Gawlas, Sławomir
"Dzieje filozofii europejskiej w XV
wieku, t. 6", Stefan Świeżawski,
Warszawa 1983 : [recenzja]
Przegląd Historyczny 75/4, 812
1984
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
8 1 2 Z A P I S K I
C zekając na p u b lik a cję n astęp n e j części należy stw ierdzić, że u zasadnione w y d aje się p rzesu n ięcie p u n k tu ciężkości ro zw aż ań n a płaszczyznę źródłoznaw czą. H istorycy uzy sk ali b ardzo pożyteczne kom p en d iu m w iedzy o istn iejący ch m a te r ia łach. Znaczenie in te re su ją c y c h u sta le ń dotyczących w alk i pro p ag an d o w ej nie o g ra nicza się tylk o do ich w alo ró w k ry ty cz n y ch w obec św iad ectw źródłow ych — ch o ciaż ścisłe trzy m a n ie się przekazów dotyczących sam ej b itw y n ie pozwoliło na w yczerpanie te m atu . Dość przek o n y w u jąco ry s u ją się u w a ru n k o w a n ia ek sp o n o w a nego m iejsca w ą tk u dw u m ieczy, koncep cji Ja g ie łły ja k o regis christianissimi, n a cisku kładzionego przez P o lak ó w n a pychę ich przeciw n ik ó w i sp raw ę pom ocy p ogan ze stro n y Z akonu. A u to r docenia znaczenie źródłow e ja k ie re p re z e n tu je C ronica C onflictus; z n ajn o w szą (i w y d aje się, że dość uzasadnioną) h ipotezą A n d rze ja N adolskiego, p rz y p isu ją c ą jej au to rstw o Z bigniew ow i O leśnickiem u, zapoznał się je d n a k ju ż w czasie d ru k u książki. N ie zna też op in ii k w estio n u ją cy ch istn ie nie prac dziejo p isarsk ich w k a n c e la rii k ró lew sk iej. P rz ek a z K ro n ik i w iąże się ściśle z p roblem em itin e ra rió w kró lew sk ich w R ocznikach D ługosza, k tó ry (w edług p rzek o n y w u jący ch dow odów A ntoniego G ą s i o r o w s k i e g o ) o p a rł się zapew ne n a m a te ria ła c h Z bigniew a O leśnickiego. O ba z a b y tk i w y m a g a ją w ięc jeszcze sp e cjaln y c h analiz, k tó re m ogą zadecydow ać o tym , czy a u to r zdoła w isto tn ie jszy sposób uzupełnić i zw ery fik o w ać obraz b itw y ja k i za ry so w a ł ostatn io A ndrzej Nadolski.
S. G.
S te fa n S w i e ż a w s k i , Dzieje filozofii eu r o p ejsk ie j w X V w ie k u , tom VI: Człow ie k, A kadem ia Teologii K ato lick iej, W arszaw a 1983, s. 511, ilu str.
S te fa n S w i e ż a w s k i z podziw u godną k o n se k w e n cją od Ht dzijsięcJu p u b lik u je kolejne to m y syn tezy m yśli filozoficznej europ ejsk ieg o XV w ieku. O prat t - w an ie zostało pom yślane ja k o odbicie sta n u b a d a ń m onograficznych, a u to r te k sty źródłow e w y k o rz y stu je tylk o ubocznie lub pośrednio, s ta ra się n a to m ia st dać sw oim dziełem p o d staw ę do dalszych studiów . P odział n a tom y jest odbiciem obecnych zabiegów p o rzą d k u jąc y ch . P ie rw o tn e zam ierzenia p rze w id y w a ły jeszcze je d n ą część pośw ięconą stosunkom m iędzyludzkim (problem om etyki).
O m aw iany tom (a ta k ż e następ n y ) m a być zary sem późnośredniow iecznych k o ncepcji człow ieka. Za p u n k t w y jśc ia ro zw ażań posłużyły za g ad n ien ia ów czesnego ary sto telizm u i sc h o lasty k i oraz n ac isk ro zk w ita jąc y ch stu d ió w p latońskich. W k o le jn y ch rozdziałach p rze d sta w io n a została p a n o ra m a poglądów i sporów w okół w zajem n y ch re la c ji duszy i ciała (tu sporo m iejsca za ję ły filozoficzne ko n sek w en cje d y sk u sji na łonie m edycyny), problem ów n ie śm ie rteln o śc i duszy, astrologii, m agii, w olności i konieczności, uczuć i w olnej w oli, a ta k że w ątk ó w chrystologicznych w an tro p o lo g ii filozoficznej.
N a szczególną uw agę h isto ry k ó w za słu g u ją ob se rw ac je p o k azu jące ja k żyw ym zainteresow aniem , zw łaszcza w śró d uczonych, h u m a n istó w i w ładców , cieszyły się w za jem n ie zre sztą ze sobą p ow iązane: m edycyna, a stro lo g ia i m agia. S p ra w y te często w sty d liw ie p o m ijan e n ależ ały do zasadniczych elem en tó w o b raz u życia u m y słow ego epoki. K siążka p o k az u je ja k bardzo był on złożony. N ie u le g a ją w ą tp liw o ści zw iązki w ym ien io n y ch dziedzinf z n a ra sta n ie m p rą d ó w h u m an isty czn y ch . W dzięcznym — a zaledw ie zary so w an y m dotychczas — p olem badaw czym m oże być zw łaszcza w pływ astro lo g ii n a rozw ój ów czesnego d ziejo p isarstw a i geografii.
