B I E L S K O .
Zbór bielski p ow stał już w czasach reform acji; założenie jego nastąpiło z pew nością jeszcze za życia refo rm atora D ra M arcina L utra. W roku 1553, dnia 13 w rz eśn ia ordynują w W ittenberdze M acieja R ichtera z B ern stad t, nauczyciela i p isarza miejskiego w Bielsku. W roku 1587 Adam Schaffgotsch, ów czesny właściciel w Bielsku, nadal zborow i ew angelicko-luterskiem u w Bielsku przy
wilej, że w Bielsku i w e w szystkich w siach przynależnych ma byc głoszone słow o B oże w edług P ism a św iętego i że w szystkie obrządki kościelne należy w ypełniać podług w yznania augsbur
skiego. W roku 1605— 1608 w ybudow ano w Bielsku now y kościół ewangelicki, obecnie katolicki kościół św . T rójcy; dnia 24 czerw ca 1608 pośw ięcił go „proboszcz" (P fa rrh err) bielski, Ł ukasz W en- zelius.
— 40
W roku 1627 kaznodzieja miejski i zamkorwy, J e rz y T rzanow ski został z m iasta w ypędzony, przyszli Jezuici, rozpoczęła się kontr-T ró jcy aCJa 1 W 10 1654 skonfiskowaIU) ewangelikom kościół św.
w h Ł
13<
T arCalJ
82 za,ożenie Pierwszej szkoły tolerancyjnej L w £ e n i e ° ^ n f i ? n 0'm T 5 M PlaCU koście1^ ) : dnia 19 m arca posw ięcem e I lacu Kościelnego p rz ez superintendenta ks. T raug otta B artelm u sa i w ybudow anie pierw szego tolerancyjnego Domu modlitw y w Bielsku; kiedy się ten Dom spalił, na jego miejscu do to- ża rze w roku 1808 stanął w tym sam ym roku kościół n ow y
PA ST O R O W IE :
1. Ks. B e n j a m i n O o 1 1 1 i e b S c h u b e r t , b y ły re k to r’s7kołv
cieszyńskiej (1782— 1783). o y
2. Ks. J e r z y N o w a k z Kozakowic (1782— 1818) d . Ks. J a n L u d w i k F i s c h e r (1784— 1806).
. Ks. J a n J e r z y S c h m i t z von Schm etzen (1806—1825).
. Ks. J a n R a k o w s k i , k tó ry p rz y b y ł z W isły (1818— 1831) ' wsia
oŁs—
rSSS)n C I S Z e k S c l l i m k o ’k,ó'y
WCTbyl z Na- 7. Ks. K a r o l S a m u e l S c h n e i d e r (1832— 1882).0 V ' R r l 6 0 d 0 r K a r ° 1 H a a s e (1859— 1876).
1 n 5 S' F e r d y n a n d S c h u r (1876—,1894).
?' P / H e r m a n n F r i t s c h e (1883— 1885) 11. Ks. M a r c i n M o d 1 (1886—1914).
12. Ks. D r A r t u r S c h m i d t (1894__1923).
l0 ‘ R y s z a r d W a g n e r (od roku 1914).
od rnic,fCis?ntZ byt ° i r ?ku 1807 senjorcm okręgu bielskiego, zaś był od r o k f I82SITŚSS ,entem m0.;£U' r k0' ŚIąskim: k s- Schimko roku 1858 seniorem sląskim ; ks. Schneider był od roku 1858— 1864 senjorem sląskim, od roku 1864— 1882 superinten- dentem m oraw sko-śląskim ; ks. H aase był od roku 1865 senjorem F riS rl!1’ / J ? superintendentem m oraw sko-śląskim ; ks wińskim 1908 superintendentem
galicyjsko-buko-S T A R E B I E L galicyjsko-buko-S K O .
kam ienia węgielnego pod kościół odbyło się w roku 1820, budow ę kościoła ukonczono w 1827 roku.
PA STO R O W IE:
1. Ks. A n d r z e j Ż l i k (1829—1834).
5 S' *' / r y d e r y k G l o x i n (1834—1878).
o. Ks. A d a m L i s z t w a n (1878— 1910).
4. Ks. H u g o B a r 1 1 i n g (od roku 1910).
— 41 — C I E S Z Y N .
Miejsce pod k o ś c i ó ł w yznaczono dnia 24 m aja 1709 roku;
w tym sam ym roku w ybudow ano m ały kościół d rew n ian y. F un
dam enta pod dzisiejszy kościół założono 13 października 1710 rak u ; wieżę w yb u d o w an o w 1750 roku (14 lipca).
PA S T O R O W IE :
1. Ks. J a n M u f h m a n n (1709— 1730), skazan y na w ygnanie edyktem cesarskim z roku 173Ć).
2. Ks. K r y s t j a n H e n t s c h e 1 (1710— 1740).
3. Ks. J e r z y W i l h e l m K l o c h (1711— 1719).
4. Ks. G o t f r y d S c h m i d t (1712— 1735).
5. Ks. J a n A d a m S t e i r i m e t z (1719—1730), skazany jak ks.
M uthm ann na w ygnanie.
6. Ks. S a m u e 1 L u d w i k S a s s a d i u s (1720—1730), skazany na w ygnanie.
7. Ks. K r y s t j a n W i l h e l m H e i n r i c i (1733— 1759).
S. Ks. J a n F r y d e r y k R i c h t e r (1733— 1737).
9. Ks. J a n K r i e g e r (1733— 1761).
10. Ks. T o b j a s z S c h u b e r t (1736— 1780).
11. Ks. J a n G o t t f r y d S c h u c h a r d t (1740-^1759).
12. Ks. A n d r z e j M a c h a ł (1741— 1749).
13. Ks. T r a u g o 11 B a r t e l m u s (1760— 1809).
14. Ks. J a n G l a u b e g o t t F a b r i (1765— 1800).
15. Ks, T o m a s z H o m a n (1765— 1769).
16. Ks. K r y s t j a n G o t t l i e b F r ó h 1 i c h (1770— 1795).
17. Ks. J a n K ł a p s i a z Ja w o rz a (1800— 1808).
18. Ks. K a r o l J ó z e f N i k o l a i d e s (1802— 1804), odszedł do Nawsia.
19. Ks. H e n r y k J u l j u s z K o t s c h y ( l 8 0 8 — 1834).
20. Ks. S a m u e l S c h i m k o z U stronia (1810— 1834).
21. Ks. A n d r z - e j Ż l i k ze St. B ielska (1834— 1865).
22. Ks. G u s t a w H e n r y k K ł a p s i a (1836— 1865).
23. Ks. A r n o l d Z l i k (1865— + 3 m arca 1913).
24. Ks. D r L e o p o 1 d O 11 o z W a rs z a w y (1866— 1875).
25. Ks. D r T e o d o r H a a s e p rz y b y ł z Bielska, senjor śląski od roku 1865—1882, n astępnie superintendent m oraw sko-śląski (1876— f 27 m arca 1909).
26. Ks. D r J a n P i n d ó r (1877— 1 października 1915), obecnie p asto r w Nejdorfie, p ow iat B rześć Litew ski.
27. Ks. J e r z y K u b a c z k a (1909—- t 9 lipca 1922).
28. Ks. K a r o 1 K u 1 i s z z Dzięgielow a, przedtem p asto r w Li- gotce K am eralnej, w y b ra n y w C ieszynie 15 lutego 1914, w p ro
— 42 —
w adzony w urząd 6 stycznia 1920 roku. w y b ra n y seniorem 21 sierpnia 192] roku.
29. Ks. Dr R u d o l f W r z e c i o n k o z C ieszyna, przedtem ka
techeta p rz y szkołach cieszyńskich, w y b ra n y 15 lutego^ 1914, w pro w ad zo n y w urząd dnia 6 sty czn ia 1920 roku.
Oprócz wymienionych pastorów pracowali w zborze jako ka
znodzieje niemieccy rektor szkoły Ludwik Ondreski, powołany w roku 1807, później^ (1815—24) rektor Jan Jerzy Lumnitzer, póź
niejszy pastor berneński i superintendent, a w końcu (1824__1838) rektor Chrystjan Traugott Sittig.
Za czasów ks. superintendenta H aasego służyli też jeszcze w zborze jako w ikarjusze superintendencjalni: Ks. J e rz y Rusnok z Oldrzychow ic (1891— 1894), ks. Jan Michalik z C ieszyna (1895—
1899) i ks. Józef D rózd z T rzy ń ca (1902— 1906).
D R O G O M Y Ś L .
Pozwolenie na założenie zboru i wybudowanie kościoła i szkoły przez ś. p. barona Kalisza, ówczesnego dziedzica dóbr drogomyśl- skich, uzyskane, trzymało się w granicach znanych przepisów pa
tentu tolerancyjnego: „Dekret gubernjalny de dato Berno, dnia 4 czerwca 1787: Kościół miał być wybudowany z niepalnego ma
teriału, bez dzwonów, bez wieży i bez publicznego wejścia o d ' strony ulicy".
Dnia 25 m aja 1788 roku położono kam ień w ęgielny pod budow ę kościoła.
P odczas budow y p rzyszło Kaliszowi na myśl, ab y w nieść po
danie do cesarza (3 m arca 1792) o pozw olenie na w ybudow anie w ieży z dzwonami, udowodnione m iędzy innemi tą okolicznością, iż „Drogom yślski dom m odlitw y położony o pół tylko mili od g ra nicy, w równinie zarośniętej licznemi drzew am i, opatrzony w wieżę i dzw ony, w czasie w ojny m ógłby p rzedstaw iać w ażn y punkt stra- tegiczny“.
R ząd gubernjalny uznał to podanie za „przekraczające granice patentu tolerancyjnego i nienadające się do przedłożenia Najjaśniej
szem u P an u “. W lipcu 1792 roku 60 letni baron Kalisz jedzie do C esarza. U zyskaw szy posłuchanie, pada przed cesarzem na kolana i popiera gorąco prośbę swoją.
I rzeczywiście w jesieni tego roku otrzymuje dekret rządowy, mocą którego „wolno Zborowi drogomyślskiemu na swoim domu modlitwy postawić wieżę z jednym dzwonem14.
Tak kościół drogom yślski jest . naonczas obok cieszyńskiego jedynym na Śląsku kościołem ewangelickim z w iężą i dzwonami.
— 43
-Kościół pośw ięcony został dnia 15 października 1797 roku. Aktu poświęcenia dopełnił cieszyński superintendent ks. Bogum ił B ar- telmus.
P ierw szym p astorem zboru b y ł p rz ez ś. p. Kalisza pow ołany Jerzy Bogumił Ju rsz a (w okacja z dnia 18 stycznia 1788). P ra c o w a ł aż do m arca 1804 roku, w którym to roku złożył urząd d u szp a ste r
ski. Żył w Drogom yślu aż do roku 1836, w dom ku przeznaczonym mu przez baro n a Kalisza, do dziś dnia jeszcze zw anym Jurszów ką.
W roku 1804— 1836 p raco w ał z gorliw ością i poświęceniem w zborze ks. Michał K rzysztof O rgonyi z G oleszow a. Um arł on z ks. Ju rszą w jednym roku.
N astępcą O rgonyi‘ego by ł ks. A ndrzej D rost, m ąż łagodny i ci
chy, głębokiej nauki i w iedzy, aż do 4 m aja 1869 roku.
Dnia 15 sierpnia 1869 w y b ra n y zo stał na p asto ra zboru ks. An
drzej Glajcar, p asto r krakow ski. P ra c o w a ł z błogosław ieństw em dla zboru aż do 22 kw ietnia 1918 roku. P rz e z długie lata piastow ał urząd konsenjora śląskiego. W roku 1909 został senjorem , a w roku 1912 superintendentem m oraw sko-śląskiej djecezji. U boku jego pracow ali od roku 1909 jako w ikarjusze ks. Karol Kotula, kand.
Rudolf Konieczny i ks. J. M orcinek. P o śm ierci ks. superintendenta GSajcara w y b ra n y został pastorem zboru dnia 21 lipca 1918 ks. Jan Morcinek.
G O L E S Z Ó W .
Dnia 10 stycznia roku 1785 otrzym ali ew angelicy w Goleszowie pozwolenie na budo-wę Domu m odlitw y i fary. Zbudow ano n a razie domek z desek i pośw ięcono dnia 15 sierpnia 1785 roku (aktu po święcenia dokonał ra d ca K onsysłorza w Cieszynie, ks. p asto r Fróhlich). P a sto ra c ja zboru o d b y w a ła się z C ieszyna, dnia 17 lutego
1786 zaw iązano unję osobow ą ze zborem ustrońskim . . P A S T O R O W IE :
P ie rw sz y m pasto rem w spólnym dla zboru goleszow skiego i ustrońskiego był
1. Ks. M i c h a ł S e 1 e t i n, czyli Solnensis, pochodzący z Żyliny ze S łow aczy zn y (1786— 1789). W roku 1789 pow ołano w łasn e
go p astora, a to
2. Ks. A n d r z e j a O r g o n y z H oszczalkow a na M orawach, k tó ry z pow odu sędziw ego w ieku w roku 1792 ustąpił. W jego miejsce w stąpił syn jego
3. Ks. M i c h a ł K r y s z t o f o r O r g o n y , ord ynow any w C ie
szynie dnia 29 kw ietnia 1792, k tó ry od roku 1792 aż do 1804, w którym odszedł do D rogom yśla, służył zborow i. P oczem z n ó w b y ła tmja personalna ze zborem ustrońskim od 1804 aż
do 1838. Za czasów m łodszego O rgony ‘ego m urow ano Dom m odlitwy od roku 1793— 1797. Z U stronia pastorow ali:
4. Ks. W i l h e l m A n d r z e j B y s t r o ń (1804— 1806), 5. Ks. S a m u e l S c h i m k o ( 1 8 0 6 — 1810),
6. Ks. K a r o 1 K o t s c h y (1810— 1838).
W roku 1837, dnia 7 lipca otrzym a! zbór pozw olenie na' w ybór własnego pastora. W ybrano
7. Ks. P a w ł a T e r l i t z ę z W secina, k tó ry dnia 1 kw ietnia 1838 przybył do G oleszow a i służył zborow i aż do śmierci, dnia 16 w rześnia 1888. P r z y jego boku pracow ali jako w ikariu
sze osobowi ks. Je rz y M row ieć z Górnej Lesznej od 1885 do 1887 (ordynow any w Goleszowie 15 lutego 1885), i ks. P aw eł B roda z G órnego Żukow a od 4 kw ietnia 1887 aż do 1889 roku (ordynow any w Goleszowie dnia 11 lipca 1887), od roku 1889 jest on pastorem (installacja dnia 15 sierpnia 1889 roku).
Za czasów ks. T erlitzy zbcdow ano w roku 1850/51 w ieżę przy Domu m odlitw y; położono pod nią kam ień w ęgielny dnia 15 sierp
nia 1850, pośw ięcono ją dnia 1 listopada 1851 roku.
W roku 1877/8 budow ano n ow y kościół, trzeci z rzędu, obok starej wieży, i pośw ięcono dnia 15 sierpnia 1878.
J A W O R Z E .
Dnia 12 m arca 1782 położono kam ień w ęgielny pod pierw szy dom m odlitwy na Śląsku w Jaw orzu.
Od tego czasu rokrocznie Zbór ew ang. w Jaw o rzu obchodzi uroczyście pam iątkę założenia kościoła sw ego dnia 12 m arca.
Kiedy poświęcono dom m odlitw y, nie w iadom o. Kościół p rz e
budowano i rozszerzono w 1912 roku.
Pam iątkę pośw ięcenia sw ego odnowionego kościoła obchodzi Zbór rokrocznie, począw szy od roku 1912 na W szystk ich Św iętych.
Lecz główną roczną uroczystością Zboru jest dzień 12 m arca.
PASTOROWIE:
— 44 —
1. Ks. J a n K ł a p s i a (1782— 1800).
2. Ks. J a n C h m i e l (1801—,1808).
3. Ks. F r a n c i s z e k C z y ż y k (1808— 1827).
4. Ks. J e r ; z y F i l i p e k (1828— 1836).
5. Ks. H e r m a n K o t s c h y (1837— 1897).
6. Ks. P a w e ł W a ł a c h (1897— 1907).
7. Ks. J e r ; z y R u s n o k (1907—1909).
8. Ks. J a n L a s o t a (od 1910).
M I Ę D Z Y R Z E C Z E .
Kamień w ęgielny pod kościół położono dnia 8 w rz eśn ia 1864, kościół pośw ięcono dnia 1 listopada 1866 roku.
PA S T O R O W IE :
1. Ks. A n d r z e j K r z y w o ń z T rz y cieża (1868—1899).
2. Ks. P a w e ł P u s t ó w k a z D rogom yśla (od roku 1889).
S K O C Z Ó W .
Kościół ew angelicki w S koczow ie założono dnia 31 m aja 1863 (w św ięto T rójcy), pośw ięcono dnia 1 listopada 1865 roku.
PA S T O R O W IE :
1. Ks. J a n K a r z e ł z W ęd ry n i (1866—1888). , 2. Ks. A n d r z e j K r z y w o ń (1889— 1911), senjor śląski, od ro
ku 1909 superintendent m oraw sko-śląski.
3. Ks. J ó z e f G a b r y ś (od I I sierpnia 1912 roku).
Za czasów ks. A ndrzeja K rzyw onia pracow ali w zborze (od ro
ku 1896) jako w ikariusze ks. Jan Stonaw ski, ks. Karol Michejda, ks. O skar M ichejda i ks. Karol G rycz.
U S T R O Ń .
Zbór ustroński założony został w roku 1783, w lipcu.
P A S T O R O W IE :
1. Ks. S a m u e l K o s s a n y i , p asto r zboru wiślańskiego, któ ry rów nocześnie usługiw ał i w U stroniu (od 1783 do 1785). I rzy - gotow ał on budow ę pierw szego drew nianego kościółka, k tó ry
dokończył jego n astęp ca • _
2. Ks. M i c h a ł S o l n e n s i s , usługujący zborow i od 1785 do 1797 w k tó ry m to roku poszedł do C ieszyna. P ra c ę jego objął 3 Ks A n d r z e j W i l h e l m B y s t r o ń, p asto r zboru w iślan-
skiego, .który zbudow ał farę i zam ieszkał w niej od roku 180^
4. K s / I T m e l S c h i m k o b y ł w U stroniu od 1806 do 1810. Na
stępcą był
5 Ks K a r o l K o t s c h y od 1811 do 1856; zbudow ał koscioł.
założył ogrody, b y ł delegatem n a zgrom adzenie frankfurckie w roku 1848, znan y i sław n y jako pomolog. — S yn jego O skar pracow ał jako w ikariusz aż do w y b o ru
6. Ks. J e r z e g o J a n i k a 1856, za którego czasów zakupił zb or ogród d u ży ow ocow y, zbudow ał parkan, zakupił dzw ony, z a łożył cm entarze w Ustroniu, B rennej i Górkach, zakupił K
aczo-— 46 —
nowice, rozbudow ał szkoły, zbudow ał w ieżę, spraw ił zegar [ i organy. Ks. Janik założył w U stroniu Dom sierot 1878 i utrzy- . m yw ał go aż do sw ej śm ierci 1907. N astępcą jego jest
7. Ks. P a w e ł N i k o d e m (od roku 1907).
Zbór ustroński obchodzi pam iątkę założenia zboru i pośw ięcenia j kościoła za w sze w pierw szą niedzielę po Jakóbie (25 lipca).
W I S Ł A .
Zbór wiślański m iał z początku drew n ian y Dom m odlitw y, w y budow any. w roku 1782.
Założenie obecnego kościoła odbyło się dnia 29 cz erw c a 1833;
pośw ięcenie 29 czerw ca 1838 roku.
PA S T O R O W IE :
1. Ks. S a m u e l K o s s a n y i od 17 IX,. 1782 do 25 IV. 1788 | z W ęgier i w rócił do W ęgier doi sw ego pierw otnego zboru : w C setnek.
2. Ks. A n d r z e j L e h o c k y od m aja 1788—'m aja 1794,"u ro dzony na W ęgrzech, najprzód p asto r w H otzendorf n a M ora
w ach, tu zm arł i leży n a katolickim cm entarzu pochow any.
3. A n d r z e j B y s t r o ń , od 1794— 1802, uro dzo ny w Suchej; j z W isły przeniósł się do U stronia i stąd adm inistrow ał W isłą I do roku 1802.
4. Ks. J a n R a k o w s k i, od 1802—1818, urodzony w Gnojniku, I najprzód profesor gimnazjum w C ieszynie; z W isły przeniósł I się do Bielska jako pastor.
5. Ks. M i c h a ł K u p f e r s c h m i d , od 1818—1862, urodzony w Słow acji (Spisz), najprzód p asto r w Gosau, budow ał kościół i w szystkie inne zabudow ania zborow e, zm arł tu w roku 1867.
6. Ks. G u s t a w K u p f e r s c h m i d , syn poprzednika, od 1862—
1886, urodzony w Gosau, zm arł tu w roku 1886.
7. Ks. J e r z y M r o w i e ć , od 1887, urodzony w Górnej Lesznej, najprzód przez d w a la ta w ik a ry w Goleszowie.
Nauka cnoty.
Kto dzieci chce uczyć cnót, musi sam być cnotliw ym . W sło
w ach i czynach nauczyciela objaw ia się jego m oralność. Kto siebie sam ego nie zw yciężył, nie doprow adzi drugiego do zw ycięstw a.
A rabskie przysło w ia.
D aw anie ubogim jest solą bogactw a.
Jeżeli ja będę panem i ty będziesz panem, któż będzie osły po
ganiał? ! i
— 47 —
W ięcej nałapiesz much łyżką miodu, jak beczką octu.
O tw órz tw ój płaszcz, gdy złoto z nieba spada.
C ały św iat jest za ciasny dla dw óch przyjaciół, dla dw óch nie
przyjaciół jest uszko igielne z b y t p rzestrone.
Tylko na drzew a, owocu pełne, rzucają kam ieniam i i kijami.