Wipszycka, Ewa
"Homilie o Księgach Rodzaju, Wyjścia,
Kapłańskiej", Orygenes, przekl. i oprac.
Stanisław Kalinowski, wstęp ks. Emil
Stanula, Warszawa 1984 : [recenzja]
Przegląd Historyczny 77/4, 829-830
1986
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
Z A P I S K I
829
C zy teln ik a apologii A ten ag o rasa, pod o b n ie ja k innych dzieł tego g a tu n k u , uderzyć m usi ca łk o w ity b ra k odniesień do k u ltó w żyw ych, zdobyw ających sobie licznych adeptów , w części p rz y n a jm n ie j w podobny sposób co ch rz eśc ija ń stw o odpow ia d a ją c y c h n a te sam e niepokoje re lig ijn e i p rag n ie n ia. Nie w iedząc nic o k ie ru n k u ew olucji k u ltó w doby ce sa rstw a m oglibyśm y ulec ilu zji, że k ró lo w a ły w ierzenia ardh aiczn ej G recji i to w yłącznie w ich m itologicznym kształcie (co p rzecież i dla ta m ty c h odległych czasów byłoby fałszem ). P rz ec iw n ik iem a ta k o w a n y m przez A te n ag o ra sa je s t p rze d e w szy stk im H om er i H ezjod. Dowód to po tęg i lite ra tu ry , i szerzej k u ltu r y po g ań sk iej n a lite r a tu rz e o p a rte j; z n ią czyniono o b rac h u n k i, ona u tru d n ia ła ludziom w y k ształco n y m n aw ró ce n ie. M ijają cy czas n iew iele w tej m a te rii zm ieniał, w sk az u je n a to k o n fro n ta c ja „P ro śb y za ch rz e śc ija n a m i” z o s ta t n ią apologią starożytności, u tw o rem T eo d o reta z C yru „Leczenie chorób h e lle n iz m u ” (p ow stałym nieco p rze d ro k ie m 423).
S ta n is ła w K a l i n k o w s k i , k tó ry u tw o ry A ten ag o rasa przełożył, je st je d n y m z najlep szy ch w spółczesnych tłu m ac zy lite r a tu r y anty czn ej. M a on n ie b a g a te ln e d ośw iadczenie w tłu m ac ze n iu apologii, to on przełożył w spom niany w yżej u tw ó r T eodoreta. Je g o te ż dziełem je s t dobry w stę p zaw ierając y obok zw ykłych in fo r m acji b iograficznych ry s dziejów g a tu n k u literack ieg o apologii. K o m en tarz s ta ra n n ie n o tu je odsyłacze i a lu z je do pogańskiej lite r a tu ry (w ty m zw łaszcza do filozofii). W a rta osobnego w spom nienia je st w y cz erp u jąc a b ib lio g ra fia (zestaw iona przez Cz. M a z u r a ) , k tó ra wytkracza poza zw ykłe w ta k ic h w y p ad k a ch w ykazy p rac, d a ją c czytelnikow i p o d sta w ę do sam odzielnych studiów .
E.W.
O r y g e n e s , Homilie o Księgach Rodzaju, W yjścia, Kapłańskiej, p rze k ła d i o pracow anie S ta n is ła w K a l i n k o w s k i , w stę p ks. Em il S t a n u l a , P ism a S taro ch rze ścijań sk ich P isarzy to m X X X I, A kadem ia Teologii K ato lick iej, W arszaw a 1984, s. 278 + 248.
H isto ry k o m w a rto zw rócić uw agę n a o sta tn i to m „P ism S ta ro ch rze ścijań sk ich P isarzy ”. Z aw ie ra on bow iem p rze k ła d te k stó w bard zo w ażnych dla dziejów in te r p re ta c ji F ism a Św iętego, S ą to hom ilie O rygenesa pochodzące z czasów jego działalności nauczycielskiej i k az n o d ziejsk iej w C ezarei P a le sty ń sk ie j, je d n e z ty ch , k tó re n o to w ali n a żyw o stenografow ie i k tó re p u b lik o w an o po niew ielk ich a u to r skich retu sz ac h . T ek st o ry g in aln y zaginął, po siad am y n a to m ia st n ie zły (m iejm y nadzieję) p rze k ła d sporządzony p rzez R u fin a z A kw ilei. P rzeznaczone dla szerszej publiczności, a n ie ty lk o d la ścisłego k rę g u teologów , w sposób n ie zm iern ie k la ro w n y urzeczy w istn iały zasady alegorycznej in te rp re ta c ji Biblii. A legoreza św ięciła try u m fy ta k ż e i w średniow ieczu p o zo stając je d n y m z p o dstaw ow ych sposobów ro zu m ien ia P ism a Św iętego. P rz ek ła d te n może się w ięc p rzy d a ć i m ediew istom , k tó rzy n ie m a ją zazw yczaj pow odów do czy ta n ia u tw o ró w p u b lik o w a n y ch w r a m ach te j se rii. S ta n is ła w K alin k o w sk i, dośw iadczony tłum acz, m a p ow ażne do św iadczenie w p rac y n a d d ziełam i O rygenesa.
W ypada p rz y te j o kazji pow iedzieć k ilk a słów o se rii rozpoczętej w r. 1969. Zespół n ią k ie ru ją c y , sk ła d ający się ze S ta n is ła w a K a l i n k o w s k i e g o , W incen tego M y s z o r a , K azim ierza O b r y c k i e g o i E m ila S t a n u l i p o tra fił sam pow ażnie przyczynić się do tego sukcesu a ta k ż e zapew nić sobie w sp ó łp rac ę kom p e ten tn e g o g ro n a tłu m aczy i k o m e n tato ró w . P S P p u b lik u je p rze k ład y z sy stem a tycznością, k tó re j m ogą pozazdrościć w y d aw n ic tw a m a jąc e n ie p o ró w n y w aln ie w ię k sze śro d k i niż A k ad em ia Teologii K ato lick iej. W d r u k a rn i leży k ilk a dalszych tom ów , p rzygotow yw anie in n y c h je st w to k u . W iększość to m ó w P S P za w iera
830
Z A P IS K Iobszerne w stępy stan o w iące w łaściw ie sam odzielne ro zp raw y o patrzone ro zb u d o w anym i bibliografiam i, u zu p e łn ia ją ce b ra k i p a try sty cz n eg o w arsztatu .
S eria P S P zapew niła sobie m iejsce w bib lio tek ach , ale n ie w d ru k a rn ia c h . W ydaw ana je st n a fa ta ln y m p apierze, te c h n ik ą m ałej poligrafii. J a k i los będzie czekał po la ta c h te to m y , już te ra z niezbyt czytelne, lep iej nie myśleć.
E.W.
A lpha O u m ar K o n a r e, A dam Ba K o n a r e, Grandes dates du
Mali, E d itio n s Im p rim erie s du M ali, B am ako 1983, s. 284, ilustr.
Na obszarze A fryki C zarnej w skazać m ożna k ilk a regionów w czesnego k s z ta ł to w an ia się cyw ilizacji oraz o rg an izacji państw ow ych. Do n ajw ażn iejszy ch należy o b szar obecnego p a ń s tw a M ali, położony w A fryce Z adhodniej. T am w łaśnie, na południe od S a h a ry , szczególnie w dolinach N ig ru i S enegalu, rozw inęło się w cześnie rolnictw o; od I w. n.e. upow szechniło się użycie żelaza; w tym że czasie sp ro w a dzenie w ielb łąd a na S a h a rę u ła tw iło rozw ój h a n d lu dalekosiężnego i w rez u ltac ie ośrodków m iejskich. Na ty c h p odstaw ach rozw in ęły się ta m org an izacje p a ń s tw o w e. Od około VII w. n.e. d o X V I w. istn iały ko lejn o G h an a, M ali i S onghaj. Po najeździe m a ro k a ń sk im z 1591 r. i u p ad k u S on g h aju , przyszedł crtcres k ryzysu ekonom icznego, w o jen i w strzą só w politycznych. Te o b fitu ją ce w w y d arze n ia czasy opisane zostały stosunkow o d okładnie w k ro n ik a c h spisanych w T im b u k tu . W X IX w. n a stą p iło odrodzenie polityczne, zw iązane z e k s p a n sją islam u, p o w stały now e p ań stw a , k tó re rozbite zostały w końcu stu le c ia przez k o lonializm f r a n cuski.
T ak w ięc polityczne dzieje obszarów za jm o w an y ch obecnie przez R epublikę M ali m a ją szczególne znaczenie dla h isto rii całego k o n ty n e n tu . J e s t to bow iem k o leb k a jednego z ty p ó w państw ow ości a fry k a ń sk ie j. H isto ria te g o reg io n u je st długa, bogata w w y d arze n ia i stosunkow o u d o k u m e n to w an a . O bfitość w iadom ości w ym aga ich sy stem aty zacji. W lite ra tu rz e p rze w a ż a ją m on o g rafie poszczególnych p ań stw , g ru p plem ien n y ch , etap ó w ek sp a n sji k o lo n ialn ej, dziedzin gospodarki, w ty m szczególnie (handlu dalekosiężnego. Is tn ie ją d w a tylk o syn tety czn e u ję c ia całych dziejów regionu. T ym w iększą pom ocą dla przyszłych p ra c sta n ie się o m a w ian a książka, n a p isa n a przez m ałżeństw o badaczy m alijsk ich . A lpha O u m ar i A dam Ba K o n a r e są .zw iązani z P o lsk ą poprzez swe s tu d ia d o k to ran c k ie i obronę (w połow ie la t siedem dziesiątych) d o k to ra tó w n a U niw ersy tecie W a r szaw skim . Dziś są p ro fe so ra m i w yższej uczelni i in s ty tu tu badaw czego w B am ako. O m aw iane dzieło je s t szczegółow ą chronologią z a w ie ra ją c ą w ykaz w y d arzeń od I do X X stulecia. Będzie ono niezbędne w bibliotece każdego a fry k a n isty . Liczne an ek sy p o d ają listy dynastyczne, w y k azy u rzę d n ik ó w kolonialnych, składy k o lejn y ch rządów R e p u b lik i M ali, listę prezy d en tó w , w y k az p a rtii politycznych działających od 1945 do 1981 r. a ta k ż e listę p e rio d y k ó w p u b lik o w a n y ch w S u d an ie F ra n c u sk im a n astęp n ie w utw o rzo n ej po jego w yzw oleniu R epublice M ali. S ą to w szystko in fo rm ac je potrzeb n e, a te najnow sze i n a jb a rd z ie j ak tu a ln e , często tru d n e do u sta le n ia , gdyż rozproszone po w ielu w y d aw n ic tw ac h i prasie. K siążka zaopatrzona została w liczne m apy.
B ardzo o b fity je s t m a te ria ł ilu stra c y jn y . Poza fo to g ra fiam i o biektów , z a b y t ków , podobizn p rzyw ódców — rozm ieszczonym i chronologicznie w tekście, tom za w iera u sy stem a ty zo w a n y album . P ogrupow ano w n im zdjęcia tem atycznie: są w ięc typy w ojow ników , fo rty fik a c je , m eczety, dom y, grobow ce, podobizny w ła d ców, odkryw ców i zdobyw ców eu ro p ejsk ich , odznaczeń. Z eb ran ie ty c h ilu stra c ji, n a w e t znanych i ju ż rep ro d u k o w a n y ch , u ła tw ia k o rzy sta n ie z nich , um ożliw ia
