Złożenie miškān ’ōhel mô‘ēd występuje cztery razy w naszym opo-wiadaniu (w Wj 39,32; 40,2.6.29), w Starym Testamencie jeszcze tylko jeden raz: w 1 Krn 6,17. W BT w tłumaczeniu złożenia albo jeden z czło-nów jest pominięty (Wj 39,32), albo czytamy o Mieszkaniu wraz z Na-miotem Spotkania (Wj 40,2; podobnie w BP), o Mieszkaniu (miškān) jako wnętrzu Namiotu Spotkania (Wj 40,6.29); natomiast innym razem o Mieszkaniu wyrażającym całość budowli (Wj 26,1). Jaki jest więc stosunek obu nazw (miškān i ’ōhel mô‘ēd) w piśmie kapłańskim?
Sam wyraz namiot (’ōhel) oznacza w P nakrycie z koziej sierści na Mieszkanie: Następnie uczynisz nakrycie294 Mieszkania z koziej sierści (Wj 26,7; por. 26,12). Nakrycie to miało jeszcze dwie zewnętrzne war-stwy: Oprócz tego uczynisz nakrycie na namiot ze skór baranich, bar-wionych na czerwono, i w końcu nakrycie na wierzch ze skór delfinów (Wj 26,14). Rekonstrukcja ta zgadza się z obrazem w Wj 39,33n: I od-dali Mojżeszowi Mieszkanie wraz z namiotem i sprzętami, jak…
nakry-291 J.a. BühnEr, σκηνή, w:σκηνή, w:, w: Exegetisches Wörterbuch zum Neue Testament, hrsg.
von H. Balz, G. Schneider, Bd. 1-3, Stuttgart-Berlin-Köln-Mainz: Verlag W. Kohlham-mer 1983, kol. 599-602 (tu: 600).
292 J.a. BühnEr, σκηνoς, w:σκηνoς, w:oς, w:ς, w:, w: Exegetisches Wörterbuch zum Neue Testament, jw., kol. 602-603.
293 Też w Kpł 19,30; 20,3; 21,12 x2; 26,2 – a więc wszystkie w Kodeksie Świętości H.
294 BT opuszcza tu słowo „namiot” występujące w BHS; trzeba by to przetłuma-czyć mniej więcej tak: Następnie uczynisz nakrycie-namiot Mieszkania z koziej sierści (lub: na namiot, który ma okrywać Mieszkanie).
12
Rozdział II. Mieszkanie jako budowla
cia, jedne ze skór baranich barwionych na czerwono, a drugie ze skór delfinów (por. 35,11) oraz w Wj 40,19: Rozciągnął namiot nad Mieszka-niem, a nad nim przykrycie na namiot, jak Jahwe nakazał Mojżeszowi.
Natomiast Namiot Spotkania (’ōhel mô‘ēd) nigdzie w P nie ozna-cza tej zewnętrznej osłony, ale zawsze określa pustynne sanktuarium jako całość, z dziedzińcem lub samą budowlę (zob. np. Wj 27,21;
28,43; 29,4.10.11.30.32.42.44; 30,16.20.26.36; 31,7; 35,21; 38,8295.30;
40,7.12.22.24.26.30.32.34n; passim: Kpł, Lb). Nazwę tę, jak powie-dzieliśmy, autor kapłański zaczerpnął ze starszej tradycji elohistycz-nej (E), opisującej sanktuarium na pustyni właśnie jako ’ōhel mô‘ēd (Wj 33,7; Lb 11,16; 12,4; Pwt 31,14n), preferując jednak nowy, własny tytuł: miškān296. Podobnie Mieszkanie (miškān) znaczeniem obejmuje pustynne sanktuarium (np. Wj 25,8-9; 26,1; 27,9.19; 30,13.18; 31,11;
35,11.19; 36,1; 38,20; 39,1; 40,17; passim: Wj, Kpł, Lb), całość kon-strukcji, związanych z nim sprzętów oraz kultu, a więc ten sam desyg-nat, co ’ōhel mô‘ēd. Nazwa ta jest charakterystyczna właśnie dla P.
Oba słowa występują więc w kapłańskim opowiadaniu synonimicz-nie, zamiensynonimicz-nie, razem jako hendiadys. Mają delikatnie różne akcenty, ale tę samą denotację: określają pustynne sanktuarium, czasem łącznie z dziedzińcem, a czasem samą budowlę297. W tej funkcji synonimicznej mogą występować oddzielnie w jednym zdaniu (Wj 29,30; 40,34.35).
Na synonimiczność obu określeń wskazuje również charakterystycz-ny paralelizm miškān – ’ōhel, który obserwujemy w kilku miejscach Starego Testamentu: Jakubie, jakże piękne są twoje namioty, mieszkania twoje, Izraelu! (Lb 24,5); Rozszerz przestrzeń twego namiotu, rozciąg-nij płótna twego mieszkania (Iz 54,2); Oto przywrócę znowu namioty Jakuba i okażę miłosierdzie nad jego mieszkaniami (Jr 30,18; także Hi 21,28). Paralelizm ten, co ważniejsze, występuje także w stosunku do sanktuarium Jahwe: Nie mieszkałem bowiem w domu od dnia, w któ-rym wywiodłem z Egiptu synów Izraela aż do dziś dnia. Przebywałem w namiocie albo w Mieszkaniu (2 Sm 7,6 = 1 Krn 17,5)298; I porzucił
295 BT ma tu tylko „namiot” jednak BHS ma ’ōhel mô‘ēd.
296 J.E. stEinmuEllEr, Tent of Meeting, w: New Catholic Encyclopedia, vol. 13, ed.
W.J. McDonald (Bibl. ed. L.F. Hartman), Washington: Jack Heraty & Associates, Inc.
1981, 1012.
297 Podobnie M. haran: „P uses both terms indiscriminately, without intending any difference in meaning” (Temples and Temple Service, jw., 272).
298 Zwrot be’ōhel ûbemiškān przekazuje stary jerozolimski zwrot połączony waw explicativum, poświadczony już w tekstach z Ugarit, gdzie oba określenia występują nieraz w paralelizmie dla opisania mieszkania boga; T. BrzEgoWy, Prorok Natan i
bu-130 Mieszkanie Chwały. Teologia sanktuarium Izraela na pustyni mieszkanie w Szilo, namiot, gdzie mieszkał wśród ludzi (Ps 78,60)299. Paralelizm ten występuje również w Wj 40, 34-35, gdzie czytamy: Wte-dy to obłok okrył Namiot Spotkania, a chwała Jahwe napełniła Miesz-kanie. I nie mógł Mojżesz wejść do Namiotu Spotkania, bo spoczywał na nim obłok i chwała Jahwe wypełniała Mieszkanie. Bardzo częste w Biblii zestawienie w paralelizmie terminów „obłok” i „chwała” każą widzieć paralelizm synonimiczny również w wyrażeniach: „Mieszka-nie” i „Namiot Spotkania”.
Autor kapłański, tkwiący głęboko w religijnej tradycji Izraela, parale-lizm ten wykorzystał i rozbudował. W. schmidt300 przypuszcza, że Stary Testament zaczerpnął te terminy i ich paralelne zestawienie z literatury ugaryckiej, z kultury kananejskiej. W eposie o Kerecie Baal występu-je przed bogiem El, który przewodniczy zgromadzeniu bogów, i prosi o błogosławieństwo dla króla Kereta i jego potomstwa. Gdy El spełnił to życzenie, wtedy „bogowie rozchodzą się do swoich namiotów (ahl), pokolenie bogów do swoich mieszkań” (mšknt)301. W eposie o Danelu czytamy, że bóg Kothar wa-Khasis, po obdarowaniu króla Danela, „od-szedł do swego namiotu, Hayyin od„od-szedł do swych mieszkań”302.
Gdy widzimy już, że oba terminy: miškān i ’ōhel mô‘ēd są syno-nimiczne303, określają w P jedno i to samo sanktuarium, to nietrafne wydaje się tłumaczenie Wj 40,2 i podobnych miejsc przez BT: posta-wisz Mieszkanie wraz z Namiotem Spotkania i przez BP: masz ustawić
dowa Świątyni, RBL 40 (1987) 16n.
299 Zob. m. dahood, Pairs of parallel words in the Psalter and in Ugaritic, w:
tenże, Psalms III (The Anchor Bible 17A), New York: Doubleday & Company, Inc.
1970, 445.
300 W. schmidt, Miškān als Ausdruck jerusalemer Kultsprache, ZAW 75 (1963) 91-92; zob. też M. haran, The Divine Presence in the Israelite Cult and the Cultic Institutions, Bib 50 (1969) 266, n. 1.
301 c.h. gordon, Ugaritic Textbook, jw., 128, III, 18-19.
302 c.h. gordon, Ugaritic Textbook, jw., Aqht V, 31-33.
303 Tak też. J. schrEinEr, Teologia Starego Testamentu, tłum. B.W. Matysiak, War-szawa: ADAM i Pax 1999, 100-101. Według niego oba pojęcia kładą różne akcenty:
’ōhel mô‘ēd wychodzi od tego, że obecność Pana związana była z namiotem, a miškān przyjmuje jako wzór i miarę świątynię jerozolimską (tamże). R.E. hEndrix, dzięki swej analizie terminologicznej, stwierdza, że oba terminy oznaczające to samo sanktuarium, występują w dwóch kontekstach: miškān bardziej w kontekście nakazów budowy Mieszkania Jahwe i obecności w nim Boga, natomiast ’ōhel mô‘ēd bardziej, gdy eks-ponowana jest kultyczna funkcja Namiotu; zob. R.E.R.E. hEndrix, The use of miškān and
’ōhel mô‘ēd in Exodus 25-40, Andrews University Seminar Studies 30 (1992) 3-13 (por.
też tenże, A Literary Structural Overview of Ex 25-40, AUSS 30 (1992) 123-138).
131 Rozdział II. Mieszkanie jako budowla
Mieszkanie z Namiotem Zjednoczenia, gdyż oba sugerują różność, nie-tożsamość obu przedmiotów. To tak, jakby złożenie Jahwe ’ĕlohêha czy Jahwe ’ĕlohênû („Pan, Bóg twój/nasz”), również łączące dwie róż-ne tradycje imion Bożych, tłumaczyć jako „Pan oraz Bóg twój/nasz”
czy „Pan z Bogiem twoim/naszym”. Podobnie niewłaściwe wydaje się tłumaczenie lipnê petah miškān ’ōhel mô‘ēd w Wj 40,6 i 40,29 przez BT jako „przed wejściem do wnętrza Namiotu Spotkania”, sugerują-ce, że miškān stanowi część „wewnętrzną” (Najświętsze?)304 Namiotu Spotkania, podczas gdy w materiale kapłańskim miškān odnosi się do całości budowli. Zaproponowane przez nas tłumaczenie zwrotu miškān
’ōhel mô‘ēd jako „Mieszkanie, Namiot Spotkania” – hendiadys okre-ślający dwoma pojęciami o delikatnie różnych akcentach jedną złożoną rzeczywistość pustynnego sanktuarium – wydaje się najprostsze i naj-bardziej odpowiadające myśli autora kapłańskiego305.