JAKUB ŁUKASIAK (Warszawa)
Zakład Parazytologii Lekarskiej PZH
BADANIA NAD INDYWIDUALNĄ ZMIENNOŚCIĄ FORM ANOPHELES MACULIPENNIS MEIG., 1818
[36]
Zagadnieniem niejednolitości form Anopheles maculipennis zajmowano
się od dawna. Wesenberg-Lund (1919) i Robaud (1920) b:rali pod uwagę tzw. indeks maksylarny, wyróżniając formy antropofilne i zo- ofilne. Fa 11 er o n i (1927), Hackett (1937), Bat s (1940) i inni na podstawie morfologii jaj wyodrębnili kilka samodzielnych form, zwanych ,,rasami" względnie odmianami, a które ostatnio opisywane są jako ga- tunki (Bu o n om i n i i Ma r i a n i, 1953).
Indeks łuskowy, po1egający n.a wylicz,eni:u średnich stosunków długości
do szerokości łusek, położonych in.a skrzydłach wzdłuż żyłki radialnej, r2 ,
pierwszy zastosował U n gu re a n u (1944). Indeks ten posłuży mu, bez pompcy stosowania morfologii jaj, do określenia przynależności badanych form A. mac u 1 i pe n n is do poszczególnych „ras". Tą samą metodą
pos~giwali się: Shute i Ungurenau (1947), Laven (1950) i We is er (1951). Indeksy te zostały wyliczone dla trzech form: A. mes- seae, A. typicus i A. atroparvus.
Na terenie Warszawy zagadnieniem „ras" zajmowała się Dym o w- ska w latach 1942/43, wyróżniając na podstawie morfologii jaj: Anophe- les messeae i Anopheles typicus.
W badaniach swoich nad wyjaśnieniem występowania niejednolitych form A. maculipennis na obszarze Wielkiej Warszawy autor wziął pod
uwagę nie tylko indeks łuskowy, ale i morfologię jaj zło,żonych przez ho- dowane samice widliszków. Badania te zostały oparte na wymierzeniu po 15 łusek żyłki radialnej r2 skrzydeł 216 samic, których przynależność do poszczególnych form A. maculipennis starano się określić przy pomocy morfologii jaj. Dokonano także badań jaj, złożonych przez 461 samice. Na podstawie kształtu i rysunku jaj autor rozklasyfikował je na 10 form wg tablicy Szt a tk e 1 ber g a „Krowososuszczyje komari Palearktyki", 1937, na: a, b, c, d, e, f, g, h, i, j z tym, że do form „a" zaliczono jaja zupeł
nie ciemne, bez wyraźnego rysunku. Do pomiarów brano po 3 sztuki jaj, a w dwóch przypadkach wzięto 82 jaja z grupy „d" - (A. messeae) i 42 sztuki z grupy „g" {A. typicus). Przeprowadzono wymiary: długości, szero-
kości wzdłuż ciemnych pasów, długości i szerokości komór powietrznych wszystk:iich jaj, wyliczając następnie średnie ich wielkości dla poszc2legól- nych samic. Pomiary wykonywano w podziałce okularu mikro.nowego, wy-
liczając następnie stosunki poszczególnych wielkości. Na podstawie takich
obliczeń uzyskano wyniki:
WJadomoścl Parazytologiczne nr 5 - Supplementum
102 J. ŁUKASIAK
1. Wielkości indeksu łuskowego wzrastały od form widliszków „g"
i „h" (typicus), kolejno, prz1e,z, formy „a", ,,b", ,,c", ,,d", ,,e", ,,f", ,,j"
=
mes- seae do grupy „i" jako odrębnej farmy. Dla pierwszej grupy indeks ten waha się w granicach około 9 dla drugiej messeae, około 10, natomiast dla trzeciej ponad 10. Wymiary łuskowe naszych widliszków znacznie się różnią od wymiarów ot1:1zymarnych w Czechosłowacji (7,8 do 12,16), Rumunii (8,3 do 11,2) i Niemiec Pn. (9,9 do 12,8).
2. W wielkości jaj i ich kształcie oraz rysunku występuje duża zmien-
ność nie tylko między poszczególnymi formami, ale i wśród jaj, pochodzą
cych z tego samego miotu. Różnice te w długościach nieraz dochodziły do 110 mikronów.
3. Na podstawie wylicwnych stosunków: długości do szerokości jaj,
długości jaj do długości komór oraz długości do szerokości komór powietrz- nych, wśród wymienionych 10 form jaj dają się wyodrębnić trzy podsta- wowe grupy: a) typicus, b) messeae, i c) odrębna grupa, zbliżona lecz nie- identyczna do atroparvus, o największym inde,ksie łuskowym i najwięk
szych stosunkach innych wymiarów jaj, wynikających z ich swoistej od-
rębności.
4. Znaczną różnorndność w morfologii jaj w dwóch odirębnych gru- pach widliszków: messeae i typicus, autor tłumaczy tym, że między tymi formami zachodzą prawdopodobnie krzyżówki, co powoduje wymieszanie cech u potomstwa, u którego .spotykamy właściwości jednej i drugiej gru- py. Zagadnienie trzeciej nielicznej ,(4,40/o) grupy zbliżonej do formy atro- parvus wymaga bliższego zbadania.
MCC~E~OBAHMfl M3MEH~MBOCTM ~OPM MEIG., 1818
Pe3IOMe
ANOPHELES MACULIPENNIS
ABTOP npoBe.JI MCCJie;n;oBam-rn: BeJiwmHhI 461 si:wqa A. macutipennis (,ąmrna,
TOmqvrna si:wqa M ;D;JIMHa M urnpMHa B03,!IYillHb!X KaMep) M Bb!f1B11JI 11X 60JiblllYIO H3MeH'UIBOCTb. KpoMe Toro, Bbl'JJ,:[CJIWJI BeJIW'łl1HY B3aWMOOTHOilleHWSł ł\JI],:[Hbl 11 Illl1- p11HbI IIJiaCTMHOK, pacIIOJIO:IB:eHHb!X B;D;OJib :IB:YIJI!{l1 r2 KPblJibeB 216 caMOK A. maculi- pennis, onpe,!lemui: MX MH;n;eKc, cocTaBJISIIOrq11i,i: np116JIM311TeJibHO 8 - 11. ConocTa-
B.111u1 YIC'łYICJieHl1Sł 10 pa3Hb!X MOpcpoJiorv1qeCKYIX cpopM A. macu!ipennis, aBTOP BbI- ,neJIYIJI TPM rJiaBHhie rpynnh1: A. messeae - OKOJIO 77-0/0, A. typicus - 190/o v1 Tpe-
l'hJO CXO,!IHYIO c atroparvus - OKOJIO 40/o.
RESEARCH ON THE VARIABILITY OF ANOPHELES MACULIPENNIS 1\/I EI G., 1818 FORMS
Summ ary
The autho,r examined the dimensions (length, thickness of eggs; length and width of air spaces) of 461 A. macu!ipennis and observed their great variability. Moreover he computed the quantities of the leng:th-to-width relations of the scales situated along Vein R2 of the wings of 216 A. maculipenrns females and determined their scale index amounting to 8 to 11 on the average. Comparing the computations of ten A. maculipennis fomns differing in the tmorphology of eggs the author succeeded in separating three main groups: A. messeae, ,some 77°io; A. typicus, 190/o; and the third, appr,oximate to A. atroparvus, some 4°/o.
