Äèñêóðñ ñâîáîäû â ïðîçå Òàðàña Øåâ÷åíêî

Słowa kluczowe: wolność moralna, wolność wewnętrzna, wolność, niewola, Taras Szewczenko.

Keywords: moral freedom, inner freedom, freedom, slavery, Taras Shevchenko.

Schlüsselworte: sittliche Freiheit, innerliche Freiheit, Freiheit, Sklaverei, Taras Shevchenko.

Oleg Potsyurko Instytut Prawa

Lwowski Państwowy Uniwersytet Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Ukrainy

Îäíèì èç âûäàþùèõñÿ ïðåäñòàâèòåëåé óêðàèíñêîé ôèëîñîôèè XIX â. ÿâëÿåòñÿ Ò. Øåâ÷åíêî. Îí çàíîâî ïîäíèìàåò è ðàñêðûâàåò îñíîâíûå ôèëîñîôñêèå èäåè óêðàèíñêîãî äóõà. Ê íèì îòíîñÿòñÿ: èäåÿ íàöèî-íàëüíîãî åäèíñòâà è áðàòñòâà, ëè÷íîñòíîé è íàöèîíàëüíîé ñâîáîäû, íàöèîíàëüíîé ïàìÿòè è äð.

Àíàëèç óêðàèíñêîé íàó÷íîé ëèòåðàòóðû ñâèäåòåëüñòâóåò î íåäîñòàòî÷íîå èçó÷åíèå ïðîáëåìû ñâîáîäû â ôèëîñîôèè Ò. Øåâ÷åíêî.  ïîñëåäíåå âðåìÿ îòå÷åñòâåííûå ó÷åíûå Þ. Áàðàáàø¹, Ï. Áåðêî, È. Äèäåíêî², Ä. Áëàæåéîâ-ñêèé³, Î. Çàáóæêî⁴, Ë. Çàäîðîæíàÿ⁵, Ï.Ð. Ïðèõîäüêî⁶, À. Øêðàáàëþê⁷

Adres/Adresse/Anschrift: dr Oleg Potsyurko, Katedra Filozofii i Politologii, Lwowski Pañstwowy Uni-wersytet Ministerstwa Spraw Wewnêtrznych Ukrainy, ul. Horodocka 26, 79-007 Lwów, Ukraina, olegfi-los@mail.ru.

1 1. Þ. Áàðàáàø, Òàðàñ Øåâ÷åíêî: èìïåðàòèâ Óêðàèíû. Èñòîðèîãðàôèè è íàöèîñîôñêîå ïàðàäèãìà, Êèåâ 2004, 181 ñ.

2 Ï. Áåðêî, È. Äèäåíêî, Ôèëîñîôèÿ äóõîâíîñòè Òàðàñà Øåâ÷åíêî, Äðîãîáû÷ 2005, 43 ñ;

Ï. Áåðêî, È. Äèäåíêî, Òâîð÷åñêîå íàñëåäèå Òàðàñà Øåâ÷åíêî â ìèðîâîì èçìåðåíèè, Äðîãîáû÷ 2004, 51 ñ.

3 Ä. Áëàæåéîâñêèé, Îáùíîñòü, èíèöèàòèâà è ñîòðóäíè÷åñòâî è ìàõíèâñòâî, Ëüâîâ 2009, 159 ñ.

4 Î. Çàáóæêî, Ôèëîñîôèÿ óêðàèíñêîé èäåè è åâðîïåéñêèé êîíòåêñò, Êèåâ 1993, 126 ñ.;

idem, Øåâ÷åíêîâ ìèô î Óêðàèíå. Ïîïûòêà ôèëîñîôñêîãî àíàëèçà, Êèåâ 2009, 148 ñ.

5 Ë. Çàäîðîæíàÿ, Ëè÷íîñòü â Ò. Øåâ÷åíêî è â Ã. Òóìàíÿíà êîíöåïò ñâîáîäû, Âåñòíèê ÊÍÓ èì. Ò. Øåâ÷åíêî. Ëèòåðàòóðîâåäåíèå. ßçûêîçíàíèå. Ôîëüêëîðèñòèêà. Âûï. 20, c. 12–14.

6 Ï.Ð. Ïðèõîäüêî, Øåâ÷åíêî è óêðàèíñêèé ðîìàíòèçì 30–50 ã.ã. XIX â., Ìocêâà 1963, 315 ñ.

7 À.À. Øêðàáàëþê, Èäåÿ ñâîáîäû â òâîð÷åñòâå Òàðàñà Øåâ÷åíêî â êîíòåêñòå ðîìàíòè÷åñêîãî ìèðîâîççðåíèÿ, Øåâ÷åíêîçíàâ÷è ñòóäèè: ñá. íàóê. òðóäîâ 11 (2009), c. 101–109;

idem, Ñâîáîäà êàê âåäóùåå ïîíÿòèå ìèðîâîççðåíèÿ ãåíèÿ (íà ïðèìåðå ôèãóðû Òàðàñà Øåâ÷åíêî), Ëèòåðàòóðîâåä÷åñêèå ñòóäèè: ñá. íàóê. òðóäîâ 23 (2009), c. 447–452.

108 Oleg Potsyurko

Filozofia

óäåëèëè íåìàëîå âíèìàíèå îòäåëüíûì àñïåêòàì èññëåäîâàíèÿ ôåíîìåíà ñâîáîäû â òâîð÷åñòâå Ò. Øåâ÷åíêî. Îäíàêî êîíöåïòóàëüíîé ðàáîòû ïîñâÿùåííîé äàííîìó âîïðîñó ìû íå íàõîäèì.

 êîíöå ññûëêè, êîãäà âîïðîñ îñâîáîæäåíèÿ áûë ïî÷òè ðåøåí, Øåâ÷åíêî çàâåë òåòðàäü (Äíåâíèê), ÷òîáû çàïèñûâàòü, ÷òî ñ íèì è âîêðóã íåãî ïðîèñõîäèò. Æóðíàë ïîýòà ïèñàëñÿ íå êàê ëè÷íûå çàìåòêè, à êàê ñâîåîáðàçíûé àâòîáèîãðàôè÷åñêîå ïðîèçâåäåíèå; Äíåâíèê áûë îòêðûò äëÿ äðóçåé.

Èäåÿ ñâîáîäû ÿâëÿåòñÿ îäíîé èç âåäóùèõ ïðîáëåì Äíåâíèêà Ò. Øåâ÷åíêî. Ñòðàíèöû äíåâíèêà ñâèäåòåëüñòâóþò î òðàãåäèè äóõîâíîãî è íðàâñòâåííîãî óïàäêà, êîòîðàÿ ïðîèñõîäèëà íà ãëàçàõ ïîýòà íà ïðîòÿæåíèè äåñÿòè ëåò ñîëäàòñêîé ñëóæáû. Øåâ÷åíêà ïóãàåò ïîëíàÿ ïîòåðÿ ÷åëîâå÷åñêèõ öåííîñòåé, îòñòóïëåíèå îò èñêîííûõ òðàäèöèé.

Ïîýò íàçûâàåò òðè âåùè, êîòîðûå, ïî åãî ìíåíèþ, ÿâëÿþòñÿ ñàìûìè öåííûìè â æèçíè ÷åëîâåêà: ñåìüÿ, ðîäèíà è ñâîáîäà. „Ñîëäàòû – ñàìîå áåäíîå, ñàìîå æàëêîå ñîñëîâèå â íàøåì ïðàâîñëàâíîì îòå÷åñòâå. Ó íåãî îòíÿòî âñå, ÷åì òîëüêî æèçíü êðàñíà: ñåìåéñòâî, ñåìüÿ, ñâîáîäà, îäíèì ñëîâîì, âñå”⁸. Îí ñ÷èòàåò, ÷òî áåç íèõ æèçíü ÷åëîâåêà áåññîäåðæàòåëüíàÿ è ïóñòàÿ, ïîýòîìó âîñïèòàíèå, êîòîðîå èõ îòâåðãàåò, Øåâ÷åíêî ñ÷èòàåò áåñ÷åëîâå÷íûì. Îí íå ìîæåò ñìèðèòüñÿ ñ òåì, ÷òî âîåííàÿ ñðåäà èñêîðåíÿåò â ÷åëîâåêå âñå ÷åëîâå÷åñêîå è ïðåâðàùàåò åå â ñóùåñòâî áåç íàìåêà íà ìîðàëüíûå öåííîñòè è áåç ñòðåìëåíèÿ ê ñâîáîäå. Òðàãåäèÿ âîåííîãî ÷åëîâåêà â âîñïðèÿòèè ïîýòà çàêëþ÷àåòñÿ íå ñòîëüêî â íàëè÷èè âðàæäåáíîé ñèñòåìû â ëèöå öàðÿ, ãåíåðàëîâ, êîìàíäèðîâ, îôèöåðîâ è äðóãèõ ÷èíîâ, õîòÿ îíà è äåëàåò æèçíü ýòîãî ÷åëîâåêà, êîòîðûé òóäà ïîïàëà íåâûíîñèìûì, ñêîëüêî â åãî äóõîâíîì óïàäêå. „Ïîýòîìó òàê âàæíî äëÿ Øåâ÷åíêî – ñîõðàíèòü ñâîáîäó â ñâîåì ñåðäöå, âåäü ýòî è åñòü ñâîáîäà âíóòðåííÿÿ, äóõîâíàÿ, êîòîðóþ íåëüçÿ óíè÷òîæèòü â ÷åëîâåêå íèêàêèìè îãðàíè÷åíèÿìè, çàïðåòàìè, òþðüìàìè, ïûòêàìè”⁹.

 íà÷àëå äíåâíèêà ÷èòàåì: „Âîò âòîðîãî ìàÿ ïîëó÷èë ÿ ïèñüìî èç Ïåòåðáóðãà îò Ìèõàèëà Ëàçàðåâñêîãî ñ ïðèëîæåíèåì 75 ðóáëåé. Îí èçâåùàåò ìåíÿ, èëè, ëó÷øå, ïîçäðàâëÿåò ño ñâîáîäî锹⁰. Ñîáñòâåííî â ýòîò ìîìåíò ïèñàòåëü ïîëó÷àåò ïåðâîå èçâåñòèå î ñâîåì ïðåäñòîÿùåì óâîëüíåíèè.

8 Ò. Øåâ÷åíêî, Ñîáðàíèå ñî÷èíåíèé, T. 5, Êèåâ 2003, c. 15.

9 À.À. Øêðàáàëþê, Ôåíîìåí ñâîáîäû â òâîð÷åñòâå Òàðàñà Øåâ÷åíêî, Äèññåðòàöèÿ íà ñîèñêàíèå ó÷åíîé ñòåïåíè êàíäèäàòà ôèëîëîãè÷åñêèõ íàóê, Èíñòèòóò ëèòåðàòóðû, c. 14.

10 Ò. Øåâ÷åíêî, Ñîáðàíèå ñî÷èíåíèé, T. 5, Êèåâ 2003, c. 15.

Ñëåäóþùóþ âåñòü î ñâîáîäå Øåâ÷åíêî ïîëó÷àåò 7 àïðåëÿ. Èìåííî òîãäà ó íåãî íà÷èíàåòñÿ íàñòîÿùèé çàñòîé (îæèäàíèÿ), êîãäà „ñâîáîäà è äîðîãà ìåíÿ ñîâåðøåííî ïîãëîòèë蔹¹. Íàõîäÿñü â òàêîì ñîñòîÿíèè îí áëàãîäàðèò Êóëèøà çà ïðèñëàííûå êíèãè, êîòîðûå íàâåÿëè åìó íîñòàëüãè÷åñêèå âîñïîìèíàíèÿ î ïðåêðàñíîé áåäíîé Óêðàèíå, ñëåïîãî ëèðíèêà è êîáçàðÿ – ñâîåîáðàçíûõ ñèìâîëîâ ñâîáîäû.

Íà êàæäîé ñòðàíèöå äíåâíèêà Øåâ÷åíêî ïðîÿâëÿåò ñîáñòâåííî ýêçèñòåíöèàëüíîå ñòðåìëåíèå ê ñâîáîäå. „Âå÷åðîì âîçâðàòèëñÿ ÿ â óêðåïëåíèå è ïîëó÷èë ïðèêàçàíèå îò ôåëüäôåáåëÿ ãîòîâèòüñÿ ê ñìîòðó. Ýòî ðåçóëüòàò äàâíî îæèäàåìîé ïî÷òû è ñ òàêèì òðåïåòîì îæèäàåìîé Ñâîáîäû. Òÿæåëî, íåâûðàçèìî òÿæåëî! ß çäóðåþ, íàêîíåö, îò ýòîãî áåñêîíå÷íîãî îæèäàíèÿ”¹².

Ïîä÷åðêèâàÿ îãðîìíîå æåëàíèå ñâîáîäû Øåâ÷åíêî çàêëþ÷àåò: „Êàê áûñòðî è ãîðÿ÷î èñïîëíÿåòñÿ ïðèêàçàíèå àðåñòîâàòü, òàê, íàïðîòèâ, âÿëî è õîëîäíî èñïîëíÿåòñÿ ïðèêàçàíèå îñâîáîäèòü. À âîëÿ îäíîãî è òîãî æå ëèöà. Èñïîëíèòåëè îäíè è òå æå. Îò÷åãî æå ýòà ðàçíèöà?”¹³.

Ïèñàòåëÿ ÷ðåçâû÷àéíî áåñïîêîèò ñîëäàòñêàÿ ìóøòðà, êîòîðàÿ ïðåâðàùàåò êîãäà ñâîáîäíîãî ÷åëîâåêà â æèâîòíîå èëè áåçäóøíóþ ìàøèíó. „Íåóæåëè è ýòî åùå íå â ïîñëåäíèé ðàç ìåíÿ âûâåäóò íà ïëîùàäü, êàê áåññëîâåñíîå æèâîòíîå íà ïîêàç? Ïîçîð è óíèæåíèå!

Òðóäíî, òÿæåëî, íåâîçìîæíî çàãëóøèòü â ñåáå âñÿêîå ÷åëîâå÷åñêîå äîñòîèíñòâî, ñòàòü íàâûòÿæêó, ñëóøàòü êîìàíäû è äâèãàòüñÿ, êàê áåçäóøíàÿ ìàøèíà”¹⁴.

Êîáçàðü íàõîäÿñü â ññûëêå, òàêæå îáðàùàåò âíèìàíèå íà çíà÷è-ìîñòü äóõîâíîé è ôèçè÷åñêîé ñâîáîäû, êîòîðûõ åìó íå õâàòàåò äëÿ íàïèñàíèÿ ïîýçèè. „Íî ýòî íè÷åãî, äàñò Áîã, âûðâóñü íà ñâîáîäó, è îíè (âèðøè) ó ìåíÿ ïîòåêóò ïëàâíåå, ñâîáîäíåå è ïðîùå è âåñåëåå. Äîæäóñü ëè ÿ ýòîé õðîìîé âîëøåáíèöû ñâîáîäû?”¹⁵.

Äèàëåêòè÷åñêîå åäèíñòâî âåðû è ñîìíåíèÿ, ïîðîæäåíû îæèäàíèåì Øåâ÷åíêî äîêóìåíòà, êîòîðûé çàñâèäåòåëüñòâóåò î åãî ñâîáîäå, âëèÿåò íà âîçíèêíîâåíèå ó íåãî ìûñëåé îá îáðàùåíèè â ïëåí è òÿæåëîé ïñèõîëîãè÷åñêîé ïåðñïåêòèâå. „Ñåãîäíÿ îæèäàþò ïàðîõîä ñ ïî÷òîé èç Ãóðüåâà. È íèêòî åãî ÍÅ îæèäàåò ñ òàêèì òðåïåòíûì íåòåðïåíèåì, êàê ÿ.

×òî, åñëè íå ïðèâåçåò îí ìíå òàê äîëãî îæèäàåìîé ñâîáîäû? ×òî ÿ òîãäà

11 Ibidem, c. 18.

12 Ibidem, c. 19.

13 Ibidem.

14 Ibidem, c. 20.

15 Ibidem, c. 23.

110 Oleg Potsyurko

Filozofia

áóäó äåëàòü? Ïðèäåòñÿ, âî èçáåæàíèå ãàóïòâàõòû ñ áëîõàìè è êëîïàìè, çíàêîìèòüñÿ ñî âíîâü ïðèáûâøèì îôèöåðàìè è â îæèäàíèè áóäóùèõ áëàã ïüÿíñòâîâàòü ñ íèìè. Ìðà÷íàÿ, îòâðàòèòåëüíàÿ ïåðñïåêòèâà”¹⁶.

Ñëåäîâàòåëüíî, Øåâ÷åíêî âñïîìèíàåò î æèâîïèñè êàê î äðóãîé âîçìîæíîñòè äëÿ ñàìîðåàëèçàöèè, êîòîðàÿ êàê áóäóùàÿ ïðîôåññèÿ äîëæíà ïðèíîñèòü åìó äîõîä. „Ñòðàííîå, îäíàêî æå, ýòî âñåìîãóùåå ïðèçâàíèå. ß õîðîøî çíàë, ÷òî æèâîïèñü – ìîÿ áóäóùàÿ ïðîôåññèÿ, ìîé íàñóùíûé õëåá. È âìåñòî òîãî ÷òîá èçó÷èòü åå ãëóáîêèå òàèíñòâà, è åùå ïîä ðóêîâîäñòâîì òàêîãî ó÷èòåëÿ, êàêîâ áûë áåññìåðòíûé Áðþëëîâ, ÿ ñî÷èíÿë ñòèõè, çà êîòîðûå ìíå íèêòî íè äåíüãè íå çàïëàòèë è êîòîðûå, íàêîíåö, îñòàâèëè ìåíÿ ñâîáîäû, è êîòîðûå, íåñìîòðÿ íà âñåìîãóùåå áåñ÷åëîâå÷íîå çàïðåùåíèå , ÿ âñå–òàêè âòèõîìîëêó êðîïàþ”¹⁷.

Ñ íåîáû÷íûì óâëå÷åíèåì óçíèê Øåâ÷åíêî îïèñûâàåò è òîò ìîìåíò, êîãäà îí äåéñòâèòåëüíî ïîëó÷àåò ñâîáîäó: „Ñ 15 ïî 22 àâãóñòà áûë ó ìåíÿ â ãðÿçíîé è ïûëüíîé Àñòðàõàíè òàêîé ñâåòëûé, ïðåêðàñíûé ïðàçäíèê, êàêîãî åùå íå áûëî â ìîåé æèçíè. Çåìëÿêè ìîè, áîëüøåþ

÷àñòüþ êèÿíå, òàê èñêðåííî, ðàäîñòíî, áðàòñêè ïðèâåòñòâîâàëè ìîþ ñâîáîäó è äî òîãî ðàñïðîñòåðëè ñâîå ãîñòåïðèèìñòâî, ÷òî îñòàâèëè ìåíÿ ñâîáîäû ñàìîìó âåñòè ñâîé æóðíàë è âçÿëè ýòó îáÿçàííîñòü íà ñåáÿ”¹⁸.

 Äíåâíèêå Øåâ÷åíêî ìû òàêæå íàõîäèì ïîýòè÷åñêîå âîñïåâàíèå ñâîáîäû:

„Ñâîáîäà – æåíùèíà ñ øèðîêèì, ãîðäûì øàãîì, Ñî âçîðîì îãíåâûì,

Ïîä ãîðäî âüþùèìñÿ ïî âåòðó êðàñíûì ôëàãîì, Ïîä äûìîì áîåâûì;

Åé íðàâèòñÿ ïëåáåé, îêðåïíóâøèé â ïðîêëÿòüå, À íå ãíèëàÿ çíàòü,

È â ñâåæåé êðîâüþ äûìÿùèõñÿ îáúÿòüÿõ Åé ëþáî òðåïåò”¹⁹.

Òàê íàçûâàåìàÿ ñâîáîäà, êîòîðóþ ïîëó÷èë Øåâ÷åíêî òàêæå èìåëà îïðåäåëåííûå îãðàíè÷åíèÿ: „[...] ìíå âîñïðåùàåòñÿ âúåçä â îáå ñòîëèöû è ÷òî ÿ îáðåòàþñü ïîä ñåêðåòíûì íàäçîðîì ïîëèöèè. Õîðîøàÿ ñâîáîäà.

Ñîáàêà íà ïðèâÿçè. Ýòî çíà÷èò, íå ñòîèòü áëàãîäàðíîñòè, â [àøå]

â [åëè÷åñòâî]”²⁰. È âîîáùå ïðè òåõ îáñòîÿòåëüñòâàõ, êîòîðûå ñëîæèëèñü

16 Ibidem, c. 30–31.

17 Ibidem, c. 37.

18 Ibidem, c. 86.

19 Ibidem, c. 103.

20 Ibidem, c. 122.

òîãäà â Ðîññèéñêîé èìïåðèè îá àáñîëþòíîé ñâîáîäå ïèñàòåëÿ ãîâîðèòü íå ïðèõîäèòñÿ. Ýòî ïîäòâåðæäàþò ñëåäóþùèå ñòðîêè åãî ïîýçèè:

„Âåðíóëñÿ ÿ ñ Ñèáèðè, È íå èìåþ ñóäüáû,

Õîòÿ, êàæåòñÿ, íå â êàíäàëàõ, È íå èìåþ ñâîáîäû.

Êîìèññàðû, èñïðàâíèê Çà ìíîé ãîíÿþò;

Áîëüøå îíè ëþäåé óáèëè,

×åì ÿ äåíåã èìåþ”²¹.

 àñïåêòå ìîðàëüíîé ñâîáîäû îí îñóæäàåò äåêàáðèñòà Ïóùèíà çà íàëè÷èå âíåáðà÷íûõ äåòåé: „ß íèêîìó, è òåì áîëåå çàìåñòèòåëþ ñâîáîäû, à íå èçâèíÿéòå ýòîé áåçíðàâñòâåííîé íåçàâèñèìîñòè, òàê òóãî ñâÿçûâàþùåé ýòèõ áåäíûõ ïîáî÷íûõ äåòåé. Äåêàáðèñòó, ïîíåñøåìó ñâîé êðåñò â ïóñòûííóþ Ñèáèðü âî èìÿ ÷åëîâå÷åñêîé ñâîáîäû, ïîäîáíàÿ íåçàâèñèìîñòü íåïðîñòèòåëüíà”²².

Ïîýòè÷åñêîå òâîð÷åñòâî Øåâ÷åíêî íåîòäåëèìà îò åãî ïðîçàè÷åñêîãî íàñëåäèÿ. Íåâîçìîæíî ãîâîðèòü î öåëîñòíîñòè ìèðîâîççðåí÷åñêîé ñèñòåìû ïîýòà è î êàòåãîðèè ñâîáîäû êàê îäèí èç âàæíåéøèõ êîìïîíåíòîâ ýòîé ñèñòåìû áåç ïðèâëå÷åíèÿ ïðîçàè÷åñêèõ ïðîèçâåäåíèé Øåâ÷åíêî, â ÷àñòíîñòè, åãî ïîâåñòåé, äðàìàòè÷åñêèõ ïðîèçâåäåíèé è ïèñåì, â êîòîðûõ àâòîð ìíîãî âíèìàíèÿ óäåëÿåò ïðîáëåìå ñâîáîäû è èññëåäîâàíèå êîòîðûõ ïîçâîëèò ïðîñëåäèòü âñå àñïåêòû ýòîé ïðîáëåìû â åãî ëèòåðàòóðíîì òâîð÷åñòâå.

Íðàâñòâåííàÿ ñâîáîäà â ïðîçå íàñëåäèè Øåâ÷åíêî – ÿâëåíèå ñëîæíîå, îíà ÿâëÿåòñÿ íå òîëüêî âûñîêèì äîáðîì è áîëüøîé öåííîñòüþ äëÿ ÷åëîâåêà, íî è âðåìåíåì ñòàíîâèòñÿ òÿæåëûì áðåìåíåì îòâåòñòâåííîñòè çà ñâîè ïîñòóïêè. Óìåíèå ðàçëè÷àòü, ãäå äîáðî, à ãäå çëî, íå äàåòñÿ ãåðîÿì ïðîèçâåäåíèé Øåâ÷åíêî ëåãêî, îíè çàñëóæèâàþò åãî ñòðàäàíèÿìè è äîáðîäåòåëüþ, è òîëüêî òîãäà ïîëó÷àþò ïðàâî íà ñ÷àñòüå. Èõ èíäèâèäóàëüíîå îùóùåíèå ñâîáîäû ÿâëÿåòñÿ íåïîâòîðèìûì è ãëóáîêî ëè÷íîñòíûì.

 ïîâåñòÿõ è äðàìàòè÷åñêèõ ïðîèçâåäåíèÿõ Øåâ÷åíêî âñòðå÷àåì ðàçëè÷íûå ïðîÿâëåíèÿ ñâîáîäû, íî íà ïåðâûé ïëàí âûñòóïàåò èìåííî ñâîáîäà íðàâñòâåííàÿ êàê îäíà èç ðàçíîâèäíîñòåé âíóòðåííåé ñâîáîäû.

 ïðîçàè÷åñêèõ ïðîèçâåäåíèÿõ Øåâ÷åíêî íàëè÷èå èëè îòñóòñòâèå

21 Ibidem, c. 187.

22 Ibidem, c. 126.

112 Oleg Potsyurko

Filozofia

íðàâñòâåííîé ñâîáîäû ñòàíîâèòñÿ ïðè÷èíîé ïîñòóïêîâ äåéñòâóþùèõ ëèö, âûáîðà èìè òîãî èëè èíîãî æèçíåííîãî ïóòè.

Èäåàëüíûé ãåðîé Øåâ÷åíêî ýòî ãëóáîêî âåðóþùèé ÷åëîâåê, êîòîðûé, ñîáëþäàÿ çàïîâåäè Áîæüè, äîñòîéíî ïåðåíîñèò æèçíåííûå èñïûòàíèÿ è ñòðàäàíèÿ. À åãî ñ÷àñòüå âîçìîæíî òîëüêî ïðè óñëîâèè âëàäåíèÿ ìîðàëüíîé ñâîáîäîé è êàê ðåçóëüòàò åå ðåàëèçàöèè.

„ ïðîèçâåäåíèÿõ Øåâ÷åíêî ìîùíî çâó÷èò èäåÿ õðèñòèàíñêîãî ìèëîñåðäèÿ, èäåÿ, ïðîíèçûâàþùàÿ âñå òâîð÷åñòâî ïèñàòåëÿ, îñîáåííî ïîñëåäíèõ ëåò”²³. Ãåðîè Øåâ÷åíêî îòìå÷àþòñÿ áåñêîìïðîìèññíûì ñîáëþäåíèåì ñîáñòâåííûõ ìîðàëüíûõ ïðèíöèïîâ è íåñîêðóøèìîñòüþ äóõà êàê ïðîÿâëåíèåì âíóòðåííåãî ïðîòåñòà ïðîòèâ àíòè ÷åëîâå÷íûõ íîðì, íåñîâìåñòèìûõ ñ ìîðàëüíûìè ïðèíöèïàìè ÷åëîâåêà, è ÷àñòî èç–çà ýòîãî âñòóïàþò â êîíôëèêò ñî ñðåäîé. „Ìèð ãåðîåâ Ò. Øåâ÷åíêî îñíîâàííûé íà òîì, ÷òî ïîíÿòèå ñâîáîäû çàíèìàåò îñîáîå ïîëîæåíèå â ðîìàíòè÷åñêîé àêñèîëîãèè, íà êîòîðîé èçíà÷àëüíî âûñòðàèâàåòñÿ òâîð÷åñòâî ïèñàòåëÿ, à ïðèðîäà ôåíîìåíà ñâîáîäû îòêðûâàåòñÿ ðîìàíòèêàì â ïðîöåññå èññëåäîâàíèÿ äóàëèñòè÷åñêèõ ïîçèöèé öåëîå/

÷àñòü, îáùåå/îòäåëüíîå, óíèâåðñàëüíîå/èíäèâèäóàëüíî唲⁴.

Ñâîáîäà ëè÷íîñòè òåñíåéøèì îáðàçîì ñâÿçàíà ñ åå æèçíåííîé ïîçèöèåé, òî÷êîé çðåíèÿ îòíîñèòåëüíî ñâîåãî ìåñòà è ðîëè â îáùåñòâåí-íîé æèçíè, ÷òî îïðåäåëÿåòñÿ åå óáåæäåíèÿìè, èäåéíîñòüþ, ñîâåñòüþ.

Äëÿ Øåâ÷åíêî ñâîáîäà çàêëþ÷àåòñÿ ïðåæäå âñåãî â òîì, ÷òîáû ñàìîìó îïðåäåëÿòü çàêîíû è íîðìû ñâîåé äåÿòåëüíîñòè, íå ïðèçíàâàÿ íè âíåøíåãî äèêòàòà, íè äàâëåíèÿ. Ïîýò íèêîãäà íå âîñïðèíèìàë è íå ãîâîðèë òîãî, ÷òî ïðîòèâîðå÷èëî áû åãî óáåæäåíèþ è ìîðàëüíûì ïðèíöèïàì. Ñâîáîäà äëÿ Øåâ÷åíêî îêàçàëàñü òîé ñàìîé áîëüøîé öåííîñòüþ, â ñòðåìëåíèè ê êîòîðîé ÷åëîâåê òîëüêî è ìîæåò ðåàëèçîâàòü ñåáÿ êàê ëè÷íîñòü è íà îñíîâå êîòîðîé äîëæåí ñòðîèòü ñâîþ æèçíü.

 îäíîì èç ñâîèõ ïðîçàè÷åñêèõ ïðîèçâåäåíèé Øåâ÷åíêî êîí-öåíòðèðóåòñÿ íà ñâîáîäå êàê ãëàâíîé öåííîñòè, ê êîòîðîé ñòðåìèëèñü ðàíåíûå è ïñèõîëîãè÷åñêè ñëîìëåííûå ìîðÿêè, ÷òî âåðíî ñëóæèëè ïðåñòîëó è îòå÷åñòâó. „ ïðèñóòñòâèè êîìèòåòà ðàíåíûõ áûëè ñïðîøåíû ýòè óâå÷íûå áåäíÿêè, êàêóþ êòî èç íèõ ïîæåëàåò ñåáå íàãðàäó çà âåðíóþ ñëóæáó ïðåñòîëó è îòå÷åñòâó. Áåäíÿêè ñíà÷àëà îòêàçàëèñü îò âñÿêîé íàãðàäû, òîëüêî ÷òîá èõ îòïóñòèëè íà ðîäèíó. Êîìèòåò íàñòàèâàë, ÷òîá îíè, êðîìå ýòîãî, òðåáîâàëà ñåáå âñÿêèé, ÷òî åìó íóæíî. Èíûå ïîïðîñèëè äåíåæíîé íàãðàäû, äðóãèå – ×òîáû îñâîáîäèòü äåòåé èõ èç

23 À.À. Øêðàáàëþê, Ôåíîìåí ñâîáîäû…, c. 13.

24 Ë. Çàäîðîæíàÿ, Ëè÷íîñòü..., c. 13.

êàíòîíèñòî┲⁵.  òî æå âðåìÿ ïèñàòåëü óïîìèíàåò è î êðåïîñòíè÷åñòâå êàê ãëàâíîé ïðîáëåìå ðîññèéñêîé èìïåðèè: „À ïîñëåäíèé èç íèõ, ìîëîäîé ìàòðîñ, ßêîâ Îáåðåìåíêî, çà ñâîþ õðàáðîñòü è óâå÷üå, ïîëó÷åííîå èì ïðè çàùèòå Ñåâàñòîïîëÿ, ïðîñèò â êîìèòåòà ðàíåíûõ îñâîáîäèòü ðîäíóþ ñåñòðó åãî îò êðåïîñòíîãî ñîñòîÿíèÿ, à â çàêëþ÷åíèå áûëî ñêàçàíî, ÷òîá îí èëè ñàì, èëè äîâåðèë êîìó Ïîëó÷èòü äåíüãè â Êèåâå – ñóììó, êàêóþ îí ñàì íàçíà÷èòü”²⁶. Îí âîñõèùàåòñÿ áåñêî-ðûñòíûì ïîäâèãîì ìàòðîñà, êîòîðûé îòäàë âñå ñåñòðå íå îñòàâèâ ñåáå íè÷åãî. Ðåøèòåëüíûé îòêàç ýòîãî áåäíÿêà òðîíóë íàòóðó ïèñàòåëÿ. „Îí

÷åëîâåê, à íå áåçîòâåòíûé ðàá, êîòîðûé óìååò òîëüêî ñêàçàòü: »Êàê ïðèêàæåòå!« ß òóò æå äàë ñåáå ñëîâî ñêëîíèòü åãî íà ñâîþ ñòîðîíó”²⁷.

Ñâîáîäà ýêçèñòåíöèàëüíî ïðèñóùà êàæäîìó ÷åëîâåêó, è äåëàåò åãî ñ÷àñòëèâûì, âåñåëûì, íåçàâèñèìûì. „Çàâèäíîå, î÷àðîâàòåëüíîå ïîëîæåíèå â ñâåòå ÷åëîâåêà, íè îò êîãî íå çàâèñèìîãî. Åäåøü ñåáå, êóäà âçäóìàåòñÿ, â ñîáñòâåííîé áðè÷êó è íà ñîáñòâåííûõ ëîøàäÿõ, îñòàíîâèøüñÿ, ãäå çàõî÷åòñÿ, íàðèñóåøü, ÷òî òåáå ïîíðàâèòñÿ, è åäåøü äàëåå. Âîëøåáíîå ñîñòîÿíèå! È ñêîëüêî åñòü ýòèõ íåçàâèñèìûõ ñ÷àñòëèâöåâ â ñâåòå, êîòîðûå è íå ïîäîçðåâàþò î ñâîåé íåçàâèñèìîñòè.

Áåäíûå, æàëêèå ðàáû íè÷òîæíî óçåíüêèõ ñòðàñòèøåê è òîíêî îáäóìàííûõ íåîáõîäèìîñòå锲⁸.

Ðàññìàòðèâàÿ ñâîáîäó â ñîöèàëüíîì ïëàíå Øåâ÷åíêî çàäàåò ðèòîðè÷åñêèé âîïðîñ: „Ìíîãî ëè èç âàñ, ãîñïîäà, èìåþùèå õîòü îäíó êðåïîñíóþ äóøó, ïîñàäÿò ðÿäîì ñ ñîáîé êðåïîñíîãî ÷åëîâåêà, õîòü áû ýòîò ÷åëîâåê áûë âåëè÷àéøèé ãåíèé â ìèðå? Ðó÷àþñü, íè îäíîãî íå íàéäåòñÿ, êðîìå èñòèííî áëàãîðîäíîãî [...]”²⁹.

 ôèçè÷åñêîé íåâîëå (êðèïàòñòâå) ïèñàòåëü âèäèò áîëüøóþ ïðåãðàäó äëÿ òâîð÷åñêîãî ðàçâèòèÿ ÷åëîâåêà. Èìåííî î íåì (î÷åâèäíî èìåÿ â âèäó ñîáñòâåííóþ ñóäüáó) îí ïèøåò â ñâîèõ ïîýìàõ „Õóäîæíèê”

è „Ìóçûêàíò”.  ÷àñòíîñòè, â ïîñëåäíèé ÷èòàåì: „Íàêîíåö ÿ ïîäíÿë áóìàãó, ïîñìîòðåë íà íåå è [...] òî áûëà ìîÿ îòïóñêíàÿ! [...] Îí çàïëàòèë çà ìîþ ñâîáîäó è âèîëîí÷åëü 2500 ðóáëå锳⁰. Àíàëîãè÷íàÿ èñòîðèÿ îïèñàíà Øåâ÷åíêî â ïîýìå „Õóäîæíèê”: „Êàðë Áðþëëîâ íàïèñàë ïîðòðåò Æóêîâñêîãî, à Æóêîâñêèé è ãðàô Âåëüåãîðñêèé ýòîò ïîðòðåò ïðåäëîæèëè àâãóñòåéøåìó ñåìåéñòâó çà 2500 ðóáëåé àññèãíàöèÿìè è çà åòè äåíüãè

25 Ò. Øåâ÷åíêî, Ñîáðàíèå ñî÷èíåíèé, T. 4, c. 216–217.

26 Ibidem, c. 217.

27 Ibidem, c. 292.

28 Ibidem, c. 322.

29 Ò.Ã. Øåâ÷åíêî, Ïîâåñòè äëÿ ñðåä. è ñò. øêîë. Âîçðàñòà, Ìocêâà 1984, ñ. 101.

30 Ibidem, c. 141.

114 Oleg Potsyurko

Filozofia

îñâîáîäèëè ìîåãî ó÷åíèêà”³¹. Ñîáñòâåííî ñòîëüêî â òî âðåìÿ ñòîèëà

÷åëîâå÷åñêàÿ ñâîáîäà!?

Ãåíèé Óêðàèíû óòâåðæäàåò, ÷òî íàø íàðîä âûñòðàäàë ñâîþ ñâîáîäó ìíîãîâåêîâûìè ëèøåíèÿìè. Ïîìíèòå îá ýòîì! „×òî æå ãîâîðÿò ïûòëè-âîìó ïîòîìêó ýòè ÷àñòûå òåìíûå ìîãèëû íà áåðåãàõ Äíåïðà è ãðàí-äèîçíûå ðóèíû äâîðöîâ è çàìêîâ íà áåðåãàõ Äíåñòðà? Îíè ãîâîðÿò î ðàáñòâå è ñâîáîäå. Áåäíàÿ, ìàëîñèëüíàÿ Âîëûíü è Ïîäîëèÿ, îíà îõðàíÿëà ñâîèõ ðàñïèíàòåëåé â íåïðèñòóïíûõ çàìêàõ è ðîñêîøíûõ ïàëàòàõ. À ìîÿ ïðåêðàñíàÿ, ìîãó÷àÿ, âîëüíîëþáèâàÿ Óêðàèíà òó-ãî íà÷èíÿëà ñâîèì âîëüíûìè è âðàæüèì òðóïîì íåèñ÷èñëèìûå îãðîìíûå êóðãàíû. Îíà ñâîåé ñëàâû â æåðòâó íå äàâàëà, âðàãà äåñïîòà ïîä íîãè òîïòàëà è ñâîáîäíàÿ, íåðàñòëåííàÿ óìèðàëà. Âîò ÷òî

çíà-÷àò ìîãèëû è ðóèíû. Íå íàïðàñíî ãðóñòíû è óíûëû âàøè ïåñíè, çàäóì÷èâûå çåìëÿêè ìîè. Èõ ñëîæèëèàñâîáîäà, à ïåëà òÿæêàÿ îäèíîêàÿ íåâîëÿ”³².

Ïðîáëåìà ñâîáîäû òàêæå ïðèñóòñòâóåò â ïèñüìàõ Øåâ÷åíêî, êîòîðûå ñòàíîâÿòñÿ åùå îäíèì ïîäòâåðæäåíèåì òîãî, êàêèì âàæíûì è áîëåçíåííûì áûë äëÿ ïîýòà ýòîò âîïðîñ, è åùå ðàç ïîäòâåðæäàþò òåçèñ î òîì, ÷òî îí „êàê æèë – òàê è òâîðèë”. Çäåñü òåìà ñâîáîäû ïðèîáðåòàåò ãëóáîêî ëè÷íîñòíîãî, íî âìåñòå ñ òåì íå òåðÿåò è ñâîåãî îáùåíàöèîíàëüíîãî çâó÷àíèÿ. Ïðàâèëüíîñòü ñâîèõ èäåé è óáåæäåíèé Øåâ÷åíêî äîêàçàë ñâîåé æèçíüþ, öåíîé ìó÷åíèé è ïîòåðè ëè÷íîãî ñ÷àñòüÿ. Êàê â æèçíè, òàê è â åãî òâîð÷åñòâå ñâîáîäà âíåøíÿÿ è âíó-òðåííÿÿ íåîòäåëèìû äðóã îò äðóãà, ñîñòàâëÿþò åäèíñòâî, öåëîñòíîñòü, àáñîëþòíóþ ñâîáîäó, íà êîòîðóþ ñïîñîáåí ÷åëîâåê.

Âîçâåùàÿ â ñâîåì ïèñüìå áðàòó Íèêèòå î ñâîåì ïðåáûâàíèè íà

÷óæáèíå Øåâ÷åíêî îòìå÷àåò: „Òàê âîò, âèäèøü, æèâó, ó÷óñü, íèêîìó íå êëàíÿþñü è íèêîãî íå áîþñü, îêðîìå Áîãà – âåëèêîå ñ÷àñòüå áûòü âîëüíûì ÷åëîâåêîì, äåëàåøü, ÷òî õî÷åøü, íèêòî òåáÿ íå îñòàíîâèò”³³.  ýïèñòîëÿðíîì íàñëåäèè ïèñàòåëü ïîä÷åðêèâàåò ñâîþ íîñòàëüãèþ ïî ðîäíîìó êðàþ â êîòîðîì îí äåéñòâèòåëüíî ìîæåò ÷óâñòâîâàòü ñâî-áîäíûì: „[...] ìíå êàæåòñÿ, áóäü ðîäèíà ìîÿ ñàìàÿ áåäíàÿ, íè÷òîæíàÿ íà çåìëå, è òîãäà áû îíà ìíå êàçàëàñü êðàøå Øâåéöàðèè è âñåõ Èòàëèè. Òå, êîòîðûå âèäåëè îäíàæäû íàøó êðàèíó, ãîâîðÿò, ÷òî æåëàëè áû æèòü è óìåðåòü íà åå ïðåêðàñíåéøèõ ïîëÿõ. ×òî æå íàì ñêàçàòü, åå äåòÿì, äîëæíû ëþáèòü è ãîðäèòñÿ ñâîåþ ïðåêðàñíåéøåé ìàòåðüþ. ß, êàê ÷ëåí

31 Ibidem, c. 287.

32 Ò. Øåâ÷åíêî, Ñîáðàíèå ñî÷èíåíèé, T. 4, c. 267.

33 Ò. Øåâ÷åíêî, Ñîáðàíèå ñî÷èíåíèé, T. 6, c. 12.

åå áîëüøîãî ñåìåéñòâà, ñëóæó åé åæåëè íå â ñóùåñòâåííóþ ïîëüçó, òî, ïî êðàéíåé ìåðå, íà ñëàâó èìåíè Óêðàèíû”³⁴.

 ïèñüìå ê Í.Í. Ëàçàðåâñêîìó êîáçàðü óòâåðæäàåò, ÷òî åñëè áû íå íàäåæäà õîòü êîãäà–íèáóäü óâèäèò ñâîþ áåçòàëàííóþ ñòðàíó óãîâàðèâàë áû Ãîñïîäà î ñìåðòè:

„Òàê Äíåïð êðóòîáåðåãèé È íàäåæäà, áðàò,

Íå äàþò ìíå â íåâîëå  ñìåðòè óìîëÿòü”³⁵.

Äàëåå îáðàùàÿñü ê À.Í. Áîäÿíñêîìó Øåâ÷åíêî ëèðè÷åñêè îïèñûâàåò â êàêîì ïîëîæåíèè ñåé÷àñ „íàõîäèòñÿ” âîëÿ íà Óêðàèíå:

„À âîëþøêè äîáðûå ëþäè È íå òîðãîâàëè,

À áåç òîðãà çàáðîñèëè Â äàëüíþþ íåâîëþ

×òîáû íå áûëî ñâîáîäíîãî Íà íàøåì ïîë唳⁶.

×àñòü ïèñåì Øåâ÷åíêî ïîñâÿùåíà õîäàòàéñòâó ïî ïîâîäó åãî ïîñåùåíèÿ èçîáðàçèòåëüíîãî êëàññà Èìïåðàòîðñêîé Àêàäåìèè Õóäîæåñòâ: „Ïîëó÷èâ ñâîáîäó îò ïîìåùèêà ñâîåãî, âîò óæå ãîä ïîñåùàþ ðèñîâàëüíûå êëàññû Èìïåðàòîðñêîé Àêàäåìèè õóäîæåñò┳⁷. À äëÿ òîãî

÷òîáû ó÷èòüñÿ â Àêàäåìèè îí ïðîñèò ïðåäîñòàâèòü åìó ïðàâî íà ñâîáîäíîå ïðîæèâàíèå â Ñàíêò-Ïåòåðáóðãå.

Íàêîíåö ïèñüìî (ðàïîðò) ê Êèåâñêîìó, Ïîäîëüñêîìó è Âîëûíñêîìó ãåíåðàë–ãóáåðíàòîðó Ä. Áèáèêîâó 20 ñåíòÿáðÿ 1846 íà÷èíàåò è çàêàí÷è-âàåò òàêèìè ñëîâàìè: „Ñâîáîäíîãî õóäîæíèêà Øåâ÷åíê⁸.

Êàê è â ïîýòè÷åñêîì íàñëåäèè Øåâ÷åíêî, â åãî ïèñüìàõ íàõîäèì

÷åòêîå ïðîòèâîïîñòàâëåíèå ïîíÿòèé ñâîáîäà – íåâîëÿ, è ýòè ïîíÿòèÿ ñîðàçìåðíûå è èìåþò òó æå ìíîæåñòâåííîñòü ñìûñëîâ è çíà÷åíèé, ÷òî è â åãî ïîýçèè. Ìíåíèÿ ìíîãèõ ïèñåì íàïèñàííûõ Øåâ÷åíêî â ññûëêå òåñíî ïåðåïëåòåíû ñ âûñêàçàííûìè â Äíåâíèêå.  ññûëêå ê íåìó ïðèõîäèò ïîíèìàíèå ñóòè äóõîâíîé ñâîáîäû.  ñâîèõ ïèñüìàõ, òàê æå êàê è â ïîýçèè, Äíåâíèêå, ïîâåñòÿõ, ïîýò áîëüøå ïðåïîäíîñèò èäåþ õðèñòèàíñêîãî âñåïðîùåíèÿ, ìèëîñåðäèÿ è ëþáâè ê ÷åëîâåêó, êàê

34 Ibidem, c. 31.

35 Ibidem, c. 39.

36 Ibidem, c. 53.

37 Ibidem, c. 226.

38 Ibidem, c. 230.

116 Oleg Potsyurko

Filozofia

39 Ë. Çàäîðîæíàÿ, Ëè÷íîñòü…, c. 14.

èñòèííóþ ñóòü õðèñòèàíñòâà. Áèáëåéñêèå îáðàçû âñå ÷àùå è ÷àùå ïîÿâëÿþòñÿ â åãî ïèñüìàõ â ïðîöåññå îñîçíàíèÿ èì èäåè äóõîâíîé ñâîáîäû.  ïèñüìàõ Øåâ÷åíêî, íàïèñàííûõ ïîñëå âîçâðàùåíèÿ èç ññûëêè, íàõîäèì óïîìèíàíèÿ î ìåðàõ ïî îòìåíå êðåïîñòíîãî ïðàâà („î ñâîáîäå”). È çäåñü ñíîâà íà ïåðâûé ïëàí âûõîäèò ïðîáëåìà âíåøíåé (ôèçè÷åñêîé) ñâîáîäû, íî îíà íåðàçðûâíî ñâÿçàíà ñ âíóòðåííåé

– ìîðàëüíîé è äóõîâíîé. Âåäü ïðîáëåìà íå òîëüêî âî âíåøíåé íåâîëå, çà íåé ñòîèò ïîòåðÿ ÷åëîâå÷åñêîãî äîñòîèíñòâà, ïîòðåáíîñòü ñâîáîäû, ñâîáîäíîãî ñóùåñòâîâàíèÿ ÷åëîâåêà è íàðîäà â öåëîì è âå÷íûõ öåííîñòåé, áåç êîòîðûõ æèçíü ÷åëîâåêà íå èìååò ñìûñëà. Àíàëèç åãî ïèñåì ñòàíîâèòñÿ åùå îäíèì øàãîì ê áîëåå ãëóáîêîìó ïîñòèæåíèþ èäåè ñâîáîäû â ìèðîâîççðåíèè ïîýòà. Ïîñòîÿííàÿ áîðüáà âíóòðåííåé ñâîáîäû ÷åëîâåêà ñ åãî ñóäüáîé ñîñòàâëÿåò, ïî ñóòè, æèçíü ÷åëîâåêà.

È ñàìà âåëè÷åñòâåííî òðàãè÷åñêàÿ ñóäüáà Øåâ÷åíêî ÿâëÿåòñÿ îëèöåòâî-ðåíèåì ÷åëîâå÷åñêîãî äîñòîèíñòâà, çà êîòîðîé ñòîÿò âå÷íûå èäåàëû ñâîáîäû.

 ëþáîì ñëó÷àå, óáåæäàåìñÿ, ÷òî ó Øåâ÷åíêî ñâîáîäà âîçíèêàåò

„Íå äàííîñòüþ, à ðåøåíèåì”, ïîðîæäåííûì æèçíåñïîñîáíîñòüþ

÷åëîâåêà, „îãðàíè÷åíèåì ñåáÿ â ïîëüçó äðóãîã⁹.

Èòàê, ïîíÿòèå ñâîáîäû â Ò.Ã. Øåâ÷åíêî, ïðè âñåíàðîäíîì è

îáùå-÷åëîâå÷åñêîì ñìûñëå, ìàëî íàèáîëåå ïåðñîíàëüíûé õàðàêòåð, äëÿ íåãî âîëÿ íàðîäà áûëà îäíîâðåìåííî êîíêðåòíîé è ëè÷íîé âîëåé êàæäîãî îòäåëüíîãî ÷åëîâåêà â îáùåì ñîñòàâå. Èäåÿ ñâîáîäû óñèëåííî èíòåðïðå-òèðóåòñÿ ïèñàòåëåì ÷åðåç ëè÷íîå ïåðåæèâàíèå. Âìåñòå ñ òåì, îí ïîíèìàåò ñâîå ïðèçâàíèå, ïåðåäàòü ñîáñòâåííûé îïûò æèçíè â íåâîëå ðàäè ñâîáîäû (ñâîáîäû) æèâûõ è íå ðîäèâøèõñÿ.

ROZWAŻANIA O WOLNOŚCI W TWÓRCZOŚCI TARASA SZEWCZENKI

W artykule omówiono wizjê wolnoœci, jaka wy³ania siê z opowiadañ, pamiêtników i listów Tarasa Szewczenki. Na podstawie przeprowadzonych badañ autor dochodzi do wniosku, ¿e idea wolnoœci jawi siê jako kluczowa w twórczoœci T. Szewczenki. Autor dowodzi tak¿e, ¿e pojêcie wolnoœci w spuœciŸnie Szewczenki jest skorelowane z ide¹ godnoœci cz³owieka oraz jest nierozer-walnie powi¹zane z tradycj¹ chrzeœcijañsk¹. T. Szewczenko, zdaniem autora, zw³aszcza tragiczne losy wêdrownych liryków (kobziarzy) postrzega³ jako przyk³ad ludzkich zmagañ o wolnoœæ.

(STRESZCZENIE)

DISCOURSE OF FREEDOM IN PROSE OF TARAS SHEVCHENKO

This article features the idea of freedom in the interpretation of stories, diaries and letters according of Shevchenko. His position proved that all the characters in their own kobzar choose freedom of expression, struggling for “sacred right” to freedom, justice and happiness. He proved that the concept of freedom of the writer, as a manifestation of the absolute dignity and the free activity of self–expression correlates with the notion of human goodness, love, and mercy, which derived from his Christian faith. The tragic fate of kobzar is an example embodiment of the eternal ideals of freedom.

DER DISKURS ÜBER DIE FREIHEIT IN DER PROSA VON TARAS SHEVCHENKO

Der Artikel bespricht die Merkmale der Idee von Freiheit durch die Interpretation der Ge-schichten, Tagebücher und Briefe von Shevchenko. Seine Position beweist, dass alle Werke zur Meinungsfreiheit drängen und für heilige Freiheitsrechte, Gerechtigkeit und Glück kämpfen. Der Verfasser beweist, dass der Begriff der Freiheit als eine Manifestation der absoluten Würde und der freien Tätigkeit der Selbstdarstellung mit dem Begriff der menschlichen Güte, Liebe und Barmherzig-keit korreliert und seine Quelle in seinem christlichen Glauben hat. Das tragische Schicksal von Kobzar ist ein Beispiel der ewigen Ideale der Freiheit.

(SUMMARY)

(ZUSAMMENFASSUNG)

STUDIA WARMIŃSKIE 52 (2015) ISSN 0137-6624

W dokumencie 522015 WARMIŃSKIE STUDIA (Stron 107-119)