Anna Engelking
Polska A kadem ia N auk
OBRĘBSKI O MALINOW SKIM .
Z DZIEJÓW RECEPCJI FUNKCJONALIZM U W POLSCE
Artykuł je s t komentarzem do odnalezionych w spuściźnie archiwalnej Józeja Obrębskiego pism dotyczących antropologii Bronisława Malinowskiego, zam ie
szczonych w niniejszym tomie na stronach 35—63.
Autorka rozpoczyna od przedstawienia biografii naukowej Obrębskiego (1905—1967). B ył on uczniem i doktorantem, później także popularyzatorem, tłu
maczem i badaczem myśli teoretycznej Malinowskiego. Większość spuścizny ar
chiwalnej Obrębskiego znajduje się w archiwum University o f M assachusetts w Am herst w Stanach Zjednoczonych.
Druga część artykułu to omówienie dziejów kontaktu między obu uczonymi, które autorka odtworzyła dzięki poszukiwaniom archiwalnym i źródłowym.
W części trzeciej autorka przedstawia wyniki swoich dociekań nad odnalezio
nymi w archiwaliach Obrębskiego Malinowscianami w zestawieniu z jeg o opu
blikowanymi pracam i dotyczącymi Malinowskiego i konstatuje, iż - choć nie je s t ich wiele, a część z nich to zaledwie ułamki większych całości - wydają się god
ne uwagi ja ko świadectwo początków recepcji funkcjonalizm u w Polsce.
Główne pojęcia: historia etnologii i socjologii, funkcjonalizm.
Józef Obrębski i jego spuścizna archiwalna
Józef Obrębski (1905-1967), etnolog i socjolog, uczeń Kazimierza M oszyń
skiego, Kazimierza Nitscha i Bronisława M alinowskiego, współpracownik Flo
riana Znanieckiego i Józefa Chałasińskiego, to uczony, którego biografia i spu
ścizna naukowa znane są bardzo fragmentarycznie. Przyczyną tego stanu rzeczy jest przede wszystkim fakt, że Obrębski pozostawił po sobie stosunkowo skrom-
Instytut Slawistyki PAN, 06-337 Warszawa, ul. Bartoszewicza 16 m. 17, e-mail: engelking@tele.com.pl
1 8 ANNA ENGELKING
ny dorobek drukowany. Publikacja wielu zamierzonych przez niego, a nawet go
towych do druku prac nie doszła do skutku z powodu wojny, powojennej emigra
cji oraz uwarunkowań politycznych, zawodowych i osobistych.
Obrębski należał do pokolenia, które dojrzałość zaw odow ą osiągnęło w la
tach bezpośrednio poprzedzających drugą wojnę światową. W drugiej połowie łat trzydziestych w spółtw orzył polskie środowisko socjologiczne i jego insty
tucje. Był wówczas związany m.in. z Instytutem Badań Spraw N arodow ościo
wych, Polskim Instytutem Socjologicznym , Państw owym Instytutem Kultury W si, W olną W szechnicą Polską. Dał się poznać jako badacz problem atyki na
rodowościowej Polesia i twórca nowatorskiej teorii grup etnicznych, które po
strzegał jako zjawiska względne i dynamiczne, a w ich badaniu i opisie brał pod uw agę współczynnik hum anistyczny (Obrębski 1936b, 1936c, 1936d, 1936e). Jako bliski uczeń M alinowskiego potw ierdzał swój zw iązek z nim, prowadząc własne badania terenowe m etodą funkcjonalną i publikując przekła
dy jego pism.
Po wojnie objął katedrę etnologii na nowo powstałym uniwersytecie w Łodzi, lecz wkrótce, w 1946 roku, wyjechał z kraju. Po cyklu wykładów w Oxfordzic (Obrębski 1976) i półtorarocznych badaniach terenowych na Jamajce podjął de
cyzję o emigracji. W latach pięćdziesiątych pracował w Departamencie Powier
niczym ONZ w Nowym Jorku, w następnej dekadzie wykładał na nowojorskich uczelniach, jednak kariery naukowej na Zachodzie nie zrobił (Engelking 2004a, 2004b, 2004c).
Znaczna część bogatej spuścizny Józefa Obrębskiego - w tym tysiące stron maszynopisów i rękopisów materiałów terenowych i opracowań z M acedonii (1932-33), Polesia (1934-37) i Jamajki (1947-48), prace etnosocjologiczne, eks
pertyzy dla ONZ, ponad półtora tysiąca negatywów dokumentacji fotograficznej wsi macedońskiej i poleskiej z lat trzydziestych, a także korespondencja - zosta
ła po jego śmierci złożona w archiwum University o f Massachusetts w Amherst w Stanach Zjednoczonych. M aszynopisy dwóch książek, których nie zdołał opu
blikować - „Polesie archaiczne” (1944) i „Szkoła na Polesiu” (1945) - spoczy
wają w archiwum Uniwersytetu Warszawskiego. Niewielka część materiałów ar
chiwalnych - przeważnie szkice i fragmenty brudnopisowe - zachowała się w Warszawie u jego siostiy, Antoniny Obrębskiej-Jabłońskiej, profesor slawisty
ki; po jej śmierci (1994) trafiła do moich rąk (Engelking 2001b).
Ze spuścizny Obrębskiego warto wydobyć na światło dzienne fragmenty do
tyczące antropologii Bronisława M alinowskiego. Choć nie jest ich wicie i choć część z nich to zaledwie ułamki większych całości (nieukończonych lub nieza- chowanych), wydają się godne uwagi jako świadectwo pierwszych polskich ba
dań nad Malinowskim.
Dzieje kontaktu Obrębskiego z M alinowskim
Józef Obrębski poznał Bronisława Malinowskiego w listopadzie 1930 roku, kiedy to rozpoczął pod jego kierunkiem studia doktoranckie w London School of Economics and Political Science. Pierwszym świadectwem ich kontaktu, jakie się zachowało, są trzy listy Obrębskiego do Malinowskiego pisane przed wyja
zdem do Londynu1 - dowód ambitnego i żarliwego przygotowywania się do pla
nowanych studiów, a także kroków podejmowanych w związku ze staraniami 0 stypendium2.
W Londynie Obrębski uczestniczył, jak wszyscy doktoranci Malinowskiego, w jego seminarium z antropologii społecznej, które gromadziło wielu wybitnych młodych uczonych. Brali w nim udział m.in. Edward E. Evans-Pritchard, Ray
mond Firth, M eyer Fortes, Edmund R. Leach, Siegfried Nadel, Talcott Parsons.
Z Polaków, poza Obrębskim, pod kierunkiem Malinowskiego pracowali Andrzej Waligórski, Kazimierz Dobrowolski, Feliks Gross, Jerzy Kuryłowicz, M aria 1 Stanisław Ossowscy.
Podczas studiów w LSE Obrębski specjalizował się w metodach pracy tere
nowej i w teorii antropologii społecznej. Należał do grona najzdolniejszych i naj
bliższych uczniów M alinowskiego. „Zajmowałem się Obrębskim. Pracuje zna
komicie i uważam, że zapowiada się na antropologa światowej klasy” - pisał Malinowski do Fundacji Rockefellera w 1931 roku (26.09.1931. LSE). A Kazi
mierza Nitscha informował (10.06.1931): „Przy sposobności donoszę o Józefie Obrębskim. Jak Panu wiadomo, otrzymał on Rockefellerówkę i jest tu od listo
pada. Zdolny, sympatyczny, inteligentny — jest on ogólnie łubiany i popularny
1 Są to listy datowane: 25.11.1929, 9.01.1930 i 31.05.1930, udostępnione mi przez Panią H ele
nę Wayne i Prof. M ichaela Younga (dalej skrót: HW MY). Bardzo dziękuję Grażynie Kubicy za pomoc w naw iązaniu tego kontaktu.
2 W staraniach tych popierali m łodego O brębskiego jego profesorow ie ze Studium Słow iań
skiego U niw ersytetu Jagiellońskiego -- K azim ierz M oszyński i K azimierz Nitsch. Warto przyto
czyć fragm enty ich opinii o Obrębskim. W 1930 roku N itsch pisał do M alinow skiego: „Jest tu bar
dzo zdolny młodzieniec, kończący studia etnograficzne, Jó zef Obrębski, uczeń M oszyńskiego (a po części, w językoznaw stw ie, i mój). C hcielibyśm y go w przyszłym roku szkolnym w ysłać za grani
cę, do Pana. [...] Przekonany jestem , że z dostania tego inteligentnego, kulturalnego i m iłego chłop
ca będzie Pan zadow olony” (AR). Z kolei w liście M oszyńskiego do Fundacji Rockefellera (b.d.;
praw dopodobnie 1931 lub 1932) czytamy: „...o ile by p. O brębskiem u zostało przyznane stypen
dium na jeszcze jeden rok, w szedłby niew ątpliw ie siłą rzeczy w tak bliski kontakt z nauką angiel
ską. iż w następstw ie z pew nością ogłaszałby w ażniejsze swe prace po angielsku, udostępniając w ten sposób obfite m ateriały etnograficzne słowiańskie szerszemu światu. Co do akadem ickiej ka
riery p. Obrębskiego, to po pow rocie do kraju habilitowałby się on w uniw ersytecie w K rakow ie i, ja k sądzę, po paru latach byłby najpow ażniejszym kandydatem na objęcie katedry w razie śm ierci którego z pięciu dotychczasow ych naszych profesorów etnologii czy etnografii. Zanim by to nastą
piło, m usiałby zapew ne poprzestać na asystenturze i docenturze” (IEUJ).
2 0 ANNA ENGELKING
u wszystkich, którzy go znają. Jedyne ale to zdrowie jego. Jeżeli to nie zawie
dzie, to uważam przyszłość Obrfębskiego] za nadzwyczajnie obiecującą. Wysta
rałem się mu na przedłużenie Rockef[eller Foundation] (aż do jesieni 1932) i je- dzie ze m ną na lato do Tyrolu Południow ego], a na zimę na Riwierę (koło Tulo- nu) [...]. M am nadzieję, że mu to pom oże” (Kubica-Klyszcz 1985: 289). Podczas pobytu w Oberbozen w Tyrolu (od lipca do września 1931) i w Tamaris na Ri
wierze (od października 1931 do kwietnia 1932), Obrębski pełnił funkcję osobi
stego asystenta M alinowskiego: pomagał mu w pracy nad książką Coral Gcirdens and Their M agie (Malinowski 1935), „towarzysząc w wydobyciu materiału z no
tatek terenowych”3. Był to kiriwiński materiał lingwistyczny, przy którego opra
cowywaniu Obrębski niewątpliwie odebrał nie tylko intensywną szkołę metody funkcjonalnej, ale także i językoznawstwa Bronisława Malinowskiego (por. Pi- sarkowa 2000; Engelking 2003a).
Teoria i metoda funkcjonalna zrewolucjonizowała ówczesną etnologię. Prze
orientowała jej myśl teoretyczną z podejścia diachronicznego, historycznego na synchroniczne, socjologiczne. Nie stawiała już pytań o genezę i koleje rozwoju wytworów kulturowych, co stanowiło centralną problematykę ewolucjonizmu, lecz o ich funkcje w obrębie wzajemnych powiązań i systemu kultury jako inte
gralnej całości. Upowszechniła tym samym holistyczne rozumienie kultury, której poszczególne elementy interpretowano w strukturalnym i funkcjonalnym kontekście całego jej systemu. Szczególny nacisk kładła na systematyczne, wni
kliwe badania terenowe, których zadaniem miało być dogłębne, empiryczne po
znanie całości badanej kultury, dające podstawę do formułowania twierdzeń teo
retycznych (Flis i Paluch 1985; Paluch 1981). „Praca etnografa w terenie” - cha
rakteryzował Obrębski podejście funkcjonalne w swojej późniejszej recenzji Co
ral Gardens and Their Magie - „nie sprowadza się do mechanicznego rejestro
wania nagich faktów, lecz polega na studiowaniu faktów niewidzialnych, na które składają się postawy i wartości kulturalne członków badanego społeczeń
stwa, manifestujące się w działaniach i czynnościach, realizowanych w grupie i organizujących się - około pewnych fundamentalnych celów i zadań - w różne instytucje kulturalne” (Obrębski 1936a: 229).
Obrębski, po dwóch latach spędzonych u boku Malinowskiego, wyjechał do Macedonii, gdzie prowadził badania terenowe w górskim regionie Poręczę (od sierpnia 1932 do marca 1933) - w izolowanej i archaicznej społeczności wiej
skiej, którą uważał za „idealny wprost przedmiot studiów” dla etnologa-funkcjo- nalisty (Engelking 2003b, 2004a). Prowadząc badania m.in. nad wielką rodziną
3 w Przedm ow ie Autora do Ogrodów koralowych M alinow ski pisał: „W opracow aniu mego m ateriału otrzymałem znaczną pomoc ze strony asystentów badaw czych, co um ożliw iła Fundacja Rockefellera. W szczególności dr Jó zef Obrębski i panna Agnes D rew tow arzyszyli mi w w ydoby
ciu m ateriału z m oich notatek terenow ych” (M alinowski 1986: 23).
patriarchalną, pozycją kobiety w społeczności wiejskiej oraz m agią w jej spo
łecznym i kulturowym kontekście, naśladował swojego mistrza: żył wśród tubyl
ców, mówił ich językiem i nawiązywał z nimi osobiste, przyjacielskie więzi.
„[Bjlisko sześć miesięcy spędziłem niemal jako członek zadrugi - pisał później - chwytając jakby na gorącym uczynku i obserwując z bliska to, co dotychczas nie było prawie zupełnie obserwowane: intymne życie rodziny południowosło- wiańskiej” (list do K. M oszyńskiego, 4.04.1933, IEUJ). Jego samoświadomość badawcza, której rozliczne świadectwa pozostały w materiałach archiwalnych w postaci wzmianek o perypetiach terenowych, o dynamice kontaktów z roz
mówcami czy o weryfikowaniu przyjętych założeń teoretycznych i m etodolo
gicznych, wydaje się bardzo bliska postawie metodologicznej Malinowskiego.
W styczniu 1934 roku Obrębski uzyskał na uniwersytecie londyńskim dokto
rat z antropologii społecznej, którego podstawą była rozprawa „Family Organi
zation Among Slavs as Reflected in the Custom o f Couvade” (Obrębski 1933).
Miał w planie opublikowanie jej w wersji książkowej ze wstępem M alinowskie
go - zamiaru tego jednak nie zdołał zrealizować4.
Po doktoracie M alinowski proponował Obrębskiemu dalszą bezpośrednią współpracę, ale ten zdecydował się na powrót do Polski. Pamięć o tej propozy
cji przetrwała w tradycji rodzinnej Obrębskich5. Jej ślad znajduje się także w za
chow anym w archiw um w A m herst liście do O brębskiego od m atki (27.04.1957): „Nie zapominam tego listu M alinowskiego, gdy prof. Malinowski pisał do mnie, że ja jako matka, czy mogłabym pozwolić, abyś mógł z nim współpracować przez czas dłuższy. Gdy napisałam Tobie o liście M alinowskie
go do mnie, odpisałeś mi, że studiować za granicą można, ale pracować należy się w Polsce i tylko dla Polski” (OC box 4).
Obrębski powrócił z Wielkiej Brytanii do Polski w początkach 1934 roku ja ko przekonany zwolennik metody funkcjonalnej i stał się jednym z jej pierw
szych popularyzatorów. Popularyzajca ta miała zarówno stronę praktyczną (podejście funkcjonalne stosował Obrębski w swoich badaniach na Polesiu, pro
wadzonych z grupą współpracowników w latach 1934-37 [Engelking 2001 a]), jak i teoretyczną: wykłady, referaty, publikacje. Przyczynił się również istotnie
4 W liście z 24 stycznia 1935 roku O brębski pisał do M alinowskiego: „Swego czasu w yraził Pan Profesor życzenie napisania wstępu do Kuwady. Żałuję bardzo, że dotychczas nie m ogłem w y
korzystać tej propozycji, podobnie ja k i poparcia, które Pan Profesor zaofiarow ał przy ew entual
nym opublikowaniu tej pracy. Po otrzymaniu przeszło ju ż rok tem u listu Pana Profesora w tej spra
wie łudziłem się jeszcze długi czas, że uda mi się sprawy moje ułożyć w ten sposób, by móc w re
szcie tę Kuwadę wykończyć i przysłać. Pracować nad n ią m ogłem jednak tylko b. doryw czo i b.
nieregularnie, tak że zaledwie parę pierwszych rozdziałów zdołałem jako tako przygotować. Było to w szystko razem b. zniechęcające. Tym bardziej że w idziałem, że praca ta w ym aga b. gruntow nej przeróbki...” (HWMY).
5 Inform acja ustna od A ntoniny O brębskiej-Jabłońskiej, 1994.
2 2 ANNA ENGELKING
do przyswojenia dorobku Malinowskiego polskiemu czytelnikowi. W jego prze
kładzie ukazały się w łatach 1936-38 trzy prace Malinowskiego: The Deadly Is
sue (Malinowski 1936b, 1936c), Law and Custom (Malinowski 1934, 1938a) oraz Crime and Custom in Savage Society (Malinowski 1926, 1938b). Zachował się list Malinowskiego do Obrębskiego z podziękowaniem za tłumaczenie dwóch ostatnich prac, w którym pisał m.in.: „Pana przekład uważam za doskonały i pra
gnę gorąco Panu podziękować za tę wspaniałą pracę. W polskiej szacie moje te
ksty stały się lepsze niż w oryginale” (22.10.1938. HWMY; tłum. AE).
Do wybuchu wojny utrzymywali kontakt korespondencyjny. Po wojnie, kie
dy Obrębski znalazł się na emigracji w Stanach Zjednoczonych (1948), a M ali
nowski ju ż nie żył (zmarł w 1942 r.), Obrębscy pozostawali w kontakcie z w do
w ą po nim. Jego świadectwem jest zachowana w archiwum w Amherst kore
spondencja z Valettą M alinowską z lat sześćdziesiątych. Zawiera ona m.in. infor
macje o tym, że Obrębski przygotowuje do druku listy i dzienniki „Bronia”. „Va
letta Malinowska, wdowa Bronia, była u nas kilka tygodni w m aju-czerw cu” - pisała żona Obrębskiego, Tamara, do Józefa Chałasińskiego (14.07.1961). -
„Przywiozła ze sobą listy Malinowskiego do kolegów i uczniów w terenie. Józio je opracowuje re powstanie i stosowanie metody funkcjonalnej. [...] Prawdopo
dobnie w przyszłym roku pojedziemy do niej na lato. Obiecała Józiowi wyszu
kać interesujące tereny. Bronio tam planował field-wor/c, ale już nie pojechał.
Mieszka w Mexico City...” (OC box 5). Późniejszym, interesującym świadec
twem owego kontaktu jest list Antoniny Obrębskiej-Jabłońskiej, pisany z Nowe
go Jorku już po śmierci Obrębskiego do Anieli Gruszeckiej-Nitschowej, wdowy po Kazimierzu Nitschu (17. 07. 1968): „Poznałam tu panią Waletę Malinowską, drugą żonę (po śmierci pierwszej) Bronisława Malinowskiego, która została suk- cesorką wszystkich jego materiałów i dokumentów i stopniowo je wydaje łącz
nie podobno z jego dziennikiem. Pudło listów do Bronisława Malinowskiego zo
stało niewydanych, a znajduje się ono tutaj, bo Józiowie bardzo się zaprzyjaźni
li z tą panią (jest ona malarką i mieszka obecnie stale w M eksyku) - do N. Jor
ku przyjechała w połowie czerwca br. na 10 dni i pomagali jej w jej krokach wy
dawniczych. Otóż wśród tych listów obcojęzycznych jest kilkanaście polskich, a między nimi parę listów z podpisem Kazimierz Nitsch. Fotokopię tych listów przywiozę Pani. M oże się dadzą powiązać z jakim i listami Bronisława M alinow
skiego, jeśli się dochowały. Poza tym znajdują się tu listy polskie jego siostry ciotecznej i innych paru osób, przyjaciół czy krewnych, datujących się z okresu wielkiej depresji Bronisława Malinowskiego po stracie pierwszej żony, jak moż
na wnosić” (PAUKN sygn. K III-51-359).
Do innych śladów pracy Obrębskiego nad korespondencją i dziennikami M a
linowskiego nie udało mi się dotrzeć.
M alinowsciana Józefa Obrębskiego
W pływ Malinowskiego na twórczość naukową jego ucznia to temat wymaga
jący odrębnego studium, które może wnieść wiele nowego do naszej wiedzy 0 początkach stosowania metody funkcjonalnej w polskiej etnologii. Jest to zara
zem zadanie niełatwe m.in. z tego powodu, że prace Obrębskiego najsilniej prze
sycone podejściem fu nk cjo naln y m -jeg o monografie o czarownictwie m acedoń
skim - są dostępne jedynie w formie nie zawsze spójnych wariantów archiwal
nych (OC) lub w przekładzie na język macedoński (Obrembski 2001a, 2001b, 2002, 2003). Po polsku ukazała się dotychczas znikoma część tych prac (Obręb
ski 1934, 1936f, 1972, 2004).
Nie podejmując w tym miejscu analizy twórczości naukowej Obrębskiego, war
to przedstawić wyniki dociekań nad jego Malinowscianami - pracami, w których wypowiadał się na temat antropologii Malinowskiego. Są to zarówno teksty opu
blikowane przez autora, jak i odnalezione w jego spuściźnie archiwalnej.
Pierwszym datowanym dowodem refleksji Obrębskiego nad dorobkiem M a
linowskiego jest opublikowana w 1936 roku (Obrębski 1936a) recenzja Coral Gardens and Their M agie (Malinowski 1935). Wcześniej pisał o tej książce do Malinowskiego (24.01.1935): „...ciągle jestem pod jej wrażeniem. Obudziła ona na nowo mój sentyment dla Trobriandczyków, którym zawdzięczam swój trening etnologiczny. Sprawia mi wielką radość myśl, że w jednym z jej tomów jest tak
że odrobina mojej pracy, jakkolwiek wiem, jak była ona nieudolna i fragm enta
ryczna” (HWMY). Warto przytoczyć konkluzję owej recenzji, w której Obrębski podkreślił to, co - jak się wydaje - najbardziej cenił w metodzie M alinowskiego.
„Innowacją tej książki, stanowiącej o niepowszednim jej walorze, jest to, że opis 1 rozdziały syntetyczne zostały tu zbalansowane nadobfitą wprost dokumentacją etnograficzną czy socjograficzną, akcentującą ważność szczegółów »czystoopi- sowych« dla syntez socjologicznych i wniosków ogólniejszej natury. T ą drogą czytelnik zaznajomiony został lepiej niż w poprzednich książkach autora z dro
gami, jakim i osiągnięte zostają jego syntezy. Zostało tu pokazane dessous pracy etnologa, to znaczy cały powolny i uciążliwy proces myślowy, prowadzący od nieustannie korygowanych i weryfikowanych obserwacji początkowych do koń
cowych uogólnień i wniosków teoretycznych” (Obrębski 1936a: 228).
Recenzja Ogrodów koralowych, w której sporo miejsca poświęcił Obrębski etnograficznej teorii języka M alinowskiego, wywołała zainteresowanie w środo
wisku językoznawczym. Jej fragmenty przedrukował krakowski „Język Polski”
w dziale Zapiski bibliograficzne. Anonimowy autor, nie w pełni chyba zrozu
miawszy referowaną przez Obrębskiego koncepcję dwóch biegunów dynamizmu mowy (sakralno-magicznego i pragmatycznego), skwitował j ą kąśliwym stwier
dzeniem: „W brew opinii, dyktowanej p. Obrębskiemu jego socjologicznym za
pałem, nowoczesna lingwistyka dobrze sobie zdaje sprawę z tych dwu typów je-
2 4 ANNA ENGELKING
zyka” i dołączył dość złośliwą recenzją poprawnościową tekstu Obrębskiego, wytykając mu szereg błędów językowych (.Zapiski 1937: 94). Badania nad mate
riałami redakcji „Języka Polskiego”, znajdującymi się w spuściźnie Kazimierza Nitscha w archiwum Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie (PAUKN sygn. K III-5 1-161), pozwoliły mi ustalić, że autorem owej krytyki był sam re
daktor naczelny czasopisma, dawny profesor Obrębskiego — Nitsch właśnie.
W m ateriałach archiwalnych (AR) znajdujemy początek odpowiedzi O bręb
skiego na zam ieszczoną w „Języku Polskim ” krytykę - dwie strony m aszynopi
su, zatytułowanego „Bardziej po polsku. Kilka uwag o socjologicznych teoriach języka” . Niestety, czytamy tu tylko kurtuazyjną replikę na uwagi popraw nościo
we. Przed zapowiedzianą polem iką z Nischem, kwestionującym twierdzenie o pionierskości dzieł językoznawczych [Malinowskiego]” oraz „uwagami o so
cjologicznych teoriach języka” tekst się urywa. Być może inna archiwalna praca Obrębskiego - trzystronicowy rękopis „Język. Szkic” (AR), zawierający szkico
wy konspekt rozprawy na temat etnologicznego i socjologicznego podejścia do języka — była fragmentem brudnopisu artykułu o „socjologicznych teoriach ję
zyka”, który albo nigdy nie powstał, albo zaginął (Engelking 2003a).
Archiwalia przynoszą więcej informacji na temat przekładów i recenzji dzieł Malinowskiego, nad którymi pracował Obrębski. Teczka zatytułowana „M ali
nowski. Artykuły. Opracowania” (około 1938-1939. AR) zawiera tłumaczenia fragmentów dwóch tekstów: wstępu Malinowskiego do książki Coming into Be
ing Am ong the Australian Aborigines M ontague’a Francisa Ashleya-M ontagu (Malinowski 1937a) (3 s.) oraz Sex and Repression in Savage Society (M alinow
ski 1927) (8 s.). Pierwszy z nich - który Obrębski zamierzał opublikować łącz
nie z przekładem Law and Custom6 - nie ukazał się dotąd po polsku; drugi zo
stał opublikowany w roku 1987 w przekładzie Zdzisława M acha (Malinowski 1987). We wspomnianej teczce znajdujemy także pięć luźnych stron rozpoczętej recenzji Życia seksualnego dzikich, które ukazało się wówczas w polskim prze
6 W tej sprawie pisał do M alinowskiego (21.06.1938): „(...) całość książki zam ierzam y złożyć ze wstępu do H ogbina [chodzi o tekst Law and Custom; M alinowski 1934] i z Crime and Custom.
Przesłany maszynopis to w łaśnie ów wstęp do Hogbina, który m a stanowić pierw szą część książ
ki p.n. Prawo i zwyczaj. Będzie on drukowany w pierw w „Przeglądzie Socjologicznym ”, a potem autom atycznie w ejdzie do książki. Poniew aż w zw iązkach z przystosow yw aniem tego wstępu do w ydania książkowego i niezależnego od rozprawy H ogbina uległ on nieznacznym przeróbkom, przesyłam tekst do aprobaty Pana Profesora. Przeróbki polegają na tym, że na początku został do
dany krótki w stęp znow u ze w stępu Pana Profesora do książki A shleya-M ontagu (str. 1-3); w tek
ście [wyrzucone?] zostały referencje do książki H ogbina; na str. 27 i 46 referencje te zostały bar
dziej uw ypuklone i dodano parę zdań; w reszcie na str. 57 został skom ponowany odnośnik, aktua
lizujący treść zaw artą w tym wstępie. D odatki te zakreślone są w tekście czerwono. Jeśli Pan Pro
fesor akceptuje te przeróbki, będę wdzięczny, jeśli mnie Pan Profesor pow iadom i o autoryzacji te
kstu” (HW MY).
kładzie (Malinowski 1938c). Dlaczego Obrębski jej nie opublikował - nie w ia
domo; „Przegląd Socjologiczny” zamieścił w 1937 roku recenzję autorstwa Jana Szczepańskiego (Szczepański 1937). Zachowane fragmenty recenzji Obrębskie
go zawierają prawie wyłącznie omówienie treści dzieła Malinowskiego; warto z niej przytoczyć jed n ą refleksję ogólniejszą: „(...) pozostaje faktem, że książka ta (...) przemawia do nas nie swą egzotyką, ale tym właśnie, że z rozległej per
spektywy badacza kultur i społeczeństw pierwotnych daje nam ona możliwość obiektywnego i bezstronnego wglądu w nasze własne życie społeczne i jego najaktualniejsze problem y”.
Obrębski planował napisanie większego tekstu o M alinowskim, o czym świadczy, przechowywany w tej samej teczce konspekt „Malinowski - ustępy do napisania”. Składa się on z następujących punktów: „1. Socjologia kultury czy semantyka kultury; 2. Perspektywa etnologa: zagadnienia współczesnej cywili
zacji; 3. Malinowskiego »psychologizm«; 4. Teoria wartości kulturalnych”.
Ów większy tekst bądź nie powstał, bądź też nie zachował się. Zachował się natomiast obszerny maszynopis zatytułowany „O metodzie funkcjonalnej Broni
sława M alinowskiego” (OC box 33). Był to referat, który Obrębski wygłosił na posiedzeniu Sekcji Metodologii Nauk Społecznych przy Warszawskim Towarzy
stwie Filozoficznym dnia 16 stycznia 1939 roku. Archiwalny maszynopis po
wstał na podstawie stenogramu odczytu i następującej po nim dyskusji, w której zabierali głos m.in. Tadeusz Kotarbiński i Stanisław Ossowski. M ożna przypu
szczać, że referat ów stanowił podstawę rozprawy „Metoda funkcjonalna Broni
sława M alinowskiego”, którą Obrębski złożył do publikacji w 7 tomie (zesz.
3—4) „Przeglądu Socjologicznego”, mającym się ukazać w 1939 roku7. Druk te
go zeszytu przerwała wojna. Tekst rozprawy nie zachował się. Sądząc z treści re
feratu, oparta na nim rozprawa była zapewne rozwinięciem i teoretycznym po
głębieniem refleksji o dorobku Malinowskiego, zasygnalizowanych w popular
nonaukowym artykule Etnologia i socjologia, który Obrębski ogłosił w „Wiedzy i Życiu” w tym samym 1939 roku (Obrębski 1939).
Spójną myślowo całość z tekstem „O metodzie funkcjonalnej Bronisława M a
linowskiego” tworzy pochodzący z archiwum rodzinnego inny wariant początku referatu (dwie i pół strony maszynopisu), zatytułowany „M etoda funkcjonalna w etnologii Bronisława M alinowskiego” (AR) oraz cztery fragmenty większej zapewne całości (luźne strony maszynopisu i rękopisu), zachowane jako brudno- pisowe warianty tekstu w obwolucie, zatytułowanej „Trudność zrozumienia ksią
żek M alinowskiego” (AR).
Trzy wymienione teksty Obrębskiego (w moim opracowaniu redakcyjnym) za
mieszczone są w niniejszym tomie „Studiów Socjologicznych” na stronach 35-63.
7 Zapowiedź tej publikacji znajduje się na ulotce redakcyjnej w tom ie VI „Przeglądu Socjolo
gicznego” (1938, zesz. 3-4).
2 6 ANNA ENGELKING
Kolejny, już powojenny, ślad badań Obrębskiego nad M alinowskim to infor
macja o artykule, który złożył on do druku w czasopiśmie „Wiedza i Życie”
w 1946 roku. Tekst ten, o czym wiadomo z korespondencji redaktora z Obręb- skim (przebywającym wtedy w Londynie), zaginął w redakcji8. Nie wiadomo jednak, czy był to artykuł „Metoda funkcjonalna Bronisława M alinowskiego”,
czy też jakiś inny tekst.
M ógł to być również, jak można przypuszczać, artykuł Wolność i cywilizacja - obszerna recenzja (czy raczej esej pod pretekstem recenzji) Freedom and Civi
lization M alinowskiego (Malinowski 1944, 2001) - który Obrębski opublikował w londyńskim piśmie „Nowa Polska” (Obrębski 1946). Zachowany w archiwum w Amherst maszynopis tego tekstu datowany jest „Warszawa, wrzesień 1945”
(OC box 33). Czytane z perspektywy ponad pół wieku refleksje Obrębskiego na kanwie ostatniej książki M alinowskiego, poświęconej „temu najkapitalniejsze- mu zagadnieniu teoretycznemu i praktycznemu współczesności, jakim jest zaga
dnienie totalizmu i demokracji” (Obrębski 1946: 599) i będącej „(...) wyrazem
»niesłabnącej czujności« autora, tej samej czujności, która w latach przedwojen
nych skierowała pracę jego na zagadnienie wojny, a w latach wojennych kazała mu podjąć z kolei rzeczy problem wolności i pokoju” (Obrębski 1946: 597), ude
rzają nie tylko swoją trafnością, lecz i aktualnością. „W antycypacji nieujawnio
nego jeszcze naszego okupacyjnego dorobku naukowego, zdobytego z najwyż
szym trudem, niejednokrotnie in periculo mortis” - pisze Obrębski - „książka ta podkreśla - na forum opinii międzynarodowej - nasze pełne i twórcze współu
czestnictwo we wspólnocie cywilizowanych narodów świata. Podkreśla tę naszą pozycję, którą za każdą cenę powinniśmy utrzymać: wkład w dobro zbiorowe myśli, a nie tylko ofiary krwi” (Obrębski 1946: 595). „Dlatego też w książce swojej Malinowski, etnolog i socjolog, z całą żarliwością uczonego przyłącza się do tych nurtujących współczesność poglądów i doktryn, które ocalenie cywiliza
cji przed grożącymi jej niebezpieczeństwami widzą w stworzeniu instytucji nad- państwa, rozporządzającego realną siłą i zdolnego zapobiegać zbiorowym kryzy
som i katastrofom. Dzieło Malinowskiego zawiera w sobie także apel do świata nauki i myśli społecznej o wgląd i czujność w krytycznym momencie epoki, która zrodziła totalizm i niebezpieczeństwo jego nosi nadal we własnym swoim
8 W liście z dnia 23.08.1946 redaktor „W iedzy i Życia”, Stanisław Podw ysocki, pisze do Obrębskiego: „A teraz taka tragiczna historia z artykułem o M alinowskim . D ałem go do przejrze
nia prezesow i swemu D -row i H. Jabłońskiem u. Po m oim pow rocie z urlopu ośw iadczył mi Jabłoń
ski, że m aszynopis... zgubił. N a m oje żądanie - mam potw ierdzenie na piśm ie - ale artykułu nie mam. Pomimo, iż osobiście nic tu nie zawiniłem, jest mi niew ymow nie przykro, szczególnie że coś podobnego zdarza mi się za 15 lat redagow ania - pierw szy raz. Cała nadzieja, że Pan Profesor po
siada odpis” (OC box 4). Najw yraźniej Obrębski „odpisu nie posiadał” , lub też nie był zaintereso
w any dalszą w spółpracą z „W iedzą i Życiem ” - jego artykuł o M alinow skim nie ukazał się w żad
nym z późniejszych num erów pisma. M ogły tu rów nież w chodzić w grę przyczyny polityczne.
wyposażeniu naukowym i aparacie technicznym. (...) Książka Malinowskiego ma jednak dla nas inne jeszcze znaczenie. Przypomina nam o tej naszej tradycyj
nej problematyce, która związana jest z najlepszymi tradycjami naszej nauki i na
szej myśli społecznej. Tej problematyce, która przemawia z kart »Trybuny Lu
dów«, z dzieł Mochnackiego, Worcella i Limanowskiego, z książek Abramow- skiego, Krzywickiego, Czarnowskiego czy Znanieckiego. Przypomina nam 0 tym, że dopiero z zakończeniem materialnych działań wojennych, zaczyna siq, mówiąc słowami Crocego, ta »wojna ducha, która jest istotną treścią historii«.
1 że w tej wojnie ducha, toczącej się w przestrzeni całego świata powojennego nie o granice państw, ale o granice wolności człowieka i cywilizacji, nie może nas zabraknąć” (Obrębski 1946: 603).
W roku 1957 lub w początkach 1958 Obrębski (mieszkający wówczas w No
wym Jorku) otrzymał od Adama Landmana, redaktora wydawnictwa „Książka i W iedza”, propozycją „skreślenia wstępu” do wyboru prac Bronisława M ali
nowskiego (list niedatowany; OC box 33). Chodziło o wybór, który ukazał się później jako Szkice z teorii kultury (Malinowski 1958a) — pierwsze w powojen
nej Polsce, nie licząc wznowienia Życia seksualnego dzikich (Malinowski 1957), wydanie książkowe jego pism.
Obrębski propozycją przyjął, doradzając jednocześnie wydawnictwu szereg zmian w koncepcji przygotowywanego tomu. W materiałach archiwalnych za
chował się brudnopis jego listu do Landmana w tej sprawie (list niedatowany;
OC box 33). Jest to interesujący przyczynek do poglądów Obrębskiego na doro
bek M alinowskiego, dlatego warto zacytować go in extenso·.
„Szanowny Panie,
(...) Chętnie podejmę się napisania wstępu do wyboru prac Malinowskiego, za
mierzonego przez Wasze wydawnictwo. Mam jednakowoż pewne wątpliwości co do trafności wyboru.9 Pomnikowymi dziełami Malinowskiego, których omówie
nia niepodobna pominąć we wstępie, są i pozostaną jego trobriandzkie monogra
fie: Sexual Life o f Savages [Malinowski 1929, 1938c], Argonauts o f the Western Pacific [Malinowski 1922, 1981] i Coral Gardens [Malinowski 1935, 1986], Cri
me and Custom [Malinowski 1926, 1938b] należy do tego samego rzędu prac. Te
oretyczne rozważania Malinowskiego, rozpatrywane w oderwaniu od jego stu
diów terenowych i pośrednio od zagadnień metody, m ogą budzić różne zastrzeże
nia i przyczynić się do nieporozumień. Dotyczy to zwłaszcza Dynamics o f Cultu-
4 Adam Landm an pisał do Obrębskiego: „Wybór koncentruje się w okół problem atyki teorii kultury. A utor wyboru, Stefan Nowak, proponuje w łączyć do w yboru następujące prace M alinow skiego...” (tu zostaje wymienionych pięć pozycji, które w eszły w skład tom u Szkice z teorii kultu
ry: A Scientific Theoiy o f Culture [M alinowski 1944b, 1958c], The D ynam ics o f Culture Change [M alinowski 1945, 1958b], Zw yczaj i zbrodnia w społeczności dzikich [M alinowski 1926, 1938b], Magic, Science and Religion [M alinowski 1925, 1958d], M yth in Prim itive Psychology [M alinow ski 1926b, 1958e]) (b.d.; OC box 33).
2 8 ANNA ENGELKING
re Change [Malinowski 1945, 1958b], książki, która jest zbiorem artykułów o nie
równej wartości, wydanych pośmiertnie, nie opartych na własnych badaniach te
renowych autora i częstokroć nie nadążających za obecnym poziomem wiedzy.
Wydaje mi się, że wydawnictwo Wasze zyskałoby na wartości i poczytności, gdyby, nie ograniczając tematyki ściśle do zagadnień teorii kultury, pokusiło się 0 pełniejsze zaprezentowanie dorobku Malinowskiego i udostępnienie go pu
bliczności polskiej. Nie chodziłoby tu nawet o pełne wydanie jego monografii, ale o włączenie do zbioru niektórych rozdziałów lub ustępów z tych prac. Rzecz wymagałaby przemyślenia. Jeśli chodzi o nieobowiązujące wstępne sugestie, wskazane wydałoby mi się włączenie do zbioru np. wstępu metodologicznego do Argonauts o f the Western Pacific i rozdziału omawiającego [brak fragmentu]...
Z Coral Gardens mogłyby wejść rozdziały dotyczące magii i pracy, władania ziem ią i w szczególności rozdział o języku, mogący liczyć na żywe zaintereso
wanie także wśród lingwistów, teoretyków literatury i również semantologów.
Zagadnienie rodziny w społeczeństwach pierwotnych zajmuje w ażną pozycję w pracach M alinowskiego; w związku z tym prosiłoby się o włączenie do zbio
ru wybranych partii z Życia seksualnego dzikich lub Sex and Repression [Mali
nowski 1927, 1987]. Tego rodzaju układ zapewniłby, że rozważania natury ogól
nej na temat kultury lub społeczeństw pierwotnych znajdą ilustrację w materiale opisowym, tak jak to np. miało miejsce w odniesieniu do zagadnienia porządku prawnego i instytucji kontroli społecznej w ogólno-teoretycznej i opisowo-anali- tycznej części polskiego wydania Zwyczaju i zbrodni [Malinowski 193 8b].
Na wstęp mój możecie liczyć niezależnie od tego, jaka będzie Wasza ostatecz
na koncepcja wydawnictwa. Nie potrzebuję dodawać, że pójście po tej linii kon
cepcji wydawnictwa ułatwiłoby niepomiernie zadanie autora wstępu. Na wstęp mój możecie jednakow oż liczyć niezależnie od tego, jaka będzie Wasza ostatecz
na decyzja w tej sprawie. Prosiłbym tylko o szybkie zawiadomienie mnie, na kie
dy wstęp ma być gotowy i jakie są maksymalne (w stronicach lub arkuszach) roz
miary tekstu.”
Szkice z teorii kultuiy (Malinowski 1958a) ukazały się w roku 1958. Nazw i
sko Obrębskiego nie pojawiło się w tej publikacji. W stopce redakcyjnej, wymie
niającej tłumaczy tekstów M alinowskiego, które weszły w skład tomu, przekład tekstu Crime and Custom in Savage Society jest sygnowany „przedruk z Przeglą
du Socjologicznego” (Malinowski 1938b), a jego tytuł zmieniono ze Zwyczaj 1 zbrodnia w społeczności dzikich na Zwyczaj i zbrodnia w społeczeństwie dzi
kich. Pominięcie nazwiska tłumacza należy zapewne przypisać obowiązującemu wówczas zapisowi cenzury na nazwisko Obrębskiego10. Szkice z teorii kultury zostały opatrzone wstępem przez młodego socjologa religii o orientacji marksi
10 Inform ację tę zaw dzięczam Prof. W itoldowi A rmonow i (2002).
stowskiej, Konstantego Judenkę (Judenko 1958)". Czy wstęp Obrębskiego po
wstał i nie wszedł do książki z przyczyn politycznych, czy też ostatecznie nie po
wstał - nie wiadomo.
Niezależnie od faktu, że to przedsięwzięcie, podobnie jak i szereg innych, nie doszło do skutku, zachowane fragmenty spuścizny etnologa, po którym oczeki
wano, że będzie - jak sformułował to Feliks Gross - „nowym Bronisławem M a
linowskim” 12, warte są poznania. Wydają się zarówno interesującym śladem po
czątków recepcji funkcjonalizmu w Polsce, jak i przyczynkiem do badań nad hi
storią polskiej etnologii i socjologii.
Archiwalia
AR Archiwum Rodzinne. Archiwum Antoniny Obrębskiej-Jabłońskiej, obecnie w posiadaniu Anny Engelking. Warszawa.
HWMY Zbiory Heleny Wayne i Michaela Younga. USA. Australia.
IEUJ Archiwum Instytutu Etnologii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kraków.
PAUKN Archiwum Polskiej Akademii Umiejętności. Spuścizna Kazimierza Nitscha. Kraków.
LSE Archiwum London School o f Economics and Political Science. Lon
don.
OC Obrebski Collection. Special Collections and Archives. W. E. B. Du Bois Library. University o f Massachusetts. Amherst, M assachusetts, USA.
11 K onstanty Judenko (1928-1985), socjolog religii, pracow nik PAN i SGGW, „popularyzator w iedzy religioznaw czej, propagator św iatopoglądu marksistow skiego i kultury św ieckiej” (Swien- ko 1966). Wstęp do Szkiców z teorii kultury był trzecią publikacją w dorobku Judenki. Zdaniem Ju- denki, M alinow ski, choć był „bezwolnym narzędziem w rękach pew nych kół kolonizatorów ” i „nigdy nie rozum iał naukowej teorii m aterializmu historycznego”, to jednak był w ybitnym uczo
nym. „Niew ątpliw ie był M alinow ski liberałem burżuazyjnym, niew ątpliw ie ciążyły nad jeg o po
glądami m ętne i reakcyjne pom ysły kosm opolityzm u, nie był w olny od uprzedzeń w stosunku do Związku Radzieckiego. M alinow ski nie był politykiem, lecz uczonym, który swymi pom ysłam i re
w olucjonizował kostniejącą w schem atyzm ie naukę burżuazyjną. Wyszło to na korzyść burżuazyj- nej etnologii” (Judenko 1958: XXX).
12 Feliks Gross pisał do Józefa Obrębskiego w zw iązku z jego w ykładam i w Oxfordzie w 1946 roku (21.12.1946): „G ratuluję ci najm ocniej napraw dę w ielkich sukcesów naukow ych - skromny jesteś i może nie doceniasz tego. N apraw dę bardzo a bardzo się cieszę, że będziem y w Tobie m ie
li nowego Bronisław a M alinow skiego” (OC box 4).
3 0 ANNA ENGELKING
Literatura
Engelking, Anna. 2001a. Poleska ekspedycja etnosocjologiczna Józefa Obręb
skiego w latach 1934—1937. Organizacja. M etody badań. Problematyka.
Uczestnicy. „Etnografia Polska” XLV, 1-2: 23-45.
Engelking, Anna. 200lb. Siostra i brat. Wspólne zainteresowania naukowe An
toniny i Józefa Obrębskich. W: E. Smułkowa i A. Engelking (red.) Język i kul
tura białoruska w kontakcie z sąsiadami. Warszawa: Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, s. 23-32.
Engelking, Anna. 2003a. J ó z e f Obrębski ja ko językoznawca. Mało znane momen
ty z biografii naukowej etnosocjologa. W: A. Engelking i R. Huszcza (red.) Po
granicza języków. Pogranicza kultur. Studia ofiarowane Elżbiecie Smulkowej.
Warszawa: Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, s. 366-382.
Engelking, Anna. 2003b. Objective Observation and Direct Experience. J ó ze f Obrębski ś Research in Macedonia, Contextualizing His Scientific Biography (1926—1937). „Ethnologia Polona” 24: 7—27.
Engelking, Anna. 2004a. J ó z e f Obrębski. Zycie i dzieło „ socjologa niedocenio
n eg o ”. W: J. Obrębski. Dzisiejsi ludzie Polesia. Pisma wybrane. Wybór i opracowanie A. Engelking. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN [w druku].
Engelking, Anna. 2004b. J ó z e f Obrębski. Kalendarium biograficzne i bibliogra
ficzne. W: J. Obrębski. Dzisiejsi ludzie Polesia. Pisma wybrane. Wybór i opracowanie A. Engelking. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN [w druku], Engelking, Anna. 2004c. J ó z e f Obrębski (1905-1967). W: Etnografowie i ludo
znawcy polscy. Sylwetki, szkice biograficzne. T. 2. Kraków: PTL [w druku].
Flis, Mariola i Andrzej K. Paluch. 1985. (red.) Antropologia społeczna Bronisła
wa Malinowskiego. Warszawa: PWN.
Judenko, Konstanty. 1958. Wstęp. W: Szkice z teorii kultury. K. Krzymowska (red.) Warszawa: Książka i Wiedza, s. V-XXXI.
Kubica-Klyszcz, Grażyna. 1985. (oprać.) Listy Bronisława Malinowskiego. W:
M. Flis i A. K. Paluch (red.) Antropologia społeczna Bronisława M alinow
skiego. Warszawa: PWN, s. 253-300.
M alinowski, Bronisław. 1922. Argonauts o f the Western Pacific. An Account o f Native Enterprise and Adventure in the Archipelagoes o f Melanesian New Guinea. London: G. Routledge and Sons, ltd.
M alinowski, Bronisław. 1925. Magic, Science and Religion. W: J. A. Needham (ed.) Science, Religion and Reality. London: The Sheldon Press. New York:
The M acmillan Co.
M alinowski, Bronisław. 1926. Crime and Custom in Savage Society. London: K.
Paul, Trench, Trubner and co, ltd. New York: Harcourt, Brace and co, inc.
M alinowski, Bronislaw. 1926b. Myth in Primitive Psychology. New York: W. W.
Norton and Company, inc.
M alinowski, Bronisław. 1927. Sex and Repression in Savage Society. London: K.
Paul, Trench, Trubner and co, ltd. New York: Harcourt, Brace and co, inc.
Malinowski, Bronisław. 1929. The Sexual Life o f Savages in North-Eastern M e
lanesia. An Ethnographic Account o f Courtship, Marriage and Family Life among the Natives o f the Trobriand Islands, British New Guinea. London: G.
Routledge and Sons, ltd.
M alinowski, Bronisław. 1934. Law and Custom (Wstęp). W: H. I. Hogbin. Law and Order in Polynesia. London: Christophers.
M alinowski, Bronislaw. 1935. Cored Gardens and Their Magic. A Study o f the Methods o f Tilling the Soil and Agricultural Rites in the Trobriand Islands. T.
1-2. London: G. Allen and Unwin.
Malinowski, Bronisław. 1936b. The Deadly Issue. „Atlantic Monthly” 158: 659-669.
M alinowski, Bronisław. 1936c. Śmiertelny problemat. J. Obrębski (tłum.). „M ar
chołt” 4 (12): 429-451.
M alinowski, Bronisław. 1937a. Foreword. W: M. F. Ashley-Montagu. Corning into Being among the Australian Aborigines. London: G. Routledge and Sons, ltd, s. XIX-XXXV.
M alinowski, Bronisław. 1938a. Prawo i zwyczaj. J. Obrębski (tłum.). „Przegląd Socjologiczny” 1-2: 1-50.
M alinowski, Bronisław. 1938b. Zwyczaj i zbrodnia w społeczności dzikich.
J. Obrębski (tłum.) „Przegląd Socjologiczny” 3-4: 307-380.
M alinowski, Bronisław. 1938c. Życie seksualne dzikich w północno-zachodniej Melanezji. Miłość, małżeństwo i życie rodzinne u krajowców z wysp Trobrian- dci Brytyjskiej Nowej Gwinei. J. Chałasiński i A. Waligórski (tłum.). Warsza
wa: J. Przeworski.
Malinowski, Bronisław. 1944. Freedom and Civilization. New York: Roy Publi
shers.
Malinowski, Bronisław. 1944b. A Scientific Theory o f Culture. W: A Scientific Theory’ o f Culture and Other Essays. Chapel Hill: The University o f North Carolina Press.
Malinowski, Bronisław. 1945. The Dynamics o f Culture Change. An Inquiry in
to Race Relations in Africa. Ph. M. Kaberry (ed.). New Haven: Yale U niver
sity Press.
M alinowski, Bronisław. 1957. Życie seksualne dzikich w północno-zachodniej Melanezji. Miłość, małżeństwo i życie rodzinne u krajowców z wysp Trobrian- da Brytyjskiej Nowej Gwinei. J. Chałasiński i A. Waligórski (tłum.). Warsza
wa: PWN.
Malinowski, Bronisław. 1958a. Szkice z teorii kultury. K. Krzymowska (red.).
Warszawa: Książka i Wiedza.
Malinowski, Bronisław. 1958b. Dynamika przem ian kulturowych. Studium sto
sunków rasowych w Afryce. H. Stasiak (tłum.). W: B. Malinowski. Szkice z te-
3 2 ANNA ENGELKING
orii kultury. K. Krzymowska (red.). Warszawa: Książka i Wiedza, s. 113-307.
Malinowski, Bronisław. 1958c. Naukowa teoria kultury. H. Buczyńska (tłum.).
W: B. Malinowski. Szkice z teorii kultury. K. Krzymowska (red.). Warszawa:
Książka i Wiedza, s. 3-111.
Malinowski, Bronisław. 1958d. Magia, nauka i religia. T. Święcka (tłum.). W: B.
Malinowski. Szkice z teorii kultury. K. Krzymowska (red.). Warszawa: Książ
ka i Wiedza, s. 389-466.
Malinowski, Bronisław. 1958e. M it w psychologii ludów pierwotnych. T. Święc
ka (tłum.). W: B. Malinowski. Szkice z teorii kultury. K. Krzymowska (red.).
Warszawa: Książka i Wiedza, s. 467-522.
Malinowski, Bronisław. 1981 .Argonauci Zachodniego Pacyfiku. Relacje o poczy
naniach i przygodach krajowców z Nowej Gwinei. B. Olszewska-Dyoniziak, S.
Szynkiewicz (tłum.). W: B. Malinowski. Dzieła. T. 3. Warszawa: PWN.
M alinowski, Bronisław. 1986. Ogrody koralowe i ich magia. Studium metod uprawy ziemi oraz obrzędów towarzyszących rolnictwu na Wyspach Trobrian- da. Opis ogrodnictwa. A. Bydłoń i B. Leś (tłum.). W: B. Malinowski. Dzieła.
T. 4, 5. Warszawa: PWN.
Malinowski, Bronisław. 1987. Seks i stłumienie w społeczności dzikich. Z. Mach (tłum.). W: B. Malinowski. Dzieła. T. 6. Warszawa: PWN, s. 17-203.
Malinowski, Bronisław. 2001. Wolność i cywilizacja. J. Mucha (tłum.). W: B. M a
linowski. Dzieła. T. 10, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 21-326.
Obrembski, Jozef. 2 00 la. Folklorni i etnografski materijali od Poręczę. Kn. 1.
T. Vrażinovski (red.). Skopie: Matica Makedonska. Prilep: Inštitút za Staro
slovenská Kultura.
Obrembski, Jozef. 200lb. M akedonski etnosocioloszki studii. Kn. 2. T. Vrażino- vski (red.) Skopie: Matica Makedonska. Prilep: Inštitút za Staroslovenská Kultura.
Obrembski, Jozef. 2002. M akedonski etnosocioloszki studii. Kn. 3. T. Vrażino- vski (red.) Skopie: Matica Makedonska. Prilep: Inštitút za Staroslovenská Kultura.
Obrembski, Jozef. 2003. Poręczę 1932-1933. Macedonian Porech 1932-1933.
T. Vrażinovski, A. Engelking, J. M. Halpem (red.). Skopie: M atica M akedon
ska. Prilep: Inštitút za Staroslovenská Kultura.
Obrębski, Józef. 1933. „Family Organization Among Slavs as Reflected in the Custom o f Couvade” . Ph.D. Thesis. London School o f Economics. M aszyno
pis, 200s. (OC box 32).
Obrębski, Józef. 1934. Czarna Magja w Macedonii. „Kuryer Literacko-Nauko- w y” . Dodatek do num eru 111 „Ilustrowanego Kuryera Codziennego”
23.04.1934: VI-VIII.
Obrębski, Józef. 1936a. [recenzja z:] B. Malinowski. 1935. Coral Gardens and Their Magic. „Przegląd Socjologiczny” 1-2: 224-229.
Obrębski, Józef. 1936b. Dzisiejsi ludzie Polesia. „Przegląd Socjologiczny” 3-4:
414 446.
Obrębski, Józef. 1936c. Problem etniczny Polesia. „Sprawy Narodowościowe”
1- 2: 1- 2 1.
Obrębski, Józef. 1936d. Problem grup etnicznych w etnologii i je g o socjologicz
ne ujęcie. „Przegląd Socjologiczny” 1-2: 177-195.
Obrębski, Józef. 1936e. Statyczne i dynamiczne podejście w badaniach narodo
wościowych. „Sprawy Narodowościowe” 6: 585-600.
Obrębski, Józef. 1936f. System religijny ludu macedońskiego. „Kuryer Literac- ko-Naukowy” . Dodatek do „Ilustrowanego Kuryera Codziennego” 24: XI- II-XIV, 26: X I-X II, 28: X I-X III, 29: X I-X II, 30: XIII.
Obrębski, Józef. 1939. Etnologia i socjologia, „Wiedza i Życie” 3: 151-156.
Obrębski, Józef. 1946. Wolność i cywilizacja, [recenzja z:] B. Malinowski. Free
dom and Civilization. „Nowa Polska”. Londyn 9-10: 593-604.
Obrębski, Józef. 1972. Obrzędowa i społeczna struktura wsi macedońskiej.
W. Kowalski (tłum.). „Etnografia Polska” 1: 201-213.
Obrębski, Józef. 1976. The Changing Peasantiy o f Eastern Europe. J. and B.
Halpem (ed.). Cambridge, Mass.: Schenkman Publishing Company.
Obrębski, Józef. 2004. D zisiejsi ludzie Polesia. Pisma wybrane. Wybór i opraco
wanie A. Engelking. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN [w druku].
Paluch, Andrzej K. 1981. M alinowski. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Pisarkowa, Krystyna. 2000. Językoznawstwo Bronisława Malinowskiego. T. 1.
Więzy wspólnego języka. Kraków: Universitas.
Swienko, Henryk. 1966. [nota bio-bibliograficzna K. Judenki] „Euhemer” 2:
159-162.
Szczepański, Jan. 1937. [recenzja z:] B. Malinowski. The Sexual Life o f Savages in North-Eastern Melanesia. „Przegląd Socjologiczny” 3-4: 799-802.
Zapiski... 1937. Zapiski bibliograficzne. „Język Polski” 3: 93-94.
Obrębski on Malinowski. The Reception of Functionalism in Poland Summary
The following article is an extended commentary to Józef O brębski’s writings regard
ing Bronisław M alinow ski’s anthropology. O brębski’s archival text is included in this volume.
The author starts with presenting O brębskfs (1905-1967) scholarly biography. He was a student and a doctoral candidate o f M alinowski who became ardently devoted to popularizing M alinow ski’s theories by virtue o f further studies and translations. M ost of O brębski’s archival legacy can be found at the University o f M assachussetts at Amherst, USA.
3 4 ANNA ENGELKING
The second part of the article deals with the history of relations between the two scholars, which the author managed to trace through a meticulous search of various source materials and archives.
In the third part of the article the author sums up the results of her findings. By jux
taposing Obrqbski’s newly found Malinowskiana with his published works related to Malinowski, of which there are very few and often and only fragmentary, we find impor
tant testimony to the initial reception of functionalism in Poland.
Key words: history of ethnology and sociology, functionalism
