Arka

J^ankoWski a., Biblijna koncepcja czasu, w: Czas i kalendarz, red. Z.

Kijas, Kraków: PAT 2001, 21-34.

J^ankoWski A., Dwie świątynie Ducha Świętego według listów Pawło-wych, RBL 51 (1998) 17-29.

J^anoWski B., Tempel und Schöpfung. Schöpfungstheologische Aspekte der priesterschrift-lischen Heiligumskonzeption (IBTh 5), Neukir-chen: Neukirchener Verlag 1990.

J^ElonEk t., Menora w historii Izraela, w: Z badań nad Biblią, nr 3, Kraków: Unum 2001, 100-111.

J^ongEling B., Some Remarks on the Beginning of Genesis 1,2, Folia Orientalia 21 (1980) 27-32.

J^uárEz M., Situación actual de los estudios sobre Pentateuco, Religión y Cultura, 29 (1983) 27-43.

35 Bibliografia

J^ürgEns B., Wiederherstellung der Schöpfungsordnung. Leviticus, Bi-bel und Liturgie 75 (2002) 55-59.

k^aisEr O., Die mythische Bedeutung des Meeres in Ägypten, Ugarit und Israel (BZAW 78), Berlin: Alfred Töpelmann 1959 (szczeg: 3.

Das Chaos in dem Schöpfungsbericht der Priesterschrift, 112-120).

k^apElrud A.S., The Mythological Features in Genesis Chapter 1 and the Autor’s Intentions, VT 24 (1974) 178-186.

k^apElrud A.S., The Number Seven in Ugaritic texts, VT 18 (1968) 494-k^aWashima500. R.S., The Jubilee Year and the Return of Cosmic Purity,

CBQ 65 (2003) 370-389.

k^EarnEy p., Creation and Liturgy. The P Redaction of Exodus 25-40, ZAW 89 (1977) 375-387.

k^EllErmann D.,



, w: TWAT, Bd. 4, kol. 499-510.

k^EllErmann d.,



, w: TWAT, Bd. 5, kol. 616-626.

k^EllErmann D.,

! 

, w: TWAT, Bd. 5, kol. 62-69.

k^Elso J.l., Pottery, w: IDB, vol. 3, 846-853.

k^Elso J.l., Flagons, w: IDB, vol. 2, 275.

k^EnnEdy a.r.s., Tabernacle, w: Dictionaire de la Bible, éd. L. Vi-gouroux, Paris 1912, vol. 4, 659-661.

k^itchEn K.A., The Desert Tabernacle: Pure Fiction or Plausible Acco-unt?, Biblical Review 16 (2000) 14-21.

k^laWEk a., Pieśń o stworzeniu (Rdz 1,1-2,4), RBL 15 (1962) 146-153.

k^lEngEl E.h., Hetyci i ich sąsiedzi, tłum. B. i T. Baranowscy, Warsza-wa 1974.

P. k^limEk, Izraelski sposób myślenia a lektura Pisma Świętego, War-szawskie Studia Teologiczne 11 (1998) 109-116.

k^lingBEil g.a., The Syntactic Structure of the Ritual of Ordination (Lev 8), Bib 77 (1996) 509-519.

k^lingBEil g.a., Ritual Time in Leviticus 8 with special Reference to the Seven Day Period in the Old Testament, ZAW 109 (1997) 500-513.

k^lonEr A., A Lintel with a Menorah from Horvat Kishor, IEJ 24 (1974) 197-200.

k^loppEnBorg J.s., Joshua 22. The Priestly Ending of an Ancient Tra-dition, Bib 62 (1981) 347-371.

k^night G.a.f., Arka, tłum. J. Marzęcki, w: SWB, 40-41.

k^nohl I., Between Voice and Silence: The Relationship between Prayer and Cult, JBL 115 (1996) 17-30.

k^och K.,

 

, w: TWAT, Bd. 1, kol. 128-141.

36 Mieszkanie Chwały. Teologia sanktuarium Izraela na pustyni k^okot M., Obłok w Starym Testamencie jako znak zbawczej mocy Boga

działającej w historii Izraela, Seminare (1981) 5-22.

k^rašovEc J., Punishment and Mercy in the Primeval History (Gen 1-11), EThL 70 (1994) 5-34.

k^raWczyk r., Starotestamentowa idea „obrazu Bożego” w człowieku, RTK 31 (1984) 19-28.

k^raWczyk R., Transcendencja jako przymiot Boga w myśli Starego Te-stamentu, CT 56 (1986) 35-41.

k^uschkE J., Die Lagevorstellung der priesterschriftlichen Erzählung, ZAW 63 (1951) 74-105.

k^utsch E., Berit in der P, ZThK 71 (1974) 361-388.

l^aBuschagnE c.J., The Pattern of the Divine Speech Formulas in the Pen-tateuch. The Key to Its Literary Sctructure, VT 32 (1982) 268-296.

l^aBuschagnE c.J., Additional remarks on the pattern of the divine spe-ech formulas in the Pentateuch, VT 34 (1984) 91-95.

l^aBuschagnE c.J., Pentateuchal patterns. A reply to P.R. Davies and D.M. Gunn, VT 34 (1984) 407-413

l^ang B.,



, w: TWAT, Bd. 4, kol. 303-318.

l^anghE r. ^dE, L’autel d’or du Temple de Jérusalem, w: Studia bibli-ca et orientalia, vol. 1 – Vetus Testamentum (Analecta Biblibibli-ca 10), 342-360.

l^app n.l., Dzban, tłum. M. Bogusławska, w: EB, 220.

l^arsson g., Chronological Parallels between the Creation and the Flood, VT 27 (1977) 490-492.

l^arsson G., The Documentary Hypotesis and the Chronological Struc-ture of the Old Testament, ZAW 97 (1985) 316-333.

l^EEuvEn C. ^van, ‘ēd – Zeuge, w: THAT, Bd. 2, kol. 209-221.

l^égassE S., Les voiles du Temple de Jérusalem. Essai de parcours hi-storique, RB 87 (1980) 560-589.

l^Eithart P.J., Attendants of Yahweh’s House: Priesthood in the Old Te-stament, JSOT 85 (1999) 3-24.

l^Eithart P.J., Making and Mis-Making: Poiesis in Exodus 25-40, Inter-national Journal of Systematic Theology 2 (2000) 307-318.

l^EmmEliJn B., The Called „Priestly” Layer in Exod 7,14-11,10. So-urce and/or/nor Redaction, RB 109 (2002) 481-511.

l^EvEnson J.d., Theology of the Program of Restoration of Ezekiel 40-48, Missoula: Scholar Press 1976.

l^EvinE B.a., The Descriptive Tabernacle Texts of the Pentateuch, JAOS 85 (1965), 307-318.

37 Bibliografia

l^EvinE B.A., Priestly writers, w: IDB Supp, 683-687.

l^Evin c^h., Tatbericht und Wortbericht in der priesterschriftlischen Schöpfungserzählung, ZThK 91 (1994) 115-133.

l’h^our J., L’Impur et le Saint dans le Premier Testament à partir du livre du Lévitique, ZAW 115 (2003) 524-537 i ZAW 116 (2004) 33-54.

l^oEWEnstamm S.E., The Seven-Day-Unit in Ugaritic Epic Literature, IEJ 15 (1965) 122-133.

l^ohsE E., Σινά, w: TDNT, vol. 7, 280-292.

l^orEtz o., Ugaritisch „skn” – „śknt” und hebräisch „skn” – „sknt”, ZAW 94 (1082) 123-128.

l^orEtz O., Wortbericht-Vorlage und Tatbericht-Interpretation im Schöpfungsbericht Gen 1:1-2:4a, UF 7 (1975) 279-287.

l^oska T., Heurystyka integralna, Kraków: WAM 1995.

l^uBsczyk H., Wortschöpfung und Tatschöpfung, BL 6 (1965) 191-208.

ł^ach J^ózef, Modlitwa Salomona po poświęceniu Świątyni (1 Krl 8,22-53), w: Studium Scripturae anima theologiae, red. T. Matras, J. Chmiel, Kraków: 1990, 175-180.

ł^ach S., Arka i święty namiot w czasach Mojżesza, w: tenże, Księga Wyjścia (PŚST I, 2) 335-339.

ł^ach S., Biblijna terminologia na oznaczenie ofiar, w: tenże, Księga Kapłańska (PŚST II, 1) 326-331.

ł^ach S., Dzieje Izraela w Psalmach i w Pięcioksięgu, RTK 23 (1976) 71-83.

ł^ach S., K^ebôd Jahwe, w: tenże, Księga Wyjścia (PŚST I, 2) 343-346.

ł^ach S., Namaszczenie kapłanów izraelskich, w: tenże Księga Wyjścia (PŚST II, 1) 339-343.

ł^ach S., Ogień nieustanny na ołtarzu całopalenia, w: tenże, Księga Kapłańska (PŚST II, 1) 299-303.

ł^ach S., Przepisy kultowe w Liście do Hebrajczyków a w Pięcioksięgu, RTK 4 (1957) 79-95.

ł^ach S., Psalm i błogosławieństwo Mojżesza (Pwt 33,1-29), RBL 18 (1965) 65-77.

ł^ach S., Sens wyrazu kippēr, w: tenże, Księga Kapłańska (PŚST II, 1) 291-299.

m^ann T., The Pillar of Cloud in the Reed Sea Narrative, JBL 90 (1971) 15-30.

m^arx A., L’impureté selon P. Une lecture théologique, Bib 82 (2001) 363-384

38 Mieszkanie Chwały. Teologia sanktuarium Izraela na pustyni m^cc^arthy D.J., b^erît in OT History and Theology, Bib 53 (1972) 110-m^EndEcki121. N., Szekina w literaturze żydowskiej. Chrystus a szekina, RBL

47 (1994) 159-162.

m^EyErs C.L.,



, w: TWAT, Bd. 5, kol. 981-987.

m^EyErs c.l., Cherub, tłum. M. Wojciechowski, w: EB, 151.

m^EyErs c.l., Drzewo życia, tłum. A. Gocłowska, w: EB, 217.

m^EyErs c.l., Ołtarz, tłum. M. Wojciechowski, w: EB, 871-874.

m^EyErs c.l., Świątynia, tłum. A Gocłowska, w: EB, 1208-1221.

m^ędecki r., Świątynia Jahwe. Sensacyjne wykopaliska archeologiczne na wzgórzu Arad, RBL 47 (1994) 103-106.

m^ickiEWicz F., Koncepcje świątyni w tekstach wspólnoty w Qumran, RBL 50 (1997) 250-266.

m^ilgrom J., Israel’s Sanctuary. The Priestly “Picture of Dorian Gray”, RB 83 (1976) 390-399.

m^ilgrom J., Sin-offering, or Purification-offering?, VT 21 (1971) 237-m^ilgrom239. J., The Alleged “Wave-offering” in Israel and in the Ancient

Near East, IEJ 22 (1972) 33-39.

m^ilgrom J., Two Kinds of hattā’t, VT 26 (1976) 333-337.

m^ilgrom J., r. g^anE,



, w: TWAT, Bd. 6, kol. 755-757.

m^onsEngWo p^asinya L., Le cadre littéraire de Genesis 1, Bib 57 (1976) 225-241.

m^ońka Z., Znaczenie religijne ołtarza u Izraelitów, RBL 22 (1969) 199-206.

m^orgEnstErn J., New Year, w: IDB, vol. 3, 544-546.

m^osis r., Gen 9,1-9. Funktion und Bedeutung innerhalb der priesters-chriftlichen Urgeschichte, BZ 38 (1994) 195-228.

m^ozgol A., Teologia Arki Przymierza w Ps 132, Jr 3,14-18 oraz 2 Mch 2,1-8, Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne 33 (2000) 127-58.

m^urphy R.E., Psalms, the Book of, w: New Catholic Encyclopedia, vol.

11, Washington: Jack Heraty and Associates, Inc. 1981, 935-939.

m^urphy R.E., Księga Psalmów, tłum. P. Pachciarek, w: SWB, 378-382.

n^athanson B.G., Holokaust, tłum. T. Mieszkowski, w: SWB, 238-239.

n^aumoWicz J., Geneza chrześcijańskiej rachuby lat. Historyczno-teo-logiczne podstawy systemu Dionizego Mniejszego, Kraków: Tyniec 2000.

n^Elson r.d., The Altar of Ahaz. A Revisionist View, Hebrew Annual Review 10 (1987) 267-276.

3

Bibliografia

n^orth r., Date and Unity of the Exodus, The American Ecclesiastical Review 13 (1956) 161-182.

n^orth R.,



, w: TWAT, Bd. 2, kol. 759-780.

N^owińSki J., Idea „Sancta Sanctorum” i Arki Przymierza towarzysząca przechowywaniu Eucharystii, Seminare 16 (2000).

o^EpkE A., κάλύπτω, w: TDNT, vol. 3, 556-563.

o^EpkE A., λύω, w: TDNT, vol. 3, 295-307.

o^EpkE A., νεφέλη, w: TDNT, vol. 4, 902-910.

o^vadiah A., Excavations in the Area of the Ancient Synagogue at Gaza.

Preliminary Report, IEJ 19 (1969) 193-198.

p^aciorEk a., Obyczajowość życia wspólnotowego, w: Życie społeczne w Biblii, red. G. Witaszek, Lublin: RW KUL 1998, 291-334.

p^aciorEk A., Najstarsze święta w Izraelu, w: Życie religijne w Biblii, red. G. Witaszek, Lublin: RW KUL 1999, 307-330.

p^archEm M., Świątynia według zwoju z groty 11 w Qumran (Rozprawy i Studia Biblijne 22), Warszawa: Vocatio 2006.

P^awłowSki Z., Forma i struktura literacka Księgi Wyjścia 19-24, CT 69 (1999) 13-26.

p^EtEr m., Arka Przymierza, w: EK, t. 1, kol. 922-924.

p^EtErsEn d.l., The Yahwist on the Flood, VT 26 (1976) 441.

P^oNiży B., Pierwsze sanktuaria Izraela, w: Życie religijne w Biblii, red.

G. Witaszek, Lublin: RW KUL 1999, 9-36.

p^ortEr J.r., Kadzielnica, tłum. M. Wojciechowski, w: EB, 499.

p^ortEr J.r., Przybytek, tłum. A. Gocłowska, w: EB, 1017-1019.

p^rocksch P., ‘άγιoς, w: TDNT, vol. 3, 88-115.

r^akoczy W., Metoda narracyjna w interpretacji tekstu biblijnego, RBL 48 (1995) 161-168.

r^attray s., Kult, tłum. M. Bogusławska, w: EB, 640-645.

r^atzingEr J., In the Beginning. A Catholoc Understanding of the Story of Creation and Fall (Resourcement), transl. B. Ramsey, Grand Ra-pids, Michigan: W.B. Eerdmans Publishing Co 1995.

r^avasi G., Una comunità santa, sacerdotale, pura. La comunità „eccle-siale” secondo la tradizione sacerdotale, RivBib 36 (1988) 1-27.

rEchEnmachEr H., Gott und Chaos. Ein Beitrag zum Verstänis von Gen 1,1-3, ZAW 114 (2002) 1-20.

r^Enaud B., La formation de Ex 19-40. Quelques points de repère, w: Le Pentateuque. Débats et recherches, ed. P. Haudebert (Lectio Divina 151), Paris 1992.

r^ichard s., Misa, tłum. M. Wojciechowski, w: EB, 769.

40 Mieszkanie Chwały. Teologia sanktuarium Izraela na pustyni r^odriguEs J., De relatione inter „Wortbericht“ et „Tatbericht“ in Gen

1,1-2,4a, VD 45 (1967) 257-280.

r^oth J., Thèmes majeurs de la Tradition sacerdotale dans le Pentateu-que, NRTh 90 (1958) 696-721.

r^othkoff a., Tabernacle, w: Ecyclopedia Judaica, vol. 15, Jerusalem:

Keter Publishing House 1978, kol. 679-688.

r^uBEnstEin J.l., Sukkot, Eschatology and Zechariah 14, RB 103 (1996) 161-195.

ruBinkiEWicz R., Powstanie Pięcioksięgu w świetle najnowszych ba-dań, RT 46 (1999) 111-123.

ruBinkiEWicz r., Starożytne kalendarze Bliskiego Wschodu, w: Życie re-ligijne w Biblii, red. G. Witaszek, Lublin: RW KUL 1999, 257-266.

r^uckstuhl E., Und das Word wurde Fleisch (Jo 1,14), BL 13 (1972) 235-238.

r^ykEn L., Biblia jako dzieło literackie, w: SWB, 60-63.

s^auEr g., j‘d – bestimmen, w: THAT, Bd. 1, 742-746.

s^chart a., Mose und Israel im Konflikt. Eine redaktionsgeschichtliche Studie zu den Wüstenerzählungen (OBO 98), Freiburg (Schweiz):

Universitätsverlag i Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht 1990.

s^chauB M.m., Lampa, tłum. Z. Kościuk, w: EB, 622-623.

s^child E., Wo wohnt Gott?, Bibel und Liturgie, 74 (2001) 215-218.

s^chmid H.h., Auf der Suche nach neuen Perspektiven für die Pentate-uchforschung, w: Congress Volume. Vienna 1980, ed. J.A. Emerton, Leiden: E.J. Brill 1981, 375-394.

s^chmidt W.,

! K;v. mi

als Ausdruck jerusalemer Kultsprache, ZAW 75 (1963) 91-92.

s^chmitt H.-c., Redaktion des Pentateuch im Geiste der Prophetie, VT 32 (1982) 170-189.

s^chnEidEr c., καταπέτασμα, w: TDNT, vol. 3, 628-630.

s^chnEidEr C., μαρτυς, w: TDNT, vol. 4, 474-515.

s^chrEinEr J., Moses, der „Mann Gottes”, Bibel und Leben 8 (1967) 94-110.

s^chWartz B.J., The Priestly Account of the Theophany and Lawgiving at Sinai, w: Texts, Temples, and Traditions: A Tribute to Menahem Haran, red. Michael Fox i in., Winona Lake, Ind.: Eisenbrauns 1996, 103-134.

s^EsBoüE d., Chleb, w: STB, 118-121.

s^ikora R.a., Rytuał składania ofiar w Starym Testamencie, w: Życie re-ligijne w Biblii, red. G. Witaszek, Lublin: RW KUL 1999, 193-204.

41 Bibliografia

s^ka J.l., De la relative indépendeance de l’écrit sacerdotal, Bib 76 (1995) 396-415.

s^ka J.l., La structure du Pentateuque dans sa forme canonique, ZAW 113 (2001) 331-352.

s^ka J.l., Le Pentateuque: état de la recherche à partir de quelques récents “Introductions”, Bib 77 (1996) 245-265.

s^ka J.L., Séparation des eaux de la terre ferme dans récit sacerdotal, NRTh 103 (1981) 512-532.

s^ka J.l., Un nouveau Wellhausen?, Bib 72 (1991) 253-263.

s^mith C.R., The Literary Scructure of Leviticus, JSOT 70 (1996) 17-32.

s^mith M.S., The Literary Arrangement of the Priestly Redaction of Exodus. A Preliminary Investigation, CBQ 58 (1996) 25-50.

s^oggin J.A., The Ark of the Convenant. Jeremiah 3,16, w: Le Livre de Jeremie. Le prophete et son milieu les oracles et leur transmission, ed. P.-M. Bogaert, Leuven: Uitgeverij Peeters, University Press 1981, 215-221.

s^ommEr B.D., Conflicting Constructions of Divine Presence in the Priestly Tabernacle, Biblical Interpretation 9 (2001) 41-63.

s^ommEr B.d., Revelation at Sinai in the Hebrew Bible and in Jewish Theology, The Journal of Religion 79 (1999) 422-451.

s^tachoWiak L., Teologiczno-biblijna problematyka czasu, RBL 17 (1964) 291-303.

s^tEfaniak l., Akacja, w: PEB, t. 1, 28.

s^tEfaniak l., Kadzidło, w: PEB, t. 1, 635.

s^tEfaniak l., Talent, w: PEB, t. 2, 585.

stEinmuEllEr J.E., Tent of Meeting, w: New Catholic Encyclopedia, vol. 8, ed. W.J. McDonald (Bibl. ed. L.F. Hartman), Washington:

Jack Heraty & Associates, Inc. 1981, 1012-1013.

s^troEs H.r., Does the Day Begin in the Evening or Morning?, VT 16 (1966) 460-475.

s^tuhlmullEr C., The Theology of Creation in Second Isaias, CBQ 21 (1959) 429-467.

s^uchy J., Czyńcie sobie ziemię poddaną. Panujcie nad zwierzętami, ZN KUL 36 (1993) 13-24.

s^uggit J.n., Kadzidło, tłum. T. Mieszkowski, w: SWB, 284.

s^WEtnam J., “The Greater and More Perfect Tent”. A Contribution to the Discussion of Hebrews 9,11, Bib 47 (1966) 91-106.

s^ynoWiEc J.s., Jak rozumieć Heksameron?, CT 52 (1982) 5-46.

42 Mieszkanie Chwały. Teologia sanktuarium Izraela na pustyni s^ynoWiEc J.s., Kebod Jahweh, w: Studia teologiczne, red. L. Górka

i in., Lublin: RW KUL 1976, 41-60.

S^zaBó L., Czysty, w: STB, 194-198.

s^zWagrzyk T., Przechowywanie Najśw. Sakramentu. Konopeum; strze-żenie tabernaculum, RBL 10 (1957) 34-52 i 238-299.

s^zWarc U., Świątynia jerozolimska, w: Życie religijne w Biblii, red. G.

Witaszek, Lublin: RW KUL 1999, 79-92.

s^zymik S., Ołtarze izraelskie, w: Życie religijne w Biblii, red. G. Wita-szek, Lublin: RW KUL 1999, 123-140.

s^zymik S., Podstawowe aspekty analizy narracyjnej tekstu biblijnego, RBL 49 (1996) 90-103.

t^allon f., Początki historii. Sumerowie z Lagasz, w: Świat Biblii, red.

A. Lemaire, tłum. B. Panek, Wrocław – Warszawa – Kraków: Osso-lineum 2001, 43-51.

t^arragon J.-m. ^dE, La „kapporet” est-elle une Fiction ou un élément du culte tardif?, RB 88 (1981) 5-12.

t^aWil H., The Prince of the Steppe: A Comparative Study, ZAW 92 (1980) 43-59.

t^Engström s., Die Toledotformel und die literarische Struktur der prie-sterlichen Erweiterungsschicht im Pentateuch, Lund: Gleerup 1981.

t^ompson J.a., Table, w; IDB, vol. 4, 506-508.

t^oomBs l.E., Incense, dish for, w: IDB, vol. 2, 698-699.

t^oomBs L.E., Lampstand, w: IDB, vol. 3, 64-66.

t^ronina a., Do Hebrajczyków. Słowo zachęty na dni ostatnie, Często-chowa: Edycja Św. Pawła 1998.

t^ronina A, Stan badań nad Księgą Kapłańską, RT 50 (2003) 15-28.

v^anhoyE A., „Par la tente plus grande et plus parfaite” (He 9,11), Bib 46 (1965) 1-28.

v^aux r. ^dE, O cherubinach i Arce Przymierza, o sfinksach-strażni-kach i boskich tronach w tradycji Starożytnego Wschodu, w: Księga o aniołach, red. H. Oleschko, Kraków: WAM 2002, 25-32.

v^aux R. ^dE, Obecność i nieobecność Boga w historii według Starego Testamentu, Concilium 6-10 (1969) 251-259.

v^ErmEylEn J., La formation du Pentateuque à la lumière de l’exégèse historico-critique, RThLov 12 (1981) 324-346.

v^ianès l., L’épaule comme part des lévites, RB 104 (1997) 512-521.

v^innEt F.V., Re-examining the foundations, JBL 84 (1965) 1-19.

v^ogt E., Die vier „Gesichter” (pānīm) der Keruben in Ez, Bib 60 (1979) 327-347.

43 Bibliografia

v^riEs s.J. ^dE, Calendar, w: IDB, vol. 1, 483-488.

W^alsh J.T., From Egipt to Moab. A Source Critical Analysis of the Wil-derness Itinerary, CBQ 39 (1977) 20-33.

W^Eimar p., Die Toledot-Formel in der priesterschiftlischen Geschichts-darstellung, BZ 18 (1974) 65-93.

W^Eimar p., Aufbau und Struktur der priesterschiftlischen Jakobsges-chichte, ZAW 86 (1974) 174-203.

W^EvErs J.W., The Building of the Tabernacle, Journal of Northwest Semitic Languages 19 (1993) 123-131.

W^ifall W., God’s Accesion Year According to P, Bib 62 (1981) 527-534.

W^isEman D.J., A Gilgamesh Epic Fragment from Nimrud, Jraq 37 (1975) 157-163.

W^itczyk H., Arcykapłan Nowego Przymierza – ukrzyżowany i zmar-twychwstały Chrystus, RT 50 (2003) 97-115.

W^itczyk H., Czasy święte, w: Życie religijne w Biblii, red. G. Witaszek, Lublin: RW KUL 1999, 287-306.

w^łodarczyk z., Drzewa i krzewy na kartach NT, w: Z badań nad Bi-blią, nr 3, Kraków: Unum 2001, 17-70.

w^łodyGa P., Oblubieniec i oblubienica. Metaforyka małżeńska Jere-miasza, Kraków: WAM 2003.

W^odEcki B., Aspekty soteriologiczne przymierza synajskiego, RBL 48 (1995) 1-17.

w^óJtowicz k., Ofiarowali Mu kadzidło. Przyczynek do teologii wonne-go dymu, Homo Dei (1989) 5-8.

W^ynn-W^illiams d.J., The State of the Pentateuch. A Comparison of the approaches of M. Noth and E. Blum (BZAW 249), Berlin-New York: Walter de Gruyter 1997.

y^adin A., „Shnei Ketuvim” and Rabbinic Interpretation, Journal of the Study of Judaism 33 (2002) 386-399.

y^Eivin s., ‘Ēdūth, IEJ 24 (1974) 17-20.

z^aWiszEWski E., Dzień pojednania według przekazów biblijnych, RTK 12 (1965) 11-21.

z^EngEr E., Auf der Suche nach einem Weg aus der Pentateuchkrise, Theologische Revue 78 (1982) kol. 353-362.

z^Evit Z., Converging Lines of Evidence Bearing on the Date of P, ZAW 94 (1982) 481-511.

z^oBEl h.J.,

! 

, w: TWAT, kol. 391-404.

z^WickEl W., Der Altarbau Abrahams zwischen Bethel und Ai (Gen 12f), BZ 36 (1992) 207-219.

Wstęp

Świat Starego Testamentu, zwłaszcza świat Pięcioksięgu, to teren starożytnej myśli hebrajskiej. Prezentuje on sposób rozumowania inny, niż ten, do którego współcześnie przywykliśmy, wypracowany przez kulturę grecko-łacińską. Umysł grecki, abstrakcyjny i statyczny, jest zdominowany przez określone rozróżnienia – materię i formę, jedność i wielość, czasowość i aczasowość, pozorność i realność. Umysł hebraj-ski natomiast jest aktywny, konkretny, ukształtowany według całościo-wości, a nie rozróżniania. Umysłowość grecka jest ahistoryczna i aczaso-wa, opiera się na logiczności i systemie, podczas gdy umysłowość hebraj-ska jest z gruntu historyczna, skupiona na czasie i usytuowana w życiu¹. Ta różnica w poważnym stopniu wpływa na nasze rozumienie starożytnego tekstu Biblii. Do tego dochodzi niebagatelna różnica geograficzna i cza-sowa: świat w jakim zrodziła się Biblia dzieli od naszego kilka tysięcy kilometrów i ponad dwa tysiąclecia. My wkraczamy właśnie w ten świat:

świat Biblii, świat Starego Testamentu i poprzez wnikliwą analizę bę-dziemy się starali zgłębić jakąś jego cząstkę.

1 J. B^arr, Athens or Jerusalem? Question of distinctiveness, w: tegoż, Old and New, London 1966, 34. Zob. teżZob. też m. f^ilipiak, Myśl hebrajska. Specyfika, przejawy, konsekwencje, w: Materiały pomocnicze do wykładów z biblistyki, t. 4, red. S. Łach, M. Filipiak, H. Langkammer, Lublin: RW KUL 1979, tu: 15-18; C. t^rEsmontant, Esej o myśli hebrajskiej, Kraków: Znak 1996; P. klimEk, Izraelski sposób myślenia a lektura Pisma Świętego, Warszawskie Studia Teologiczne 11 (1998) 109-116; M. s^imonEtti, Między dosłownością a alegorią (Myśl Teologiczna 26), tłum. T. Skibiński, Kraków:

WAM 2000; r. m^EynEt, Wprowadzenie do hebrajskiej retoryki biblijnej (Myśl Teolo-giczna 30), tłum. K. Łukowicz, T. Kot, Kraków: WAM 2001.

46 Mieszkanie Chwały. Teologia sanktuarium Izraela na pustyni

1. Status quaestionis

Materiałem problemowym, który podjąłem w pracy, jest opowiada-nie o Mieszkaniu na pustyni (Wj 25-31 i 35-40). Należy ono do tzw.

materiału kapłańskiego (P)² Pięcioksięgu. Kapłański materiał literacki, skupiony głównie w samym centrum Pięcioksięgu (Księga Kapłańska i sąsiadujące z nią części Księgi Wyjścia i Liczb), to „terytorium” dla dzisiejszego czytelnika Biblii nieznane, a nawet można powiedzieć mroczne. Dzieje się tak ze względu na całą masę starotestamento-wych szczegółów i przepisów dotyczących życia codziennego i kultu.

Niekończący się wprost opis Mieszkania na pustyni stanowi niemałą część tego materiału. Chciałbym pokazać w mojej pracy, jak podejść do tego tekstu Biblii, jak go czytać i jak interpretować, by móc kar-mić się Słowem Bożym – właśnie na przykładzie analizy kapłańskiego opowiadania o Mieszkaniu Jahwe na pustyni. D. B^arsotti powie na te-mat Wj 25-40: „Owe teksty wydają mi się fundamentalne dla wszelkiej chrześcijańskiej refleksji religijnej; należą do najbardziej doniosłych fragmentów – takich, które mogą stać się punktem wyjścia dla całej na-szej myśli teologicznej. Warto więc rozważyć je z najwyższą uwagą”³. Taki cel stawiam sobie w mojej pracy. Chcę rozważyć opowiadanie z Wj 25-31 i 35-40 z najwyższą uwagą, tak by wydobyć jego znaczenie teologiczne na światło dzienne i rozświetlić ten „teren” dla wielu dzie-wiczy i nieznany.

Czytelnikowi opowiadania o Mieszkaniu na pewno nasuwają się py-tania: dlaczego tak długi opis sanktuarium? Czy to możliwe, żeby taki Namiot Spotkania istniał na pustyni? Co oznaczają te wszystkie sprzęty i ryty? Co z tego opisu obowiązuje i dotyczy chrześcijanina? Jak czytać ten tekst? Po co autor święty opisuje tak szczegółowo to sanktuarium?

Na te i wiele innych pytań będę odpowiadał w trakcie analizy tego bi-blijnego opowiadania. Autor kapłański (P) jest bardziej dyskretny niż inne źródła biblijne w bezpośrednim przedstawieniu w słowach logi-ki jego teologicznego systemu. Prorocy, Deuteronomista czy autorzy ksiąg mądrościowych nie pozostawiają niedomówień w przedstawieniu swoich idei. Autor kapłański, jak się wydaje, nie czuje się w obowiązku,

2 Skrót P pochodzi od niem. Priesterschrift (lub Priesterkodex) – siglum, którym źródło po raz pierwszy określił a. kuEnEn. Wcześniej wyodrębnił ten dokument w przy-bliżonych ramach h. h^upfEld w 1853 roku, określając go jako Elohistic Urschrift.

3 d. B^arsotti, Medytacje na temat Księgi Wyjścia, tłum E. Gołąbek, Kraków:

WAM 1999, 192.

47 Wstęp

by wyjaśniać i artykułować. „Problem” więc ze źródłem P, w tym także

„problem” naszego tekstu, wydaje się tkwić w odkryciu znaczenia tego, co on przedstawia również poprzez formę w jakiej to czyni⁴. W moim badaniu źródła P ta uwaga S.A. g^EllEra okaże się być bardzo trafna:

forma, a nie tylko treść przedstawienia, decyduje o znaczeniu i teologii.

Autor kapłański – znów bardziej może niż inne źródła biblijne – przed-stawia to, co ma do powiedzenia poprzez sposób, w jaki to mówi.

Według biblijnego opowiadania, dokładnie w trzecim miesiącu po wyjściu z Egiptu Izrael dotarł do stóp góry Synaj (Wj 19,1). Tutaj się zatrzymał. Dane z Lb 9,11 mówią, że pobyt ten trwał cały rok. Ten właśnie rok był najbardziej znaczącym okresem w całej religijnej hi-storii Izraela⁵. Tutaj spotkał swego Boga, tutaj poznał i przyjął Jego propozycję, tutaj narodził się jako lud Boży i tu wybudował swą pierw-szą świątynię dla Jahwe, Mieszkanie, Namiot Spotkania. Według bi-blijnego przedstawienia, to na Synaju ma swój początek i źródło całe prawodawstwo etyczne i kultyczne Izraela, serce Księgi Prawa (tôrāh).

W świadomości religijnej Izraela (wszystkich źródeł Pięcioksięgu) Synaj pojawia się jako punkt docelowy największych wydarzeń histo-rycznych oraz jako tygiel, w którym hartuje się nowe przeznaczenie społeczności dwunastu pokoleń. Izrael otrzymuje tu wezwanie do przy-jęcia takiej wiary i takiego religijnego doświadczenia, które nie mają sobie równych we wszystkich innych wierzeniach czy religiach świa-ta⁶. Podejmując temat przymierza synajskiego, literatura kapłańska (P) Pięcioksięgu konsekwentnie uwydatnia centralność Mieszkania – nie tylko w pośrodku obozu synów Izraela i całego uniwersum, ale w cen-trum wydarzenia synajskiego i swojej teologii. Znaczenie tej pierwszej świątyni Izraela dla teologii biblijnej odsłoni nam się w trakcie analizy kapłańskiego opowiadania o Mieszkaniu.

Opisywane wydarzenia miały miejsce ponad trzy tysiące lat temu.

Wchodząc w nie, znajdujemy się – jak powie cytowany wyżej B^arsotti – w najświętszym miejscu Starego Testamentu.

4 Zob. S.A. g^EllEr, A Literary Theology of the Priestly Work of the Pentateuch, Prooftexts 12 (1992) 100n.

5 A. f^anuli, Doświadczenie Synaju, w: Duchowość Starego Testamentu (Historia duchowości 1), red. A. Fanuli i in., tłum. M. Pierzchała, Kraków: Homo Dei 2002, 98.

6 A. f^anuli, Doświadczenie Synaju, jw., 99n.

48 Mieszkanie Chwały. Teologia sanktuarium Izraela na pustyni

2. Uwagi metodologiczne

Zgodnie z zaleceniami Papieskiej Komisji Biblijnej, podstawową metodą mojej pracy jest analiza historyczno-krytyczna, umożliwiająca dotarcie do sensu dosłownego Pisma Świętego⁷. Na bazie tej metody

Zgodnie z zaleceniami Papieskiej Komisji Biblijnej, podstawową metodą mojej pracy jest analiza historyczno-krytyczna, umożliwiająca dotarcie do sensu dosłownego Pisma Świętego⁷. Na bazie tej metody

W dokumencie Teologia sanktuarium Izraela na pustyni (Stron 34-145)