Kopalnie powstałe w Starym Zagłębiu Miedziowym

Na terenach starych powiatów złotoryjskiego i bolesławieckiego powstały cztery zakłady wydobywcze rudy miedzi: „Lena” i „Nowy Kościół” oraz „Konrad” i „Lubichów” 4, które pokrywały łącznie 20 % krajowego zapotrzebowania na ten surowiec.

1 Kaczawskie góry i pogórze, http:/kaczawskie.pl

2 J. To m a s z e w s k i, Rozwój poglądów na budowę geologiczną brzeżnej części monokliny

przed-sudeckiej, Wrocław 1988.

3 Monografia KGHM Polska Miedż S.A., red. A. P i e t r z y ń s k i, M. Z a l e w s k a - K u c z m i a r e k, Lubin 2006.

1 – lokalizacja kopalń i sztolni, 2 – lokalizacja kopalń, sztolni i obszarów poszukiwawczych na podstawie nieprecyzyjnych danych literaturowych, 3 – lokalizacja hut, 4 – lokalizacja hut na podstawie nieprecyzyjnych danych literaturowych, 5 – skały paleozoiczne, 6 – trze-ciorzędowa pokrywa osadowa 5, 7 – granica utworów czerwonego spągowca i cechsz-tynu 6, 8 – żyły polimetaliczne 7, 9 – sudecki uskok brzeżny, 10 – inne ważne wystąpienia skał żyłowych, 11 – obszary zabudowane, 12 – szosy, 13 – cieki wodne, 14 – nazwy żył 8,

15 – numery żył, 16 – nazwy sztolni ( szt. ) i kopalń ( kop. ) Ryc. 1. Lokalizacja ośrodków wydobycia oraz hutnictwa miedzi i żelaza pomiędzy Jaworem i Złotoryją od końca średniowiecza do końca II wojny światowej

W synklinie złotoryjskiej w 1936 roku zaczęto budowę kopalni „Lena” ( ryc. 4 ), jednakże działania wojenne na tym terenie położyły kres wydobyciu w Starym Zagłębiu Miedzio-wym. Po wycofaniu się frontu jesienią 1945 roku Ministerstwo Ziem Odzyskanych przejęło zakłady górnicze w swoje posiadanie.

Zaczęła się odbudowa i odwadnianie zalanych kopalń. Oficjalne powołanie zakładów górniczych na terenie Starego Zagłębia nastąpiło z dniem 1 stycznia 1950 roku 9.

5 B. H u r n i k, H. H u r n i k, Meteoroidy, meteory, meteoryty, Poznań 1992.

6 E. K o n s t a n t y n o w i c z, Mineralizacja marglu miedzionośnego oraz warstw dolnego i

środko-wego cechsztynu w niecce grodzickiej, „Rudy i Metale Nieżelazne” 1957, nr 4. 7 M. K o z ł o w s k i, Stare Zagłębie Miedziowe, Wrocław 1985.

8 Według B. H u r n i k, H. H u r n i k, op. cit.

9 W. B ł ą d e k, Z. B r y j a, J. P a ź d z i o r a, Górnictwo rud miedzi i srebra w KGHM Polska Miedź

Ryc. 2. Mapa geologiczna strefy przedsudeckiej autorstwa B. Brockampa z 1940 r. ( białe plamy na mapie stanowią obszar monokliny i świadczą o braku wiedzy na temat

znajdujących się tam złóż ) 10

Ryc. 3. Przekrój geologiczny przez Nieckę Północnosudecką ( rejon Starego Zagłębia Miedziowego ), Blok Przedsudecki i Monoklinę Przedsudecką ( schemat archiwalny )

Do odbudowy i ponownego rozruchu kopalni „Lena” powrócono po wycofaniu się frontu w 1947 roku. Do 1950 roku usunięto całkowicie wodę z zalanej kopalni i odremontowano budynki zakładu. Pod koniec roku uzy-skano pierwsze wydobycie rudy i pierwszy wzbogacony po flotacji koncentrat.

Eksploatacja kopalni trwała do grudnia 1973 roku. W ciągu 13 lat działalności wydobyto tam 14 468 129 Mg rudy o przeciętnej zawartości miedzi 0,55 % 11.

Od 1 stycznia 1974 roku ZG „Lena” zostały prze-kształcone w Zakład Urządzeń Górniczych „Lena”,

S.A., Wrocław 2005.

10 J. To m a s z e w s k i, op. cit.

11 Kronika Polskiej Miedzi, red. P. K i j e w s k i, wyd. II, Wrocław 2005.

Rozwój górnictwa miedzi w Starym Zagłębiu Miedziowym a turystyka kulturowa

w którym wiodącą produkcję stanowiły koronki wiertnicze. Kolejnym krokiem była całko-wita likwidacja ZUG poprzez włączenie do Zakładów Górniczych „Konrad”, co nastąpiło 29 lipca 1994 roku 12.

Obecnie na terenie zamkniętej kopalni znajdują się Zakłady Mechaniczne „Lena”, które zajmują się produkcją maszyn górniczych dla kopalń.

Kopalnia „Nowy Kościół” powstała po wojnie, 1 stycznia 1952 roku na podwalinach zakładu produkującego wcześniej cement pozyskiwany z margli. Została ona oddana do eks-ploatacji w 1955 roku. Wydobycie odbywało się przez sztolnię, a zgłębiony nieco później szyb „Wacław” służył do wentylacji i odwodnienia 13. Pełny rozkwit kopalni przypada na 1965 rok.

Ryc. 5. Pozostałości po kopalni „Nowy Kościół” ( autor nieznany )

Pomimo dobrych efektów eksploatacyjnych została ona zamknięta w 1968 roku 14. Jej wydobycie wyniosło 4 025 847 Mg rudy o zawartości 0,51 % Cu 15.

Oficjalną przyczyną decyzji o zaprzestaniu wydobycia była awaria stawu osadowego w Iwinach, która sparaliżowała przeróbkę rudy, jak również rozruch kopalń Nowego Zagłę-bia Miedziowego. W latach 1973–1975 na jaj gruzach działał zakład „Montomet”, który trudnił się wytwarzaniem urządzeń górniczych. Obecnie po kopalni pozostały tylko… hałdy i ściana kamieniołomu.

Zakłady Górnicze „Konrad” zostały powołane 21 grudnia 1949 roku i obejmowały ponie-mieckie szyby K-I i K-II. Po odwodnieniu i doprowadzeniu linii energetycznej w 1953 roku ruszyły prace eksploatacyjne 16.

12 Monografia KGHM…

13 Ibidem.

14 W. B ł ą d e k, Z. B r y j a, J. P a ź d z i o r a, op. cit.

15 Kronika Polskiej Miedzi…

16 Kronika polskiej miedzi…

Ryc. 6. Fotografia z budowy kopalni „Konrad” ( zdjęcie archiwalne )

Szyb K-III pełnił rolę pomocniczą i służył do wentylacji i transportu materiałów. Po 1958 roku nastąpił dalszy rozwój kopalni, który przebiegał w czterech etapach:

a ) I etap ( lata 1949–1962 ) – udostępniono złoże w rejonie szybu K-II oraz nastąpiło pogłębienie szybu K-I do poziomu 240 m,

b ) II etap ( lata 1958–1962 ) – udostępniono złoże rudy miedzi w obszarze Lubichowa, c ) III etap ( lata 1963–1972 ) – pogłębienie kopalni „Konrad” od poziomu 240 do 550 m, d ) IV etap ( lata 1972–1979 ) –udostępniono kolejny poziom złoża „Konrad”, od poziomu

550 do 830 m.

Dalsze prace zostały przerwane przy 84,7 % zawansowania 17. Od 1968 roku ZG „Konrad” stały się częścią Kombinatu Górniczo-Hutniczego Mie-dzi w Lubinie.

13 grudnia 1967 roku przy kopalni „Konrad” doszło do poważnej awarii. Została przerwana grobla poflota-cyjnego stawu osadowego. W wale powstała wyrwa głębokości 23 i szero-kości 134 metrów na poziomie korony oraz 68 metrów w części dolnej. Sześciometrowa fala błota zalała Iwiny i ościenne wsie. Wskutek tego zdarze-nia śmierć poniosło 18 osób, a wiele pozostało rannych 18. Zdaniem eksper-tów przyczyną wypadku było niedo-stateczne rozpoznanie geologiczne podłoża ( ryc. 7 ).

17 J. P a ź d z i o r a, Polskie Zagłębia Miedziowe, Bolesławiec 1995.

18 B. K o z ł o w s k i, http:/Kalendarium wydarzeń, 2007 r.

Rozwój górnictwa miedzi w Starym Zagłębiu Miedziowym a turystyka kulturowa

1 – grobla; 2,3 – czasza zbiornika; 4 – front robót górniczych;  5 – uskok; 6 – wyrwa

Ryc. 7. Plan zapory

Zródło: B. R o s s i ń s k i, Błędy w rozwiązaniach

Dynamiczny rozwój Nowego Zagłębia Mie-dziowego spowodował, że Minister Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego podjął decyzję o li-kwidacji ZG „Konrad” z dniem 1 lipca 1987 roku. Ostateczna data zakończenia prac wydo-bywczych przypadła na 31 grudnia 1993 roku. Z dniem 1 października 1994 roku decyzją Zarządu KGHM Polska Miedź S.A. połączo-no pozostałości po ZG „Konrad” i ZG „Lena” i utworzono oddział spółki, który nosił nazwę Zakłady Górnicze „Konrad”. Kolejnym krokiem była oficjalna likwidacja scalonej pozostałości kiedyś bardzo dobrze prosperujących Zakładów Górniczych. Z dniem 31 grudnia 1998 r. skre-ślono z rejestru spółki Oddział ZG „Konrad” 19.

Tłumaczono ten fakt brakiem oczekiwa-nych zysków. Jednakże prawdziwe przyczyny zamknięcia ZG „Konrad” prawdopodobnie leżały gdzie indziej… Załoga zlikwidowanej kopalni „Konrad” znalazła zatrudnienie w powstającym Nowym Zagłębiu Miedziowym.

Ryc. 9. Zakłady Górnicze „Lubichów” ( zdjęcie archiwalne )

Samodzielna działalność kopalni „Lubichów” datuje się od 1956 do 1959 roku. W 1960 roku została ona przyłączona do kopalni „Konrad”. Eksploatacja miedzi trwała tu do lipca 1976 roku. Wydobycie wyniosło 2 mln Mg rudy o zawartości 1,06 % miedzi. W roku 1984 podjęto wydobycie badawcze siarczanów wapnia, anhydrytu i gipsu. Produktem handlowym

19 J. P a ź d z i o r a, Zaczęło się w Bolesławcu, „Miedziak” 1998, nr 12.

Mirosława Halaburda, Stanisław Konarski

Ryc. 8. Pozostałości po szybie głównym ZG „Konrad” ( zdjęcie archiwalne )

stał się anhydryt kruszony i mączka anhydrytowa. W wyniku restrukturyzacji i likwidacji ZG „Konrad” wyodrębniono kopalnię „Lubichów” i w ramach DSI została ona połączona z kopalnią „Nowy Ląd” w Niwnicach, a 16 stycznia 1998 roku została sprzedana firmie ATLAS, która reprezentuje branżę materiałów budowlanych 20.