Wstępne rozpoznanie stratygraficzne dolnej kredy w obszarze Rogoźna i Ozorkowa

Sylwester MAREK

Wstępne rozpoznanie stratygraficzne dolnei kredy w obszarze Rogoźna" i Ozorkowa

Obszar Ozorkowa i Rogoźna leży na pograniczu dwóch dużych jed- nostek tektonicznych - niecki łódzkiej .i antyklinQrium kujawskiego (fig. 1).

Obszar Ozorkowa stanowi południowe zalkończenie strukltury solnej

Izbica-Kłodawa>-OZlorków występującej wzdłuż silnie zdys1Qkowanej kra-

wędzi wypiętrreni.a kutnowskiego, !biegnącego vi k.ierunku NNW-ssE.

W okQlioea.ch Ozorkowa krawędź wału nagle Skręca w kieI"lUllku wschod- nim i pÓłnocno-wschodn~:m do oIkolic na północ od Rogoźna, gdzie znów przybiera swój normalny kierunek N!NW-SlSE.

Tu" na kilkwkilQmetrowym odcin"ku, krawędź wału pokrywa się z po-

łudniQwo-zachodnim 'brzegie'm. wysadu solnego w 'Okolicy Rogoźna. Po- wstaje więc cha'rakterysty<!ZIle przewężenie antyik'linorium kujawskiego, które oddziela wypiętrzenie Ikutnowskie od antykliny .inowłoazko-giel­

niowskiej.

PURBEK

Osady neokomu leżą na 'Omawianym 'O'bszarze zgodnie na najwyższych

osadach pUl1bekiu wykształconych w facji bnaki'Cznej i lagunowej. Str'OP purbeku i(fig. 2~' w serii Q miąższości około 25 . m wyrażony jest margla- mi i jasnymi łupkami marglistymi drobnowarstwowanymi z ławicami

muszlowców cyren'Owych (m. in. Cyrena bron,ni D u nik.).

Na powierzchniachławk występują maSOWQ małżoraczki, uznane przez W. Bieleoeką za pU:ribeckie, a mianowi'Cie:

Cyprid.ea sowerbyi M a r t., Cypridea inversa M art., Ilyocypris jurassica M art., Klieana alata M a r t., Cypridea carinata M art.

248

_9--- ,. '

Sylwester Marek

o ^{1 t J} 4 5km

/ -/ /

Fig. 1. Mapa geologiczna obszaru Ozorków-IRogo:hno; opracował S. Marek Geologie .mapof OZOl"ków-IRogoźno region ,by S. Marek

l - turon, emszer, senon, 2 - alb środkowy I górny, cenoman, 3 - barem + apt + alb dolny, 4 - wala~ + hoteryw, 5 - purbek; 6 - banon, 7 - kimeryd, 8 - astart, 9 - okSford + rau- rak, 10 - baton + kelowej, 11 - wezul, 12 - aalen + bajoo, 13 - cecbBZtyn, 14 - drogi bite 1 _ TUronlan, Emscherlan, Senonian, 2 - Wddle and Upper Alblan, Cenomanlan, 3 - Bar- remlan

+

+

+

WELD

W okoHcy Rogoźna na omów.ionych osadach purbecl~ch leżą iden- tycznie z purbeckimi wyksztakone osady, które J. Sztejn z racji wystę­

powania w nich małżo!'la(!zków Cypridea brevicostata M art. zalicza do facji weldeńskiej (fig. 2). Osady te odpowiadaJą oojniższemu piętru kre- dy - infrawalanżynowi. Ponieważ wyżej leżące osady walanżynu dol- nego nie są datowane paleontologicznie, można tylko z powodu braku danych stratygraficznych przypuścić, że osady faeji weldeńskiej repre-

zentują naj niższy walanżyn.

Są to utwory, Iktóre osadziły się w wysłodzonych ibiornika<!h śród­

lądowych, Miąższość ich waha się w granicach od 3 do 10 m,

W wieroeniach z okolic Ozorkowa nie wyróżniono dotychczas osadów facji weldeńSkiej. Jeśli przyjąć, że one istnieją, to miążswść ich nie prze- kracza 1 m (próbki na mikrofaunę pobrano w odległości eo 1 m). Możli­

we, że wkładka utworów weldu występuje między jedną a drugą pobra-

ną próbką. Granicę pomiędzy weldem a walaożynem przeprowadzono tam, gdzie w osadzie po raz pierwsży poj awiają się otwornice charakte- ryzuj ące środowisko morskie.

Ro2U)oz.nanie. stratygraficz.ne dolnej ,kredy

a - ^łupki Uasto-piaszczyste, ^mułowce i piaskow- ce mikowe bezwapienne, szare i szarobrunatne;

b - piaskowiec bardzo drobnoziarnisty, bezwa- 'pienny; c - łupki llasto-P1aszczyste, drobno

warątwowane, bezwapienne, ciemnoezare; d - . łupki Uaste ciemnoszare i popielate z' faUlllł .małżów i belemnitów; e - łupki liaste. szare mikowe z drobnYmi ławicami z Ezogyra Bint/'ata L e y m. Brak małMw z rOdzaju Ptnna; f - lupki Uaste, szare z amonitami z rodzaju Po- lypttchites z pojedynczymi okazami Exogyra at- nuata L e y m. i małi!:ami z rOdzaju Pinna; g ...:.-

wapień syderytyczny z Exogyra Binuata L e y m.;

.h - plaski i ^mułowce piaszczyste, szare, miko-

we, ^słabo wapniste; i - muszlowce cyrenowe z przeławiceniami UastYmi, z małi!:am1 z rodza- .J6w Tellina i Nucula. PojaWiaj, się otwornice

i ostrygi; J - łupki Uaste, małi!:oraczkowe, Cypri-

,aea brevic08tata M art. z wkładltam1 wapieni

·cyrenowych; k - ^~gle szare i popielate, ^mał­

i!:oraczkowe z wkładkami muszlowców cyreno- wych

a - arglilaceous-sandy shales, slltstones and ,sandstones, llmeless, micaceous, grey and grey-

brown; b - very tine-grained 11meless sand- stone; c - arg1llaceous-sandy shales, fine

.stratified, 11meless, dark grey: d - arg1llaceous

.shales, dark and llght grey with pelecypoc\s and belemnites fauna; e - arg1llaceous shales, m-

caceous, grey with amall banks of Exogyra ai-

'nuata L e y m. No Pelecypods ot the Płnna

,genus; f - argUlaceous shales, With ammonites

of the PoZypttchites genus with alngles Exogyra

.ainuata L e y m;· and pelecypods of the Pinna

.genus; g - sider1tic l1mestone with Exogyra Bi-

nuata L e y m.; h - sands and arenaceous- .sandy slltstones, grey, micaceous, Bllgbtly cal- careous: i - Cyrena shellstones Wi1;h argilla- ceous lnterbedd1ng, With gastropods ot TelZłna

.and Nucula genus; some oysters and foraminifers occur: j .- argUlaceousshales with ostracods,

·Cypridea brevicoatata M art. with intercala-

·tions of Cyrena 11mestones, k - grey and ash-

,grey marla with ostr&cods and wich lntercala- tions of Cyrena she1lstones

PIĘTRO

:z

>-

' N

Z

<

..J

<.

~

o ...J UJ

3:

:::s::

w al oc ::::>

Il.

:1Il WYRÓŻNIONE

~E ^POZIOMY AMONITOWE j.ł

:g

1

In e

.

Polyplychiłes

S! o M

o

~

249

·M

""

PROfiL

·~i

LITOLOGICZNY '-

:;; ~

. , / ... / ,.

... / "./ ..

IL":/" ' / .. IL":/" :/' . _ltl a

....

--._-

LL"'Y' ./ ..

r-'- - ' -

-.

-'---

'" '" ...

.. -. .. ^, b

o '

-_._-

1 - - - -

~ c 1 - - - - t- - '- - - - - - r - - - -

- - - - _~ d r---

- - - -

~ ""--

r--- - -

~....<>...O..

~ e

- - - -

~.,---A.

t - - - -

~

__ o=

- ---

0 0 0 0 0 000 -.El- -.JL

.. • •• • ł""

<t

o .

..L:l.

."

~~I- ^ai , i

o

r- e _j

~ ::;;::r: ,:,

- I - I -

-

1-1- 1 - 1 - ~ k

~J-I

Fig. 2. iProfil walanżynu w rej.oilie R~oźna

Valanginian profile in the Rogoźno region

WALANZYN

W obszarze Rogoźna na osadach facji weldeńskiej leżą w dalszym

ciąg,u cyrenowemuszlowce ilasto-piaszczyste I(m. in. Cyrena bronni

"D

li

:i szarych, Pojawioają się tu ^już pojedyncze ^małże z ^ro~lłJj6w Tellina i Nu-

250 Sylwester Ma·rek

cula, których obecność wskazuje na wyra1źny wpływ morza. Miąższość

tych utworów dochodzi co najwyżej do 9,'5 m. Niekiedy zaś jest ona znaezn.ie mniejsza lub /brak zupełnie tych utworów.

W okolicach Owr'kowa, we wschodniej części terenu I(otw.. T 49 Gębi­

ce), w 'Osadach tych o miąższości około 5 m pojawiają się ponadto poje- dyncze drobne ostrygi, 00 definitywnie wskazuje na morskie pochodZe- nie osadów. Poza tym występują w mch li'CZne otwornice typowo mor- skie, uznane przez J. Sztejn za walanżYńskie (fig. 2).

Z otwornic najli.czn.iej występują:

Lenticulinp. suba~ta R e u s s, Lenticulina miinsteri R o e m., Verneulina neocomiensis M a r t., Haplophragmoides cooicavus C h a p., Ammobaculites agglutinans d' O rb.,

Ammobaculites subcretacoos B art. et B r a n d:, Am'lThObaculites eocretaceus B e r t h.,

Ammo1;>aculites cretaceus B a r t et B.r a n d., Ammodiscus gaultinus B a r t h.,

Trochammina depressa T a p., . Trochammina inflata T a p.,

Trochammina obliqua T a p.,

Marginulina diversicostata L i s z k a,

Epistomina tenuicostata B a r t. et B r a n d., Epistominacretosa T e n D a m.

Z małżoraczków na pievwszy plan wysuwają się:

Cytherella staringi van V e e n, Cytheridea kummi T r i e b., Cytheridea thOrenensis T r i e b.

Nad omówionymi utworami leży zwykle około 5-metrowa Wkładka

piasków ilastych Lub mułowców piaszczystych ciemnoszarych, mikowych, na ogół bezwapiennych lub słabo wapnistych, bez mikrofauny i makro- fauny. Niekiedy 'brak .icll. zupeblie (otw. T 4'9 Gębice). W jednym przy- padku (w otworze T 74 Śladków Podleśny) stwierdziłem stopniowe przej-

ście ku górze piasków w piaskowce wapniste i dolomityczne z pojedyn- czymi okazami Exogyra cf. sinuata L e y m. Swiadczy to o morskim po- chodzeniu nie tylko tej części, ale całej serii tych osadów. We wszyst- kich bowiem przypadka'Ch stwierdzono jednolitość i ciągłoąć sedymen-

tacyjną od dołu do góry.

Pojawienie się tej wkładki w osadach ilastych należałoby genetycz- nie wiązać ze zmianami, które zachodziły na lądzie l(klimat). Miąższość

tej serii w otworze T 74 Śladków Podleśny wynos:i. 10,5 m. W stropie tych osadów zarówno w okolicy RogoŹD.a, jak i Ozol'lkowa występuje

charakterystyczna wkładka wapienia piaszczysto-syderytowego nieraz silnie ilastego, oolitowego, o miąższości od 15 do 30 cm.

Występuje w niej również między innymi Exogy'l'a sinuata L e-y m.

Od tej pory panują głównie .utwory ila.sJte ciemnoszare, .pirytowe, na ogół

~8!lie Bt;ratygr&lficZne dolnej kredy 251.

bezwapienne, ^powstałe w warunkach redukcyjnych. Ku górze 'Osady sta-

ją się coraz bardz.iej piaszczyste w wyniku zdecydowanego spłycenia

zbiornika.

W związku z tym, wyżej leżące osady walanżyńskie dzielą się na dWie serie, a mianowicie: a) dolną serię ilastą, z makrofauną, b) ^górną se-

rię Hasoo-tpiaszczystą, bez makrof.auny. Miąższość całego walanżynu waha

się w granicIach od 105 do 115 m.

Dolna seria ilasta

W obszarze Rogoźna, na charalktery.stycznej wkładce wapienia syde- rytowegO' występującego w stropie serii· piasZlczySltej; leży Wlarstwa ila- stych osadów 'Ostrygowych.

Spągowa p'aa-tia: O' mtąż~ości ,od 2, 7 dio 8,2 m składa się z łupków

ilastych ciemnoszarych, mikowych, zawierających szczątki spirytyz.o- wanego drewna -z fauną amonitową z rodzaju Polyptychites (A. Koenen, 1902) oraz pojedyncze drobne okazy E:rogy'ta· sinu.ata L e y m. bardZo liczne Pinna depressa M ii n ^B t., Pinna. compressa M ii n s t., Astarte cf.

polymorpha C o n t., Nucula sp. i nie1tczne ślimaczki z rodzaju Cerithium.

W wyżs'zej parttii, o miąższ'Ości od! 8 do 22 m, ostrygi Exogyra sinu.ata L e y m. tworzą drobne ,.łaJwi.oe". Brak tutaj: natomiast tak lic-mych w partii .spągowej mał-mw z rodzajów Pinna. Brak dotychczas również

amonitów. Średnia miąższo$ć warstwy ilastych osadów 'Ostrygowych wy- nosi około 19 m.

Najwyższą partię serii dolnej tworzą ilaste łupki ciemnoszare i popie- late z wkładkami syderytowymi lub z drobnymi ku'Listymi konkrecjami

ilasto-żelazistymi z fragmentami drewna z fauną Astarte subdentata.

R ^Q e m., Tracia cf. depressa S o w.,Leda sp. i innych małżów 'Orazdrob- nych ś1imaczików i belemnitów. ^{Miąższość} tych osadów waha ^się w gra- nicach od 11,70 do 14,00 m. MiąższośćnaJtomiast 'Całej umownie wyróż­

nionej' dolnej serii ilastej z makrmauną wynosi od 30 dO' 315 m.

W okolicach Ozorkowa prO'file omawianych. osadów wskazuj ą na znaczne zmiany fa-cjame między wschodnią a zachodnią c'z,ęścią terenu.

W ^części wschodniej (otwór T 49 ^Gębice) wy(ksztakenie wyróżnionej

dolnej serii ilastej jest takie samo jak w 'Okolicy Rogowa.

W zachodniej natomiast części terenu {otwór T 82 Piasko-wice) ma- my do czynienia z wyraźnym spłY'ceniem zbiornika, na co wskazuj e wzrost domieszki piasku w osadzie oraz cechy sedymentacyjne (hiero- glify, "mierzwistość"~. Na uwagę zasługuje również brak makrofauny.

Jedynie w odległości około 20 metrów nad charakterystyczną dla okolic

Rogoźna i Ozork'Owa wtkładką syd!eryltyczno-wapienną znaleziono w stre- fie wietrzeliskowej {rezydualnej) amonita Polyptychites cf. latissimus N e u m. et U h l i g (A. Koenen, 190'2). Amonit ten naj prawdopodobniej poch'Odzi ze stropowej części oma-wianych osadów.

WedŁug ,podziału stratyg~fi'CznegO' L. Spatha {fide E. D a oque , 194-2}

zarówno spągowa część ilastej warstwy ostrygowej z polyptychitesami, jak ^,i równowiekowe osady z zachodniej ^części okolic Ozorkowa (OltWÓl' T 82 Piaskowice) zaliczam do środkowego walaD:Żynu (wiek - polyp- tichitan).

252 SylwesterJYlar.ek. ', ... _-

Niżej leżące osady wa1anżyńskie wykształcone w postaci łupków cy- renowych z wkładką piaszczystą w stropie powinny 'Co najIIUliej w czę­

ści należeć do walanżynu dolnego {wiek - platylenticeratan).

Wiek wyższych członów ilastej warstwy ostrygowej oraz wyżej le-

żących stropowyeh osadów dolnej serii ilastej pozostaje nadal nieokreś­

lony z powodu !braku fauny przewodniej.

Górna seria ilasło-piaszczysta

W obu obszarach g6rną serię ilasto-piaszczystą, o miąższości wahają­

cej się w granicarch 53,5 do 65 m, tWOI"Żą łupki ilasto-piaszczyste, mułow­

ce i piaskowce mikowe, szare i szarobrunatne, bezwapienne, z konkrecja- mi pirytu i syderytu. Duża domieszka materiału piaszczystego wyraża spłycenie Zbiornika sedymentaeyjnego. Wiek tych osadów Określają

otwornice i małżoraczki uznane przez J. Sztejn za walanżyńskie. Ponadto seria ta swym położeniem stratygraficznym odpowiada najwyższym po- ziomom walanżynu.

HOTERYW

Osady hoterywu (fig. 3) w oikolicaeh Rogoźna i Ozorkowa reprezenrto- wane są przez łupki ilaste i szare lupki mulowcowe z wkładkami jasnycll wapieni marglistych. Zawierają one liczną faunę małżową i amonitową.

Miąższość tych osadów wynosi około 60 m.

Ogólnie w profilu hoterywu wyrórlniam następujące warstwy (od

doŁu):

1. Łuplki ilaste, mułowcowe i piaszczyste, z konkrecjami q,olomityczno- -syderytycznymi, z tfauną dro'bnych małżów, .ślimJa1ków oraz amonitów z rodzaju Hoplites; miąższość ich wynosi około 5 m.

2. Łupki ilaste i mułowcowe ż drobnymi wkładkami marglu szaropo- pielatego, z fauną drobnyeh ostryg i innych małżów oraz amonitów Hoplites oxygonius R o e m. (A. Koenen, 1902). Miąższość tyrch osa- dów wynosi około 3,5 m. Amonity te należą według L. Spatha (fide E. Dacque, 1942¹⁾ do poziomu Acanthodiscus radw.tus B rug. - sta-

nowiącego dolną część hoterywu dolnego.

3. ŁUp/ki ilaste i ciemnoszare łupki ilasto-piaszczyste, mikowe, margli- ste, z fauną:

Hoplites noricus R o em. (= Lyticoceras noricum R o e m.), Neocomites neocomiensis d' O r'b.,

Dentalium, Pecten sp.,

. Cerithium d. quinquestrw.tum L

a

(małże).

Obecność amonitów Hoplites noricus R o e m .. (= Lyticoceras nori- cum R o e m.) i Neocomites neOCQmiensis d' O rb. wskazuje na dolno- hoterywski wiek omawianych osadÓw. Za L. Spathem (fide E. Dacque,

1942) zaliczam je do poziomu Lyticoceras noncUm . hoterywu dolnego.

Miąższość tyoch osadów wynosi około 12,5 m. . --

_...."-,c=-c-=---,-,--,,-~_=-R.,,.~""'.~-: .. ^=-. ~,...=-~a,.,..,n~ie~S.,...t.,..ra.,...t_y"....,gra"" .. .,...f....,If!_=_. _,e;:c..J_·i _ol_ne_j_kr-,-e_d_y _ _ _ _ _ _ _ ~&J

a ~ łupki ilasto-piaszczyste, bezwapienne, mi- kowe, ciemnoszare i szarobrunatne; b - łupki

ilaste ciemnoszare z pojedynczymi okazami E:w- gyra s1.nuata L e y m. itragmentamiamowtów;

c - margle szarozielone z detrYtusem al)l.ow-·

tOwYm i fauną drobnych ostryg; d - łupki piasz- czyste i mułowce szare z fauną, drobnych mał­

.żów i ślimaków; e - łupki 1lBSte i ilasto-piasz- czyste, ciemnoszare, mikowe z amonitami: Lytl.

coceras nor!cum R o e m., N oocom1.tes neoco~.

m!ensis O r b.; l' - łupki ilaste z wkład,ltami

marglu popielatego z Hoplites oX1/gonłus R o e m.;

g - łupki mułowcowe piaszczyste szare z fauną,

amowtów z rodzajU Hoplites; h - łupki. ptasz- czysto-ilaste, mułowce piaszczyste i piilskowce

ilaste, bezwapienne, mikowe

a - argillaceous-sandy &halas, l1meless, ·mica-

·ceous, dark-grey and grey-brown;. b - argUl"'- ceous shales, dark-grey with singles Exogyra sinuata L e y m. and fragments 01' ammowtes;

" - grey-green marla with ammonite detr1tus

·=d small oysters fauna; . d - sandy shalas and siltstones, grey with small pelecypods and gas- tropods, e - arg1llaceous &hales and arg1llaceous-

·-sandy &hales, dark-grey, micaceous With am- mowtes: Lyticoceras nor!cum R o e m., Neoco- mites neocom1.ensł8 O r b.; f - argillaceous shales· with interclUations 01' l1ght-grey marla· With Hoplites oxygonius R o e m.; g - sUtstone shales, sandy, grey With amm.owte fauna 01' the Hoplites genus; h - argillaceous-sandy shales, .sandy slltstones and argUlaceous sandstones,

l1meless, micaceous

\LI

1-

o

I

Lytlcocerss

norlcum

AcenthodiscUB radiatu9

-

- - - - -

:::..:.~:"= S

r::.:;:..::-:...:..

. t-...;.::; -=-

t--.. _._

----.-. '" e :;=~'. ~ ~

=--...::=....

-~-

- - - - gJ. h

:.L;. ·L···L:·

• :L.:.... '.:L:.' :f:.

F.ig. 3. !Profil hoterywu W rejonie Rogoźną Hauterivian profile of· the Rogoźno

. regiO'Il . . .

Mamy tu zatem udokumentowaną niższą część .h{)lteryw,u dolnege-,j:Je- go miąższość. wynosi oIkoło 21· m. . . . ..

W stropie osadów hoterywu dolnego leżą mułow.ce, margle i łupki

margliste szare i ciemnoszare z pojedynczymi o~a~mi Exogyra cf, si-

"'nuata L e y m;, praz innymi drobnymi ^małiamij a ^także z fra~entami

zniszczony.ch, amonitów. Miąższość ich wynosi od 27,5 do 35,5 m. . ... Nad nimi leżą już najwyższe warstwy łlOterywu, wyks;z:tałcone w-poe staci łupków ilasto-piaszczystych, bezwapiennych, mikowych, ·szatypl]:

i· szarobrunatnych z konkrecjami dolomity'Czno-syderytY~:Q.ymi. Miąż- szość ich wynosi ponad9,{) m, . . ,;: .~;;,;.

Kwartalnik Geologiczny - 3

254 ^{··Sylwester Marek}

Osady Je 1lZIlano. za ho.terywSkie na podstawie wyników badań mikro- faunistycznychwyko.nanych przez J. Sztejn. Odpowiadają o.newyż5zym

po.zio.mo.m ho.terywu. .

Z o.two.rnic występujących w tych osadach na pierwszy plan wysu-

wają się:

Episto.mina caraco.Ua C h a p., . Epistomina cretosQ. T e n D a m..,

Episto.mina tenuico.stata B art. et B r a n d., AmmobaC1ilitesagglutinans d' O rb.,

Astaco.lus cephalotes (R e u s s), Astaco.lus humilis R e u s s, Marginulina pyramidalis ,K o c h., Marssonella o:x:ycona R e u s s, HapLophragmoides co.ncavus C h a p., Cytharinazeitzi B art. et B r a n d. Z małżoraczków najHczniej występują:

Cytheridea triplicata R o. e m., Cytheridea thOrenensis T r i e b., Cytheridea kummi T r i e h., Cytheridea arieulata C Q r n.,

CythereLoidea subgoodlandensis Van d.

BAREM,· AFT I ALB DOLNY

Z /końcem hoterywu nas1ępuje wyco.fanie się mo.rza z tego. dbszaru.

Okres lądowy trwa po.przez barem, apt i alb do.lny.

Po.wstają osady piaszczyste z przeławiceniami ilastym!, bezwapienne i ·bez skamieniałości. Brak w ni'Ch glaukonitu przeJ;Ilawia równi·eż za ich

sło.dko.wo.dnym czy też laguno.wym pocho.dzeniem.

przez analo.gię do. o.sadów tego. samego. wieku stwierdzonych w wier- ceniach o.ko.lic Ło.dzi (J. Samsono.wicz, 1948), oceniam miąższość osadów baremu, aptu i albu na· o.ko.ło. 150 m.

UWAGI OGOLNE

W o.kolicy Rogo.źna zaznacza się ciągłość warm;w o.d najmło.dszych

osadów jurajskich do. neolko.mu.

Brakiczne osady purbeku ulegają chwilo.Wo. wysło.dzeniu, w wyniku czego. po.wstają utwo.ry facji weldeńslkiej o.dpo.wiadające przypuszczalnie

infrawalanżyno.wi i być mo.że naj niższemu walanżyno.wi.

Na Kujawach o.raz w śro.dko.wej części antY'klinorium facja weldeńska

ma również szero.kie rozprzestrzenienie. Nigdzie nato.miastnie znalezio- no. w tych o.bszarach udo.kumento.wanego. infrawalanżynu mo.rskiego..

W o.ko.licy To.maszowa Mazowieckiego. występuje na serpulo.wych wa- pieniach płytkowy'Ch banonu, jalk po.daje J. ^Lewiński (1930), dwumetro.- wa wkmdka z ooLitami żelazistymi i glinami o.chro.wo-ż6łtymi z fauną mo.rską. W stro.pie tej wkładki znajdują się o.sady dolnowalanżyńskie

udokumento.wane występo.waniem platylenticer8sów.

W związku z tym J. Lewiński ·(1930),aznaje wkładkę o.o.litowo.-żelazi~

,stą z glinami za morski infrawalanżyn i o.dpo.wiednik purbeku o.raz czę-

RoZ4lOznanie stratygrelfic?Jne dolnej kredy 255

ści weldu Europy środkowej. Przyjmuje więc istnienie ciągłości sedy- mentacyjnej między 'bononem a walanżynem. Z drugiej strony zauważył

ón (1932), że na południe od Tomaszowa powierzchnia stropowa brunat- nych. wapieni jurajskich jest nierówna i wykazuje małe kieszenie wy:'"

pełnione ochrowożqłtym piaslciem lub iłem. Wyżej leży ochrowoż61ty ił

z warstwą syderytyczną w stropie. Miąższość całej tej warstwy wynosi od 80 do 85 cm. Również koło Wąwału J. Lewiński (1932) widział w naj-

wyższych warstwach !bononu wapień brunatny utworzony z obtoczonych

ś:orup korbul i ostryg.

Na uwagę zasługuje również podkreślenie M. Kobyłeckiego (1948), że

w Wąwale, na południe od Tomaszowa Mazowieckiego, na wapieniach

g6rnobonońSkich leży cienka warstwa zlepieńca wapiennego z otoczaka- mi wapieni bonońskich. Należy tu jednak zaznaczyć, że B. Kokoszyńska

(1956) na podobne utwory nie natrafiła. Jednakże w swoich rozważaniach

stratygraficznych B. KokoszyńSka (1956) nie wyróżnia nigdzie infrawa-

lanżynu. Na podstawie fauny amonitowej, znalezionej w warstwach wy-

stępujących bezpośrednio na wapieniach bonoński,ch, B. Kokoszyńska

(1956) stwierdziła wa1anżyński wiek tych osadów. Przyjmując taki stan rzeczy nasuwa ^się py1tanie czy w okolicy Tomaszowa Mazowieokiego nie mamy do czynienia' z luką sedymentacyjną obejmującą pur'bek i infra-

walrurlŻym PrBJWldopodolbnie w okresie tym obszar był wynurzony i ulegał

erozji. W związku z tym· wysuwa się również zagadnienie połączenia

morza neokomSkiego basenu środ.kowo-europejskiego z !basenem śród­

ziemnomorSkim przez nieckę Tomaszowa Mazowieckiego. Problem ten jest tym bardziej interesujący, że na Kujawach miąższość walanżynu

i hoterywu jest kilkanaście razy wi,ększa aniżeli pod ,Tomaszowem Ma- zowieckim (J. Lewiński, 1930, walanżyn 7-:-8 m, hoteryw około' 5 m).

W utworach walanżynu występujących na ^Niżu Polskim obserwujemy w poszczególnych obszarach duże różnice w wykształceniu litologicznym

. oraz w miąższościach osadów. Obserwacji jest jeszcze za ^mało, aby ^moż­

na wytłumaczyć przyczyny :tego stanu rzeczy. Można co najwyżej wy-

tłumaczyć, że morze wal,anżyńskie na ^Niżu Polskim było dosyć silnie

zróżnicowane. Przyczyną tego mogły być albo ogólne ruchy tektoniczne, albo też wzn'Osząca działalność mas solnych, i to właśnie wydaj e się

prawdopodobne, tym 'bartiziej że duże rzmi'any facj'alne i miąższośd wa-

lanżynu stwierdza się a~bo w pobliżu wysadu, solnego, albo w pobliżu

elewacji tektonicznych, w których masy solne nie występują głęboko.

W hoterywie zanikają różnice w wylkształeeniu litologiczńym osadów.

Zarówno na południu, w okolicy Tomaszowa Mazowieckiego, jak rów-

nież w środkowej części anttyklinorium kujawskiego osady hoterywu

wykształC'One są w facji ilastej i marglistej. Zaznaczają się jedynie ^róż­

nice w miąższości hoterywu. W 'Tomaszowie Mazowieckim wynosi ona 5 m,

w

(J. Dembowsk~ 1957). WSkazuje to na pogł~bianie się zbiornika w kie- runku północno-zachodnim. Z końcem. hoterywu następuje wynurzenie obszaru i rozpoczyna się lądowy okres kredy dolnej, który trwa poprzez

barem, apt i alb dolny. '

Referat wygłoszony na Sesji Naukowej 'I.G.

w dniu 28 marca 1957 r.

2l}6

! ~'.~.

.. . . .. ^{,.:2 ..... ·.: .. ·}

DACQUE E. (1942) - I.Ueide in G. Gji.r,ich ZeitfOss~lieJl. QęIb:r;UdęrJ30rl)tra.gj:!r., ~r1tn,

PEMBOW.$KA J. {l95~) ,""';,Mailm J krega d<?1ria.w ,il"ęjpnię,Ę~:YI?-i.;:K}Vąrt:, 'q.eQ~1

nr 2,

str . .,.

KOBYŁECKI M. (1948) -'- Jurajskie. żelaziaki" !brun.atne . pasa' tychowsltiego .lID,~

Rogowem a Cmielowem. NeolkQtiDSl.tierudy żelazne oIkolic Tomaszowa Mazowieckiego. Kredowa nieclka Tomaszowa. Biul. Państw. Inst.G€ol.

. 41. Warszawa., ' , , ,,' , " " ' . ..,' KOENE;N 4-. {1900) ...: DieAJInmoo.itiden des N:orddeutschen Neocom {ValanginJ.en,

, Hauterivieil. Baremien und Aptien), At).as. Abh. -d. Konigl. Preuss .. ~o1.

, . ' L.':;A.I\md Ber,galkad. N. F. 4, 24. BerLin. . . '." , 'i

J<lOK,OszYŃSKA B. (1956) - Dolna Ik.reda, okolic T01pBSzowa MaJZowieekiegq. f Z ba~

diłń geologicznych regionu świętOlkrzyskiego). Biul. :Inst. Geol. 43, s,t:r;.

. , 6-:-25. Warszawa.. " ,

IJEWIN"SKI :[. (1930) - utwory dOID'okredowe lPod,TomaszowemMazowJeckim. ~o-,

siedz. nauk., Państw. Inst. Geo'1.28, sir. 1-7. Warszawa. " , "

LEWIŃSKI J. 0(1932) - Das Neokom in POllen und seine, pala,eogeographische iBe- deutung. ,Geol. Rdsch. 23. H. 5, S. 2581-275; '. ' .' SAMSONOWICZ J. (1948) - O utworach kredowych w wierceniach Ł,odzi i 'lbuci~:

dowie nieclki łÓcWkiej. Biul.' iPaństw. Inst, Geol. 50. Warszawa.'

Sylwester MAREK

'PRELIMINARY STRATIGRAPHIC DETERIMINATION OF TBIE LOWEiR.

CRETACEOUS IN THF: BEGION ÓF ROGOZNO AND OZOiRKOW (CENTRAL POLAND)

SumuuL'ry

In the region of Rogoźno and OzOl'lków,. the. Gretaceous depost1;s' a,Wear in tru;i boundary between two larga tectonic units - the ~., basinand the, KujawY anticlinorium. They are' laid down conformably on the highestsediments of ,the Purbeckian which lhave developed ln the form <Yf marlE! and marly shales, wil;4 thin beds of 1umachels with· Cyrerul cpntainin,g 'a rich Purheokianfauna of' ostracods.,

.. ~

On top ot. the iPurlbeokian sedimentsocouridentical:ly, 'develop~~{deposits \vhiCh, due to their content of ootracodS'" CYPridea brevico8tata M ił r t., havętl~;ą.

assigned to the Wealdian facies. These deposits oorres.pondto the 10wernioststa,ge of the Cretaceous, the infra-Valanginian.H seemslPo~si'ble llhat they au;.ql:€\Pr~~

the lowest Valanginian; their thickness is Up tO 'IQ~~' , ' " , " ,. " , ",

257

,',~',; f'0 .. ," ,~ . '"" ^..~ ~ .;, ^{t~.· .~./} :: ;"': .. ^{.. .•.. ) !' •.} ,', ... ~~ .. ;:::r.:. (:! :~ ..... ,4~

. ,,~. '. ~,.

.t:,.. .~·.r·~

".,' . . ^{" l}' " . " . . ~ ~ ,,~ , V ALANGINIAN

" S,Ll'90sel(}4ently, .<m"OOp .CIf, tłre ^,Wepldim, l.ięJ~h~,.with CYrer4UY.r~ ~,5 ^m.

#iicaOtess. W~ Jin<lhęre, single, speciJnens of ~.1ecyp:ods" Of th,e, gę.Qefą,,~ęlli . .ija and -NUC'UJą.._L, :~', ^{,' , : -• • ',"} ' : ,:, .' " , , ' , " , " ' ' ' ) " " , ' : " " , : )' . , , ;

,H.ighęr,u~$ down anin,terca'1ation" l;i m., ,tnic~,il>,il.~ią;J>uilt' Q:f argiIlęceolJs sands i>.rdarlt;-gręy .aren,a~eQ.Us .~ntsj()nes ,wmch

Jn

doloinitfc sand:sto.nes wiith' sirig1e, ~:s. o.:CĘ:x:o.w.ra, ,8i!l-uat!l. t. e ym. , '

'r~!gher'l yet dą~-,grer,,~yritic ~gil1~~!\lS~ ~egjments, ~uąl).y limeless~ pxedo-

minate. _{.1 ' • • •}.-_{• • ; . "}

Toward the to.p, due to. a distinct shaHowing of the basin, the'se s'ediments are increasingly arenaceous; the thiokness of this seriesof s,ediments aroo.unts to. about 100 m.

In their lo.wer part, about 20 m. thicm, appear am'm<mitesof genus PoZyptychites

and, most numerous, E:x:ogyra sinuata L e y m. ,

For th:s reason the author assi.g:n.ed these sediments to the Midd'le Valanginian (age - Polyptychitan Spath's).

The sUtperilll!Posed deposits have lbeen agreed upon to 'be Valanginian, on the, basis of microfaunaJ. investigations.

The thic'kness of the total Valan,ginien d€lPOSits varies 'be1Mreen 106 a-od Hi5I m.

HAUT1ERIVI,AN

The Hauterivian sediments are represented Iby argillaceous and siltstone shales with intercalJ.ations of light-<g.rey mmy limestones, with a lPelecypod andammonite

fa~a.

Of ammonites contained in the lower part ,(00 m. thiok) halVe been determined:

HopZites o:x:ygonius R o e m.

HopZites noricus R o e m, = Lyticoceras noricum R o e m.

Neocomites neocomiensis d' O r b.

These formS predetermine the Lawer Hauterivian age of these sediments. In the UiPper part (alOOut 40 m. truck) of t'he discussed sedimen1is we note the absence of a determinable index macrofauna. ThuS they were assigned to the Hauterivian on the basis of results of microfaunaI investigatioI\S.

GENE'RAiL OON1C'LUSIONS

It Jhas been possihle to investigate the fulI C<lntii1uity of sediments in the region of Rogoźno and Ozorków, beginning with the youngest Jurassic sediments up to the Neocomian.

However, in comparison with sediments occurring in the region of Tomaszów Mazowiecki, we note here distlnctly different features.

We know llhat in the discussed region on top of the Bononian limestones a fer- rugineous-argillaceous intercalation (2 m. thick) is 'laid down which has lbeen de- termined by J. Lewiński G1932) as infra-Va1anginia-o, 'being an equivalent of the Purbeckian and part of the Wealdian of Middle Euro.pę. J. Lewiński admits a se- dimentary continuity of the Jurassic and Cretaceous. On the other hand, J. Le- wińs-ki (1932) and M. Kobyłooki .(194&) report that south of Tomaszów Mazowiecki the surface of the JJUl'asBic limestones reveals slngs of denudation (poClkets) and

258 Sylwester Ma·rek

that in Wąwał a thin lbed ot conglGmerate wibh limestone pe\)bles 1s resiing on the limestones. Thus it should be assumed that ·during that period the discussed region was emerged and was submitted to erosion. . .

In . connection with this the problem whether a communicatj.on .between th~

Neocomian sea ot the Middle European Basin and the Mediterranean Basin exis·ted by way ot the depression of Tomaszów Mazowiecki should be wo mentioned.

This problem is the more interesting, owing to the fact that in the KujaW7 region the thickness ot the Valanginian and Hauteriv1an i8 more than ten times bl,gger than in the region of Tomaszów Mazowiecki.

This fact indicates a dee,pening ot the Middle European Basin in a north- western direction.