ZACHODNIOPOMORSKIM NA TLE UNII EUROPEJSKIEJ WEST-POMERANIAN VOIVODSHIP LABOUR MARKET FROM

Zenon Iwaszkiewicz

Uniwersytet Szczeciñski w Szczecinie

RYNEK PRACY W WOJEWÓDZTWIE

ZACHODNIOPOMORSKIM NA TLE UNII EUROPEJSKIEJ WEST-POMERANIAN VOIVODSHIP LABOUR MARKET FROM

THE PERSPECTIVE OF EUROPEAN UNION

S³owa kluczowe: bezrobocie, rynek pracy, przedsiêbiorczoœæ Key words: unemployment, works market, enterprise

Synopsis. Bezrobocie i wzrost zagro¿enia bied¹, sta³y siê jednymi z najwa¿niejszych problemów polskiego spo³eczeñstwa. Coraz czêœciej zaradnoœæ, przedsiêbiorczoœæ, kreatywnoœæ uznawane s¹ za czynniki mog¹ce zahamowaæ, a nawet zapobiec pogorszeniu siê sytuacji. Instrumenty pobudzania przedsiêbiorczoœci, stanowi¹ element aktywizacji ludnoœci w obszarze ekonomicznym oraz spo³ecznym.

Wstêp

Bezrobocie w ostatnich latach sta³o siê problemem bardzo wa¿nym, zapewne najwa¿niejszym we wspó³czesnej polityce spo³eczno-gospodarczej Polski. Szczególnie boleœnie odczuwa skutki braku pracy wielu m³odych, wykszta³conych ludzi, którzy nie maj¹ perspektyw na zapewnienie sobie i swojej rodzinie warunków godziwych dalszego ¿ycia. Niepokój budzi te¿ nasilone bezrobo- cie ludnoœci wsi. St¹d nale¿y poszukiwaæ rozwi¹zañ, które przynios³yby wzrost liczby miejsc pracy.

Gospodarka zasobami ludzkimi w województwie zachodniopomorskim

Od 1999 do 2004 r., sytuacja na rynku pracy w ca³ym kraju ulega³a znacz¹cemu pogorszeniu.

Do g³ównych przyczyn tego stanu rzeczy nale¿y zaliczyæ:

– niedokoñczenie procesów restrukturyzacji gospodarki,

– redukcjê etatów w nieefektywnych ga³êziach gospodarki,

– wchodzenie na rynek pracy licznych roczników wy¿u demograficznego,

– spadek tempa wzrostu gospodarczego oraz tempa przyrostu liczby miejsc pracy, szcze- gólnie w ma³ych i œrednich przedsiêbiorstwach,

– ogóln¹ dekoniunkturê w gospodarce krajowej i œwiatowej.

Mamy zatem do czynienia ze szczególnym splotem niekorzystnych okolicznoœci, które po-

woduj¹, ¿e liczba osób bezrobotnych znacznie przewy¿sza mo¿liwoœci wch³oniêcia zasobów

si³y roboczej przez gospodarkê. Jak wynika z prognoz prowadzonych na zlecenie Ministerstwa

Gospodarki, Pracy i Polityki Spo³ecznej, znacz¹ca poprawa sytuacji na rynku pracy mo¿e nast¹-

piæ dopiero po 2005 roku.

Podstawowym Ÿród³em finansowania przedsiêwziêæ maj¹cych na celu niwelowanie nega- tywnych skutków pozostawania bez pracy jest Fundusz Pracy. Od roku 2004 r. wdra¿any jest tak¿e Europejski Fundusz Spo³eczny, który w znacznej czêœci przeznaczony jest na aktywizacjê zawodow¹ i przeciwdzia³anie bezrobociu.

Fundusz Pracy jest to fundusz ubezpieczenia spo³ecznego od ryzyka socjalnego, jakim jest utrata dochodów z powodu bezrobocia. G³ównym celem Funduszu Pracy i programów przeciw- dzia³ania bezrobociu jest wsparcie zbiorowoœci osób nie posiadaj¹cych zatrudnienia, a tak¿e niedopuszczenie do trwa³ego usuniêcia z rynku pracy osób, które utraci³y zatrudnienie (i w zwi¹zku z tym Ÿród³a dochodów), a w dalszej perspektywie – zapobieganie marginalizacji spo-

³ecznej du¿ych grup spo³eczeñstwa. Zatem zarówno dzia³ania instytucji rynku pracy, w tym wojewódzkich i powiatowych urzêdów pracy, jak i programy aktywizuj¹ce, s¹ instrumentami polityki spo³ecznej, a nie gospodarczej pañstwa.

Obecnie mamy w Polsce zdecentralizowan¹ strukturê instytucji obs³uguj¹cych rynek pra- cy. Na szczeblu regionu s¹ to:

– powiatowe urzêdy pracy, zajmuj¹ce siê œwiadczeniem us³ug bezpoœrednio osobom bez- robotnym – znajduj¹ce siê w strukturze samorz¹dów powiatowych,

– wojewódzkie urzêdy pracy, koordynuj¹ce regionalne polityki rynku pracy – znajduj¹ce siê w strukturze samorz¹dów wojewódzkich.

W 2003 r. powiatowe urzêdy pracy województwa zachodniopomorskiego dysponowa³y kwot¹ ogó³em 95 896 400 z³ pochodz¹c¹ z Funduszu Pracy. W ramach podkomponentu Bl Programu Aktywizacji Obszarów Wiejskich, w roku 2003 zrealizowano us³ugi na kwotê 5 852 700 z³. Sposób wydatkowania oraz rodzaj dzia³añ, które mog³y zostaæ sfinansowane, zosta³y okreœlone w umowie kredytowej zawartej miêdzy Rzeczpospolit¹ Polsk¹ a Bankiem Odbudowy i Rozwoju. Ponadto w województwie zachodniopomorskim realizowany jest program PHARE 2001 Spójnoœæ Spo³eczno-Gospodarcza Rozwój Zasobów Ludzkich – „Program dostosowania kwalifikacji kadr do potrzeb rynku pracy w województwie zachodniopomorskim”. Œrodki prze- znaczone na ten program wynios³y 1 734 667 euro.

W 2004 r., zgodnie z rozporz¹dzeniem Rady Ministrów z dnia 11 marca 2003 roku w sprawie algorytmu ustalania kwot œrodków Funduszu Pracy, województwo zachodniopomorskie otrzy- ma³o œrodki w wysokoœci 79 773 100 z³ na finansowanie programów aktywnego przeciwdzia³a- nia bezrobociu. Z tej kwoty 70% (55 841 200 z³) rozdzielono pomiêdzy powiatowe urzêdy pracy, a 30% (23 931,900 z³) przeznaczono na finansowanie programów na rzecz przeciwdzia³ania bezrobociu w województwie, bêd¹cych w dyspozycji samorz¹du województwa. Dziêki aktyw- noœci Wojewódzkiego Urzêdu Pracy w Szczecinie i powiatowych urzêdów pracy województwa zachodniopomorskiego pozyskane zosta³y dodatkowe œrodki w wysokoœci 8 207 800 z³ z rezer- wy Ministerstwa Gospodarki i Pracy, m.in. na konkurs dla powiatowych urzêdów pracy, na program „Zielone Miejsca Pracy”, program stoczniowy i inne programy. Na realizacjê Programu Aktywizacji Obszarów Wiejskich w roku 2004 uchwa³¹ Krajowego Komitetu Steruj¹cego przy- znano 5 021 752 z³.

Na podkreœlenie zas³uguje fakt, ¿e sposób wydatkowania wszystkich celowych funduszy

(taki charakter ma Fundusz Pracy) i finansowania programów rynku pracy jest œciœle okreœlony

wymaganiami proceduralnymi (m.in. ustaw¹ o zatrudnieniu i przeciwdzia³aniu bezrobociu), a

dowolnoœæ w doborze instrumentów wsparcia jest tu mocno ograniczona. Celem dzia³añ urzê-

dów pracy jest inwestycja w kwalifikacje i nowe umiejêtnoœci mieszkañców województwa,

efekty zaœ maj¹ wymiar d³ugofalowy. Wojewódzki Urz¹d Pracy w Szczecinie bêd¹c samodzieln¹

jednostk¹ organizacyjn¹ realizuje politykê rynku pracy w imieniu Zarz¹du Województwa Za-

chodniopomorskiego i zgodnie z jego wytycznymi, bior¹c pod uwagê „Strategiê rozwoju woje-

wództwa zachodniopomorskiego do roku 2015” i inne dokumenty planistyczne. Jest przy tym

jednym z podmiotów uczestnicz¹cych w realizacji „Programu wspierania przedsiêbiorczoœci,

wzrostu innowacyjnoœci gospodarki i kierunków przeciwdzia³ania bezrobociu w województwie zachodniopomorskim” na lata 2001-2006. Ponadto w 2005 roku rozpoczê³y siê prace nad Regio- nalnym Planem Dzia³añ na Rzecz Zatrudnienia na lata 2005-2006. Dokument ten bêdzie komple- mentarny z Narodowym Planem Rozwoju, Strategi¹ Rozwoju Województwa i bêdzie wytycza³ kierunki dzia³añ instytucji rynku pracy.

Bardzo istotnym elementem polityki w zakresie rynku pracy jest wspó³praca i koordynacja dzia³añ miêdzy publicznymi i niepublicznymi instytucjami rynku pracy, takimi jak: jednostki samo- rz¹dowe, publiczne i niepubliczne instytucje szkoleniowe, organizacje pozarz¹dowe, organizacje pracodawców, instytucje edukacyjne, zwi¹zki zawodowe i wiele innych. Rok 2003 by³ pod tym wzglêdem prze³omowy. Województwo zachodniopomorskie przyst¹pi³o do polsko-amerykañskiego Programu Wdra¿ania Modelu Partnerstwa Lokalnego, co zaowocowa³o utworzeniem Zachodnio- pomorskiej Sieci Powiatowych i Regionalnych Specjalistów Partnerstwa Lokalnego.

Sytuacja bezrobocia w krajach cz³onkowskich Unii Europejskiej

Polityka zatrudnienia jest stosunkowo now¹ dziedzin¹ wspó³pracy pañstw Unii Europej- skiej. W Traktacie Amsterdamskim z 2 paŸdziernika 1997 roku znajduje siê rozdzia³ (Tytu³ VIII – art. 125-130) poœwiêcony kwestiom zatrudnienia i walki z bezrobociem w UE.

Od pocz¹tku lat dziewiêædziesi¹tych mo¿na zauwa¿yæ starania podejmowane przez Wspólno- ty w celu stworzenia wspólnej strategii na rzecz zatrudnienia. W 1993 roku opublikowana zosta³a Bia³a Ksiêga Wspólnot Europejskich „Wzrost, konkurencyjnoœæ, zatrudnienie”, w której ustalo- no kierunki dzia³añ zmierzaj¹ce do walki z bezrobociem. Propozycje Komisji Europejskiej, zaakcep- towane przez Radê Europejsk¹ w grudniu 1993 roku, uwzglêdnia³y wspó³pracê miêdzy pañstwami cz³onkowskimi w dziedzinie edukacji i szkoleñ zawodowych, wypracowania standardów w dzie- dzinie prawa pracy, zwiêkszenia mobilnoœci pracowników oraz zapewnienia równych szans dla kobiet i mê¿czyzn w dostêpie do rynku pracy. W 1997 roku w Luksemburgu odby³ siê szczyt Rady Europejskiej poœwiêcony sprawom zatrudnienia. Od tego momentu datuje siê rozpoczêcie tzw.

procesu lukseburskiego, czyli realizacja kompleksowej strategii UE w dziedzinie zatrudnienia.

Strategia zak³ada koordynacjê polityki zatrudnienia w pañstwach Wspólnoty za pomoc¹ wytycz- nych (employment guidelines), opracowywanych przez Komisjê Europejsk¹ oraz narodowych planów dzia³añ konstruowanych na ich podstawie przez same pañstwa cz³onkowskie.

Œrodki finansowe na realizacjê europejskiej polityki zatrudnienia pochodz¹ przede wszystkim z funduszy strukturalnych. Podstawowy fundusz przeznaczony na realizacjê polityki struktural- nej to Europejski Fundusz Spo³eczny. Œrodki tego funduszu przeznaczane s¹ m.in. na projekty zwalczaj¹ce d³ugotrwa³e bezrobocie, podnoszenie kwalifikacji zawodowych, szczególnie osób m³odych, wyrównywanie szans kobiet i mê¿czyzn na rynku pracy oraz u³atwianie pracownikom przystosowanie siê do zmian œrodowisku pracy, tj. postêp technologiczny, informatyzacja.

Europejski Fundusz Socjalny, zgodnie z zarz¹dzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady UE, bêdzie g³ównym elementem finansowania europejskiej polityki socjalnej w latach 2000-2006.

Pañstwa cz³onkowskie Unii Europejskiej dysponuj¹ programem MISEP (Mutual infor-mation system on employment policies) – System wzajemnego informowania siê o polityce zatrudnie- nia oraz programem SYSDEM (European system of ducumentation on employment) – Europej- ski system dokumentacji zatrudnienia.

W styczniu 2000 roku zosta³ powo³any Komitet ds. Zatrudnienia, w sk³ad którego wchodzi po dwóch przedstawicieli z ka¿dego pañstwa cz³onkowskiego UE. G³ównym zadaniem tej insty- tucji jest dzia³alnoœæ doradcza i koordynuj¹ca w obszarze polityki zatrudnienia.

Wed³ug Biura Statystycznego UE (EUROSTAT), w sierpniu 2002 roku zarejestrowano 11,5

milionów bezrobotnych w strefie euro (Euro-zone)

oraz 13,5 milionów bezrobotnych w ca³ej

Unii Europejskiej (EU-15). Bezrobocie w Unii Europejskiej jest powa¿nym problemem spo³ecz-

no-ekonomicznym. Jednak w ¿adnym z krajów cz³onkowskich UE jego poziom nie jest tak wy- soki jak w Polsce. W sierpniu 2002 roku w na- szym kraju zarejestrowanych by³o 3105,6 tys.

bezrobotnych, a stopa bezrobocia wynosi³a 17,4% (tab. 1).

Poziom bezrobocia jest zró¿nicowany nie tyl- ko w poszczególnych krajach cz³onkowskich Unii Europejskiej. Jeszcze wiêksze ró¿nice wystêpuj¹ na poziomie regionów w poszczególnych pañ- stwach. Na przyk³ad we francuskim regionie Reu- nion bez pracy pozostawa³ w 2000 roku co trzeci mieszkaniec, podczas gdy w Alzacji poziom bez-

robocia wynosi³ zaledwie 6% Jeœli chodzi o naszych zachodnich s¹siadów, to w regionie Halle bezrobocie wynosi³o dwa lata temu 19%, natomiast w Górnej Bawarii tylko 3%. Z du¿ym zró¿- nicowaniem regionalnym bezrobocia mamy równie¿ do czynienia w naszym kraju. Wed³ug danych GUS, w sierpniu 2002 roku w województwach mazowieckim i ma³opolskim poziom bezrobocia oscylowa³ wokó³ 13%, podczas gdy w województwie warmiñsko-mazurskim zbli¿a³ siê do 28%, a w lubuskim do 25%.

Oprócz zró¿nicowania regionalnego, poziom bezrobocia w Unii Europejskiej jest zró¿nico- wany ze wzglêdu na p³eæ. W ca³ej UE bezrobotnych jest (dane z sierpnia 2002 r.) 6,9% mê¿czyzn i a¿ 8,6% kobiet. Tylko w Wielkiej Brytanii, Szwecji, Finlandii i Irlandii wiêcej jest bezrobotnych mê¿czyzn ni¿ bezrobotnych kobiet. W pozosta³ych krajach UE panie czêœciej zostaj¹ bezrobot- nymi. Najgorzej pod tym wzglêdem maj¹ Hiszpanki, wœród których bezrobocie siêga 17%.

Równie¿ w Polsce bezrobocie wœród kobiet jest wy¿sze ni¿ wœród mê¿czyzn.

Kolejn¹ grup¹, która jest w sposób szczególny zagro¿ona bezrobociem, to m³odzie¿. W oma- wianym okresie poziom bezrobocia wœród m³odych ludzi (do 25 roku ¿ycia) wynosi³ w Unii Euro- pejskiej 15,3%, przy czym w takich krajach, jak: Finlandia, Francja, Grecja, W³ochy i Hiszpania przekracza³ 20% Równie¿ i w tym przypadku podobna sytuacja wystêpuje w naszym kraju.

Wnioski

Istnieje potrzeba poszukiwania alternatywnych metod i œrodków przeciwdzia³ania bezrobo- ciu. Sprowadzaj¹ siê one do pozatrudnieniowej polityki spo³eczno-gospodarczej oraz jedno- czesnego traktowania zatrudnienia i bezrobocia w decyzjach gospodarczych. Wzrost gospo- darczy, bez uwzglêdnienia jego skutków socjalnych i zmniejszenia rynku pracy, bêdzie przyczynia³ siê do zwiêkszenia wydatków bud¿etu pañstwa na dzia³ania aktywne i pasywne, które tylko w nied³ugim okresie, bêd¹ w stanie z³agodziæ skutki rosn¹cego bezrobocia.

Literatura

Kabaj M. 2004: Strategie i programy przeciwdzia³ania bezrobociu w Unii Europejskiej i w Polsce. Wydawnic- two Naukowe SCHOLAR, Warszawa.

Kwiatkowski E. 2002: Bezrobocie. Podstawy teoretyczne. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Sadowski Z., Wach T. 2002: Leksykon pracy, bezrobocia i zabezpieczenia spo³ecznego. Biblioteka Pracow- nicza, Warszawa.

Kabaj M. 1997: Strategie i programy przeciwdzia³ania bezrobociu. Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa.

1

Tzw. EURO-ZONE tworz¹ nastêpuj¹ce pañstwa (12): Belgia, Niemcy, Grecja (od stycznia 2001), Hiszpa- nia, Francja, Irlandia, W³ochy, Luksemburg, Holandia, Austria, Portugalia i Finlandia.

u i n p r e i s w a i c o b o r z e b m o i z o P . 1 a l e b a

T 0 0 2 r o k u w r o s n ¹ c e j k o l e j n o œ c i ( G r e c j a 2 i e p r z e d s t a w ³i a d a n y c h ) [ % ]

n j a r

K % K r a j %

5 1 - U E u r o - z o n e E u k s e m b u r g L o l a n d i a H u s t ir a A a n i a D lr a n d i a I

7 , 7 , 3 8 , 5 2 , 8 2 , 2 4 , 3 4 , 5 4

a il a g u tr o P z w e c j a S e l g i a B i e m c y N r a n c j a F i n l a n d i a F i s z p a n i a H

6 , 4 , 8 4 , 9 6 , 3 8 , 9 8 , 4 9 , 3 1 1

. 4 0 0 2 - 3 0 0 2 S U G e n z c y t s y t a t S i k i n z c o R : o

³ d ó r



Summary

Unemployment and high of poverty threat became one from most important problems of Polish socie- ties. More and more often resourcefulness, enterprise, creativity are recognize for factors being able to stop and even to prevent to making situation worse. Instruments of actuating enterprise are elements of activation in economic and social area.

Adres do korespondencji

dr in¿. Zenon Iwaszkiewicz

Uniwersytet Szczeciñski

ul. W¹ska 13

71-415 Szczecin

tel. kom. 609 111 500

e-mail: zi@kph.pl