W Arce według źródła kapłańskiego znajdowało się
(‘ēdût)świadectwo. Świadectwo według autora kapłańskiego było owocem spotkania Mojżesza z Bogiem na górze Synaj: Gdy zaś Mojżesz wstąpił na górę, obłok ją zakrył (…). I pozostał Mojżesz na górze przez czter-dzieści dni i przez czterczter-dzieści nocy (Wj 24,15.18). Gdy [Bóg] skończył rozmawiać z Mojżeszem na górze Synaj, dał mu dwie tablice świade-ctwa (Wj 31,18)344. Jest to kapłańska wersja teofanii na Synaju. P do starszych tradycji biblijnych opisujących przymierze zawarte u stóp góry Bożej dodaje własną narrację o wydarzeniach spod Synaju w ca-łości skupioną na przepisach kultycznych. Lapidarnie rzecz ujmując:
dla autora kapłańskiego Synaj – to Mieszkanie i kult. I. knohl słusznie stwierdza, że autor kapłański termin berît (przymierze) zarezerwował dla religii przedmojżeszowej, natomiast dla religii Mojżesza (dla Syna-ju) stosuje właśnie termin ‘ēdût, np. Wj 16,34; 25,16345. I rzeczywiście, można by sądzić, że P, jak inne tradycje Pięcioksięgu, również będzie mówić o zawartym na Synaju berît. Jednak w tekstach P dotyczących Wyjścia nigdzie nie pojawia się wyrażenie berît. Tradycja kapłań-ska zna natomiast dwa wcześniejsze przymierza: pierwsze – zawarte z Noem (Rdz 9), gdzie termin berît pojawia się siedem razy (!) oraz drugie – zawarte z Abrahamem (Rdz 17), gdzie berît powtarza się trzy-naście razy346. Natomiast teksty P związane z Exodusem mówią o ‘ēdût, które w tym kontekście również oznacza przymierze-prawo. Wydaje się, że dla tradycji kapłańskiej zasadniczym przymierzem (berît) było to z Abrahamem, natomiast Synaj widziany jest tu jako miejsce powstania oraz czas rozpoczęcia właściwego kultu izraelskiego. Autor kapłański wskazuje, że cały kult izraelski, opisany tak szeroko w Wj 25 – Lb 10, pochodzi właśnie z Synaju i po to Bóg wyprowadził Izraela z nie-woli. Kult ten rozumiany jest tu nie tylko jako służba w określone dni i czasy, ale jako nieustanna, zintegrowana postawa uwielbienia Jahwe przez cały lud Izraela. Ta ustalona na Synaju leitourgia wprowadzała lud Boży w ściślejszą jeszcze niż samo przymierze, relację zbawczą
344 C. houtman, Der „Tatian” des Pentateuch. Einheit und Kohärenz in Exodus 19-40, EThL 76 (2000) 389n.
345 I. knohl, The Sanctuary of Silence. The Priestly Torah and the Holiness School, Minneapolis: Fortress 1995, 137-147, z bibliogr.
346 g. lisoWski, Konkordanz zum Hebräischen Alten Testament, jw., 283-285.
146 Mieszkanie Chwały. Teologia sanktuarium Izraela na pustyni z Bogiem347. Choć wizja przymierza synajskiego różni się od opisów innych tradycji Pięcioksięgu, to dzieli z nimi podstawową wiarę, że na Synaju Izrael otrzymał poprzez Boże objawienie przykazania, które stały się podstawą jego życia348.
Aby wskazać to, sobie właściwe, znaczenie Synaju, autor kapłański używa właśnie terminu
(‘ēdût). Słowo pochodzi od rdzenia
, który jako czasownik w hifil oznacza „nakazać, zakazać, napomnieć, przy-rzec, ostprzy-rzec, zaświadczyć, powołać na świadka”. W Starym Testamen-cie
oznacza 1. zgromadzenie, społeczność, zwołanie, mnogość, ale też 2. świadka, świadectwo, przykazanie, prawo349. W tłumaczeniach słusznie stosuje się termin „świadectwo”, gdyż owo
odnosi się do Tablic Prawa Bożego, jako świadectwa Jego świętej woli, świadectwa pomiędzy Bogiem, a Jego ludem350. P mówi o Arce świadectwa (jw.), o Tablicach świadectwa (Wj 31,18; 34,29), przydawkę tę otrzymuje też całe pustynne sanktuarium: Mieszkanie świadectwa (Lb 10,11)351.347 Dla P każde przymierze stanowiło etap rozwojowy, zmierzający do przymierza synajskiego. P wykazuje odmienną od starszych tradycji koncepcję przymierza. Nie oznacza tu ono dwustronnego kontraktu: nie jest przymierzem, lecz postanowieniem, decyzją Boga dla dobra człowieka. Bóg przez przymierze nakłada sobie pewne ogra-niczenia (takim jest zamieszkanie w Namiocie). Szerzej zob. M. filipiak, Przymierze w Piśmie Świętym, RBL 25 (1972) 145-155; D.J. mccarthy, berît in Old Testament History and Theology, Bib 53 (1972) 110-121; E. kutsch, Berit in der P, ZThK 71 (1974) 361-388; J. kudasiEWicz, Historia i teologia przymierza, w: Materiały pomoc-nicze do wykładów z biblistyki, t. I, red. S. Łach, M. Filipiak, Lublin: RW KUL 1975, 121-165; M. arndt, Przymierze Boga z Izraelem w tradycjach Pięcioksięgu, RTK 32 (1985) 7-18; tegoż, Przymierze noachickie jako przykład koncepcji przymierza w trady-cji kapłańskiej, RTK 33 (1986) 5-21; tegoż, Przymierze z Noem (Rdz 9,1-17), Studia Te-ologiczno-Historyczne Śląska Opolskiego 12 (1987) 99-110; h. Witczyk, Przymierze – więź i zobowiązanie, TST 13 (1994) 245-262; B. WodEcki, Aspekty soteriologiczne przymierza synajskiego, RBL 48 (1995) 1-17.
348 E. lohsE, Σινά,w: TDNT, vol. 7, 282.Σινά,w: TDNT, vol. 7, 282.,w: TDNT, vol. 7, 282.
349 C. van lEEuvEn, ‘ēd – Zeuge, w: THAT, Bd. 2, kol. 217n; P. Briks, Podręczny słownik hebrajsko-polski i aramejsko-polski Starego Testamentu, Warszawa: Vocatio
21999, 253.
350 J. scharBErt, Exodus, jw., 103; D.R. EdWards, Świadectwo, w: EB, tłum.
A. Gocłowska, 1205; a. JankoWski, Arka Przymierza, jw., 101. Inaczej C. schnEidEr, μαρτυς, w: TDNT, vol. 4, 474-515 (tu: 485n), dla którego (μαρτύριoν) nie wska-zuje na tablice, ale na fakt, że tu ma miejsce poświadczenie Boga przez nakazy dane Mojżeszowi, μαρτύριoν ma tu znaczenie objawienia Bożych przykazań. Szerszą dysku-sją nad terminem zob. s. yEivin, ‘Ēdūth, IEJ 24 (1974) 17-20, który jednak skupia się na użyciu tego słowa w 2 Krl 11,12, oznaczającym tam królewską ozdobę głowy;
też G. hEnton daviEs, Ark of the Convenant, w: IDB, vol. I, 222-226; S. łach, Przepisy kultowe w Liście do Hebrajczyków a w Pięcioksięgu, RTK 4 (1957) 84-85.
351 Św. Jan w Apokalipsie, widząc tak jak Mojżesz niebiański Przybytek, używa
147 Rozdział II. Mieszkanie jako budowla
Tablice Dekalogu – świadectwo przymierza – umieszczone zostały w Arce, o czym informuje tekst Wj 40: Następnie wziął świadectwo i położył je w Arce (w. 20). Ujęcie to przypomina starowschodnią praktykę traktatową, gdzie obok przysięgi kontrahentów spisywano odpowiedni dokument, który składano następnie w specjalnej skrzyni i umieszczano u stóp bóstwa, na świadectwo zawartego przymierza352. Według autora kapłańskiego Arka zawierała tylko Tablice świadectwa, stąd jej specyficzne określenie: Arka świadectwa. Autor Listu do He-brajczyków mówi jednak, że oprócz Tablic Przymierza w Arce znaj-dowało się naczynie złote z manną i laska Aarona, która zakwitła (Hbr 9,4). W rozwiązaniu tej nieścisłości pomocne będą dwa teksty – z Księ-gi Wyjścia i z KsięKsię-gi Liczb: Mojżesz rzekł do Aarona: „Weź naczynie i napełnij je omerem manny, i złóż ją przed Jahwe, aby przechować ją dla waszych późniejszych pokoleń” (Wj 16,33; por. Wj 25,16); Jahwe rzekł do Mojżesza: „Połóż laskę Aarona przed [Arką] świadectwa, by się przechowała jako znak przeciw zbuntowanym (Lb 17,25). Oba teks-ty mówią, owszem, o teks-tych przedmiotach w kontekście Arki, ale umiesz-czają naczynie z manną i laskę przed Arką, a nie w niej. Wyrażenie bowiem przed Jahwe oznacza w tym kontekście (jest tak zresztą nie tylko u autora kapłańskiego, lecz i u innych autorów biblijnych) „przed Arką”353. Zawartość Arki według Hbr próbowano wyjaśniać także tym, że przyimek z zaimkiem względnym en he nie oznacza „w której”, ale „przy której”, przez co autor Hbr chciał zaznaczyć, że w Miejscu Najświętszym były przechowywane takie przedmioty354. Odmienność danych opisu Mieszkania i Arki w Liście do Hebrajczyków widać w przekazie, że w Miejscu Najświętszym, oprócz Arki, znajduje się również ołtarz kadzenia (Hbr 9,3n), o czym ani razu nie wspomina Sta-ry Testament. Opis ten, choć wzorowany na tekstach Pięcioksięgu, od-zwierciedla późniejszą tradycję żydowską. Nieścisłości owe nie będą dziwić, jeśli weźmiemy pod uwagę inny, niż przedstawienie kultu, cel
terminologii P nazywając go właśnie Przybytkiem świadectwa (Ap 15,5; tak samo Dz 7,44).
352 t. BrzEgoWy, Pięcioksiąg Mojżesza, jw., 175.
353 t. BrzEgoWy, Miasto Boże, jw., 106; J.r. portEr, Arka, w: EB, 61. Arka była tak mocną manifestacją obecności Boga, że właściwie utożsamiano ją z Jahwe, np.: Gdy Arka wyruszała, mówił Mojżesz: «Podnieś się, o Panie, i niech się rozproszą nieprzyja-ciele Twoi; a ci, którzy Cię nienawidzą, niechaj uciekną przed Tobą». A gdy się zatrzy-mywała, mówił: «Wróć się, o Panie, do mnóstwa izraelskich zastępów (Lb 10,35n (J)).
354 S. łach, Przepisy kultowe, jw., 86.
148 Mieszkanie Chwały. Teologia sanktuarium Izraela na pustyni przyświecający autorowi Listu do Hebrajczyków355. Kapłańską relację o zawartości Arki potwierdza dokument deuteronomiczny, cytowany wyżej (Pwt 10,1-5), a bezpośrednio stwierdza to Deuteronomista (1 Krl 8,9 = 2 Krn 5,10): W Arce nie było nic, oprócz dwóch kamiennych tablic, które Mojżesz tam złożył pod Horebem, tablic Przymierza. Dtr dodatkowo umieszcza obok Arki Księgę Prawa spisaną przez Mojże-sza (Pwt 31,24-26). Laska i manna znajdowały się więc najpewniej obok Arki356.