Rozwój żeglugi śródlądowej na Odrze w aspekcie turystyki kulturowej
3. Śródlądowe drogi wodne w Polsce
Zgodnie art. 42 ustawy o żegludze śródlądowej 3 śródlądowe drogi wodne dzielą się na klasy, w zależności od której dzielą się na drogi wodne o znaczeniu regionalnym i międzynarodo-wym. Klasę drogi wodnej określa się:
a ) maksymalnymi parametrami statków, jakie mogą być dopuszczone do żeglugi; b ) wielkością minimalnego prześwitu pod mostami, rurociągami i innymi urządzeniami
krzyżującymi się z drogą wodną.
Żegluga śródlądowa wykorzystuje zarówno naturalne, jak i sztuczne drogi transportu, do których zalicza się m.in. kanały i sztuczne zbiorniki wodne.
3 Ustawa z dnia 21 grudnia 2000 r. o żegludze śródlądowej ( Dz. U. nr 5, poz. 43 z 2001 r. ).
Śródlądowe drogi wodne w Polsce zostały podzielone na klasy ( Ia, Ib, II, III, IV, Va, Vb ). Najniższą klasą drogi wodnej jest klasa Ia, zaś najwyższą klasą jest klasa Vb. Śródlądowe drogi wodne klasy Ia, Ib, II i III są drogami wodnymi o znaczeniu regionalnym, a śródlądowe drogi wodne klasy IV, Va i Vb – drogami wodnymi o znaczeniu międzynarodowym 4.
Do dróg wodnych żeglownych eksploatowanych w Polsce należą: odcinki rzek żeglow-nych ureguloważeglow-nych, skanalizowane odcinki rzek, kanały oraz jeziora żeglowne. W 2008 roku długość dróg wodnych śródlądowych żeglownych w Polsce wynosiła 3660 km ( patrz tabela 2 ), jednak ze względu na powodzie i podtopienia długość dróg wodnych eksploatowa-nych była mniejsza i wynosiła 3366 km ( zobacz tabela 3 ).
Tabela 2. Długość dróg wodnych śródlądowych żeglownych w Polsce w latach 2004–2008
Rok 2004 2005 2006 2007 2008
Wyszczególnienie Ogółem Ogółem Ogółem Ogółem Ogółem
w km w % w km w % w km w % w km w % w km w % Ogółem 3638 100 3638 100 3660 100 3660 100 3660 100 Rzeki żeglowne uregulowane 2403 66 2403 66 2413 66 2413 66 2413 66 Skanalizowane odcinki rzek 644 18 644 18 644 18 644 18 644 18 Kanały 331 9 331 9 344 9 344 9 344 9 Jeziora żeglowne 260 7 260 7 259 7 259 7 259 7 Źródło: opracowanie własne na podstawie Roczników Statystycznych GUS za lata 2004–2008.
Tabela 3. Długość dróg wodnych śródlądowych eksploatowanych w Polsce w latach 2004-2008*
Rok 2004 2005 2006 2007 2008
Wyszczególnienie Ogółem Ogółem Ogółem Ogółem Ogółem
w km w % w km w % w km w % w km w % w km w % Ogółem 3306 91 3323 91 3351 92 3351 92 3366 92 Rzeki żeglowne uregulowane 2093 87 2110 88 2127 88 2127 88 2142 89 Skanalizowane odcinki rzek 631 98 631 98 631 98 631 98 631 98 Kanały 322 97 322 97 334 97 334 97 334 97 Jeziora żeglowne 260 100 260 100 259 100 259 100 259 100
* Udział procentowy określono w odniesieniu do ogólnej liczby km zamieszczonych w tabeli 2. Źródło: opracowanie własne na podstawie Roczników Statystycznych GUS za lata 2004–2008.
4 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 maja 2002 r. w sprawie klasyfikacji śródlądowych dróg wodnych ( Dz. U. nr 77, poz. 695 z dnia 18 czerwca 2002 r. ).
Polska posiada bogatą sieć dróg wodnych. Pod względem ich długości znajduje się na 5. miejscu wśród krajów UE ( za Finlandią , Niemcami, Francją i Holandią 5 ), jednak ogólna liczba dróg o znaczeniu międzynarodowym według klas ( IV, Va, Vb ) to tylko około 5 % 6
( patrz tabele 4 i 5 ).
Tabela 4. Struktura dróg wodnych o znaczeniu międzynarodowym w Polsce w latach 2004–2008
Rok 2004–2005 2006 2007–2008
Wyszczególnienie Klasa Klasa Klasa
IV Va Vb IV Va Vb IV Va Vb Ogółem 38 55 107 38 55 115 38 55 121 Rzeki żeglowne uregulowane — — 94 — — 97 — — 97 Skanalizowane odcinki rzek 38 55 — 38 55 — 38 55 — Kanały — — 4 — — 9 — — 15 Jeziora żeglowne — — 9 — — 9 — — 9
Źródło: opracowanie własne na podstawie Roczników Statystycznych GUS za lata 2004–2008.
Tabela 5. Udział dróg wodnych o znaczeniu międzynarodowym w Polsce w latach 2004–2008*
Rok 2004–2005 2006 2007–2008
Wyszczególnienie
Długość dróg
( IV-Va-Vb ) Długość dróg ( IV-Va-Vb ) Długość dróg ( IV-Va-Vb )
w km w % w km w % w km w % Ogółem 200 5,49 208 5,68 214 5,84 Rzeki żeglowne uregulowane 94 3,91 97 4,01 97 4,01 Skanalizowane odcinki rzek 93 14,44 93 14,44 93 14,44 Kanały 4 1,20 9 2,61 15 4,36 Jeziora żeglowne 9 3,46 9 3,47 9 3,47
*Udział procentowy określono w odniesieniu do ogólnej liczby km zamieszczonych w tabeli 2. Źródło: opracowanie własne na podstawie Roczników Statystycznych GUS za lata 2004–2008.
5 Za: K. Wo j e w ó d z k a - K r ó l, R. R o l b i e c k i, W. Ry d z k o w s k i, op. cit., s. 68.
6 Dla porównania: we Francji odsetek ten wynosi 29 %, w Holandii – 50 %, w Belgii – 55 %, w Niem-czech – 70 %, za: J. N e i d e r, Transport międzynarodowy, Warszawa 2008, s. 104.
W tabeli 6 zostały wymienione drogi wodne o znaczeniu międzynarodowym położone na terenie Polski.
Tabela 6. Drogi wodne o parametrach klas międzynarodowych
Nazwa śródlądowej drogi wodnej Długość ( w km ) drogi wodnejKlasa
Jezioro Dąbie do granicy z morskimi wodami wewnętrznymi 9,5 Vb Rzeka Odra od miejscowości Ognica do przekopu Klucz–Ustowo
i dalej jako rzeka Regalica do ujścia do jeziora Dąbie 44,6 Vb Rzeka Odra Zachodnia od jazu w miejscowości Widuchowa
( km 704,1 rzeki Odry ) do granicy z morskimi wodami wewnętrznymi wraz z bocznymi odgałęzieniami
33,6 Vb
Rzeka Odra Zachodnia – przekop Klucz–Ustowo łączący rzekę Odrę
Wschodnią z rzeką Odrą Zachodnią , 2,7 Vb Rzeka Parnica i przekop Parnicki od rzeki Odry Zachodniej do granicy
z morskimi wodami wewnętrznymi 6,9 Vb
Rzeka Wisła od ujścia rzeki Przemszy do połączenia z Kanałem
Łączańskim 37,5 IV
Rzeka Wisła od miejscowości Płock do stopnia wodnego Włocławek 55,0 Va Rzeka Martwa Wisła od rzeki Wisły w miejscowości Przegalina
do granicy z morskimi wodami wewnętrznymi 11,5 Vb Źródło: zaadaptowano na podstawie Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 maja 2002 r. w sprawie klasyfikacji śródlądowych dróg wodnych ( Dz. U. nr 77, poz. 695 z dnia 18 czerwca 2002 r. ).
Poza czynnikami naturalnymi obecny układ dróg wodnych w Polsce został ukształto-wany przez uwarunkowania historyczne. W drugiej połowie XVIII wieku w całej Europie podejmowano inwestycje mające na celu zbudowanie kanałów żeglugowych łączących wododziały. Jednakże ze względu na fakt, iż w owym czasie Polska nie była krajem niepod-ległym, rozwój infrastruktury transportu wodnego śródlądowego ( jak i innych gałęzi trans-portu ) został podporządkowany planom i interesom zaborców. Po odzyskaniu niepodległości okazało się, że rzeki i kanały były uporządkowane tylko na terenach byłego zaboru pru-skiego. Na obszarze byłego zaboru rosyjskiego ( poza Kanałem Augustowskim ) oraz zaboru austriackiego nie dokonano żadnych działań mających przynieść poprawę stanu dróg wod-nych. W okresie międzywojennym wykonano regulację środkowej i dolnej Wisły, dokonano modernizacji Kanału Augustowskiego oraz rozpoczęto budowę kanałów Żerań–Zegrze oraz Warta–Gopło. Po zakończeniu II wojny światowej, w latach 1945–1948, wykonano prace inwestycyjne na większą skalę. Zakres tych prac był większy niż prac wykonanych przez następne sześćdziesiąt lat 7.
Na ryc. 1 zaprezentowano śródlądowe drogi wodne w Polsce.
7 K. Wo ś, Kierunki rozwoju śródlądowych dróg wodnych w Polsce, http://www.zegluga.wroclaw.pl
Ryc. 1. Śródlądowe drogi wodne w Polsce w uwzględnieniem klas Źródło: http://www.wiking.edu.pl
Dzisiaj do dróg stale lub okresowo eksploatowanych należą 8: a ) Odra z Kanałem Gliwickim,
b ) Wisła od rejonu Warszawa do ujścia do morza, c ) droga wodna Odra–Wisła przez Wartę i Noteć ( ryc. 2 ),
d ) tzw. droga żwirowa, obejmująca Kanał Zegrzyński, Jezioro Zegrzyńskie i dolny odci-nek Narwi,
e ) Nogat z węzłem gdańsko-elbląskim, f ) dolny odcinek Warty od rejonu Poznania. Do dróg wodnych o znaczeniu lokalnym zaliczamy: a ) system dróg górnonoteckich,
8 K. Wo j e w ó d z k a - K r ó l, R. R o l b i e c k i, W. Ry d z k o w s k i, op. cit., s. 71.
b ) system jezior augustowskich, c ) Wisłę górną ,
d ) Wisłę środkową.
Ryc. 2. Droga wodna Odra–Wisła Źródło: http://www.rzgw.com.pl
Najważniejszy szlak wodny Polski stanowi droga wodna Odry (ryc. 3 ). Odra nie jest jednak rzeką w pełni wykorzystaną. Odrzańska Droga Wodna od Raciborza do granicy wód morskich liczy 698,8 km, zaś po włączeniu odcinka Szczecin–Świnoujście jej długość wynosi 765,1 km. Na południu jej przedłużeniem są: Kanał Gliwicki i Kanał Kędzierzyński. Odrzańska Droga Wodna składa się z czterech odcinków o różnych klasach żeglownych. Są to:
a ) Kanał Gliwicki ( 41,2 km ) – wyposażony w 6 stopni żeglugowych wraz z Kanałem Kędzierzyńskim ( 4,5 km );
b ) Odra skanalizowana na odcinku od Kędzierzyna-Koźle do Brzegu Dolnego (187 km ) – wyposażona w 24 stopnie żeglugowe, podzielona na trzy fragmenty: od Kędzie-rzyna-Koźle do ujścia Nysy Kłodzkiej, od ujścia Nysy Kłodzkiej do Wrocławia, od Wrocła-wia do Brzegu Dolnego;
c ) Odra swobodnie płynąca na odcinku od Brzegu Dolnego do jeziora Dąbie ( 459 km ) – podzielona na dwa odcinki: do ujścia Warty i od ujścia Warty;
d ) Odra Dolna – odcinek od jeziora Dąbie do Świnoujścia 9.
9 S. K o z i a r s k i, Transport w Europie, Opole 2005, s. 262.
Ryc. 3. Odrzańska Droga Wodna Źródło: http://pl.wikipedia.org