było impulsem do postulowania o utworzenie w Polsce instytucji Rzecznika Praw Dziecka. Rezultatem tych działań było wprowadzenie do Konstytucji RP z 1997 r. przepisu dającego podstawę prawną do powołania Rzecznika. W art. 72 ust. 4 Konstytucja stanowi, że „Ustawa określa kompetencje i sposób powoływania Rzecznika Praw Dziecka”. Tym samym ustanowiono Rzecznika Praw Dziecka jako kolejny konstytucyjny organ kontroli państwa.

Ustawa o Rzeczniku Praw Dziecka została przyjęta przez Sejm RP 6 stycznia 2000 r.

Zgodnie z nią Rzecznik stoi na straży praw dziecka, określonych w Konstytucji RP, Konwencji o prawach dziecka i innych przepisach prawa, z poszanowaniem odpowiedzialności, praw i obowiązków rodziców.

W rozumieniu ustawy o Rzeczniku Praw Dziecka dzieckiem jest każda istota ludzka od poczęcia do osiągnięcia pełnoletności (art. 2 ust. 1). Rzecznik działa na rzecz ochrony praw dziecka, w szczególności:

1) prawa do życia i ochrony zdrowia, 2) prawa do wychowania w rodzinie,

3) prawa do godziwych warunków socjalnych, 4) prawa do nauki,

5) prawa do ochrony przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem, demoralizacją, zaniedbaniem oraz innym złym traktowaniem.

Wszystkie podejmowane przez Rzecznika działania mają na celu zapewnienie pełnego i harmonijnego rozwoju dziecka oraz powinny być prowadzone z poszanowaniem jego godności i podmiotowości. Szczególną troską Rzecznik otacza dzieci z niepełnosprawnością.

Ustawa nadała Rzecznikowi uprawnienia o charakterze ostrzegawczym, sygnalizacyjnym oraz inicjatywnym. Przyznała kompetencje przedstawiania właściwym organom władzy publicznej, organizacjom i instytucjom ocen i wniosków, zmierzających do skutecznej ochrony praw i dobra dziecka oraz usprawniania trybu załatwiania spraw w tym

1 Ustawa z dnia 6 stycznia 2000 r. o Rzeczniku Praw Dziecka (Dz. U. z 2017 r. poz. 922)

zakresie. Rzecznik może również występować do właściwych organów z wnioskami o podjęcie inicjatywy ustawodawczej bądź o wydanie lub zmianę innych aktów prawnych.

Ustanowienie Rzecznika Praw Dziecka wraz z przysługującymi mu kompetencjami znacząco wzbogaciło wcześniejsze instrumentarium ochrony praw najmłodszych obywateli.

Działalność Rzecznika umożliwia stałą i systemową analizę problemów dotyczących dziecka i rodziny.

Przyjęta 24 października 2008 r. nowelizacja ustawy o Rzeczniku Praw Dziecka wzmocniła jego kompetencje, wyposażając w uprawnienia do:

 wszczynania postępowań w sprawach cywilnych i administracyjnych oraz udziału w nich na prawach przysługujących prokuratorowi;

 występowania do właściwych organów o wszczęcie postępowania przygotowawczego oraz z wnioskiem o ukaranie w sprawach o wykroczenia;

 zaskarżenia decyzji administracyjnej;

 zbadania każdej sprawy na miejscu, nawet bez uprzedzenia;

 żądania od organów władzy publicznej, organizacji lub instytucji złożenia wyjaśnień lub udzielenia informacji, a także udostępnienia akt i dokumentów.

Według znowelizowanej ustawy organy, instytucje i organizacje, do których zwróci się Rzecznik, w ramach prowadzonych przez siebie spraw są zobowiązane do udzielenia informacji w terminie najpóźniej 30 dni².

Następnym krokiem w zakresie kształtowania kompetencji Rzecznika było uchwalenie 24 września 2010 r. ustawy o zmianie ustawy o Rzeczniku Praw Dziecka oraz niektórych innych ustaw³. Rozszerzyła ona kompetencje Rzecznika poprzez przyznanie kolejnych uprawnień procesowych, do których należą:

 zgłaszanie udziału w postępowaniach przed Trybunałem Konstytucyjnym, wszczętych na podstawie wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich lub w sprawach skargi konstytucyjnej, dotyczących praw dziecka oraz brania udziału w tych postępowaniach;

 występowanie do Sądu Najwyższego z wnioskami w sprawie rozstrzygnięcia rozbieżności wykładni prawa w zakresie przepisów prawnych dotyczących praw dziecka;

 wnoszenie kasacji albo skargi kasacyjnej od prawomocnego orzeczenia;

2 Ustawa z dnia 24 października 2008 r. o zmianie ustawy o Rzeczniku Praw Dziecka oraz ustawy o wynagrodzeniu osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe, (Dz. U. poz. 1345)

3 Ustawa z dnia 24 września 2010 r. o zmianie ustawy o Rzeczniku Praw Dziecka oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1307)

 branie udziału w toczącym się już postępowaniu w sprawach nieletnich – na prawach przysługujących prokuratorowi.

Przywołana ustawa doprecyzowała zadania Rzecznika polegające na promowaniu i upowszechnianiu praw dziecka oraz metod ich ochrony, w tym szczególnej troski i pomocy – tak by korespondowały one ze standardami ochrony praw dziecka, wyrażonymi m.in. w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka oraz w art. 13 Konwencji o prawach dziecka.

Wykonując wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 19 października 2010 r., w celu zapewnienia Rzecznikowi pełnej niezależności, nowelizacją z dnia 15 lipca 2011 r.

wprowadzono do ustawy o Rzeczniku Praw Dziecka przepisy stanowiące, że Rzecznik samodzielnie nadaje w drodze zarządzenia Statut, który określa organizację pracy Biura oraz powołuje i odwołuje swojego zastępcę.

Kolejną nowelizacją⁴ ustawodawca doprecyzował przepisy ustawy o Rzeczniku Praw Dziecka, wprowadzając mechanizmy pozwalające na szybką i skuteczną możliwość podejmowania przez Rzecznika interwencji. W celu ochrony praw i dobra małoletnich zostały również prawnie zabezpieczone przetwarzanie i dostęp do gromadzonych informacji, pozyskanych w toku badania konkretnej sprawy.

Rzecznik Praw Dziecka wykonuje zadania przy pomocy Biura, które składa się z następujących jednostek organizacyjnych⁵:

 Zespół Dziecięcego Telefonu Zaufania i Przyjęć Interesantów, do którego zadań należą m.in.: udzielanie informacji i wsparcia zgłaszającym oraz prowadzenie doraźnych interwencji;

 Zespół ds. Edukacji i Wychowania, do którego zadań należą m.in.: monitorowanie stanu przestrzegania praw dziecka i podejmowanie interwencji w sprawach związanych z respektowaniem prawa do nauki, opieką i wychowaniem, dostępem do dóbr kultury, rozrywki i wypoczynku, w tym także w sprawach związanych z działalnością sportową, artystyczną, rozwojem uzdolnień i zainteresowań;

 Zespół Spraw Międzynarodowych i Konstytucyjnych, do którego zadań należą m.in.: badanie prawa polskiego pod kątem jego zgodności z zobowiązaniami międzynarodowymi, w szczególności z Konwencją o prawach dziecka oraz konwencjami i rekomendacjami uchwalonymi w ramach Rady Europy, sporządzanie opinii o projektach aktów prawnych w zakresie ich zgodności

4 Ustawa z dnia 9 lipca 2015 r. o zmianie ustawy o Rzeczniku Praw Dziecka (Dz. U. z 2015 r. poz. 1192) 5 Zarządzenie nr 30A Rzecznika Praw Dziecka z dnia 30 października 2011 r.

z wymienionymi dokumentami prawa międzynarodowego, analizowanie nowych instrumentów prawa międzynarodowego, analizowanie rządowych sprawozdań dla międzynarodowych organów kontroli, sporządzanie opinii i wniosków w zakresie zgodności ustaw z Konstytucją RP i umowami międzynarodowymi, udzielanie pomocy polskim dzieciom przebywającym za granicą oraz cudzoziemskim przebywającym na terytorium RP;

 Zespół Spraw Rodzinnych i Nieletnich, do którego zadań należą m.in.:

monitorowanie stanu przestrzegania praw dziecka i podejmowanie interwencji w sprawach związanych z wykonywaniem i przestrzeganiem prawa do wychowania w rodzinie, pobytem w rodzinie zastępczej lub całodobowej placówce opiekuńczo-wychowawczej oraz ochroną dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem, demoralizacją, zaniedbaniem i innym złym traktowaniem;

 Zespół Spraw Społecznych i Prawa Administracyjnego, do którego zadań należą m.in.: monitorowanie stanu przestrzegania praw dziecka i podejmowanie interwencji w sprawach związanych z przestrzeganiem prawa do godziwych warunków socjalnych i prawa do życia oraz ochrony zdrowia;

 Gabinet Rzecznika Praw Dziecka, do zadań którego należy merytoryczne i organizacyjne wspieranie zadań realizowanych przez Rzecznika Praw Dziecka;

 Zespół Administracyjny, do którego zadań należy obsługa organizacyjno- administracyjna i finansowa Biura Rzecznika Praw Dziecka.

Ponadto Rzecznik Praw Dziecka powołał:

 Zarządzeniem nr 23 z dnia 31 lipca 2012 r. Zespół do spraw bezpieczeństwa dzieci w cyberprzestrzeni;

 Zarządzeniem nr 23 z dnia 10 października 2013 r. Społeczną Radę Doradczą Rzecznika Praw Dziecka;

 Zarządzeniem nr 24 z dnia 10 października 2013 r. Społeczną Komisję Kodyfikacyjną Prawa Rodzinnego i Opiekuńczego przy Rzeczniku Praw Dziecka;

 Zarządzeniem nr 30 z dnia 5 listopada 2014 r. Zespół do spraw standaryzacji pobytu dzieci w pieczy zastępczej w zakresie opieki i wychowania;

 Zarządzeniem nr 32 z dnia 5 listopada 2014 r. Zespół do spraw standaryzacji pobytu dzieci w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych oraz młodzieżowych ośrodkach socjoterapii w zakresie edukacji, opieki i wychowania;

 Zarządzeniem nr 30 z dnia 7 października 2016 r. Zespół do spraw opracowania procedur adopcyjnych;

 Zarządzeniem nr 26 z dnia 1 sierpnia 2016 r. Zespół do spraw usamodzielniania wychowanków pieczy zastępczej, młodzieżowych ośrodków wychowawczych, schronisk dla nieletnich i zakładów poprawczych;

 Zarządzeniem nr 29 z dnia 7 października 2016 r. Zespół do spraw opracowania standardów mediacji szkolnej i rówieśniczej;

 Zarządzeniem nr 4 z dnia 4 kwietnia 2017 r. Zespół do spraw opracowania standardów pracy ośrodków kuratorskich;

 Zarządzeniem nr 13 z dnia 9 sierpnia 2017 r. Zespół do spraw standardów diagnozy psychologicznej w edukacji dla psychologów pracujących w poradniach psychologiczno-pedagogicznych i szkołach.

Urząd Rzecznika Praw Dziecka od 2000 r. pełnili kolejno:

 I kadencja – Marek Piechowiak (28 czerwca 2000 r. – 12 października 2000 r.),

 II kadencja – Paweł Jaros (16 lutego 2001 r. – 7 kwietnia 2006 r.),

 III kadencja – Ewa Sowińska (7 kwietnia 2006 r. – 30 czerwca 2008 r.),

 IV kadencja – Marek Michalak (25 lipca 2008 r. – 27 sierpnia 2013 r.),

 V kadencja – Marek Michalak (od 27 sierpnia 2013 r.).

Rzecznik Praw Dziecka przedstawia Sejmowi RP i Senatowi RP, corocznie, nie później niż do dnia 31 marca, informację o swojej działalności i uwagi o stanie przestrzegania praw dziecka. Obie izby przeprowadzają debatę i przyjmują Informację do wiadomości, nie poddając jej głosowaniu.

II. OCHRONA PRAW DZIECKA

1. PRAWO DO ŻYCIA I OCHRONY ZDROWIA

Państwa-Strony uznają, że każde dziecko ma niezbywalne prawo do życia.

(art. 6 Konwencji o prawach dziecka) Państwa-Strony uznają prawo dziecka do jak najwyższego poziomu zdrowia i udogodnień w zakresie leczenia chorób oraz rehabilitacji zdrowotnej.

(art. 24 Konwencji o prawach dziecka) Zgodnie z art. 24 Konwencji o prawach dziecka państwo zobowiązane jest do zapewnienia każdemu dziecku najwyższego poziomu ochrony zdrowia i udogodnień w zakresie leczenia chorób oraz rehabilitacji zdrowotnej.

W 2017 r. zgłoszono do Rzecznika Praw Dziecka ogółem 4271 spraw związanych z prawem dziecka do życia i ochrony zdrowia.

Rzecznik zwracał się do organów i instytucji o podjęcie działań lub udzielenie informacji w sprawach dotyczących m.in.:

 zmian w systemie podstawowej opieki zdrowotnej,

 dostępności do lekarzy pediatrów, w tym w ramach nocnej i świątecznej opieki zdrowotnej,

 dostępu do lekarzy specjalistów,

 braku lekarzy na dyżurach w związku z wypowiadaniem klauzuli opt-out,

 opieki psychiatrycznej nad dziećmi i młodzieżą,

 opieki stomatologicznej,

 leczenia dzieci z chorobami rzadkimi,

 niskiej wyceny świadczeń zdrowotnych dla dzieci,

 likwidacji standardów okołoporodowych, w tym systemu monitorowania losów dziecka,

 standardów opieki pediatrycznej,

 szczepień ochronnych dzieci,

 ochrony zdrowia i życia dziecka nieurodzonego,

 wzrostu cen leków stosowanych u dzieci po przeszczepieniu organu,

 limitów na wyroby medyczne,

 postępowania podstawowych zespołów ratownictwa medycznego,

 rozszerzenia koszyka świadczeń gwarantowanych,

 zakażeń szpitalnych wielolekooporną bakterią,

 możliwego celowego wydłużenia czasu hospitalizacji dzieci,

 zdrowia dzieci w wieku szkolnym,

 praw małoletnich pacjentów,

 świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych,

 stosowania procedur medycznych i standardów postępowania przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych,

 funkcjonowania podmiotów leczniczych,

 jakości opieki pielęgniarskiej,

 pobytu rodziców przy dziecku w trakcie jego hospitalizacji,

 przeciwdziałania sprzedaży tzw. dopalaczy,

 przeciwdziałania e-uzależnieniom dzieci,

 zanieczyszczonego powietrza,

 korzystania z solariów przez dzieci,

 bezpieczeństwa dzieci na placach zabaw.

1.1. Wystąpienia generalne dotyczące prawa dziecka do życia i ochrony zdrowia

■ Dostęp do opieki pediatrycznej w ramach podstawowej opieki zdrowotnej – wystąpienia z 3 stycznia, 3 marca i 28 września 2017 roku

Rzecznik Praw Dziecka, zaniepokojony propozycjami zawartymi w przygotowanym przez resort zdrowia projekcie założeń do projektu ustawy o podstawowej opiece zdrowotnej, zakładającymi m.in. oparcie podstawowej opieki zdrowotnej wyłącznie na medycynie rodzinnej, wystąpił⁶ do Ministra Zdrowia o utrzymanie dotychczasowej roli lekarzy pediatrów w systemie podstawowej opieki zdrowotnej (POZ).

Rzecznik wielokrotnie zwracał uwagę na konieczność przyjęcia rozwiązań organizacyjnych, które zapewnią dziecku jak najlepszą dostępność do lekarza pediatry⁷. Realizacją tych postulatów było m.in. wprowadzenie w 2015 r. lekarza pediatry do POZ.

Zdaniem Rzecznika specjalistyczna wiedza lekarza pediatry i jego doświadczenie w leczeniu dzieci pozwalają na postawienie szybkiej i trafnej diagnozy, co przekłada się na zwiększenie poziomu bezpieczeństwa zdrowotnego najmłodszych. W wystąpieniu Rzecznik

6 ZSS.422.51.2016.EK

7 ZSS/500/8/2013/EK, ZSS/500/16/2012/EK

wyraził pogląd, że lekarz pediatra zawsze powinien być dla dziecka lekarzem pierwszego kontaktu.

W odpowiedzi⁸ Minister Zdrowia poinformował, że projekt będzie podlegał dalszym konsultacjom i ewentualnym zmianom, a definicja lekarza POZ zostanie odpowiednio skorygowana po zakończeniu konsultacji społecznych projektowanej regulacji.

Kontynuując działania Rzecznik Praw Dziecka wystąpił⁹ do Prezesa Rady Ministrów, zwracając uwagę na konieczność zagwarantowania właściwej organizacji opieki pediatrycznej, w tym pozostawienie lekarza pediatry w systemie podstawowej opieki zdrowotnej. Wskazał również na problem nieadekwatnej wyceny kosztów realizacji świadczeń pediatrycznych oraz na potrzebę wnikliwej oceny rozmieszczenia specjalistycznych placówek leczniczych udzielających pomocy dzieciom. Podkreślił również, że konieczne jest uwzględnienie w przepisach o tzw. sieci szpitali dodatkowego elementu wskazującego jednoznacznie na zapewnienie finansowania profilu pediatria we wszystkich podmiotach, które dotychczas realizowały te świadczenia. Powyższe zagwarantuje dostęp i finansowanie świadczeń zdrowotnych z zakresu pediatrii, bez względu na pozostałe elementy zmian w sieci szpitali.

Prezes Rady Ministrów przekazał wystąpienie Rzecznika do Ministra Zdrowia wraz z dyspozycją odniesienia się do kwestii w nim podniesionych oraz o przekazanie odpowiedzi do jego wiadomości.

W odpowiedzi Minister Zdrowia zapewnił¹⁰, że lekarze specjaliści w dziedzinie pediatrii nie zostali w żaden sposób wyłączeni z systemu podstawowej opieki zdrowotnej. W celu wyeliminowania ewentualnych wątpliwości interpretacyjnych definicja lekarza podstawowej opieki zdrowotnej została zgodnie z postulatami Rzecznika odpowiednio skorygowana.

W kwestii wyceny świadczeń pediatrycznych Minister przekazał, że ogłoszone zostało postępowanie mające na celu zebranie informacji o kosztach realizacji świadczeń i że zgodnie z Planem Taryfikacji na 2017 r. Agencja Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji zrealizuje zadania związane z ustalaniem taryf dla świadczeń gwarantowanych z zakresu leczenia szpitalnego dedykowanych pacjentom poniżej 18. roku życia.

W związku z pracami Sejmu RP nad projektem ustawy o podstawowej opiece zdrowotnej Rzecznik przedstawił¹¹ Marszałkowi Sejmu uwagi dotyczące zabezpieczenia potrzeb zdrowotnych dzieci w ramach planowanej organizacji podstawowej opieki

8 OZ0.50.9.2017-1G 9 ZSS.422.11.2017.EK 10 OZ0.50.33.2017.JG 11ZSS.422.38.2017.EK

zdrowotnej. Kolejny raz podkreślił, że dziecko powinno mieć zapewnioną podstawową opiekę zdrowotną świadczoną przez pediatrę. Za takim rozwiązaniem przemawia wiele argumentów, w tym o charakterze medycznym, społecznym i organizacyjnym. Wskazał, że taki pogląd jest zgodny ze stanowiskiem lekarzy pediatrów i środowiska pielęgniarek.

Zwrócił uwagę, że zaproponowane w projekcie rozwiązania ograniczały objęcie dziecka opieką pediatry do ukończenia przez nie 7. roku życia. Zdaniem Rzecznika trudno zrozumieć kryteria wybrania tej cezury wiekowej dziecka, gdyż pediatra powinien dokonywać oceny prawidłowości rozwoju dziecka do jego pełnoletności. Rzecznik zasygnalizował także, że w docelowych rozwiązaniach zaproponowanych w projekcie omawianej ustawy, tj. po 31 grudnia 2024 r., pielęgniarka podstawowej opieki zdrowotnej nie będzie musiała posiadać kwalifikacji z pielęgniarstwa pediatrycznego. Wskazał, że jest to rozwiązanie niekorzystne, ponieważ wiele zabiegów wykonywanych przez pielęgniarkę u dzieci wymaga wiedzy i umiejętności z tego zakresu.

W pracach legislacyjnych nad projektem ustawy o podstawowej opiece zdrowotnej uwzględniono postulat Rzecznika. Przyjęto, że lekarz POZ to także lekarz, który posiada specjalizację I lub II stopnia lub tytuł specjalisty w dziedzinie pediatrii, pod warunkiem ukończenia kursu w dziedzinie medycyny rodzinnej, z którym Narodowy Fundusz Zdrowia zawarł stosowną umowę. Zgodnie z oczekiwaniami Rzecznika wprowadzono również autopoprawkę, gwarantującą opiekę pediatryczną dla dziecka do ukończenia 18. roku życia.

Ustawa z dnia 27 października 2017 r. o podstawowej opiece zdrowotnej weszła w życie 1 grudnia 2017 r.¹²

■ Problemy dotykające dzieci chorujące na Epidermolysis Bullosa (EB) – wystąpienia z 9 i 23 stycznia 2017 roku

Rzecznik Praw Dziecka, rozpoznając problemy dotykające dzieci chorujące na Epidermolysis Bullosa (EB), podjął interwencję¹³ u Ministra Zdrowia, zwracając uwagę na wprowadzone w 2017 r. zmiany w tzw. liście leków refundowanych, które doprowadziły do ograniczenia dostępności do opatrunków dla chorych na EB. Drastyczny wzrost dopłat do opatrunków adhezyjnych (miesięczny koszt ich używania to nawet 3000 zł), stosowanych przez pacjentów cierpiących na pęcherzowe oddzielanie się naskórka, spowodował, że dla wielu z nich opatrunki te byłyby nieosiągalne. Istotnie pogorszyło się zabezpieczenie zdrowotne dzieci chorujących na EB.

12 Dz. U. z 2017 r. poz. 2217 13 ZSS.422.1.2017.EK

W odpowiedzi¹⁴ Minister Zdrowia poinformował, że w związku ze wzrostem dopłat do opatrunków finansowanych we wskazaniu Epidermolysis Bullosa (EB) w resorcie zorganizowano spotkania z przedstawicielami producenta opatrunków Mepilex, organizacjami pozarządowymi oraz środowiskiem medycznym. W spotkaniach uczestniczyli również przedstawiciele Rzecznika Praw Dziecka.

W efekcie podjętych działań producent opatrunku Mepilex złożył wniosek o obniżenie urzędowej ceny zbytu jednego z opatrunków oraz zadeklarował przekazanie potrzebującym 2000 sztuk opatrunków Mepilex Transfer 15x20cm. Pierwsza partia opatrunków (1000 sztuk) pod koniec stycznia 2017 r. trafiła do jednego z podmiotów leczniczych w Warszawie. Od stycznia 2018 r. wysokość dopłaty pacjenta do najpopularniejszego opatrunku przeznaczonego dla chorych na EB nieznacznie spadła w porównaniu do dopłat z początku 2017 r.

Mając na względzie problemy osób chorujących na choroby rzadkie, podczas spotkań w resorcie zdrowia dyskutowano nad krótko – i długofalowymi rozwiązaniami w przedmiocie zmian dopłat pacjenta do opatrunków stosowanych u pacjentów z EB. Minister zapewnił, że jest w stałym kontakcie z przedstawicielami organizacji pozarządowych reprezentującymi pacjentów oraz ekspertami z dziedziny dermatologii, którzy zadeklarowali merytoryczne wsparcie.

Zdaniem Rzecznika Praw Dziecka zaproponowane rozwiązanie jest chwilowe i nie rozwiązuje problemu, dlatego zdecydował o monitorowaniu działań resortu zdrowia, w szczególności zapowiadanego Narodowego Planu dla Chorób Rzadkich.

Kontynuując działania, w kolejnym wystąpieniu¹⁵ do Ministra Zdrowia Rzecznik przedstawił analizę najistotniejszych problemów dotyczących dzieci chorujących na EB.

Wskazał, że jednym z ważniejszych elementów postępowania wobec chorego dziecka jest właściwa pielęgnacja jego skóry. Istotne jest zatem, by rodzice dzieci mieli dostęp do właściwych i tanich opatrunków. Zdaniem Rzecznika zapewnienie rzeczywistej dostępności do bezpłatnych bądź tanich opatrunków jest możliwe poprzez wyodrębnienie grupy opatrunków dedykowanych do zastosowania w EB, wskazanych przez specjalistów dermatologów. Podkreślił, że dotychczasowe rozwiązania zawsze będą łączyły się z możliwością trudnej do wyjaśnienia podwyżki cen opatrunków i koniecznością podejmowania działań doraźnych.

14 PLA.4604.72.2017.1.1S0 15 ZSS.422.5.2017.EK

Kolejnym zagadnieniem poruszonym w wystąpieniu była konieczność zapewnienia dzieciom chorującym na EB dostępu do wielospecjalistycznego leczenia. W ocenie Rzecznika optymalnym rozwiązaniem byłoby leczenie tych dzieci w ośrodku referencyjnym. Ważnym problemem wskazanym przez Rzecznika była konieczność zapewnienia dzieciom chorym na EB rzeczywistej dostępności do świadczeń stomatologicznych – blisko ich miejsca zamieszkania. Następną kwestią była możliwość uzyskania pomocy psychologicznej przez małoletnich pacjentów chorujących na EB oraz ich rodziców. Podkreślił, że rodzicom potrzebna jest pomoc psychologiczna w celu ułatwienia im przejścia przez trudny okres po urodzeniu się dziecka, związany z koniecznością pogodzenia się z faktem jego choroby.

Równie ważnym obszarem jest pomoc dziecku z EB w zaakceptowaniu ograniczeń wynikających z choroby, w tym zapobieganiu wycofania się z aktywności rówieśniczej, radzeniu sobie z innością oraz przestrzeganiem określonego reżimu życia, wynikającego z istoty choroby. Za ważne Rzecznik uznał także prowadzenie szkoleń mających na celu nauczenie rodziców rozwiązywania problemów, które stale towarzyszą chorobie, w tym właściwej pielęgnacji skóry i błon śluzowych dziecka. Szkolenie powinno być prowadzone w tempie i zakresie dostosowanym do potrzeb danej rodziny oraz połączone ze wsparciem w okresach kumulowania się trudności zdrowotnych dziecka.

W odpowiedzi¹⁶ Minister poinformował szczegółowo o kwestii regulowania dopłat świadczeniobiorców do opatrunków stosowanych w EB. Zapewnił, że analizowane są możliwości wprowadzenia długofalowych rozwiązań w kwestii zmian dopłat pacjenta do opatrunków stosowanych u pacjentów z EB. Resort współpracuje w tym zakresie m.in.

z ekspertami w dziedzinie dermatologii i przedstawicielami Narodowego Funduszu Zdrowia.

Jak podkreślono, resort kończy prace nad projektem Narodowego Planu dla Chorób Rzadkich.

Projekt planu nie został ograniczony do kilku wybranych chorób – dotyczy wszystkich chorób, które spełniają kryteria chorób rzadkich, w tym Epidermolysis Bullosa.

Minister zapewnił, że plan pozwoli na określenie zasad i zakresu możliwej pomocy medycznej dla dzieci cierpiących na choroby rzadkie oraz wyrówna szanse na dostępność do terapii poprzez przyjęcie jednakowych dla wszystkich kryteriów leczenia.

Rzecznik Praw Dziecka w dalszym ciągu monitoruje prace Ministerstwa Zdrowia mające poprawić sytuację dzieci chorujących na choroby rzadkie.

16 PLA.4604.85.2017.1.1S0

■ Dostęp do laryngologów dziecięcych – wystąpienie z 10 stycznia 2017 roku

W następstwie dokonanej analizy stanu zabezpieczenia zdrowotnego dzieci wymagających leczenia laryngologicznego oraz przekazania przez konsultanta krajowego w dziedzinie otorynolaryngologii dziecięcej niepokojących informacji o planowanych zmianach systemu kształcenia podyplomowego lekarzy, Rzecznik Praw Dziecka wystąpił¹⁷ z interwencją do Ministra Zdrowia o utrzymanie specjalizacji z otorynolaryngologii dziecięcej jako specjalizacji podstawowej. Zespół doradczy przy Ministrze Zdrowia postulował o uznanie tej dziedziny za podspecjalizację, co w ocenie Rzecznika i konsultanta krajowego z tej dziedziny mogło prowadzić do ograniczeń w dostępności dzieci do lekarzy tej specjalizacji.

W wystąpieniu Rzecznik podkreślił, że liczba laryngologów dziecięcych jest bardzo mała i w niektórych województwach brakuje lekarzy z tą specjalizacją. Wydłużenie sześcioletniego stażu o dwa lata podspecjalizacji może wpłynąć na zmniejszenie liczby lekarzy, którzy podejmą się dalszego kształcenia, co w konsekwencji może spowodować konieczność leczenia dzieci za granicą. Rzecznik wskazał, że średnia wieku lekarza w otorynolaryngologii to 57 lat.

W odpowiedzi¹⁸ Minister Zdrowia zapewnił Rzecznika, że raport końcowy sporządzony przez Zespół do spraw opracowania zmiany systemu kształcenia podyplomowego lekarzy i lekarzy dentystów (powołany przez Ministra) jest jedynie dokumentem opiniodawczo-doradczym. Zawarte w nim rekomendacje stanowiły wstępny materiał do dalszej dyskusji nad procedowaniem planowanej „dużej nowelizacji” ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Rozwiązania w nim zawarte wskazywały kierunkowe zagadnienia mające podlegać na dalszych etapach konsultacjom międzyresortowym i publicznym – w tym także opiniowania ich przez konsultantów krajowych w ochronie zdrowia. Minister Zdrowia zapewnił również, że przy tworzeniu nowych rozwiązań w ww.

zakresie weźmie pod uwagę przedstawione opinie.

■ Przeciwdziałanie e-uzależnieniom dzieci i młodzieży – wystąpienie z 23 stycznia 2017 roku

Po analizie raportu Najwyższej Izby Kontroli z 2016 r. nt. przeciwdziałania e-uzależnieniu dzieci i młodzieży Rzecznik Praw Dziecka wystąpił¹⁹ do Ministra Zdrowia oraz Ministra Edukacji Narodowej w sprawie działań podejmowanych przez resort zdrowia

17 ZSS.422.2.2017.AG 18 NSK 073 1.2017 19 ZSS.422.6.2017.AG

i resort edukacji w ww. obszarze. Z raportu NIK wynika, że działania instytucji, które powinny przeciwdziałać e-uzależnieniom dzieci i młodzieży, miały charakter działań przypadkowych, dlatego nie mogły skutecznie odpowiadać na zagrożenie e-uzależnieniom, wynikającym z rozwoju nowoczesnych technologii²⁰.

Zdaniem Rzecznika problem e-uzależnień wymaga podjęcia wielopłaszczyznowych działań profilaktycznych, które swoim zasięgiem obejmowałyby nie tylko osoby nadmiernie korzystające ze współczesnych mediów, tj. głównie dzieci i młodzież, ale również ich rodzinę i szkołę. Rzecznik wystąpił do Ministrów o analizę problemu i podjęcie działań zgodnie z kompetencjami, w tym opracowanie zasad postępowania w zakresie przeciwdziałania nadużywaniu przez małoletnich mediów elektronicznych.

W odpowiedzi²¹ Minister Zdrowia zapewnił, że dostrzega problem i podejmuje działania w zakresie przeciwdziałania e-uzależnieniu u dzieci i młodzieży w sposób kompleksowy. Podejmowanie działań dotyczących uzależnień należy do zadań jednostki podległej Ministrowi Zdrowia, tj. Krajowego Biura do Spraw Przeciwdziałania Narkomanii (dalej: Krajowe Biuro). Z upoważnienia Ministra Dyrektor Krajowego Biura obsługuje środki finansowe Funduszu Rozwiązywania Problemów Hazardowych (FRPH), przeznaczonego na realizację zadań z zakresu przeciwdziałania uzależnieniom behawioralnym. Minister podkreślił, że działania podejmowane przez Krajowe Biuro mają wszechstronny charakter i obejmują swoim zakresem zarówno przeprowadzenie badań naukowych nad problematyką uzależnień behawioralnych, profilaktykę, edukację, jak również pomoc i wsparcie terapeutyczne osobom uzależnionym oraz ich bliskim. W celu zidentyfikowania zjawiska e-uzależnień – oprócz działań finansowanych ze środków FRPH – Krajowe Biuro podejmowało również inne działania uwzględniające powyższą tematykę, w tym np.

zrealizowano badanie pn. „Młodzież 2013”, które obejmowało m.in. charakterystykę zjawiska korzystania z internetu przez młodzież. Problem uzależnień behawioralnych został także uwzględniony w sposób zintegrowany w Narodowym Programie Zdrowia na lata 2016–2020.

Minister poinformował ponadto, że wystosował pismo do Ministra Edukacji Narodowej

20Główne obszary wymagające naprawy to m.in.: brak wytycznych określających sposób postępowania w zakresie identyfikowania i narzędzi do diagnozowania zjawiska nadużywania przez dzieci i młodzież mediów elektronicznych oraz realizacji zadań w zakresie przeciwdziałania e-uzależnieniu (wytyczne takie nie zostały zawarte w przyjętych przez Radę Ministrów Narodowych Programach Zdrowia na lata 2007–2015 i 2016–2020);

brak znajomości i oceny w większości szkół i poradni psychologiczno-pedagogicznych skali problemu nadmiernego korzystania przez dzieci i młodzież z mediów elektronicznych; brak ukierunkowania programów profilaktycznych i wychowawczych w szkołach na działania w zakresie tej problematyki. NIK stwierdził także, że brak standardów postępowania w zakresie e-uzależnienia był istotną barierą w identyfikowaniu przez ww.

placówki zagrożeń oraz przy udzielaniu pomocy dzieciom i rodzicom.

21 ZPN.073.13.2017

w sprawie wdrożenia proponowanej strategii działań pozwalających na identyfikowanie e-uzależnienień i przeciwdziałanie im u dzieci i młodzieży.

W odpowiedzi²² Minister Edukacji Narodowej zapewnił, że resort podejmuje działania, które swoim zasięgiem obejmują szkoły i placówki, w tym uczniów i wychowanków, ich rodziców i nauczycieli. Poinformował, że realizuje zadania upowszechniające wiedzę o bezpieczeństwie, w tym związaną z korzystaniem z technologii informacyjno-komunikacyjnych.

W podstawie programowej kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych na lata 2017/2018 określono m.in., że szkoła podstawowa ma obowiązek przygotowania uczniów do świadomego i odpowiedzialnego korzystania z technologii informacyjno-komunikacyjnych.

Obowiązkiem szkoły jest też wyposażenie uczniów w kompetencje potrzebne do korzystania z różnych cyfrowych zasobów informacyjnych, wyszukiwania i krytycznej analizy informacji, bezpiecznego poruszania się w przestrzeni cyfrowej. W ramach realizowanego pilotażu programowania prowadzono szereg działań dla nauczycieli, pomagających im się przygotować do realizacji tego zadania (tj. szkolenia, warsztaty, konferencje, materiały informacyjne). Poza zmianami legislacyjnymi resort podjął współpracę z przedstawicielami MZ i Krajowego Biura, w której ramach zaplanowano, że zadania skierowane do uczniów i wychowanków, ich rodziców, wychowawców oraz nauczycieli w zakresie podniesienia ich kompetencji w problematyce nadużywania mediów elektronicznych zostaną włączone do konkursu ogłaszanego przez Ministra Zdrowia w ramach Narodowego Programu Zdrowia.

Minister poinformował również, że do ankiety dotyczącej realizacji działań z zakresu profilaktyki i promocji zdrowia w szkołach i placówkach resort włączył pytania dotyczące problematyki e-uzależnień. Na zlecenie MEN Ośrodek Rozwoju Edukacji przygotował działania skierowane do nauczycieli i rodziców uczniów, które obejmować mają m.in.:

szkolenia z zakresu problematyki e-uzależnień oraz bezpieczeństwa dziecka w sieci, upowszechnianie programu dla rodziców i wychowawców uwzględniającego te zagadnienia oraz opracowanie i wydanie broszur informacyjnych.

■ Niska wycena świadczeń zdrowotnych dla dzieci – wystąpienie z 6 lutego 2017 roku

W wystąpieniu²³ do Ministra Zdrowia Rzecznik Praw Dziecka podniósł od lat nierozwiązany problem zbyt niskiej wyceny świadczeń zdrowotnych dla dzieci. Rzecznik

22 DWKI-SBDM.0911.1.2017.TSG 23 ZSS.422.7.2017.EK

wielokrotnie apelował w tej kwestii²⁴, wskazując m.in. na konieczność zagwarantowania lepszego finansowania specjalistycznych szpitali pediatrycznych, stomatologicznych świadczeń zdrowotnych, świadczeń psychiatrycznych dla dzieci i młodzieży, jednodniowych hospitalizacji w pediatrii. W wystąpieniu wskazał, że istotnym elementem jakości świadczeń zdrowotnych dla dzieci jest adekwatna do rzeczywistych kosztów wycena poszczególnych procedur medycznych. Brak takiej wyceny skutkuje traktowaniem placówek medycznych dla dzieci jako kosztochłonnych i nieopłacalnych, ze wszystkimi niekorzystnymi tego następstwami.

W odpowiedzi²⁵ Minister Zdrowia poinformował, że zgodnie z postulatami Rzecznika pediatria została ujęta w planie taryfikacji na rok 2017. Agencja Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji zbiera dane finansowo-księgowe od świadczeniodawców oraz analizuje zagadnienie.

W wyniku podjętych działań od 1 października 2017 r. we wszystkich grupach pediatrycznych obowiązują nowe taryfy – wyższe średnio o 4%. Ponadto w przypadku świadczeń związanych z szybką i kompleksową diagnostyką lub leczeniem w trakcie krótkiej hospitalizacji w grupach zachowawczych wprowadzono wartość punktową na poziomie 50%²⁶ (dotychczas 30%), a dla grup zabiegowych – 92% (dotychczas 90%). W związku z wprowadzeniem nowych taryf dla pediatrii Narodowy Fundusz Zdrowia przeznaczy w ciągu 2018 r. ok. 43 mln zł więcej na sfinansowanie wszystkich grup pediatrycznych.

■ Warunki, organizacja oraz opłaty za pobyt rodzica przy łóżku chorego dziecka – wystąpienia z 6 lutego i 6 grudnia 2017 roku

Rzecznik Praw Dziecka wystąpił²⁷ do Ministra Zdrowia w sprawie pobierania przez szpitale opłat za pobyt przy łóżku chorego dziecka. Wystąpienie poprzedziła analiza sytuacji dzieci przebywających na leczeniu w szpitalach i wniosków ich rodziców.

W wystąpieniu Rzecznik podkreślił, że obecność rodzica bądź innej bliskiej dziecku osoby przy łóżku szpitalnym jest gwarantowana małym pacjentom w art. 33 ust. 1 i art. 34 ust. 1 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta²⁸. Wiele szpitali wymaga opłaty za całodobowy pobyt rodzica przy łóżku małego pacjenta.

Wyjątek stanowi pobyt matki karmiącej po porodzie, gdy dziecko pozostaje jeszcze

24 ZSS/500/13/2013/EK, ZSS/500/24/2012/EK; ZSS.422.10.2015.EK; ZSS.422.36.2015.EK;

ZSS.422.12.2016.EK 25 PLG.50.15.2017. Ko M 26 od 1 stycznia 2018 roku – 65%

27 ZSS.422.8.2017.KT 28 Dz. U. z 2017 r. poz. 1318

w szpitalu z przyczyn zdrowotnych. Rzecznik wskazał, że pomimo iż praktyka pobierania przez szpitale opłat za pobyt rodziców z dzieckiem na oddziale jest zgodna z przepisami prawa, to mając na względzie dobro dziecka oraz przyłączając się do uwag zgłaszanych przez rodziców małych pacjentów, rodzic nie powinien płacić za taki pobyt. W tym zakresie Rzecznik wniósł o wprowadzenie zmian w prawie, umożliwiających nieponoszenie opłat związanych z realizacją prawa dziecka w szpitalu do osobistego kontaktu z osobami bliskimi i dodatkowej opieki pielęgnacyjnej.

W odpowiedzi²⁹ Minister Zdrowia podzielił pogląd Rzecznika, że zgodnie z art. 33 ust. 1 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta pacjent przebywający w podmiocie leczniczym wykonującym działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne w rozumieniu przepisów o działalności leczniczej ma prawo do kontaktu osobistego, telefonicznego lub korespondencyjnego z innymi osobami.

Art. 34 ww. ustawy kreuje dla pacjenta prawo do dodatkowej opieki pielęgnacyjnej, która nie polega na udzielaniu świadczeń zdrowotnych. Przyznał, że prawo to ma szczególne znaczenie w sytuacji, gdy pacjentem jest dziecko. Pomimo to Minister nie uznał postulatu Rzecznika w zakresie konieczności wprowadzenia zmian w prawie.

Ponieważ Rzecznik nadal obserwował trudności w realizacji uprawnienia hospitalizowanego dziecka do pobytu przy nim rodziców lub innych osób bliskich, ponownie wystąpił³⁰ do Ministra Zdrowia. Wskazał, że dostrzegane trudności rodziców (osób bliskich dziecku) związane są m.in. z niezapewnieniem przez szpitale właściwych warunków do pobytu rodzica przy łóżku dziecka, wysokości pobieranych przez podmiot leczniczy opłat za pobyt przy dziecku (dysproporcje w kwotach pobieranych od opiekunów), czy wprowadzaniem przez szpitale ograniczeń godzinowych odwiedzin, bez uwzględniania wieku i potrzeb dzieci znajdujących się na oddziale. Podkreślił, że obecność rodzica i jego opieka wpływa na niwelowanie lęku i obaw dziecka związanych z pobytem w szpitalu, sprzyja szybszemu powrotowi do zdrowia. Jest również niezwykle ważna w przypadku dzieci przewlekle i terminalnie chorych. Wobec tego Rzecznik zwrócił się do Ministra Zdrowia o podjęcie działań mających na celu rozwiązanie tych problemów.

W odpowiedzi³¹ Minister Zdrowia poinformował, że resort dysponuje tylko zbiorczymi danymi dotyczącymi liczby podmiotów (3217) objętych programami dostosowania, by spełnić wymagania określone w rozporządzeniu w sprawie szczegółowych

29 OZO.073.9.2017/EW 30 ZSS.422.8.2017.KS 31 MDL.073.50.2017.AWW

wymagań, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia i urządzenia podmiotu wykonującego działalność leczniczą. Z danych wynika, że ponad połowa podmiotów objętych programem zrealizowała go i spełnia wszystkie dyspozycje (1461 nie zrealizowało programów dostosowawczych). Minister zaznaczył, że tworząc przepisy, prawodawca – dostrzegając problem ograniczeń infrastrukturalnych – uznał, że nie we wszystkich podmiotach leczniczych dostosowanie to będzie możliwe, co nie wyklucza ich dalszej działalności – o ile nie będzie to miało wpływu na bezpieczeństwo pacjentów. Infrastruktura szpitali budowanych kilkadziesiąt lat temu, często mieszczących się w budynkach zabytkowych, nie zawsze pozwala na zapewnienie właściwych warunków pobytu rodzicom dzieci. Minister zapewnił, że resort podejmuje interwencje i stara się reagować na docierające sygnały o nieprawidłowościach w funkcjonowaniu konkretnych podmiotów leczniczych. Ze względu jednak na dużą liczbę podmiotów leczniczych udzielających stacjonarnych świadczeń zdrowotnych z zakresu pediatrii i neonatologii nie jest możliwe coroczne sprawdzenie ich wszystkich w trybie kontrolnym. Minister uznał, że kwestią ujednolicenia opłat pobieranych przez podmioty lecznicze z tytułu kosztów tzw. opieki pielęgnacyjnej, powinien zająć się przede wszystkim Rzecznik Praw Pacjenta, który w celu ochrony zbiorowych praw pacjentów może inicjować właściwe postępowania.

W związku z powyższym Rzecznik Praw Dziecka wystąpił do Rzecznika Praw Pacjenta, od którego oczekuje podjęcia działań wobec zgłaszanych problemów³².

Analizując sytuację zwrócił się także do Prezydenta RP z wnioskiem o podjęcie inicjatywy legislacyjnej zmieniającej obowiązujące prawo,

■ Korzystanie z solariów przez dzieci – wystąpienia z 6 kwietnia i 7 września 2017 roku

Kontynuując wieloletnie starania (od 2009 r.) o wprowadzenie bezwarunkowego prawnego zakazu korzystania przez osoby małoletnie z solariów, Rzecznik Praw Dziecka w wystąpieniu³³ do Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej zwrócił uwagę na skutki nadmiernego promieniowania ultrafioletowego, wytwarzanego przez łóżka opalające, na zdrowie i życie dzieci. Wskazał, że wyniki badań przedstawione przez Światową Organizację Zdrowia nie pozostawiają wątpliwości co do wpływu promieniowania UV na ryzyko zachorowania na nowotwór skóry. Korzystanie z solariów częściej niż raz w miesiącu podnosi ryzyko zachorowania na czerniaka o 55%, a u osób poniżej 30. roku życia aż o 75%. Średnia

32 ZSS.422.8.2017.KS 33 ZSS.422.19.2017.KT

wieku kobiet korzystających z solariów w Polsce wynosi 16 lat³⁴. Zaznaczył, że przedstawiciele świata nauki i praktycy oraz organizacje pozarządowe zajmujące się tematyką raka skóry jednoznacznie popierają wprowadzenie prawnego zakazu korzystania przez dzieci z solariów. Rzecznik zadeklarował jednocześnie pełne wsparcie przy pracach nad projektem ustawy regulującym te kwestie.

Prezydent RP, wsłuchując się w głos ekspertów z dziedziny onkologii i uwzględniając postulaty Rzecznika, skierował do Sejmu RP projekt ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami korzystania z solarium³⁵.

Rzecznik Praw Dziecka w wystąpieniu do Marszałka Sejmu RP przedstawił³⁶ stanowisko do projektu, w którym m.in. wyraził przekonanie, że inicjatywa Prezydenta RP doczeka się szybkiej realizacji, a prawo dziecka do ochrony życia i zdrowia będzie jeszcze pełniej zabezpieczone.

Na każdym etapie prac legislacyjnych Rzecznik podkreślał konieczność wprowadzenia rozwiązań chroniących dzieci. Sejm RP przyjął ustawę z dnia 15 września 2017 r. o ochronie zdrowia przed następstwami korzystania z solarium³⁷.

■ Uzupełnienie koszyka świadczeń stomatologicznych – wystąpienie z 25 maja 2017 roku

W wystąpieniu³⁸ do Ministra Zdrowia Rzecznik Praw Dziecka odniósł się do projektu³⁹ rozporządzenia Ministra Zdrowia zmieniającego rozporządzenie w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu leczenia stomatologicznego. Analiza projektu pozwoliła na stwierdzenie, że resort zdrowia uwzględnił w projektowanej regulacji jedynie część świadczeń, o których wprowadzenie do koszyka od lat zabiegał Rzecznik.

Odwołując się do opinii ekspertów w dziedzinie stomatologii dziecięcej, Rzecznik wskazał na potrzebę włączenia do koszyka kolejnych świadczeń, których brak uniemożliwia lekarzowi prawidłowe postępowanie lecznicze wobec dziecka.

W konsekwencji wydane przez Ministra Zdrowia rozporządzenie⁴⁰ rozszerzyło wykaz świadczeń o te świadczenia opieki zdrowotnej, które uzyskały pozytywną opinię Agencji Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji, tj.: „zabezpieczenie profilaktyczne bruzd

34 Informacja przedstawiona podczas spotkania Parlamentarnego Zespołu ds. Onkologii w dniu 6 lipca 2016 r.

35 Druk 1651

36 ZSS.422.34.2017.SK 37 Dz. U. z 2017 r. poz. 2111 38 ZSS.422.22.2017.KT 39 z 9 maja 2017 r.

40 Dz. U. z 2017 r. poz. 193

lakiem szczelinowym – za każdy ząb”, „rentgenodiagnostyka do pięciu zdjęć wewnątrzustnych”, „leczenie endodontyczne zęba z nieuformowanym korzeniem”, „badanie lekarskie stomatologiczne i kontrolne po urazie zęba”, „rentgenodiagnostyka – zdjęcie pantomograficzne z opisem”.

■ Bezpieczeństwo dzieci na placach zabaw – wystąpienie z 8 czerwca 2017 roku W związku z licznymi – napływającymi niezmiennie od wielu lat – skargami dotyczącymi złego stanu technicznego oraz likwidacji placów zabaw, mając m.in. na względzie rozpoczynający się okres wakacji, Rzecznik Praw Dziecka zwrócił się⁴¹ do prezydentów i burmistrzów miast oraz wójtów o inicjowanie działań zapewniających sprawne funkcjonowanie istniejących placów zabaw oraz ich modernizację. Podkreślił, że zaniedbania stanu technicznego mogą stwarzać realne zagrożenie dla zdrowia lub życia najmłodszych, dlatego tak ważne są bieżące przeglądy techniczne i podejmowanie działań modernizujących, jak również w miarę możliwości ich doposażanie, aby korzystające z nich dzieci w atrakcyjny i bezpieczny sposób mogły spędzać wolny czas. Rzecznik podkreślił, że zobowiązanie do podejmowania takich inicjatyw wynika m.in. z Konwencji o prawach dziecka, w której uznano prawo najmłodszych do bezpiecznego wypoczynku i rekreacji.

■ Opieka stomatologiczna nad uczniami – wystąpienie z 8 czerwca 2017 roku W związku z informacją o podjęciu prac nad projektem założeń projektu ustawy o zdrowiu dzieci i młodzieży w wieku szkolnym, Rzecznik Praw Dziecka w wystąpieniu⁴² do Ministra Zdrowia przedstawił analizę sytuacji opieki stomatologicznej nad uczniami oraz wniósł o przekazanie informacji na temat prowadzonych w resorcie prac w zakresie ochrony zdrowia dzieci i młodzieży w wieku szkolnym, w tym przedstawienie założeń do projektu.

Wskazał, że próchnica to choroba, którą dotknięta jest większa część populacji dzieci i młodzieży. Niezdiagnozowana i nieleczona ma negatywne ogólnoustrojowe następstwa zdrowotne, a jej występowanie ujawnia również sprzyjające rozwojowi choroby zaniedbanie higieniczne i nieprawidłowe nawyki żywieniowe.

Rzecznik od lat podejmuje działania na rzecz poprawy stanu zdrowia jamy ustnej dzieci i młodzieży. W jego ocenie opieka stomatologiczna dla dzieci i młodzieży powinna być dostępna w ramach świadczeń zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych.

Najważniejsze w niej jest zapewnienie rzeczywistej dostępności do lekarza i gabinetu stomatologicznego, gwarantującego dobrej jakości świadczenie zdrowotne dostępne

41 ZSS.422.25.2017.AG 42 ZSS.422.24.2017.EK

w godzinach dogodnych dla dziecka i jego opiekuna. Rzecznik wskazał, że nie jest konieczne, aby gabinety stomatologiczne funkcjonowały jedynie na terenach szkół. Wystarczy, aby dziecko było przypisane do konkretnego gabinetu realizującego świadczenie na odpowiednim poziomie. Ważne jest także zapewnienie profilaktyki zdrowotnej, w tym stomatologicznej, na terenie szkoły, niezależnie od działań profilaktycznych podejmowanych w gabinetach stomatologicznych. Rzecznik zauważył, że pomimo podejmowanych od kilku lat różnorodnych działań mających na celu poprawę stanu jamy ustnej dzieci i młodzieży, ich efekty nie są zadowalające.

W wystąpieniu Rzecznik podkreślił również, że edukacja dotycząca tematyki stomatologicznej powinna być skierowana także do rodziców dzieci, a organizowana i koordynowana przez pielęgniarki zatrudnione w placówkach oświatowych. Wyraził ponadto przekonanie, że niezbędna jest ewaluacja podejmowanych działań, ich ocena i modyfikacja, zgodnie z rozpoznanym stanem realizacji.

W odpowiedzi Minister Zdrowia poinformował⁴³ o etapie prac nad projektem założeń projektu ustawy o zdrowiu dzieci i młodzieży w wieku szkolnym, których celem jest m.in.

zapewnienie dostępności do opieki dentystycznej uczniom, w tym: tworzenie i wyposażenie gabinetów stomatologicznych w szkołach podstawowych, zakup dentobusów dla zapewnienia opieki stomatologicznej uczniom w mniejszych szkołach, jak również możliwość wykorzystania gabinetów zlokalizowanych poza szkołą poprzez nawiązywanie z nimi współpracy, tworzenia gabinetów stomatologicznych dostosowanych do potrzeb uczniów z niepełnosprawnością ruchową oraz intelektualną.

Minister podzielił stanowisko, że obok zmian organizacyjnych istotne pozostaje zwiększenie finansowania świadczeń stomatologicznych dla dzieci i młodzieży oraz wypracowanie zmian w zakresie specjalistycznej opieki stomatologicznej dedykowanej dzieciom i młodzieży. Zapewnił, że uwagi i propozycje Rzecznika będą rozważone w trakcie prac nad projektem założeń, a wypracowane rozwiązania będą poddane szerokim konsultacjom publicznym.

■ Opieka psychiatryczna nad dziećmi – wystąpienia z 16 czerwca i 24 listopada 2017 roku

Rzecznik Praw Dziecka, zaniepokojony wyjątkowo złą i stale pogarszającą się sytuacją w obszarze opieki psychiatrycznej dla dzieci, ponownie wystąpił⁴⁴ do Ministra

43 MDL.073.23.2017 44 ZSS.422.28.2017.EK

Zdrowia o pilne podjęcie działań w celu zapewniania dzieciom i młodzieży właściwego leczenia i terapii zaburzeń psychicznych. Wskazał, że tempo wzrostu potrzeb z zakresu opieki psychiatrycznej dzieci i młodzieży oraz dysproporcje w możliwości ich zaspokojenia są niepokojące. Liczba dzieci i młodzieży wymagających profesjonalnej pomocy, w tym pomocy psychiatrycznej, jest oceniana przez specjalistów na 600 tysięcy, tj. 9% populacji osób w wieku rozwojowym.

Rzecznik podkreślił, że szczególnie istotne jest podejmowanie działań profilaktycznych i terapeutycznych skierowanych do dzieci i młodzieży jako osób będących w okresie kształtowania swojej osobowości, emocjonalności i nauki zasad współżycia społecznego. Podniósł, że dla skutecznych działań niezbędne jest współdziałanie resortu zdrowia, edukacji, sprawiedliwości i polityki społecznej, wskazując na potrzebę zapewnienia dzieciom i młodzieży z zaburzeniami psychiatrycznymi właściwej opieki i terapii w ich środowisku.

Zidentyfikowane przez Rzecznika problemy wymagające pilnego rozwiązania to w szczególności: niedostateczna dostępność dzieci i młodzieży do leczenia psychiatrycznego, niskie finansowanie placówek psychiatrycznych, niewystarczająca liczba psychiatrów dziecięcych, bardzo niskie wynagrodzenia personelu terapeutycznego pracującego w placówkach psychiatrycznych, niedostępność do optymalnej dla pacjenta terapii, w tym terapii rodzin oraz brak placówek psychiatrii środowiskowej.

Rzecznik monitoruje sytuację zabezpieczenia potrzeb zdrowotnych dzieci przy pomocy działającego w Biurze Rzecznika Praw Dziecka Zespołu ds. Profilaktyki Zdrowia Psychicznego Dzieci i Młodzieży i Zapobiegania Zachowaniom Samobójczym. W jego skład wchodzą m.in. konsultant krajowy oraz konsultanci wojewódzcy w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży, przedstawiciele podmiotów leczniczych, organizacji pozarządowych i eksperci w tej dziedzinie.

W odpowiedzi⁴⁵ Minister Zdrowia poinformował, że jednym z najważniejszych elementów działań na rzecz poprawy zdrowia psychicznego obywateli, w tym dzieci i młodzieży, jest Narodowy Program Zdrowia na lata 2016–2020, w którym określono zadania polegające m.in. na promocji zdrowia psychicznego i profilaktyce zaburzeń psychicznych, kierowanych również do osób poniżej 18. roku życia.

Minister poinformował, że usytuowanie zadań polegających na promocji zdrowia psychicznego i profilaktyce zaburzeń psychicznych jako celu operacyjnego w Narodowym Programie Zdrowia umożliwiło przede wszystkim zapewnienie systematycznego ich

45 ZPP.073.38.2017

finansowania. W odniesieniu do wskazanego przez Rzecznika problemu niewystarczającej liczby psychiatrów dzieci i młodzieży Minister przekazał, że liczba lekarzy specjalistów w dziedzinie psychiatrii i w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży w Polsce systematycznie rośnie. W porównaniu z 2015 r. liczba specjalistów w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży wzrosła o 21 osób. W trakcie szkolenia specjalizacyjnego w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży było 148 lekarzy. Minister zapewnił, że podejmuje działania dążące do wzrostu liczby specjalistów m.in. poprzez stwarzanie warunków ułatwiających uzyskiwanie przez jednostki uprawnień do prowadzenia szkolenia specjalizacyjnego oraz zwiększania liczby posiadanych przez nie miejsc szkoleniowych. Uprawnienia do prowadzenia szkolenia specjalizacyjnego w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży posiadało 29 jednostek dysponujących 244 miejscami szkoleniowymi. Działania prowadzone są dwutorowo poprzez zwiększenie liczby osób studiujących m.in. na kierunku lekarskim oraz zmiany w systemie szkolenia specjalizacyjnego lekarzy. Corocznie określany limit przyjęć m.in. na kierunki lekarskie na poszczególnych uczelniach ma tendencję wzrostową.

W opinii Ministra wdrażane działania w ramach Narodowego Programu Zdrowia, polegające przede wszystkim na promocji zdrowia psychicznego i profilaktyce zaburzeń psychicznych, w dłuższej perspektywie przyczynią się do poprawy stanu zdrowia obywateli, w tym dzieci i młodzieży, oraz zmniejszenia występowania kryzysów psychicznych prowadzących do prób samobójczych.

W związku z brakiem miejsc na oddziałach udzielających dzieciom i młodzieży całodobowych świadczeń zdrowotnych z zakresu psychiatrii, Rzecznik Praw Dziecka ponownie wystąpił⁴⁶ z interwencją do Ministra Zdrowia o podjęcie pilnych działań zaradczych oraz udzielenie informacji o stanie prac na rzecz poprawy dostępności do stacjonarnej opieki psychiatrycznej dla dzieci i młodzieży, w tym o działaniach doraźnie służących rozwiązaniu zgłoszonego problemu. W wystąpieniu wskazał na wysoce niepokojące informacje od konsultanta krajowego w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży, który poinformował, że brakuje miejsc w oddziałach nawet dla pacjentów będących w ostrym stanie, mogącym być zagrożeniem dla ich życia. Zauważył, że liczba dzieci i młodzieży wymagających pomocy psychiatrycznej ma tendencję wzrostową, a to powoduje wzrost zapotrzebowania na miejsca w placówkach stacjonarnych.

W odpowiedzi⁴⁷ Minister Zdrowia poinformował, że w resorcie zdrowia trwają prace nad nowelizacją rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 6 listopada 2013 r. w sprawie

46 ZSS.422.48.2017.EK 47 UZ-ZR.7107.17.2017.AK

świadczeń gwarantowanych z zakresu opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień⁴⁸, których celem jest wprowadzenie zmian poprawiających dostępność do świadczeń. Ponadto przy Ministrze pracuje grupa robocza (która zarządzeniem Ministra Zdrowia ma zostać przekształcona w Zespół ds. zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży), składająca się m.in.

z ekspertów w dziedzinie lecznictwa psychiatrycznego dzieci i młodzieży, mająca za zadanie wypracowanie rekomendacji dotyczących dalszych kierunków działań resortu zdrowia.

Poinformował również, że w kolejnych latach nastąpi wzrost nakładów na finansowanie ochrony zdrowia aż do 6% PKB w 2025 roku, zgodnie z ustawą z dnia 24 listopada 2017 r. o zmianie ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych⁴⁹. Ponadto NFZ podniósł wycenę punktową wszystkich świadczeń w rodzaju opieka psychiatryczna i leczenie uzależnień. Powyższa zmiana została wprowadzona zarządzeniem Prezesa NFZ nr 59/2017/DSOZ z dnia 26 lipca 2017 r.

zmieniającym zarządzenie w sprawie określenia warunków zawierania i realizacji umów w rodzaju opieka psychiatryczna i leczenie uzależnień.

Odnosząc się do kwestii obłożenia oddziałów psychiatrycznych dla dzieci i młodzieży, Minister podał, że przeprowadzona przez Centralę NFZ w grudniu 2017 r. analiza niepełnych danych za rok 2017 r. dotyczących wykonania świadczeń w stosunku do kontraktów wykazała, że realizacja świadczeń stacjonarnych w rodzaju opieka psychiatryczna i leczenie uzależnień dedykowanych dzieciom i młodzieży oscyluje w granicach 99%. Po pozyskaniu kompletnych danych za rok 2017 r. możliwe będzie ponowne przeanalizowanie poziomu realizacji tych świadczeń.

Zdaniem Rzecznika sytuacja w psychiatrii wymaga dalszego monitorowania podejmowanych przez resort działań, w tym prac nad ww. rozporządzeniem, które jest kluczowe dla rozwiązania powyższych problemów.

Z uwagi na dramatyczną sytuację w psychiatrii dziecięcej Rzecznik podjął również rozmowy z organizacjami pozarządowymi. W wyniku tych działań Zarząd Fundacji Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy podjął decyzję o przeznaczeniu pieniędzy zebranych z tzw.

1% na odnowę i wyposażenie oddziałów psychiatrycznych dla dzieci.

48 Dz. U. z 2013 r. poz. 1386, z póżn. zm.

49 Dz. U. z 2017 r. poz. 2434

■ Konieczność „uszczelnienia” systemu monitorowania losów dziecka oraz poprawa opieki nad noworodkami w zakresie diagnostyki i leczenia dzieci – wystąpienia z 27 czerwca, 25 października i 29 grudnia 2017 roku

W związku z występowaniem przypadków rażącego zaniedbywania dzieci Rzecznik Praw Dziecka na przestrzeni ostatnich kilku lat podejmował liczne działania na rzecz opracowania i wdrożenia systemu, który pozwoliłby w możliwie najwyższym stopniu wykluczyć takie przypadki. Koncepcja stworzenia systemu monitorowania losów dziecka była jedną z ważniejszych inicjatyw Rzecznika. Ostatecznie udało się wypracować rozwiązania składające się na ten system. Pierwszym elementem jest książeczka zdrowia dziecka, która od 1 stycznia 2016 r. jest dokumentem medycznym. Drugim jest wprowadzony rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 16 września 2015 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie standardów postępowania medycznego przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych z zakresu opieki okołoporodowej, sprawowanej nad kobietą w okresie fizjologicznej ciąży, fizjologicznego porodu, połogu oraz opieki nad noworodkiem⁵⁰ obowiązek przekazania położnej podstawowej opieki zdrowotnej zgłoszenia o porodzie przez podmiot leczniczy sprawujący opiekę nad noworodkiem. Ostatnim elementem wdrożenia systemu monitorowania stanu zdrowia dziecka były prace na rzecz wprowadzenia standardów postępowania medycznego przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych z zakresu opieki profilaktycznej nad dziećmi i młodzieżą, które nie doczekały się realizacji.

Analiza funkcjonowania przepisów doprowadziła Rzecznika do przekonania o konieczności dalszej zmiany systemu. Niepokój Rzecznika wzbudził przede wszystkim brak narzędzi prawnych pozwalających na sprawdzenie losów dziecka w przypadku niezgłoszenia się przez rodzica (opiekuna prawnego) do placówki medycznej. Zarówno wskazane rozporządzenie, które obowiązywać będzie jedynie do końca grudnia 2018 r., jak i rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 18 sierpnia 2011 r. w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych⁵¹ w żaden sposób nie regulują kwestii postępowania placówki medycznej z dokumentacją dziecka – kartą szczepień (przekazaną ze szpitala, w którym dziecko się urodziło) w przypadku niezłożenia przez rodzica (opiekuna prawnego) pisemnej deklaracji ze wskazaniem lekarza zatrudnionego w placówce medycznej. Brak jest przepisów normujących działania, które w tej sytuacji powinna podjąć placówka medyczna. Rzecznik dostrzegł brak ciągłości opieki zdrowotnej nad noworodkiem po opuszczeniu szpitala.

Znowelizowane przepisy w tym zakresie niedostatecznie uszczelniły system ochrony zdrowia

50 Dz. U. z 2016 r. poz. 1132 51 Dz. U. z 2016 r. poz. 849