Na Ukrainie podobne badania

Tatiana Jefremenko·

Narodowa Akademia Nauk Ukrainy

ZACHOWANIAMIESZKAŃCÓWUKRAINY

NA RYNKU FINANSOWYM

Zachowania ekonomiczne ludności jako nowy przedmiot badań socjologii ekonomicznej przyciągająw ostatnim czasieuwagęcorazwiększejliczby socjo- logów i ekonomistów. W warunkach systemu nakazowo-rozdzielczego badania stosunków ekonomicznych nie byłyprowadzone, mimo że równieżwtedymoż­

nabyło analizowaćmotywy i celeoszczędzania ludności"wybór ich formy, przy- czyny i charakter destrukcyjnych zachowańfinansowych itp. Nie było jednak wówczas rynkupieniądza,swobodnej wymiany walut,różnychform własności.

Brakowało wolnościwyboru, nieistniał zresztąsam problem wyboru tej czy in- nej formy _zachowań. W warunkachkształtowania sięnowego środowiskainsty- tucjonalnego gospodarki rynkowej badania problemuzachowańfinansowych zy-

skują, co oczywiste, naaktualności.

Przy tym problem_przepływówfinansowych nabiera znaczenia nie tylko dla- tego, żew wanlnkach gospodarki rynkowej wszystko albo niemal wszystko mo-

że być wyrażonew pieniądzu, apieniądz stał się dominującą wartościąi głów­

nym kryterium efektywności gospodarowania. Specyfika stosunków finanso- wych,_wynikającazprzepływu pieniądza,uwarunkowana jest tym,żefunkcjonu-

jąone nie w sposób izolowany i nie po prostu równolegle do gospodarki, lecz jak gdybynakładają sięna stosunki procesu reprodukcyjnego,realizującje w formie

pieniężnej - funkcjonalnie adekwatnej do mechanizmów gospodarki rynkowej.

Stosunki pieniężne nie znają granic, mają charakter uniwersalny. Ludzie jako

członkowie społeczeństwa są włączeni w stosunki finansowe niezależnie od swojej woli iświadomości. Dlategoteżzachowania ekonomicznezajmująszcze- gólne (jedno zgłównych) miejsce w strukturze różnychrodzajówzachowańgo- spodarczych.

*Kandydat nauk ekonomicznych, pracownik naukowyZakładuSocjologii Ekonomii Instytutu Socjologii NAN Ukrainy. Pierwodruk w: "S: T-M-M" 2,2002: 165-174.

Jest oczywiste,żedla socjologa w tymkontekścienajbardziejinteresujące sąba- daniazachowań ludnościna rynkufinansowym, a nie problemyzwiązanez finan- sami państwa czyprzedsiębiorstwaalbo organizacji. Po pierwsze, właśnie ludzie, z ich wartościami, nastrojami, oczekiwaniami i preferencjami tworząów substrat

społeczny,któryokreśla"przekrój społeczny" życiagospodarczego. Po drugie, zba- danie zachowań ekonomicznychludności pozwoliłobynie tylko nadokładniejszą ocenę posiadanych przez nią oszczędności, ale także na sensowne pokierowanie procesem ich przyciągnięciai wykorzystania jako podstawowego nieinf1acyjnego

źródła inwestycji,niezbędnychdo utrzymania stabilnego wzrostu gospodarczego.

Na Zachodzie systematycznie monitoruje się dynamikę oszczędzania,bada motywacje aktywności inwestycyjnej ludzi z uwzględnieniem cech społeczno­

-demograficznych. Badane sąprzyczyny wyboru konkretnej formy inwestowa- nia, ocena przez masowego inwestora rynku_usług finansowych, czynniki_wpły­

wającena zaufanie doróżnych źródełinformacji itp.

Podstawowepodejściateoretyczne do analizyoszczędzania,preferencji inwe- stycyjnych i ogólniezachowań ludnościw tej sferze wyłożyłjeszcze John May- nard Keynes w swoim fundamentalnym dziele Ogólna teoria zatrudnienia, pro- centu i pieniądza. Znaczący wkład w opracowanie socjologicznych aspektów zjawisk związanychz finansami wniósł swoją pracąKryzyspaństwapodatków*

Joseph Schumpeter. Historycznie w rozwoju socjologii stosunków finansowych prym wiodły włoskie,austriackie i szwedzkie szkoły ekonomii przełomu XIX i XX wieku. Stopniowo w zachodniej socjologiiukształtował się całysamodziel- ny kierunek socjologii podatków,badającejkwestie finansówpaństwazuwzglę­

dnieniem zarównozewnętrznychwarunków ich funkcjonowania, jak iwewnętrz­

nej natury. oraz cech _zachowańludzi jako podmiotów systemu ekonomicznego.

Amerykańskiego ekonomistępochodzeniawłoskiego,Franco Modiglianiego, za

analizę zachowańludzi wobec oszczędzaniauhonorowano w 1985 roku Nagro- dąNobla. Jako pierwszy_opisałon model "cyklużyciowego", obrazującyzasady tworzenia się prywatnych oszczędności i mający duże znaczenie praktyczne w budowaniu narodowych programów emerytalnych.

W postsowieckimświecienaukowym problemami zachowańekonomicznych ludzi zajmowali się przede wszystkim uczeni rosyjscy: Elena Bojarkina,

WłodimirWierchowin, Marina Krasilnikowa, Iwan Rozmainskij, Wadim Rada- jew i inni. Od 1992 roku grupa badawcza CIRKON, zorganizowana w 1989 ro- ku przez specjalistów z Instytutu Socjologii Akademii Nauk ZSRR, prowadzi w Rosji systematyczne kompleksowe badaniazachowań związanychz inwesto- waniempieniędzy.Badane sąpostawy, preferencje i motywy, jakimi kierują się różne grupy inwestorów, przeprowadza się sondaże wśród szefów przedsię­

biorstw, a_jeślitrzeba, realizowane _sąsocjologiczne obserwacje emisji akcji itp.

*Chodzi o_artykułw "International Economic Papers" 1954, nr 44 - od red.

Na Ukrainie podobne badania

w ogóle nie

prowadzone. Reali- zowane badania

raczej charakter przypadkowy i nie

kompleksu problemów rynku finansowego i obserwowanych na nim za-

chowań

ludzi. Tak

systematycznymi badaniami rankingów

katego- rii zawodowych uczestników rynku papierów

(emitentów, ucze- stników rynku

obserwatorów), a

rankingów osób

na rozwój rynku

zajmuje

tylko centrum analityczne "D.A.R." (Gulianyckyj i Kowtiuch 1998: 36-37). W 1996 roku firma informacyjno-analityczna "EKSOP"

specjalne bada- nie

aspektom rozwoju rynku

Jego wyni- ki

znaczenie, jakie ma

wzajemnych

pro- cesów

i gospodarczych na rynku

i

stwo- rzenia specjalnej

socjologicznej, która

w ramach analitycznej struktury kompleksowo

rynek

(Kowtun 1997: 19). Jed-

nakże

do

problem ten nie

Jeśli

chodzi o bardzo

literatury naukowej

tym problemom, to

publikacje Wiktora Andruszczenki Socjo- logiczna i antropologiczna metoda zachodniej nauki o finansach (zob. Andru- szczenko 2001), w której, w istocie, po raz pierwszy odnotowano

socjologicznego spojrzenia na problemy rynku finansowego.

Analizę

realistycznych modeli, form i strategii finansowych stosowanych przez ludzi powinno

w dwóch kierunkach. Z jednej strony w wy- miarze teoretycznym -

podstawowych

i

metodologicz- nych do

Z drugiej

- poprzez empiryczne badania socjolo- giczne,

o podmiotach

gospodarczego.

Przedstawienie podstawowych aspektów takiego

jest celem tego arty-

kułu.

Zachowania ekonomiczne

jednostek i poszczególnych grup

na rynku finansowym,

z

zasobów

w tym z ich inwestowaniem. Jako

na rynek finansowy jako

zasobów

trzy elementy: rynek

pieniężno-kredytowy,

rynek walut i papierów

zachowania ludzi

dotyczą

wszystkich tych trzech segmentów. Definicja ta obejmuje szeroki wa- chlarz

ludzi na rynku finansowym i ma bardzo

granice. Zgo- dnie z

wywodu

Wierchowinal,

"zachowania na rynku

l WłodimirWierchowin,rozpatrujączachowania na rynku jako"substancję społeczną" życia

gospodarczego icentralną kategorięsocjologii gospodarki,określaje jako "systemdziałań społecz­

nych, które, po pierwsze,są związanez wykorzystaniemróżniących się funkcjąi przeznaczeniem

wartościekonomicznych (zasobów) i, po drugie, nakierowanesąna uzyskanie korzyści (pożytku,

wynagrodzenia, zysku) w rezultacie obracania nimi" (Wierchowin 1998: 65).

finansowym" można sprowadzić do systemu działań (społecznych)jednostek i grup społecznych, polegającegona wykorzystaniu posiadanych zasobów finan- sowych w celu uzyskania maksymalnego dochodu. Przy takimpodejściupojawia

sięjednak problem: oczywista jest sprzeczność pomiędzy swobodąwyboru ta- kiego czy innego zachowania a ograniczonymi zasobami

rynku, lecz ucieczka od ich

(naturalizacja gospodarki domowej, wzrost roli pomocy krewnych i znajomych);

- masowe

kompensacyjnego charakteru stosunków finanso- wych

-

i jego instytucje;

- wynalezienie i szerokie wykorzystanie nieznanego w

gospo- darczo krajach instrumentu

-

- prymitywizacja

na rynku finansowym w wyniku

wyboru i jednostronne preferowanie

aktywów finansowych jej najbardziej

- gotówki.

Uzasadniony niepokój budzi fakt,

ubóstwo jest

nie tylko

ce-

chą mieszkańców

Ukrainy, lecz

jego stan psychiczny - przewa-

żające

w

nastroje pesymistyczne.

instytu- cjonalizacja biedy -

jej w

i

organizacji

szej

tym samym warunki startu

kolejnych

podstawy tworzenia

bazy wzrostu ekonomicznego w

Nawet najtwardsi zwolennicy .idei liberalizmu (Walter Oiken, Ludwig Erhardt i inni) rozpatrywali

rynko-

wąjako organizację

gospodarowania,

na zasadzie

i gospodar- czego dobrobytu wszystkich, sprawiedliwym

systemie finansowym, funkcjonalnym systemie zabezpieczenia socjalnego itp.

dija

2000: 355).

oni poza tym do wzrostu

ności ludności,

a jakikolwiek spadek zainteresowania

traktowali jako powód do niepokoju i korekt polityki gospodarczej

s. 356). Nie przypadkiem uczestnik i teoretyk

reform na Ukrainie Anatolij Galczinskij

zmuszony

realizowany model reform

za- bójczy dla tworzenia "klasy

pierwotnej akumulacji i prywaty- zacji

do tego,

dochodów

dopuszczalne granice. Zbudowany kapitalizm

kapitalizmem nie dla wszystkich, a jedynie dla wybranych przedstawicieli

oligarchiczne- go (Galczinskij 2001: 8).

Narzucony model reform gospodarczych nie tylko

problem biedy

szych warstw

ale

on modelem

Ukrainy,

powstania grupy

społecznej

o

charakterystykach statusowych. Na Ukrainie nie ma w istocie bazy

dla realizowanych przemian gospodarczych. Owa nie- wielka grupa,

do tak zwanej "klasy

zajmuje

chwiejną, "płynną" pozycję

w materialno-statusowej hierarchii

3Nadzień10 grudnia 2000 rokuzadłużenie ludnościzausługikomunalne i czynszosiągnęło 6174,3 mld hlywien, to znaczy o 18%więcej w porównaniu z 1999 rokiem(Statystyczny) szczo- ricznyk. .. 2001: 383).

W zachowaniach tej grupy najbardziej plastycznieujawniają się sprzecznościpo-

między wolnościąwyboru takiego czy innego zachowania na rynku finansowym (uwarunkowanego dążeniem do podniesienia pozycji na drabinie społecznej

i wyborem naj korzystniej szego zachowania ekonomicznego) i ograniczonymi zasobami, jakimi dysponuje taczęść ludności.Przy tym obserwujesię dążeniedo kompensowania sobie braku jednych zasobów innymi. Naprzykładdeficyt zaso- bów materialnych wokreślonychsytuacjachmogą rekompensowaćzasoby edu- kacyjne, informacyjne alboteżstatus jednostki, transformowanenastępniew ka-

pitałfinansowy, wyższystatus materialny. To charakteryzuje zachowania nie tyl- ko grup "średniegostatusu", aletakże część "nowych biednych".

Dokonała się takżeswoista "dekompozycja" statusowa położeniawielu jed- nostek, gospodarstw domowych pod _względem dostatku materialnego: _bieżą­

cych dochodów, oszczędności, posiadanych dóbr, warunków mieszkaniowych.

O ile do oceny realnegopołożeniamaterialnego jednostki konieczne jestuwzglę­

dnienie wszystkich składających się na nie czynników dostatku materialnego

(biorącpoduwagę również kompensacyjną funkcjęposzczególnych elementów w hamowaniu spadku poziomużycia), o tyle analiza zachowańna rynku finan- sowym wymaga przede wszystkim wiedzy o_bieżącychdochodach (jako podsta- wy procesów redystrybucyjnych) ioszczędnościachgotówkowych.

Ocena rozmiarów oszczędności,jakimi dysponuje ludność,jako najbardziej

interesującegonieinflacyjnego źródłainwestycji, jest jednym z centralnych pro- blemów rynku finansowego dotyczącym wszystkich jego segmentów. Według różnychocen ekonomistów,ludnośćjest w posiadaniu 10-20 mld dol. USA (Ma-

teriały miżnarodnoji... , 1998: 90, 247). Trzeba jednak odnotować, że podobne szacunki rosyjskich ekonomistów znacznie odbiegają od danych uzyskanych zbadańsocjologicznych.

W literaturze naukowej nie ma jednolitego metodologicznego podejścia do samego rozumieniapojęcia "oszczędności"i elementówskładających sięna nie.

Specjaliści z Instytutu Gospodarki Rosyjskiej Akademii Nauk do oszczędności zaliczają odłożone środki pieniężne w gotówce (w walucie narodowej i obcej),

środkina rachunkach bankowych, posiadane akcje i inne papiery wartościowe,

zakup polis ubezpieczeniowych, nabycie towarów trwałego użytku posiadają­

cychrealną wartość(Radajew 1998: 41). Badacze ci_odnotowują sporny charak- terwłączaniado oszczędności dóbrtrwałego użytku.Niejednoznaczne jesttakże uwzględnianiepolis ubezpieczeniowych. Wydaje sięjednak, że inwestowanie w ubezpieczenie nie jestbezpośredniozwiązanezoszczędzaniem, choćjest istot- ne dlapełnego obrazu zachowańludzi na rynku finansowym. Innąjest sprawą, że motywacją do oszczędzania może być i często jest chęć ochrony przed przykrymi i kosztownymi zdarzeniami.

Wielu badaczy do oszczędności zalicza również, opróczpieniędzy(gotówka i depozyty bankowe),oszczędnościw naturze (zakupkosztowności, dziełsztuki,

towarów konsumpcyjnych

poza potrzeby w danym roku),

oszczędności-konsumpcję

(zakup

towarów

i

na

w

[Kari- mowa, bd.: 2].

Nie

w

struktury i

ści,

odnotujmy podstawowe

teoretyczne do tego problemu.

Po pierwsze, pod

rozumie

wykorzystanie

w celu uzyskania dochodów w

albo zapewniania sobie

środków

na

Po drugie,

rozpatrywane

suma

zasobów. W ten sposób gromadzenie zapasów wytworów

produkcji lub otrzymanego (odziedziczonego)

nie stanowi

ści oznaczają

nie uzyskanie, lecz wykorzystanie zasobów

w

nym okresie.

Po trzecie,

na rachunkach bankowych) i

w gotówce, papiery

towary i

rozmienienie

a

i

Po czwarte,

i

zasoby

sto-

ją

na

biegunie

konsumpcji, ale nie da

ich

od siebie

Dlatego

wszechstronna analiza

na rynku finan- sowym

zbadanie wzajemnego

konsumpcyj- nych i

Niestety dane statystyczne

na Ukrainie nie odpowia-

dają

wymogom obiektywnej analizy sytuacji gospodarczej.

- to przede wszystkim

brutto i

dla jednej osoby i zwykle nic nie

dane

na bardzo ograniczo- ne wnioski. Tak

przez ostatnich 5 lat obserwuje

do zmniej- szania

w Sbierbanku [bank

Ukrainy i wzrost

w innych komercyjnych bankach. W 2000 roku z 1210 mln dol. USA wszystkich

bankowych na Ukrainie 19% przypa-

dało

na Sbierbank, 81

na

banki komercyjne

2001: 74). Obserwuje

regionalne. Na przy-

kład wkłady mieszkańców

Kijowa i obwodu kijowskiego

27% sumy wszystkich

w

bankach komercyjnych

s. 425). Wydatki i

na

w Kijowie

czterokrotnie analogiczny

dla Ukrainy (odpowiednio 1273 i 311 dol.;

s. 383), co

o specyfice

sytuacji w stolicy i wysokim stopniu koncentracji w niej zasobów

Równocześnie

brakuje danych o

Nie ma

informacji

o

w

grupach

na

we-

długdecylowegorozkładudochodów. Możnajedyniezakładać, żeistnieje spora polaryzacja wśród oszczędzającychpodwzględem wysokości wkładów⁴. Obfi-

tośćniewiele _mówiącychliczb _świadczyo _słabości metod statystycznych albo celowym zawoalowywaniu zapomocąuśrednionychlub uogólnionychwskaźni­

ków realnej sytuacji. Przypomina to "polityczną arytmetykę" w negatywnym znaczeniu tego słowa (w odróżnieniuod tego, co rozumiałpod tym pojęciem

twórca ekonomii politycznej William Pełty i jego uczeń i kontynuator dzieła

Charvi Davenant: sztuka tworzenia zapomocąliczb faktów związanychz dzia-

łalnością państwa;Rewienko 2001: 43). Dlategoteż przeprowadzenie masowe- go empirycznego badania socjologicznego, mającegona celu zbadanie obecno-

ści,rozmiarów, formoszczędzaniaitp. wróżnychgrupachspołecznychnie tylko

wpłynęłobynapogłębieniei uzupełnienie danych statystycznych, aletakżepo-

zwoliłoby uzyskać wiarygodną subiektywną informacjęo zachowaniach na ryn- ku finansowymludnościUkrainy.

Wybór formy zachowania na rynku finansowym jest zawsze obarczony okre-

ślonymryzykiem: ryzykiem otrzymania mniejszego zysku, jego braku lub straty zainwestowanych środków.Na rynku kapitałowymryzyko jest stałymi obiek- tywnym atrybutemdziałalnościz racji charakteru transakcjikupna-sprzedażypa- pierówwartościowychw warunkach stale zmieniającej siękoniunktury na ryn- ku. Natomiast zasady i logika działaniabanków sprawiają, że wkłady oszczęd­

nościowe ludnościpowinnybyćw nich bezpieczne.

Na Ukrainie sytuacjawygląda dokładnieodwrotnie. Państwonie spełniaswo- ich funkcji gwaranta prawwłasności,nie istniejeteżalternatywna struktura obro- ny interesówoszczędzającychi inwestorów - osób fizycznych, nie opracowanoteż niezbędnychpodstaw prawnych, nie ma mechanizmów personalnej odpowiedzial-

nościza naruszenie "dyscypliny rynkowej". W rezultacieukraińskirynek finanso- wy cechuje wysokistopieńryzyka i brak podstawowegokapitału społecznego- za- ufania. Szczególnieniszczący wpływnawątły potencjałzaufaniamiaływszelakie machinacje stowarzyszeńtrustowych, dewaluacjaoszczędności ludnościw Sbier- banku na początku lat dziewięćdziesiątych⁵, fikcyjna papierowa prywatyzacja inajwiększyskandal finansowy 2001 roku - bankructwo APB "Ukraina"6.

4Wydajesię, żerzeczywisty obraz bliski jest oficjalnym danym orozkładzieaktywów APB

"Ukraina". Z 330 tys. akcjonariuszy - osób fizycznych - zaledwie 20 osóbdysponowało trzecią częściąakcji (Sledz 2001: 8).

5Wkłady ludności w BankuOszczędnościowym byłegoZSRRwyniosłyna koniec 1990 roku 84,9 mld rubli (51%PKB Ukrainy w tamtych latach i 1,2 razywięcej niżrealny PKB w roku 2000;

Rewienko 2001: 5).Wedługinnych szacunków, tylko w latach 1992-1995oszczędnościobywate- li Ukrainy w Sbierbanku zdewaluowano 130 ODO-krotnie (Osnowy... 200 l: 140).

6Wśród klientów tego banku, należącegodo ośmiu największych banków Ukrainy, oprócz wszystkichprzedsiębiorstwrolniczych i jednej trzeciej instytucjibudżetowych znalazło sięrów-

nież2 mlnzwykłychobywateli (Bank "Ukraina"... , bd.).

Zaufanie powinnosię stać naczelną kategoriąw mechanizmiedziałaniaryn- ku finansowego, a szczególnie jego segmentu kapitałowegojako najbardziej psychologicznie wrażliwego sektora gospodarki, niepoddającego się czysto liczbowej, ilościowej'ocenie. Oprócz regulacji rynkowych największy wpływ

na rynekkapitałowy,najbardziej_wrażliwyna nastrojeludności, mają takżein- ne czynniki: obyczaje, stereotypy, ogólne uwarunkowania(lękprzednieznaną formą biznesu, strach przed przegranąw rezultacie nietrafionej inwestycji w papiery wartościowe, oskarżeniao otrzymywanie dochodów nie z "pracy

rąk"i inne). Nieznajomośćinowośćrealiów nasila obiektywne, uwarunkowa- ne czynnikami gospodarczymi oderwanie szerokich mas _ludnościod uczestni- czenia w rynku obrotu papieramiwartościowymi.Badaniasondażoweprzepro- wadzone w Rosjipokazują, że średniojedynie 1-2%mieszkańcówkraju goto- we _są do inwestowania _pieniędzyw instrumenty finansowe _(Aławidze i inni 1988: 57). Negatywny i nieufny stosunek do rynkukapitałowego tłumacząnie tylko obiektywnetrudnościtworzenia rynku papierówwartościowychna Ukra- inie (sztuczny i deklaratywny charakter jego powstania, destrukcyjny społecz­

nie algorytm prywatyzacji, strukturalne rozchwianie i niestabilność, funkcjo- nalna_{niemożność}itp.), ale także głębokie mechanizmy psychologiczne, doty-

kające najgłębszych i najbardziej złożonych g o t o - z € „ 3 € ˆ b s • @ à ÷

dochodówludności pogłębia nierównościpodwzględem dostępudo informacji

pomiędzy różnymigrupami społeczeństwa.

Nieokreślonośćsytuacji sprzyja zachowaniom związanymz orientowaniem

sięna zdanie"pośrodku".Chodzi opoglądyw ramach swojej grupy społecznej,

to znaczy o zachowanie zbiorowe jako nowy przedmiotbadań.

Na podstawie poziomu dochodów_ludnościjako kryteriumokreślającegowy- bór strategiizachowańna rynku finansowymmożna wyróżnićtrzy podstawowe grupyspołeczne:

- najliczniejszą grupę"nowych biednych" zprzewagąstrategiiprzeżycia;

- nieliczną średnią warstwąze zmiennymi postawami, odpowiadającymiru- chowi"góra-dół"na drabinie społecznej;

- wąski krąg "nowych bogatych", dysponujących większościązasobów fi- nansowych i zorientowanych na "demonstracyjnąkonsumpcję".

Modelezachowańna rynku finansów "nowych bogatych" niesąraczej zwią­

zane z rozwojem gospodarczymcałego społeczeństwai z nim zgodne. Nierzad- kokrzyżują sięz szarą strefągospodarki i dlatego też często wymykają sięana- lizie. Wysoki poziom dochodów, nieograniczone w porównaniu z innymi grupa- mi ludności zasoby finansowe "nowych bogatych" pozwalająim na ominięcie

wszelkich przeszkód na drodze wyboru form zachowańzawyjątkiem ograniczeń

kulturowych i grupowych. Brak kultury ekonomicznej oraz ogólnej ukazuje się

w całej pełniw warunkach dostatku,uniemożliwiającracjonalne dysponowanie posiadanymi środkami.Szczególnie ostrą formęprzybiera w tej grupie nietole- rancja dla odstępstwodprzyjętychnormzachowańjako jedna z cech mentalno-

ści słowiańskiej.Orientowaniesięna "przyjęte"w swoimkręgunormy i styl za- chowanianakładana "nowych bogatych"obowiązekkupowania"prestiżowych",

"świadczącycho pozycji" zagranicznych towarów, inwestowania zagranicą,po-

zbawiająctym samymrodzimągospodarkęznaczącegopotencjałuinwestycyjne- go (Rozmainskij bd.).

Największyi szczególnywpływna charakterzachowańna rynku finansowym

ludnościma specyfika jejmentalnościimyśleniagospodarczego. Kultura ekono- miczna stanowi wewnętrznyczynnik regulującyzachowania jednostek i grup

społecznychw życiu gospodarczym. Mentalnośćjako "głębokipoziom świado­

mościzbiorowej i indywidualnej, zawierającyw sobierównież nieświadomość, zespółpotencji, postaw i preferencji, sprawiający, żejednostka czy grupa spo-

łeczna działa, myśli, czuje i odbiera światw określony sposób" (Słowar1991:

176) - określanarodowy modelzachowańekonomicznych ispołecznych. Bada- nie tegowpływupowinnosię staćprzedmiotemodrębnychstudiówwykraczają­

cych poza ramy tego artykułu.

Wydaje się, żeprzedstawione problemyzachowańna rynku finansowym lud-

ności Ukrainypotwierdzają aktualnośćtego kierunkubadańw ramach rodzimej socjologii gospodarki. Pierwszorzędnymproblemem ożywienia zachowańlud-

ności

na rynku finansów wydaje

stworzenie koniecznych warunków dla rze- czywistego (a nie deklarowanego) wzrostu dochodów przy wykorzystaniu

poprawy

makroekonomicznych. I zadanie nie mniej

- uksz-

tałtowanie

nowej etyki

zarówno szkodliwe wzorce de- monstracyjnej konsumpcji, jak i krótkowzroczne strategie na

a

skierowanej na rozbudzanie

do inwestowania.

Praktyczne znaczenie celowych masowych

empirycznych jest oczywi- ste. Analiza form, motywów, celów

w

warstwach

czeństwa

znacznie

teoretyczne

o zachowaniach lud-

ności

na rynku finansowym. Badanie

do

i konsumpcji z

inflacyjnych

przewidzenia i

tendencji w zachowaniach na rynku finansowym ludzi w

(mniej

na rok naprzód) [Krasilnikowa 1999: 34], co

aktywny

na kierunki jego rozwoju.

Literatura

Aławidze,

Timur L. i inni. 1988.

"Woprosy

nr 8: 55-65.

Andruszczenko, Wiktor. 2001.

"Wisnik NBU", nr 4: 43-46.

Bank "Ukraina" wozrodilsia iz pepla?11

http://subscribe.ru/archieve/bank.

bankemews/200 1

.html.

Galczinskij, Anatolij. 2001.

niedieli" nr 39.

Gulianyckij, Leonid i

Kowtiuch. 1998.

"Rynok cinnych paperiw Ukraji- ny", nr 1-2: 36-40.

Karimowa, Dania. bd.

Ilhttp://www.iicas.org/articles/ks220800.html.

Kowtun, Nazar. 1997.

"Informacij- nyj

Ministerstwa statystyky Ukrajiny", nr 7-8: 19-20.

Krasilnikowa, Marina. 1999.

"Socyalnyje i ekonomiczeskije pieriemieny: Monitoring obszczestwiennogo mnienija", nr 2: 34-40.

Materiały miżnarodnoji naukowoji konferencji "Walutno-finansowi problemy rynkowoji transformacji (pryklad Ukrajiny)",

m. Kyjiw, 19-20 lystopada 1998 roku, Kyjiw 1998.

Osnowy ekonomiczeskoj tieorii: Uczebnik.

2000. Pod red. S.W. Moczemyj, Kyjiw.

Radajew, Wadim W. 1998. O

"Woprosy

nr 8: 39-54.

Rewienko, Andrej. 2001. Moglo byt' i luczsze...

niedieli", nr 32.

Rozmainskij, Iwan W. bd. Institucyonalny} analiz rac}onalnosti domochozia}stw i krytyka prowedenn}a polityky szokowo} terapii

perechodnij ekonomici Rosiji, http://ie.boom.ru./rozmainsky/instshock.html.

Rozmainskij, Iwan W. bd. Ograniczonnost' mietodologiczeskogo indiwiduali- zma, obszczestwiennaja idieologija i kollaps inwiesticij

Rossii, http://ie.bo- om.ru./Rozmainsky/irozmain.html.

Sledz', Sergej. 2001. Kto zaplatit po sczotam? U banka" Ukraina" jest' nie tol- ko

no i krieditory.

niedieli", nr 37.

Slowar ' sowriemiennoj zapadnoj socyologii. 1991. Moskwa.

Socyalnaja encyklopiedija. 2000. Moskwa.

Statystycznyj szczoricznyk Ukrajiny za 2000 rik. 200 l. Pod red. O.G. Osaulenka, Kyjiw.

Szamszetdinow, Jurij M. i G.S. Stoliarow. 2001. Stan informacijnoho rynku Ukrajiny ta misce

na njomu. "Statystyka Ukrajiny", nr 1:

57-61.

Wierchowin,

I. 1998. Ekonomiczeskaja

Moskwa.

Economic Behavior of Ukrainians on the Financial Market

Studies on financial behaviour of Ukrainian population have been just started. None of its attributes has been investigated yet. The author stresses the necessity of massive empirical researches and sociological analyses on financial market and financial strate- gies of various social groups.