Formuły wyborcze a wynik wyborów – analiza porównawcza
Piotr Chybalski
Wstęp
Celem niniejszego tekstu jest zaprezentowanie wpływu, jaki na wynik wyborów wywierają niektóre proporcjonalne formuły wyborcze. Przez formułę wyborczą rozumiem, za A. Antoszewskim i R. Herbutem
1, „regułę (lub zespół reguł) roz- strzygającą o tym, który kandydat zostaje wybrany w danym okręgu [wyborczym, przyp. P. C.] oraz w jaki sposób następuje
«przetworzenie» liczby uzyskanych przez daną partię głosów w liczbę przypadających jej mandatów”. W doktrynie polskie- go prawa konstytucyjnego spotkać można pogląd faktycznie utożsamiający pojęcie formuły wyborczej z tzw. systemem wyborczym sensu stricte
2. W niniejszym tekście posługiwać się będę jednak pojęciem formuły wyborczej.
Zilustrowanie wpływu formuł wyborczych na wynik wy- borów zostanie dokonane przy pomocy symulacji wyniku wyborów przy zastosowaniu formuł wyborczych St. Laguë (zmodyfikowanej) oraz Hare-Niemeyera, z wykorzystaniem
1
A. Antoszewski, R. Herbut, Demokracje zachodnioeuropejskie.
Analiza porównawcza, Wrocław 1997, s. 229.
2
B. Banaszak, Prawo konstytucyjne, Warszawa 2004, s. 362.
danych z wyborów do Sejmu RP z 21 października 2007 r. Przez przeprowadzeniem obu symulacji zostaną przedstawione fak- tyczne wyniki wspomnianych wyborów do Sejmu, obliczone według formuły wyborczej d’Hondta. W ten sposób materiał porównawczy obejmie 3 formuły wyborcze.
Wybór formuł wyborczych St. Laguë (zmodyfikowanej) oraz Hare-Niemeyera nie jest przypadkowy. Po pierwsze, nale- żą one do formuł popularnych, znanych prawom wyborczym wielu demokracji parlamentarnych. Po drugie, obie stosowa- ne były w przeszłości w wyborach do Sejmu RP: zmodyfiko- wana formuła St. Laguë w wyborach z 2001 r., a formuła Ha- re-Niemeyera w wyborach z 1991 r. (z wyjątkiem mandatów przydzielanych z tzw. listy krajowej).
Na koniec niniejszego wstępu należy doprecyzować, że wszystkie dane z wyborów do Sejmu z 21 października 2007 r.
zostaną wykorzystane w symulacji, oczywiście poza formułą wyborczą. „Przejęte” zostaną więc m.in. liczba i rozmiar okrę- gów wyborczych, kompozycja komitetów wyborczych i uzy- skane przez nie poparcie, a także klauzula zaporowa (tzw.
próg wyborczy). Uwzględnienie tego ostatniego czynnika oznacza, że założono, iż – tak jak w wyborach z 2007 r. – w po- dziale mandatów uczestniczą tylko 4 komitety ogólnopolskie,
Abstract
The text aims at showing the influence of various proportional voting systems (in the Polish political science called „propor- tional electoral formulas”) on the result of election. In order to achieve this goal, the results of elections to the Sejm of the Republic of Poland, held on 21
stOctober 2007 with the use of the d’Hondt system, have been recalculated basing on two other proportional voting systems: the modified St. Laguë one and the Hare-Niemeyer one. The comparison of results shows that the d’Hondt system
“prefers” stronger political parties (election winners), the Hare-Niemeyer one – smaller parties, while the modified St. Laguë one
(with 1,4 as the first divisor) “stays in the middle”.
tzn. KW PiS, KW PO, KKW LiD oraz KW PSL, a także jeden ko- mitet zwolniony z wymogu przekroczenia progu wyborczego, który uzyskał poparcie wystarczające do zdobycia mandatu, tzn. KWW „Mniejszości Niemieckiej”
3.
Formuła wyborcza jako jeden z czynników wpływający
na wynik wyborów
Zapoznając się z przedstawioną niżej symulacją, należy mieć na uwadze, iż formuła wyborcza jest tylko jedną z tzw. zmiennych systemu wyborczego
4. Fakt ten oznacza, że poza formułą wybor- czą także inne cechy systemu wyborczego determinują sposób
„przeliczania” głosów na uzyskane mandaty. A. Żukowski, a także inni autorzy do zmiennych systemu wyborczego zaliczają:
– wielkość okręgów wyborczych, – kształt i granice okręgów wyborczych, – przeciętny koszt uzyskania jednego mandatu, – strukturę głosowania,
– formułę wyborczą
5.
W uzupełnieniu warto dodać, że w zależności od formuły wyborczej oraz innych istotnych czynników systemu różna jest taktyka komitetów wyborczych ubiegających się o poparcie wyborców. Dla przykładu różne może być „przyporządkowywa- nie” kandydatów do poszczególnych okręgów wyborczych. Np.
w wyborach, w których przyjęto większościową formułę wybor- czą w okręgach jednomandatowych istotne jest, aby kandydat rekomendowany przez dany komitet wyborczy był szczególnie dobrze znany i ceniony w danym okręgu wyborczym.
Celem powyższych uwag jest uczulenie czytelnika, aby do wyników prezentowanej niżej symulacji podchodził ze stosownym dystansem. Jako że formuła wyborcza jest tylko jednym z czynników determinujących wynik wyborów, zbyt- nim uproszczeniem byłoby przyjęcie, iż w razie zastosowania w wyborach do Sejmu RP z 21 października 2007 r. formuł St. Laguë lub Hare-Niemeyera wynik wyborów byłby dokład- nie taki sam, co w symulacji.
3
Skróty KW, KKW i KWW oznaczają odpowiednio: Komitet Wybor- czy, Koalicyjny Komitet Wyborczy, Komitet Wyborczy Wyborców.
4
System wyborczy rozumiany jest w tym miejscu jako „zbiór re- guł określających charakter i przebieg procesu, w którym preferencje obywateli zostają zamienione w głosy, a następnie przetworzone w decyzje dotyczące wyboru reprezentantów w organach przedsta- wicielskich”, A. Żukowski, Systemy wyborcze – wprowadzenie, Olsztyn 1997, s. 44.
5
Ibidem, s. 45.
Formuła d’Hondta
Uwagi ogólne
Formułę d’Hondta przedstawiam w pierwszej kolejno- ści, gdyż, jak wspomniałem wyżej, została ona zastosowana w interesujących nas wyborach do Sejmu RP z 21 październi- ka 2007 r. W literaturze przedmiotu podaje się, iż formuła ta preferuje tzw. silniejsze partie, tzn. komitety wyborcze, które uzyskały największą liczbę głosów.
Sposób obliczenia wyników wyborów przy zastosowaniu formuły d’Hondta Sposób dystrybucji mandatów według tej formuły opisany jest w art. 166 ust. 1 i 2 ustawy z 12 kwietnia 2001 r. – Ordy- nacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Sena- tu Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 2007 r. nr 190, poz. 1360 ze zm.). Przedstawia się on następująco:
a) liczbę głosów ważnych oddanych w okręgu wybor- czym na każdą z list wyborczych, która przekroczyła tzw. próg wyborczy
6, dzieli się kolejno przez: 1, 2, 3, 4 i dalsze kolejne liczby aż do chwili, gdy z otrzyma- nych w ten sposób ilorazów da się uszeregować tyle kolejno największych liczb, ile wynosi liczba manda- tów do rozdzielenia między listy biorące udział w po- dziale mandatów;
b) każdej z list przyznaje się tyle mandatów, ile spośród ustalonego w powyższy sposób szeregu ilorazów przypada jej liczb kolejno największych.
Dla ilustracji przyjrzyjmy się podziałowi mandatów w in- teresujących nas wyborach w najmniejszym okręgu wybor- czym, tzn. okręgu nr 28 z siedzibą okręgowej komisji wybor- czej w Częstochowie. Do zdobycia w okręgu przeznaczonych zostało 7 mandatów poselskich (tabela 1).
Jak widać, mandaty zdobyły 3 komitety wyborcze spo- śród 4, które przekroczyły w skali kraju próg wyborczy. PiS i PO uzyskały po 3 mandaty, natomiast koalicji LiD przypadł 1 mandat.
6
A więc jest uprawniona do udziału w dystrybucji mandatów.
Tabela 1. Wyniki wyborów do Sejmu z 21 października 2007 r. w okręgu wyborczym nr 28 (Częstochowa)
Komitet wyborczy Liczba zdobytych głosów Ilorazy
Dzielnik 1 Dzielnik 2 Dzielnik 3 Dzielnik 4
KW PiS 78 976 78 976 39 488 26 325,33 19 744
KW PO 102 606 102 606 51 303 34 202 25 651,5
KKW LiD 37 741 37 741 18 870,5 12 580,33 9 435,25
KW PSL 25 046 25 046 12523 8 348,667 6 261,5
Źródło: Opracowanie własne
Formuła d’Hondta a wynik wyborów do Sejmu RP z 21 października 2007 r.
W kolejnej tabeli 2 przedstawiono podział mandatów w skali kraju przy zastosowaniu for- muły wyborczej d’Hondta z osobnym uwzględ- nieniem wyników we wszystkich okręgach wy- borczych.
Formuła St. Laguë
Uwagi ogólne
Jak wspomniano we wstępie, formuła wybor- cza St. Laguë zastosowana została w wyborach do Sejmu RP z 2001 r. Jest ona podobna do for- muły d’Hondta, różniąc się jedynie dzielnikami, przez które dzieli się liczbę głosów zdobytych przez poszczególne listy wyborcze. W literatu- rze wskazuje się, że przy zastosowaniu formuły St. Laguë preferencję uzyskują słabsze listy, tzn.
takie, które w wyborach uzyskały mniej głosów.
Warto dodać, że niekiedy owa preferencja dla słabszych komitetów jest częściowo niwelo- wana poprzez wykorzystanie jako pierwszego dzielnika liczby 1,4 zamiast 1. Właśnie z taką mo- dyfikacją wykorzystano formułę St. Laguë w wy- borach do Sejmu z 2001 r. Wersję z dzielnikiem 1,4 przyjęto także w niniejszej symulacji.
Sposób obliczenia wyników wyborów przy zastosowaniu formuły St. Laguë
Sposób dystrybucji mandatów według tej formuły opisany był w pierwotnej wersji art. 166 ust. 1 i 2 Ordynacja wyborczej do Sejmu RP i do Senatu RP z 12 kwietnia 2001 r. Przedstawia się on następująco:
a) liczbę głosów ważnych oddanych w okręgu wyborczym na każdą z list wy- borczych, która przekroczyła tzw. próg wyborczy, dzieliło się kolejno przez: 1,4;
3; 5; 7 i dalsze kolejne liczby nieparzyste aż do chwili, gdy z otrzymanych w ten sposób ilorazów dało się uszeregować tyle kolejno największych liczb, ile wy- nosiła liczba mandatów do rozdzielenia między listy biorące udział w podziale mandatów;
b) każdej z list przyznawało się tyle manda- tów, ile spośród ustalonego w powyższy sposób szeregu ilorazów przypada jej liczb kolejno największych.
Warto pamiętać, że wykorzystanie liczby 1,4 jako pierwszego dzielnika (zob. lit. a) oznacza, iż w przypadku polskim można było mówić o za-
Tabela 2. Wyniki wyborów do Sejmu z 21 października 2007 r. w skali kraju (formuła wyborcza d’Hondta)
Okręg wyborczy Liczba mandatów zdobyta przez poszczególne komitety Nr Siedziba KW PiS KW PO KKW LiD KW PSL KWW
„Mniejszość niemiecka”
1 Legnica 4 6 2 0 0
2 Wałbrzych 2 5 1 0 0
3 Wrocław 4 9 1 0 0
4 Bydgoszcz 3 6 2 1 0
5 Toruń 4 6 2 1 0
6 Lublin 7 5 1 2 0
7 Chełm 6 3 1 2 0
8 Zielona Góra 3 6 2 1 0
9 Łódź 3 5 2 0 0
10 Piotrków Tryb. 4 3 1 1 0
11 Sieradz 5 4 1 2 0
12 Chrzanów 4 3 1 0 0
13 Kraków 5 7 1 0 0
14 Nowy Sącz 5 3 0 1 0
15 Tarnów 5 3 0 1 0
16 Płock 4 3 1 2 0
17 Radom 4 3 1 1 0
18 Siedlce 6 3 1 2 0
19 Warszawa I 6 11 2 0 0
20 Warszawa II 4 5 1 1 0
21 Opole 3 7 1 1 1
22 Krosno 6 3 1 1 0
23 Rzeszów 8 4 1 2 0
24 Białystok 7 5 2 1 0
25 Gdańsk 3 8 1 0 0
26 Gdynia 4 8 2 0 0
27 Bielsko Biała 4 4 1 0 0
28 Częstochowa 3 3 1 0 0
29 Gliwice 3 6 1 0 0
30 Rybnik 4 4 1 0 0
31 Katowice 4 7 1 0 0
32 Sosnowiec 2 5 2 0 0
33 Kielce 7 5 2 2 0
34 Elbląg 2 4 1 1 0
35 Olsztyn 3 5 1 1 0
36 Kalisz 3 5 2 2 0
37 Konin 3 3 2 1 0
38 Piła 2 4 2 1 0
39 Poznań 2 7 1 0 0
40 Koszalin 2 5 1 0 0
41 Szczecin 3 8 2 0 0
166 209 53 31 1
Źródło: Opracowanie własne
stosowaniu zmodyfikowanej formuły St. Laguë. W wersji typowej pierw- szym dzielnikiem jest liczba 1.
Dla ilustracji powyższego sposobu obliczania wyników wyborów ponow- nie przyjrzyjmy się podziałowi mandatów w wyborach z 2007 r. w okręgu wyborczym nr 28 z siedzibą okręgowej komisji wyborczej w Częstochowie.
Przypominam, że do zdobycia w okręgu przeznaczonych zostało 7 manda- tów poselskich (tabela 3).
Jak widać, w odróżnieniu od rzeczywistych wyników wyborów z 21 paź-
dziernika 2007 r. (z użyciem formuły d’Hondta) mandaty zdobyły wszystkie
komitety wyborcze, które przekroczyły w skali kraju próg wyborczy. PO uzy-
skała 3 mandaty, PiS – 2, a koalicja LiD i PSL po 1 mandacie.
Formuła St. Laguë a wynik wyborów do Sejmu RP z 21 października 2007 r.
W tabeli 4 przedstawiono podział mandatów w skali kraju przy zastosowaniu formuły wybor- czej St. Laguë z osobnym uwzględnieniem wy- ników we wszystkich okręgach wyborczych.
Formuła
Hare-Niemeyera
Uwagi ogólne
Formuła wyborcza Hare-Niemeyera, zastoso- wana w wyborach do Sejmu RP z 1991 r. (poza dystrybucją mandatów z tzw. listy krajowej) zna- cząco odróżnia się od formuł d’Hondta i St. Laguë.
Powszechnie wskazuje się jednak, że – tak jak for- muła St. Laguë w wersji pierwotnej (z pierwszym dzielnikiem 1) – sprzyja ona ugrupowaniom, któ- re odniosły umiarkowany sukces w wyborach.
Sposób obliczenia wyników wyborów przy zastosowaniu formuły Hare-Niemeyera Sposób obliczania wyników wyborów w okręgu według formuły Hare-Niemeyera zo- stał prawnie opisany w nieobowiązującej już ustawie z 8 czerwca 1991 r. – Ordynacja wybor- cza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U.
nr 59, poz. 252). W art. 93 ust. 1 i 2 ustawy prze- widziano następującą procedurę dystrybucji mandatów w okręgach wyborczych:
a) liczbę ważnie oddanych głosów w okrę- gu wyborczym na daną listę wyborczą należało pomnożyć przez liczbę posłów wybieranych w okręgu wyborczym, a na- stępnie tak uzyskany iloczyn podzielić przez liczbę oddanych głosów na wszyst- kie listy wyborcze. Otrzymany w ten sposób iloraz w wartości liczby całkowi- tej (przed przecinkiem) oznaczał liczbę mandatów przypadających w danym okręgu danej liście kandydatów;
Tabela 3. Symulacja wyników wyborów do Sejmu z 21 października 2007 r. w okręgu wyborczym nr 28 (Częstochowa) – formuła St. Laguë (zmodyfikowana)
Komitet wyborczy Liczba zdobytych głosów Ilorazy
Dzielnik 1,4 Dzielnik 3 Dzielnik 5 Dzielnik 7
KW PiS 78 976 56 411,42 26 325,33 15 795,2 11 282,29
KW PO 102 606 73 290 34 202 20 521,2 14 658
KKW LiD 37 741 26 957,85 12 580,33 7 548,2 5 391,57
KW PSL 25 046 17 890 8 348,66 5 009,2 3 578
Źródło: Opracowanie własne
Tabela 4. Symulacja wyników wyborów do Sejmu z 21 października 2007 r. w skali kraju – formuła St. Laguë (zmodyfikowana)
Okręg wyborczy Liczba mandatów zdobyta przez poszczególne komitety
Nr Siedziba KW PiS KW PO KKW LiD KW PSL KWW
„Mniejszość niemiecka”
1 Legnica 4 5 2 1 0
2 Wałbrzych 2 4 1 1 0
3 Wrocław 4 7 2 1 0
4 Bydgoszcz 3 6 2 1 0
5 Toruń 4 5 2 2 0
6 Lublin 6 5 2 2 0
7 Chełm 5 3 1 3 0
8 Zielona Góra 3 6 2 1 0
9 Łódź 3 5 2 0 0
10 Piotrków Tryb. 4 3 1 1 0
11 Sieradz 4 4 2 2 0
12 Chrzanów 3 3 1 1 0
13 Kraków 5 7 1 0 0
14 Nowy Sącz 5 3 0 1 0
15 Tarnów 4 3 1 1 0
16 Płock 4 3 1 2 0
17 Radom 4 3 1 1 0
18 Siedlce 6 3 1 2 0
19 Warszawa I 5 11 3 0 0
20 Warszawa II 4 5 1 1 0
21 Opole 3 6 2 1 1
22 Krosno 5 3 1 2 0
23 Rzeszów 8 4 1 2 0
24 Białystok 6 5 2 2 0
25 Gdańsk 4 7 1 0 0
26 Gdynia 4 7 2 1 0
27 Bielsko Biała 4 4 1 0 0
28 Częstochowa 2 3 1 1 0
29 Gliwice 3 6 1 0 0
30 Rybnik 4 4 1 0 0
31 Katowice 4 6 2 0 0
32 Sosnowiec 3 4 2 0 0
33 Kielce 7 5 2 2 0
34 Elbląg 2 4 1 1 0
35 Olsztyn 3 5 1 1 0
36 Kalisz 3 5 2 2 0
37 Konin 3 3 2 1 0
38 Piła 2 4 2 1 0
39 Poznań 2 7 1 0 0
40 Koszalin 2 4 1 1 0
41 Szczecin 3 7 2 1 0
159 197 60 43 1
Źródło: Opracowanie własne
b) jeżeli po przeprowadzeniu powyższego postępowania kolejno w odniesieniu do wszystkich list wyborczych nie zo- stały rozdzielone wszystkie mandaty, to pozostałe jeszcze do podziału mandaty przydzielić należało tym listom, dla któ- rych wyliczone ilorazy wykazywały „po przecinku” kolejne najwyższe wartości, uwzględniając także i te listy, które nie otrzymały jeszcze żadnego mandatu.
Procedurę opisaną w punkcie a) przedstawić można za pomocą następującego wzoru:
Vx × Mw Mx =
Vw
Poszczególne symbole oznaczają:
Mx – liczbę mandatów zdobytą przez listę wyborczą x w danym okręgu wyborczym,
Vx – liczbę głosów oddaną na listę wyborczą x w danym okręgu wyborczym,
Mw – liczbę mandatów do obsadzenia w da- nym okręgu wyborczym,
Vw – łączną liczbę głosów oddaną w danym okręgu wyborczym.
Z kolei punkt b) opisujący tryb przydzielania mandatów, które nie zostały rozdzielone w try- bie opisanym w punkcie a), został skonstruowa- ny według tzw. zasady największej reszty.
W celu zilustrowania powyższych uwag po- nownie przyjrzyjmy się podziałowi mandatów w wyborach z 2007 r. w okręgu wyborczym nr 28 z siedzibą okręgowej komisji wyborczej w Częstochowie, gdzie do zdobycia przezna- czono 7 mandatów. Przypomnę, że w symulacji uwzględniono próg wyborczy – zastosowany w wyborach z 2007 r., a nieobecny w wyborach z 1991 r. W rezultacie w podziale mandatów uwzględniono tylko 4 komitety wyborcze.
Wyniki w okręgu okazały się takie same, jak przy zastosowaniu zmodyfikowanej formu- ły St. Laguë. Mandaty zdobyły więc wszystkie komitety, które przekroczyły próg wyborczy.
W porównaniu do formuły d’Hondta PSL zyskał 1 mandat „kosztem” PiS (tabela 5).
Tabela 5. Symulacja wyników wyborów do Sejmu z 21 października 2007 r. w okręgu wyborczym nr 28 (Częstochowa) – formuła Hare-Niemeyera
Komitet wyborczy Liczba zdobytych głosów Iloraz Zdobyte mandaty
krok a) krok b) łącznie
KW PiS 78 976 2,26228 2 0 2
KW PO 102 606 2,93917 2 1 3
KKW LiD 37 741 1,08110 1 0 1
KW PSL 25 046 0,71745 0 1 1
Łączna liczba głosów oddanych w okręgu
na powyższe listy 244368
Źródło: Opracowanie własne.
Tabela 6. Symulacja wyników wyborów do Sejmu z 21 października 2007 r. w skali kraju – formuła Hare-Niemeyera
Okręg wyborczy Liczba mandatów zdobyta przez poszczególne komitety
Nr Siedziba KW PiS KW PO KKW LiD KW PSL KWW
„Mniejszość niemiecka”
1 Legnica 4 5 2 1 0
2 Wałbrzych 2 4 1 1 0
3 Wrocław 4 7 2 1 0
4 Bydgoszcz 3 6 2 1 0
5 Toruń 4 5 2 2 0
6 Lublin 6 5 2 2 0
7 Chełm 5 3 1 3 0
8 Zielona Góra 3 6 2 1 0
9 Łódź 3 5 2 0 0
10 Piotrków Tryb. 4 3 1 1 0
11 Sieradz 4 4 2 2 0
12 Chrzanów 3 3 1 1 0
13 Kraków 5 6 1 1 0
14 Nowy Sącz 5 3 0 1 0
15 Tarnów 4 3 1 1 0
16 Płock 4 3 1 2 0
17 Radom 4 3 1 1 0
18 Siedlce 5 3 1 3 0
19 Warszawa I 5 10 3 1 0
20 Warszawa II 4 5 1 1 0
21 Opole 3 6 2 1 1
22 Krosno 5 3 1 2 0
23 Rzeszów 7 4 2 2 0
24 Białystok 6 5 2 2 0
25 Gdańsk 3 7 1 1 0
26 Gdynia 4 7 2 1 0
27 Bielsko Biała 3 4 1 1 0
28 Częstochowa 2 3 1 1 0
29 Gliwice 3 5 1 1 0
30 Rybnik 3 4 1 1 0
31 Katowice 4 6 2 0 0
32 Sosnowiec 2 4 2 1 0
33 Kielce 6 5 2 3 0
34 Elbląg 2 4 1 1 0
35 Olsztyn 3 5 1 1 0
36 Kalisz 3 5 2 2 0
37 Konin 3 3 2 1 0
38 Piła 2 4 2 1 0
39 Poznań 2 6 1 1 0
40 Koszalin 2 4 1 1 0
41 Szczecin 3 7 2 1 0
152 193 61 53 1
Źródło: Opracowanie własne
Formuła Hare-Niemeyera a wynik wyborów do Sejmu RP
z 21 października 2007 r.
W tabeli 6 przedstawiono podział mandatów w skali kra- ju przy zastosowaniu formuły wyborczej Hare-Niemeyera z osobnym uwzględnieniem wyników we wszystkich okrę- gach wyborczych.
Zestawienie wyników symulacji z faktycznymi wynikami
wyborów
Niniejszy punkt stanowi podsumowanie przedstawionych wyżej obliczeń. W poniższych tabelach zestawiono ze sobą wyniki wyliczone według poszczególnych formuł, a także – na końcu – porównanie procentowego poparcia komitetów wy- borczych w wyborach oraz procentu zdobytych mandatów – oczywiście przy zastosowaniu kolejno wszystkich analizowa- nych formuł wyborczych.
Tabela 7. Porównanie wyników wyborów przy kolejnym zastosowaniu wszystkich badanych formuł wyborczych Nazwa komitetu Liczba mandatów
(metoda d’Hondta) Liczba mandatów
(metoda St. Laguë) Liczba mandatów (metoda Hare-Niemeyera)
KW Pis 166 159 152
KW PO 209 197 193
KKW Lid 53 60 61
KW PSL 31 43 53
KWW „Mniejszość Niemiecka” 1 1 1
Źródło: Opracowanie własne
Tabela 8. Porównanie wyników wyborów przy zastosowaniu formuł d’Hondta i St. Laguë Nazwa komitetu Liczba mandatów
(metoda d’Hondta) Liczba mandatów
(metoda St. Laguë) Różnica
KW Pis 166 159 -7
KW PO 209 197 -12
KKW Lid 53 60 +7
KW PSL 31 43 +12
KWW „Mniejszość Niemiecka” 1 1 0
Źródło: Opracowanie własne
Tabela 9. Porównanie wyników wyborów przy zastosowaniu formuł d’Hondta i Hare-Niemeyera
Nazwa komitetu Liczba mandatów
(metoda d’Hondta) Liczba mandatów
(metoda Hare-Niemeyera) Różnica
KW PiS 166 152 -14
KW PO 209 193 -16
KKW Lid 53 61 +8
KW PSL 31 53 +22
KWW „Mniejszość Niemiecka” 1 1 0
Źródło: Opracowanie własne
Tabela 10. Porównanie wyników wyborów przy zastosowaniu formuł St. Laguë i Hare-Niemeyera Nazwa komitetu Liczba mandatów
(metoda St. Laguë) Liczba mandatów
(metoda Hare-Niemeyera) Różnica
KW PiS 159 152 -7
KW PO 197 193 -4
KKW LiD 60 61 +1
KW PSL 43 53 +10
KWW „Mniejszość Niemiecka” 1 1 0
Źródło: Opracowanie własne
7. Wnioski
Przypomnijmy, że w myśl założeń opartych na ustaleniach nauki formuła wyborcza d’Hondta miałaby preferować par- tie zwycięskie w wyborach, formuła Hare-Niemeyera – par- tie mniejsze, a zmodyfikowana formuła St. Laguë miałaby być „neutralna”, tzn. nie sprzyjać ani partiom większym, ani mniejszym. Jak wynika z powyższych tabel, hipoteza ta zna- lazła potwierdzenie w prezentowanej symulacji. „Największe”
ugrupowania, tzn. komitety wyborcze PO i PiS skorzystały na zastosowaniu w wyborach z 21 października 2007 r. formu- ły wyborczej d’Hondta. Widać to szczególnie w Tabeli nr 11, gdzie ukazano zjawisko tzw. nad- i podreprezentacji, tzn. róż- nicy między procentem uzyskanych głosów a procentem zdo- bytych mandatów. Wyniki obliczeń wskazują, że obie partie byłyby też w Sejmie nadreprezentowane przy zastosowaniu formuły wyborczej St. Laguë, aczkolwiek w mniejszym stop- niu. Ciekawy wniosek przyniosło natomiast uwzględnienie w symulacji formuły Hare-Niemeyera. Tendencja do sprzyja- nia „partiom dużym” zmieniła się w tendencję preferowania
„najmniejszej partii”, która przekroczyła próg wyborczy, tj. PSL.
W porównaniu z faktycznymi wynikami wyborów ugrupowa- nie to uzyskało aż 22 mandaty więcej.
Warto również dodać, że gdyby w punkcie poświęconym formule Hare-Niemeyera zrezygnować z uwzględniania progu wyborczego – tak jak w wyborach do Sejmu z 1991 r. – 2 man- daty zdobyłaby, „kosztem” PSLu, Samoobrona – 1 w okręgu nr 7 (Chełm) i 1 w okręgu nr 18 (Siedlce). Oczywiście należy pamiętać, że brak progu wyborczego z pewnością znacząco zmieniłby układ komitetów wyborczych startujących w wybo- rach do Sejmu. Wystarczy przypomnieć sytuację z 1991 r., kie-
dy to rezygnacja z progu wyborczego nie skłoniła stronnictw politycznych do konsolidacji w wyborach, czego wynikiem była szczególnie znaczna fragmentaryzacja (rozdrobnienie polityczne) Sejmu I kadencji.
Trzeba również zauważyć, że zjawisko preferowania par- tii silniejszych przy zastosowaniu formuły d’Hondta nie jest czymś, co należałoby oceniać negatywnie. Deformacja od- zwierciedlenia poparcia społecznego w układzie politycznym Sejmu VI kadencji mieści się w standardach demokratycznych.
Po pierwsze, trzeba zauważyć, że w praktyce nie jest możli- we skonstruowanie „idealnego” systemu wyborczego, tzn.
takiego, który w 100% odzwierciedlałby w organie przedsta- wicielskim wolę wyborców. Po drugie, funkcją wyborów jest nie tylko ścisłe odzwierciedlenie preferencji politycznych głosujących, lecz również wyłonienie stabilnej większości par- lamentarnej, która mogłaby objąć rządy. Przed każdym parla- mentem uchwalającym prawo wyborcze, a więc ustalającym
„reguły gry wyborczej” staje dylemat odpowiedniego ukształ- towania systemu wyborczego. Nie ma jednak jedynego, słusz- nego sposobu rozwiązania tego problemu
7.
Na zakończenie warto jeszcze raz podkreślić, że do wyni- ków przedstawionej w tekście symulacji należy podchodzić z ostrożnością. Miała ona służyć jedynie ukazaniu wpływu formuł wyborczych na wynik wyborów. Natomiast formuły są tylko jednym z elementów systemu wyborczego, choć niewąt- pliwie elementem istotnym.
7
