Charakterystyka i propozycje zagospodarowania najciekawszych miejsc szlaku

Położenie geograficzne Leszczyny na granicy bloku sudeckiego i fragmentu synkliny pół-nocnosudeckiej jest szczególnie korzystne, ponieważ zachowały są obok siebie relikty gór-nictwa złóż pierwotnych w strukturach metamorfiku kaczawskiego oraz relikty górgór-nictwa złóż wtórnych Niecki Północnosudeckiej ( Synklina Leszczyny ). Leszczyna, historyczny ośrodek górniczo-hutniczy, była związana z eksploatacją margli miedzionośnych wystę-pujących na powierzchni. Pierwsze udokumentowane wzmianki o eksploatacji pochodzą z XVI wieku, a następne z 1661 roku i lat 1725–1736. Okres nasilonej działalności przypada na lata 1865–1883, gdy funkcjonowała kopalnia i huta „Ciche Szczęście” z piecami typu mansfeldzkiego, która wytworzyła łącznie 1100 t miedzi. W okresie międzywojennym XX wieku wznowiono ponownie prace wydobywcze w kopalni znanej po wojnie jako „Lena”. Prace wydobywcze zakończono w latach siedemdziesiątych XX wieku. W terenie ważną rolę odgrywają relikty eksploatacji i wypalania wapieni w postaci pieców ukrytych wśród lasów. W latach dziewięćdziesiątych XX wieku w związku z tworzeniem parku krajobrazo-wego wzrosło zainteresowanie miejscowością polegające głównie na rozpoznaniu walorów kulturowych; wówczas na listę obiektów zabytkowych wpisano tzw. piece bliźniacze jako hutnicze. Grono społeczników Złotoryjskiego Towarzystwa Tradycji Górniczych zaczęło

„Szlak Kopaczy” prekursorem sudeckich szlaków geoturystycznych

Ryc. 1. Przebieg istniejącej i proponowanej trasy „Szlaku Kopaczy”

organizować coroczne imprezy pod nazwą Dymarki Kaczawskie. Jednocześnie groma-dzą eksponaty z dawnych kopalń miedzi w celu dalszego ich wykorzystania w budowa-nym skansenie górniczym. Projekt skansenu przewiduje powstanie stałej bazy noclegowej i żywieniowej wraz z dalszym rozwojem eksploracji naukowej terenu. Ważną rolę w two-rzeniu skansenu odegrali E. i Z. Piątkowie ze Szczawna-Zdroju. Wytyczona przez nich ścieżka dydaktyczna „Synklina Leszczyny” jest w programach wielu wycieczek szkolnych

i przyczynia się do dużej popularyzacji miejscowości na poziomie regionalnym 2. Włączenie tej ścieżki dydaktycznej jako początku szlaku byłoby znakomitym wprowadzeniem w zło-żone problemy historyczne górnictwa dolnośląskiego.

Stanisławów jako teren górniczy był związany z wypalaniem wapna oraz z eksploatacją żył polimetalicznych zawierających przede wszystkim rudy żelaza ( hematyty i syderyty ). Od 1858 do 1908 roku datuje się działalność górnicza, której szczytowy rozwój przypada na lata osiem-dziesiąte XIX wieku. Wydobycie wznowiono w latach 1937–1945. Po II wojnie światowej kontynuacja niewielkiej eksploatacji hematytów w kopalni „Wilcza” zakończyła się w 1950 roku, a w terenie pozostały ślady w postaci zasypanych częściowo sztolni oraz hałd.

Natomiast po głębinowej kopalni barytu „Stanisławów” z lat 1957–1997 nie pozostały godne uwagi relikty. Jedynie w Sichowie ustawiony wózek górniczy i krzyż przykościelny w Pomocnem przypominają o kopalni.

Męcinka – po kopalni rud żelaza i miedzi pod Górzcem w terenie pozostały rowy poszu-kiwawcze, leje, sztolnie i słupy graniczne. Najbardziej znana jest eksploatowana w latach przedwojennych sztolnia „Rudolf ”. Po 1945 były prowadzone prace poszukiwawcze rud uranu. Obiekt ze względu na walory poznawcze zasługuje na udostępnienie.

Chełmiec jako miejscowość górnicza związana z eksploatacja żył polimetalicznych z zawartością miedzi, ołowiu i srebra był znany od średniowiecza. Udokumentowana eks-ploatacja złóż miała miejsce od początku XVI wieku, a w latach 1531–1561 istniało wolne miasto górnicze Jerzyków. W czasach pruskich prace górnicze podjęto w latach 1749–1755 i 1767–1808. Największa działalność górnicza miała tam miejsce w latach 1851–1867, a w latach 1860–1867 funkcjonowała niewielka huta miedzi. Ostatnie próby wznowienia eksploatacji miały miejsce w latach 1879–1937. Dzisiaj jedynie szyby i hałdy w dolinie Sta-ruchy wraz ze ścieżką dydaktyczną przypominają o dawnej działalności.

Lipa leżąca w Obniżeniu Świerzawy ma ciekawe, lecz mocno zniszczone piece wapien-nicze, położone w pobliżu dużego opuszczonego kamieniołomu na skraju wsi.

Radzimowice u podnóża Zeleźniaka w Górach Kaczawskich przed wiekami znane były jako wolne miasto górnicze Altenberg ( Stara Góra ). Były jednym z ważniejszych ośrodków górniczych w regionie. Występują tu bogato okruszcowane żyły polimetaliczne ( Cu, Ko, As, Au ). W średniowieczu i w XVI–XVII wieku wydobywano tu złoto. W czasach pru-skich, w latach 1816–1925, prowadzona była tu intensywna działalność górnicza związana z wydobyciem rud miedzi i arsenu. W latach 1819–1890 istniała huta arszeniku 3. W latach 1935–1945 prowadzona była ponownie działalność górnicza w niewielkim zakresie. Próby wznowienia eksploatacji miały miejsce w czasach polskich do 1954 roku. Dzisiaj w atrak-cyjnym widokowo terenie zachowały się wloty do szybów, leje, hałdy – nie są jednak udo-stępnione do zwiedzania.

Wojcieszów – miasto w dolinie Kaczawy, z dominantą krajobrazową i gospodarczą przemy-słu wapienniczego. Eksploatacja metamorficznych wapieni wojcieszowskich osiągnęła swoją kulminację w XIX i XX wieku. Widoczne są relikty w postaci wielkich wyrobisk na Połomie czy Miłku, częściowo zlikwidowane piece wapiennicze i wiele form przekształconego terenu.

Miedzianka nad Bobrem w Rudawach Janowickich jest obecnie maleńką miejscowo-ścią o bogatej historii górniczej, związanej z eksploatacją złóż hydrotermalnych w skałach

2 E. P i ą t e k, Z. P i ą t e k, Dzieje górnictwa metali w Sudetach. Materiały szkoleniowe, Myślibórz 1999.

3 T. S ł o m k a, A. K i c i ń s k a - Ś w i d e r s k a, op. cit.

metamorficznych, głównie miedzionośnych. Najstarsze wzmianki o istnieniu kopalni sięgają XIV wieku. Największy rozkwit górnictwa miał miejsce w XVI wieku; w 1519 roku król czeski Władysław nadał Miedziance prawa miasta górniczego. Istniała tam wówczas huta miedzi i produkowano witriol ( CuSO₄ ). Kolejny okres intensyfikacji robót górniczych to XVIII wiek, głównie pod kątem eksploatacji rud żelaza ( pirytu ). Do 1791 roku funkcjo-nowała huta. Główny ciężar wydobycia przesunął się jednak do pobliskich Ciechanowic 4. W latach 1854–1925 podejmowano próby wybierania rud miedzionośnych, lecz bez więk-szych efektów. Ze względu na bliskość Janowic Wielkich dostępność kolejowa Miedzianki jest bardzo korzystna. Obecnie teren – mimo że znajduje się w Rudawskim Parku Krajobra-zowym – jest turystycznie prawie zapomniany.

Krótki przegląd rejonów dawniej aktywnych gospodarczo pozwala sugerować możliwo-ści ich turystycznego wykorzystania pod warunkiem stworzenia ponadgminnej koncepcji wykorzystania specyficznych walorów kulturowych zachowanych w Sudetach z pokazaniem ówczesnych powiązań transportowych. Należałoby w wymienionych rejonach zorganizować udostępnianie reliktów wraz z zorganizowaniem małej infrastruktury turystycznej, włącznie z uzupełnieniem szlaku znakowanego. Potrzebna jest również pogłębiona wiedza w oparciu o wyniki prac archeologii przemysłowej.

SUMMARY

„The Diggers Route” as the precursor of Sudety geotouristic routes

In Europe geotouristic is defined as the form of tourism consisting in cognition of objects and geological processes and sightseeing of relics of mining objects.

In Kaczawskie Mountains, part of Sudety Mountains, first geotouristic route, called „The Diggers Route”, was organized in nineties of 20th century. The route runs through area with the numerous relicts of the mining and interesting geological stands. The route requires supplements on three sections. The proposals of these supplements were introduced

The track of the route and the most interesting his place was described in the article.

4 T. D z i e k o ń s k i, Wydobycie i metalurgia kruszców na Dolnym Śląsku od XIII do połowy XX

wieku, Warszawa–Kraków–Gdańsk 1972.

Mirosława Halaburda, Stanisław Konarski

Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Witelona w Legnicy

Rozwój górnictwa miedzi w Starym Zagłębiu Miedziowym