Urbański, Marek
"Filozofia i myśl społeczna XVI wieku",
red. Lech Szczucki, Warszawa 1978 :
[recenzja]
Przegląd Historyczny 71/2, 422
1980
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
422
Z A P IS K Ispołecznym i (sp o łe c z n o -k u ltu ra ln a d y n am ik a szlachty) i z ogólną w e w n ę trz n ą s ta b iliza cją k r a ju . S tw ie rd z a je d n a k p rz y tym , że to rozp o w szech n iające się w ó w czas w Polsce założenie arc h ite k to n ic z n e , p rzenosząc n a g ru n t rodzim y w cz eśn iej sze w zorce zach o d n io eu ro p ejsk ie, nie w p e łn i odpow iadało m iejscow ym w aru n k o m . P ełn e sh a rm o n izo w an ie w szy stk ich elem en tó w fu n k c y jn y c h i ich zgodność z w y m o g am i szlacheckiego s ty lu życia p rzy n ió sł d o p ie ro ze so b ą późniejszy, c h a r a k te ry sty cz n y dla R zeczpospolitej, m o d e l siedziby w ie jsk ie j re a liz u ją c y n a jle p ie j p o d sta w o w y d la n ie j m ie sz k a ln o -re p re z e n ta c y jn y p ro g ra m . S tą d też w w a ru n k a c h szesnastow iecznych p o w sta ła konieczność a d a p ta c ji m u ro w an e g o dom u w ieżow e go do istn ie ją c y c h r e a lió w i p o trze b jego m ieszkańców . P rz e d sta w ia ją c ro zm aito ść fo rm — założeń a rc h ite k to n ic z n y c h b u d o w li w ieżow ych w Polsce (wieża — k a m ie n ic a — k asztel) a u to rk a u k a z u je ta k fu n d a c je k ró lew sk ie , np. p ała c Z y g m u n ta I w P io trk o w ie, duch o w n e — d w ó r k a p itu ły k ra k o w sk ie j w P ab ian icach , ja k i sz la checkie, np. w ieża w W ojciechow ie.
P ra c ę w y d a n ą w p rz y je m n e j fo rm ie g raficz n ej w zbogaca o bszerny w y k az o biektów w y m ie n ian y c h w tek ście, in d e k sy osobow y i g eograficzny oraz zestaw p o n ad stu ilu s tra c ji — zdjęć i p la n ó w budow li.
M.
s.
Filozofia i m y ś l społeczna X V I w i e k u , red . L ech S z c z u c k i , P a ń
stw ow e W ydaw nictw o N aukow e, W arszaw a 1978, s. 668.
K oncep cja n in ie jsz eg o to m u je s t nieco o dm ienna od założeń ja k im i k ie ro w a li się J u lia n D o m a ń s k i i Z bigniew O g o n o w s k i . A u to r antologii położył nacisk n a te k s ty m n ie j zn an e i tru d n ie j dostęp n e — zarów no z pow odów tech n iczn y ch ja k i językow ych. P ośw ięcono w ięc m ało m ie jsc a lu m in arzo m p olskiej m y śli X VI w iek u , ta k im ja k M odrzew ski czy K o p ern ik (m im o za reze rw o w an ia d la tego o s ta t n ieg o osobnego d z ia łu an tologii); z a b rak ło zupełnie R e ja i K ochanow skiego. A u to r m o ty w u je te n w y b ó r ogólną d o stę p n o ścią ich dzieł — tru d n o je d n a k zgodzić się w p e łn i z t ą a rg u m e n ta c ją . B olesnym cięciem je st ta k ż e opuszczenie d zieł w y w odzących się z k rę g u żyw ej przecież przez cały w ie k X V I filozofii scholastycznej. W stęp za n a d to ch y b a oszczędny i lakoniczny, pozb aw io n y je st jakiegoś klucza u ła tw iając eg o m n ie j z o rie n to w an e m u czytelnikow i ocenę w ag i i znaczenia p u b li k o w an y c h te k stó w , szczególnie ty c h m n ie j znanych. N ie sp e łn ia ją te j ro li rów n ież skąpe b iogram y au to ró w . M iejsce n a to znalazłoby się ła tw o gdyby usunąć z a j m u ją cy bez m a ła a rk u s z w y d aw n ic zy „S łow niczek s ta ro p o lsk i”, ty m b ard z iej, że nie m a w nim a n i jed n eg o te rm in u , k tó reg o n ie m ożna by znaleźć w „P o d ręc z n y m słow niku d aw n e j p o lszczyzny” S. R e c z k a ,
P u b lik o w an e te k s ty u ję to w 7 działów : I. P ro g ra m y ideow e i w y ch o w aw cze. D yskusja n a te m a t ro li i znaczenia „ a rte s ” ; II. M yśl p olityczna i p ra w n a (razem sta n o w ią p onad połbw ę m a te ria łu ); III. K oncepcje antropologiczne; IV. R e fle k sja m etodologiczna; V. M ikołaj K o p ern ik ; VI. P o p u lary za to rzy i p ra k ty c y (tu zam ieszczony je st n iezw y k le in te re su ją c y w stę p do „G o sp o d a rstw a” A. G ostom - skiego pió ra J a k u b a S ieb e n eic h era); VII. A stro lo g ia i alch em ia.
C ałość o patrzono in d e k sem osobowym .
