Górska, Halina
"Gorodskoje samouprawlenije w Rossii
w 60-ch - naczale 90-ch godow XIX w.
Prawitielstwiennaja politika", W. A.
Nardowa, Leningrad 1984 : [recenzja]
Przegląd Historyczny 78/2, 347-348
1987
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
ZAPISKI
347
lite ratu rze i publicystyce, w p ra ca c h p raw n ik ó w i filozofów , w sztuce i tra k ta ta c h religijnych poło w y X IX w. p ro b lem em ancypacji k o b iet i p o d n iesien ia ich roli w społeczeństw ie w yw oływ ał o s trą p o lem ik ę m iędzy kręgam i postęp o w y m i a zachow aw czym i. O czasie p o w sta n ia „kw estii k o b iecej” ja k o p rz ed m io tu z ain tereso w an ia społeczeństw a, nie m a w lite ratu rze jed n o liteg o z d an ia. Z w ykle histo ry cy , socjologow ie i lite ratu ro z n a w c y uw ażają z a po czątek sp o łeczn o -politycznej ak ty w n o ści k o b iet lata 60-te X IX w. Z d an iem a u to ra p racy cezurę tę należałoby odnieść d o p o c z ą tk u w ieku X IX ; ju ż w pierw szym dziesięcioleciu X IX w. z ac zy n ają się ukazyw ać p ism a p rzezn aczo n e dla k o b iet, gdzie a u to rk a m i są tak że kobiety.
P rzed m io tem b a d a n ia T i s z k i n a jest k w estia kob ieca, ja k o czynnik z n ajd u jący odzw ier ciedlenie w publicystyce, p raw o d aw stw ie i polityce w ew nętrznej. A u to r w y k o rz y stał a rty k u ły p raso w e, listy i d zien n ik i pierw szych n ihilistek, lite ra tu rę p ięk n ą o ra z archiw alia.
Sw oje ro z w aż a n ia ro zp o cz y n a a u to r od c h ara k te ry sty k i p raw n eg o po ło żen ia k o b iet w Rosji carskiej. N a stę p n ie przech o d zi d o u k a za n ia kw estii kobiecej w publicystyce, p rzed e w szystkim a u to ró w z kręgów d em o k raty c zn y ch (C zernyszew ski, M ichajłow ). A u to r p o d k reśla, że także zach o w aw cze o rg an y p raso w e (p o za nielicznym i w y jątk am i) nie ośm ielały się tw ierdzić, że p ołożenie k o b iety w ro d zin ie i społeczeństw ie nie p o w in n o ulec zm ianie. W śró d a u to ró w , re p rezen tu jący ch k o n serw aty w n ą publicystykę, nie było jed n o ści w p o g ląd ach n a em ancypację. A u to r p rzed staw ia p o n a d to k ró tk ą c h ara k te ry sty k ę stan o w isk a, z ajm o w an e g o p rzez prasę cerk iew n ą. N a uw agę zasługuje p rezen tac ja pism kobiecych, u k azu jący ch się w o m aw ianym okresie, np. „Ż e n sk ij W iestn ik ” , ,.M o d a ” , ,,D a m sk ij W iestn ik ” . D w a o sta tn ie rozdziały p racy pośw ięca a u to r ch ara k te ry sty c e g ru p pierw szych stu d e n te k i u k a z a n iu kw estii kobiecej w św ietle rosyjskiej polity k i w ew nętrznej.
P raca z a o p a trz o n a zo sta ła w in d ek s oso b o w y , b ra k n a to m ia s t oddzielnie zestaw ionej b ib lio g rafii. C iek aw y jest m ate ria ł ilu stracy jn y , zam ieszczony w pracy, m .in . zdjęcia pierw szych stu d e n te k U n iw ersy tetu w P etersb u rg u .
H . G.
W . A . N a r d o w a , G orodskoje sam oupraw leniie w R ossii w 60-ch — naczale
90-ch godow X I X w. Praw itielstw iennaja p o litika . A k a d em ia N a u k S S SR , In stitu t
Isto rii SS SR , L en in g rad sk o je O tdielenije, Izd atielstw o „ N a u k a ” , L en in g rad 1984.
s. 257. ■
O m a w ian a p ra ca p rezen tu je p ro b lem aty k ę nie b a d a n ą d o ty ch czas przez h isto ry k ó w radziec kich. P io n iersk o ść tem aty k i, a tak że sz ero k a b a z a ź ró d ło w a i sp o só b w y k o rzy stan ia ź ró d eł zw racają uw agę n ą książk ę N a r d o w e j. A u to rk a u w zględniła p rzed e w szystkim ź ró d ła archiw alne, w tym część z nich z o sta ła p o raz pierw szy w y k o rzy stan a p rzez h isto ry k a .
N a rd o w a p o staw iła sobie za cel u k a za n ie polity k i rz ąd u w sto s u n k u d o sa m o rzą d u m iejskiego n a przestrzen i od lat 60-tych d o p o c z ą tk u lat 90-tych X IX w. Je st to okres o b ejm u jący p o czątk i p ra c n ad p ro jek tem re fo rm y m iejskiej, w p ro w ad zen ie tejże refo rm y w życie i w ydanie w ro k u 1892 now ej ustaw y o m iastach . A u to rk a u k azu je w swej p racy rolę i zn aczen ie o rg an ó w sa m o rz ą d u m iejskiego w system ie ifttro ju p ań stw ow ego. S ta ra się przed staw ić ,,rząd o w y sto p ień g o to w o ści” p ó jścia n a u stęp stw a, a z drugiej s tro n y śledzi sto su n ek in stytucji sa m o rzą d u m iejskiego d o z ag ad n ień ich k o m p eten cji. N a rd o w a podejm uje p ró b ę u k a z a n ia w d ziałalności d u m m iejskich fa k tó w , św iadczących o ro d zen iu się tendencji p rzeciw nych b iu ro k raty cz n e m u a p ara to w i m o n arc h ii, choć z d rugiej stro n y w y raźn ie w idać pasyw ny sto su n e k ow ych d u m d o w y d arzeń w życiu spo łeczn o -p o lity czn y m R osji.
P ra c a N a rd o w e j liczy sześć ro zd ziałó w . N a uw agę czy teln ik a zasługuje sp o só b b a d an ia z b io ro w o ści b io rący ch u d ział w w y b o rach , ra d n y c h i p rezy d en tó w m iast. C ały , obszerny ro zd ział d ru g i zajm u je się sta ty sty k ą w y b o ró w d o sa m o rzą d u m iejskiego. A u to rk a przyw iązuje
348
ZAPISKIw agę d o w sk aźn ik ó w liczbow ych, ch o ć n a tu ra ln ie p o ru sz a też liczne p ro b lem y niew ym ierne, lub częściow o ty lk o m ożliw e do ujęcia liczbow ego. L iczne, przejrzyście sk o m p o n o w a n e tabele są m o cn ą s tro n ą tej pracy. K siążkę u zu p ełn ia in d ek s osobow y.
H . G.
I. I. Ż a r k u c k i j , R a zw itije p r o m y s z le m o s ti i torgowli w lew obierieżnych
rajonach m oldaw skogo P odniestrow ia w p o rieform iennyi p eriod (1861— 1905 gg),
Izd atielstw o „S ztiin ca” , K isziniew 1985, s. 163.
C zęść M o łd aw ii, u sy tu o w a n a n a lew ym brzegu D n ie stru , z o stała p rz y łą cz o n a d o Rosji w k o ń c u X V III w ieku- i w ch o d ziła ad m in istrac y jn ie w sk ład gu b ern ii chersońskiej i podolskiej. W histo rii teg o reg io n u p o z o staje n ad ál w iele z ag ad n ień z b ad a n y ch ty lk o frag m en tary c zn ie, b ąd ź czekających d o p iero na z b ad an ie . O m a w ian a p raca p o raz pierw szy w radzieckiej h isto rio g rafii p o d ejm u je analizę p ro b le m ó w , zw iązanych z g o sp o d a rk ą lew obrzeżnej części M o łd aw ii. R a m y ch ro n o lo g iczn e m o n o g rafii u z asad n io n e są z jednej stro n y re fo rm ą c h ło p sk ą z r. 1861, a z drugiej p o czątk iem rew olucji 1905 r. Jeśli chodzi o zasięg tery to rialn y p ra cy , to a u to r obejm uje b a d an iem w z asad zie lew o b rzeżn ą część o becnej R ep u b lik i M o ł daw skiej. O d m ien n a p rzy n ależn o ść a d m in istrac y jn a tych teren ó w w b a d an y m p rz ez eń - okresie stw a rza ła pew ne tru d n o śc i w z g ro m a d ze n iu źró d eł, a głów nie d an y ch staty sty czn y ch . Ż a r k u c k i j z eb ra ł b a rd z o b o g a ty m ate ria ł i w y k o rzy stał ź ró d ła ró ż n eg o ty p u , co p o z w o liło n a d o k ła d n ą a nalizę p rezen to w an y ch w p ra c y pro b lem ó w .
A u to r p rezen tu je genezę i rozw ój p rzem ysłu, p ro ces jeg o kap italiza cji, głów ne e ta p y p o w staw a n ia m iejscow ego p ro le ta ria tu , an alizu je ek o n o m iczn e p ołożenie ro b o tn ik ó w , ro z p a tru je kw estie z w iązan e* z rozw ojem h a n d lu w ew n ętrzn eg o , u k azu je ew olucję w ym iany to w aro w ej m iędzy b a d an y m tery to riu m a ry n k iem o g ó ln o ro sy jsk im i z ag ran iczn y m . H a n d el je s t sw oistym m iern ik iem p o z io m u w zro stu g o sp o d ark i. P ogłębienie h an d lo w y ch zw iązków b a d an e g o tery to riu m z ry n k iem o g ó ln o ro sy jsk im i św iatow ym przy czy n iło się w sp o só b znaczą cy d o ro zw o ju g o sp o d arczeg o lew obrzeżnej części M o łd aw ii. D la te g o też a u to r pośw ięcił wiele uw agi p ro b lem o m zw iązan y m z w szelkim i fo rm am i w ym iany to w a ro w ej. N a uw agę zasługuje przed e w szystkim g ru n to w n a an aliza fu n k c jo n o w an ia ry n k u w ew n ętrzn eg o . Ż ark u c k ij prześledził rozw ój różnych fo rm fu n k c jo n o w an ia tego ry n k u (np. ja rm a rk i, b a za ry ) i u k azał zm ian y w aso rty m e n cie to w a ró w o fero w an y ch d o sprzedaży. R o zszerzen ie a so rty m e n tu to w a ró w w iąże a u to r nie ty lk o z ro zw o jem m iejscow ej w ytw órczości, ale tak że z p ogłębieniem w ym iany tow aro w ej z ry n k iem ogóln o ro sy jsk im .
D o s k o n ały m uzupełnieniem w yw odów a u to ra są liczne tab ele i w ykresy. P ra c a z ak o ń c z o n a jes t streszczeniem w 'ję z y k u fran cu sk im , b ra k n a to m ia s t o d d zieln ie zam ieszczonej b ibliografii i m ap .
H . G.
Istv a n D i ó s z e g i , D ie Á usse n p o litik der Ö sterreichisch-U ngarischen M onarchie
1871— 1877, A k ad ém iai K ia d ó , B u d a p est 1985, s. 365.
Istv a n D i ó s z e g i je s t a u to re m g ru n to w n e g o stu d iu m o p olityce A u stro -W ęg ier w okresie w ojny fran c u sk o -p ru sk ie j (w ydanego p o w ęgiersku w 1965 r., zaś w w ersji niem ieckiej pt. Ö s te rre ic h -U n g a rn u n d d e r fran zö sisch -p reu ssisch e K rieg 1870— 1871” w dziew ięć la t później). N in iejsza k siążk a jes t jeg o k o n ty n u a c ją ; ja k w y n ik a z p rzed m o w y a u to r p rzew id u je ciąg dalszy, nie in fo rm u je je d n a k o g ra n ic ac h ch ro n o lo g iczn y c h p lan o w an eg o trzeciego to m u . N a su w a się więc p o ró w n a n ie z p ra ca m i H en ry k a W e r e s z y c k i e g o o sojuszu trzech cesarzy. O baj
