Ołtarz kadzenia

Ołtarz kadzenia jest jednym z dwóch ołtarzy Mieszkania. W naszym opowiadaniu nazywany jest ołtarzem

 z >

lub złotym ołtarzem



 z >

(mizbē^ah hazzāhāb). mizbē^ah (LXX: θυσιαστήριον) w Biblii za-wsze oznacza „ołtarz”, czy to kamienny, ziemny, drewniany, brązowy, czy złoty⁴⁶⁶. Dokładny jego opis odnajdujemy nie w głównym bloku nakazów, co do budowy Mieszkania (Wj 25nn), ale w bloku nakazów dodatkowych (Wj 30n):

Potem wystawisz ołtarz z drzewa akacjowego do spalania kadzidła.

Jego długość będzie wynosiła jeden łokieć i jeden łokieć jego szero-kość. Będzie kwadratowy, a wysokości będzie miał dwa łokcie, i będą odchodziły od niego rogi. I pokryjesz go czystym złotem, jego wierzch i jego boki dokoła, i jego rogi; uczynisz na nim złoty wieniec doko-ła. Poniżej zaś wieńca na dwóch bokach uczynisz dwa pierścienie na drążki, celem przenoszenia ołtarza na nich. A drążki te zrobisz z drew-na akacjowego i pokryjesz je złotem. Postawisz go zaś przed zasłoną, która wisi przed Arką świadectwa, przed przebłagalnią, która jest nad świadectwem, gdzie będę spotykał się z tobą (Wj 30,1-6).

Każdego zaś ranka będzie spalał Aaron na nim wonne kadzidło, gdy będzie przysposabiał lampy do świecenia. A gdy Aaron zapali o zmierz-chu lampy, zapali również kadzidło, które będzie spalane ustawicznie przed Jahwe poprzez wszystkie wasze pokolenia. Nie możecie na nim ofiarować kadzidła zwyczajnego, ani też składać całopalenia, ani ofiary pokarmowej. Nie możecie też na niego wylewać żadnej ofiary płynnej.

Na jego rogach winien Aaron raz w roku dokonać obrzędu przebła-galnego krwią ofiary, która za grzech będzie złożona. Winien on raz w roku, [w Dniu] Przebłagania, dokonywać na nim obrzędu przebła-galnego, z pokolenia w pokolenie. Będzie on bardzo święty dla Jahwe (Wj 30,7-10).

465 Swoją drogą ciekawe, że autor Hbr mówiąc o prawdziwym – niebieskim sank-tuarium, gdzie Arcykapłan Chrystus dokonuje ofiary, zestawia je nie ze Świątynią Sa-lomona, ani ze wspaniałą Świątynią Heroda, ale właśnie z Mieszkaniem, które Mojżesz uczynił według wzoru ukazanego mu na górze (Hbr 8,5).

466 The Dictionary of Classical Hebrew, ed. d.J.a. c^linEs, Sheffield: Sheffield Aca-demic Press 1993, vol. 5, 202-206; W. g^EsEnius, Hebräisches und aramäisches Hand-wörterbuch über das Alte Testament, jw., 410; J. B^Ehm, θύω, θυσιαστήριον, w: TDNT,θύω, θυσιαστήριον, w: TDNT,, θυσιαστήριον, w: TDNT,θυσιαστήριον, w: TDNT,, w: TDNT, vol. 3, 180-190 (szczeg. s. 182).

177 Rozdział II. Mieszkanie jako budowla

Rys. 5. Ołtarz kadzenia

Opis jest dwuczęściowy – dotyczy budowy i ustawienia (Wj 30,1-6) oraz funkcji ołtarza kadzenia (Wj 30,7-10). W opisie wykonania, który znajdujemy we fragmencie Wj 37,25-29, paralelę ma tylko pierwsza część nakazu. Opis ołtarza kadzenia u f^laWiusza nie różni się znacząco od biblijnego⁴⁶⁷.

Ołtarz kadzenia, podobnie jak deski Mieszkania, Arka i stół chlebów, uczyniony był z drzewa akacjowego, o którym była mowa. Powierzchnia ołtarza kadzenia była kwadratowa, o boku długości jednego łokcia. Wy-sokość ołtarza wynosiła dwa łokcie. Ołtarz miał więc kształt dość niskie-go filara, kolumny o wymiarach 52,5x52,5x105 cm lub 45x45x90 cm.

Jest to kształt typowy dla starożytnych ołtarzy kadzielnych znalezionych w warstwach z epoki żelaza na takich stanowiskach archeologicznych

467 Zob. J. f^laWiusz, Dawne dzieje Izraela, jw., III, 6, 8.

178 Mieszkanie Chwały. Teologia sanktuarium Izraela na pustyni jak Megiddo, Sychem, a także Arad⁴⁶⁸, choć te odkryte zabytki różnią się materiałem od ołtarza kadzenia opisanego w Księdze Wyjścia⁴⁶⁹.

Ołtarz zakończony był rogami. Współczesnemu czytelnikowi uwaga ta wydać się może dziwna, gdyż kwadratowy blat z natury ma „rogi”.

Autor natchniony ma jednak na myśli autentyczne rogi w kształcie ro-gów zwierzęcych, którymi przyozdobiony był zarówno ołtarz kadze-nia, jak i całopalenia. Praktyka taka była powszechna w starożytno-ści⁴⁷⁰. Z tej starożytnej praktyki umieszczania pionowych zakończeń w kształcie rogów na krańcach ołtarzy wywodzi się dzisiejsze okre-ślenie: „rogi, narożniki” dla krańca np. stołu, ołtarza, ulicy. Róg (hebr.

! r,q ,

, LXX: kéras, Vg: cornu)⁴⁷¹ to mocna broń zaczepna i obronna niektórych gatunków zwierząt (zob. np. Rdz 22,13). Jako przenośnia zaczerpnięta ze świata zwierzęcego, róg uchodził u ludów starożytnych za symbol najwyższej siły, mocy, władzy i zwycięstwa. Mężczyźni na znak swej władzy i mocy często nosili rogi jako ozdobę głowy. W sta-rożytnym Egipcie, Mezopotamii oraz w czasach hellenistycznych rogi były charakterystyczną ozdobą władców⁴⁷². Pismo Święte, chcąc wyra-zić czyjąś godność królewską, również posługuje się symbolem rogu⁴⁷³. Rogi, czyli pionowe przedłużenia każdego z czterech narożników oł-tarza, miał oprócz ołtarza kadzenia (Wj 30,2; 37,25), również ołtarz całopalenia (Wj 27,2; 38,2), ołtarz w Betel (Am 3,14), w Jerozolimie (1 Krl 1,50nn) a także w eschatologicznej świątyni z wizji Ezechiela

468 Świątynia w Aradzie miała dwa ołtarze ofiar kadzielnych, zob. r. mędecki, Świątynia Jahwe. Sensacyjne wykopaliska archeologiczne na wzgórzu Arad, RBL 47 (1994) 105; S. G^ądecki, Archeologia biblijna, t. 1, Gniezno: Gaudentinum 1994, 286;

zdjęcie ołtarza kadzenia z Megiddo: ANEP 192, nr 575.

469 c.l. m^EyErs, Ołtarz, tłum. M. Wojciechowski, w: EB, 873. Por. też y. E^litzur i D. n^ir-z^Evi, Four Horned Altar Discovered in Judean Hills, Biblical Archeology Re-view 30 (2004) 34-40 (ołtarz rozmiarami bardzo zbliżony do tego z Mieszkania).

470 Ołtarze z rogami znaleziono m.in. w Sychem, Megiddo, u Kreteńczyków i My-keńczyków.

471 BT słowem „róg” tłumaczy także hebr. termin šofar, który oznacza instrument muzyczny.

472 Zob. P.r. a^ckroyd, Róg, tłum. Z. Kościuk, w: EB, 1056; W. l^angEr, Róg, w: PSB, 1159; D. f^orstnEr, Świat symboliki chrześcijańskiej, jw., 254-256; Róg, w: m. l^urkEr, jw., 201-203; Róg, w: LB, 704-705.

473 Zob. np. wizje opisane w Dn 7 i 8 oraz w Za 2,1-4, gdzie rogi oznaczają potęż-nych królów, zarówno złych, jak i tego Króla, którego Królestwo będzie wiecznym Kró-lestwem. Por też Ps 89,18; 112,9; 132,17; Jr 48,25; Ez 29,21; Syr 47,5-7.11; Łk 1,69; Ap 5,6; passim. „Róg zbawienia” oznacza zbawczą władzę królewską (Ps 18,3; Syr 49,5;

Łk 1,69).

17

Rozdział II. Mieszkanie jako budowla

(Ez 43,15) oraz z wizji św. Jana (Ap 9,13). Widzimy więc, że ornament rogów jest w Biblii charakterystyczny dla ołtarzy. Na ołtarzach pogań-skich, widniejących na niektórych starożytnych pomnikach, widzimy także zwierzęce rogi wznoszące się w górę⁴⁷⁴. O tym, jak istotnym ele-mentem ołtarza były rogi, można wnosić z faktu, że ołtarz z odciętymi rogami uchodził za zbezczeszczony i nieprzydatny już dla potrzeb kultu (por. Jdt 9,8; Am 3,14). O ich wadze świadczy również prawo mówiące, że gdy oskarżonemu lub prześladowanemu udało się zbiec do świątyni i dotknąć rogu ołtarza, objęty był prawem azylu. Prawo zabraniało za-bijać takiego bez wyroku sądowego (Wj 21,12-14; zob. zdarzenie opi-sane w 1 Krl 1,50-53). Tylko w przypadkach morderstwa z premedy-tacją można było nawet wówczas ukarać winnego śmiercią (Wj 21,14;

zob. zdarzenie opisane w 1 Krl 2,27-34). Dotknięcie bowiem rogów ołtarza to symboliczne oddanie się pod władzę i sprawiedliwość Jahwe oraz uczepienie się Jego mocy (prawo do opieki)⁴⁷⁵. Rogi były więc naj-bardziej świętym i cennym elementem ołtarza. Według d. f^orstnEr rogi ołtarza wyobrażały moc, potęgę i władzę Boga⁴⁷⁶. Jednak pochodzenie, znaczenie i symbolika tych starożytnych nieodłącznych elementów oł-tarzy pozostają kwestią dyskusyjną, bliżej nieznaną⁴⁷⁷. Nakaz skrapia-nia ich krwią wskazuje na znaczenie w rytuałach religijnych; możliwa też jest ich funkcja praktyczna (do podtrzymywania zwierząt i naczyń ofiarnych?⁴⁷⁸). Inni widzą w nich symbol rogów składanych w ofierze zwierząt, a zatem symbol tych zwierząt; jeszcze inni, że są one namiast-ką massebôt, czyli steli, które w starożytnej Palestynie uchodziły po-wszechnie za symbol boskości. Nie ma jednak powodu widzieć, jak niektórzy, w rogach biblijnych ołtarzy śladu dawnego kultu Jahwe pod formą cielca. Co do wspomnianej funkcji rogów jako narzędzia azylu, to były nim w Biblii raczej miasta ucieczki (Lb 35,9-28) niż ołtarze.

Na rogach ołtarza kadzenia, o czym dalej informuje autor kapłański, dokonywano co roku obrzędu przebłagalnego (Wj 30,10). Rogi ołtarza

474 Zob. np. zdjęcia pogańskich ołtarzy kadzielnych w: ANEP 192-194, nry 575-583;

IDB, vol. 2, 699.

475 Prawo to dotyczyło raczej rogów ołtarza całopalenia stojącego przed Mieszka-niem i Świątynią, niż ołtarza kadzenia stojącego w ich wnętrzu.

476 d. f^orstnEr, Świat symboliki chrześcijańskiej, jw., 255; tak samo E. z^aWiszEW

-ski, Instytucje biblijne, jw., 86.

477 P.r. a^ckroyd, Róg, jw., 1056; p.c. h^ammond, Ołtarze, tłum. J. Marzęcki, w: SWB, 577; S. ł^ach, Księga Wyjścia, jw., 251; d.m.g. s^talkEr, Exodus, jw., 235.

478 Ku takiej funkcji rogów ołtarzy skłania się p.c. h^ammond (Ołtarze, jw., 577).

180 Mieszkanie Chwały. Teologia sanktuarium Izraela na pustyni mianowicie namaszczano w Dzień Przebłagania krwią zwierząt ofiar-nych w celu ekspiacji za grzech. Pokropienie (pomazanie) rogów ołta-rza, który jest przed Jahwe (kadzenia) i jego samego następowało po pokropieniu przebłagalni (zob. Kpł 16,14-19)⁴⁷⁹. Rogi ołtarza kadzenia miały być pokryte złotem, natomiast rogi ołtarza całopalnego brązem (jak on sam)⁴⁸⁰.

Opis ołtarza kadzenia informuje nas dalej, że przedmiot ten po-kryty był szczerym złotem oraz dokoła miał złoty wieniec – podobnie jak Arka i stół chlebów pokładnych. Poniżej wieńca miał przymoco-wane pierścienie, w które włożone były akacjowe, pokryte złotem drążki służące przenoszeniu świętego przedmiotu. Ołtarz ten stał przed samym wejściem do pomieszczenia, gdzie była Arka, na środku Namiotu, pomiędzy świecznikiem a stołem chlebów. Autor kapłań-ski informuje nas o tym w słowach: Postawisz go zaś przed zasło-ną, która wisi przed Arką świadectwa, przed przebłagalnią, która jest nad świadectwem, gdzie będę spotykał się z tobą (Wj 30,6). Autor ka-płański łączy więc ołtarz kadzenia w sposób szczególny z samą Arką i przebłagalnią. Fakt ten wskazuje na duże znaczenie ołtarza kadzenia wśród sprzętów Mieszkania. O podkreślaniu roli tego ołtarza przez P świadczy również ostatnie zdanie opisu: Będzie on bardzo święty dla Jahwe (Wj 30,10). Podobnie ołtarz w Świątyni Salomona wymienio-ny jest zaraz po Arce Przymierza, jako stojący przed Miejscem Naj-świętszym (1 Krl 6,19-22)⁴⁸¹ oraz skojarzony również bezpośrednio z cherubami i Arką (1 Krn 28,18). W Hbr znajduje się już w Miejscu Najświętszym, obok Arki (Hbr 9,3n)⁴⁸². Umieszczony w Namiocie

479 p. z^Erafa (Exodus, jw., 224) i d.m.g. s^talkEr (Exodus, jw., 237) widzą w Kpł 16 ołtarz całopalenia, jednak fragment ten należy do P^S, którego autor (w przeciwień-stwie do P^G, o czym poniżej) zna i bardzo docenia ołtarz kadzenia, a wyrażenia: wniesie je [kadzidło] poza zasłonę [jedną! do Miejsca Najświętszego], oraz wyjdzie [z Miejsca Najświętszego] do ołtarza, a także ołtarza, który jest przed Jahwe (Kpł 16,12.18; por.

Kpł 4,7.18; Ap 8,3-5; 9,13) wskazują wyraźnie na ołtarz kadzenia; zob. Kpł 4,7: Na-stępnie pomaże kapłan krwią rogi ołtarza wonnego kadzenia, który jest przed Jahwe w Namiocie Spotkania. Potwierdza to Miszna (Jôma 5,5-6), która fragment ten odnosi do ołtarza kadzenia.

480 Więcej nt. rogów ołtarza w Starym Testamencie i na starożytnym Wschodzie zob. m.l. s^üring, The Horn Motif in the Hebrew Bible and Related Ancient Near East-ern Literature and Iconography, Berrien Springs: Andrews University 1982 (recenzja:

CBQ 47 (1985) 146-147).

481 k. p^auritsch, Ołtarz kadzielny, w: PSB, 894.

482 Według wszystkich świadectw biblijnych (poza tym) ołtarz kadzenia znajdował się w miejscu świętym. Niezgodność tego faktu z Hbr próbowano tłumaczyć nie

dokład-181 Rozdział II. Mieszkanie jako budowla

Spotkania na głównej osi sanktuarium, spajał kolejne strefy świętości Mieszkania.

Każdego ranka i wieczora miał Aaron spalać na ołtarzu wonne ka-dzidło (q^etōret). Autor kapłański podaje, z czego składało się i jak mia-ło być wykonane kadzidmia-ło:

I znów powiedział Jahwe do Mojżesza: Weź sobie wonności: żywicę pachnącą, muszelki i galbanum pachnące, i czyste kadzidło, niech będą w równej ilości. Mieszając je uczynisz z tego kadzidło wonne – zro-bione tak, jak się robi wonności – posolone, czyste, święte. Zetrzesz na proszek jego części i położysz przed świadectwem w Namiocie Spotka-nia, gdzie Ja będę spotykał się z tobą, i będzie to dla was rzecz bardzo święta. Kadzidła w ten sposób przygotowanego nie będziecie robić dla siebie, gdyż poświęcone jest ono dla Jahwe. Ktokolwiek by zrobił po-dobne, aby się rozkoszować jego wonią, będzie wykluczony ze swego ludu (Wj 30,34-38; por. 37,29).

Nieścisłość polskiego przekładu mówiąca, że w skład kadzidła wchodziło... kadzidło (!) (Wj 30,34n) wypływa z faktu, że polskim ter-minem kadzidło są oddane w BT dwa hebrajskie słowa: q^etōret (ang.

incense) i lebônāh (ang. frankincense). We wczesnym Izraelu istniejące jako różne pojęcia, z czasem stały się praktycznie synonimiczne⁴⁸³. Ka-dzidło w sensie ogólnym jest mieszaniną żywic różnych drzew. Wypły-wająca żywica powoli twardnieje i skupia się w formie cylindrycznych, jasnożółtych gródek. Zawiera dużo olejków eterycznych i położona na ogniu, spala się powoli trzeszczącym płomieniem, rozsiewając przy

ną znajomością lewickich przepisów prawnych przez autora Hbr, co jednak nie zgadza się z kontekstem potwierdzającym bardzo dobrą orientację tegoż autora w przepisach Starego Testamentu (zob. R.R. f^aBris, La Lettera agli Ebrei e l’Antico Testamento, RivBib 32 (1984) 237-252 (szczeg. ss. 240-242)). Przypuszcza się też, że gr.Przypuszcza się też, że gr. thymiatérion (ha-pax legomenon w Nowym Testamencie), oznacza nie ołtarz kadzenia, lecz specjalną kadzielnicę; zob. np. S. ł^ach, Przepisy kultowe, jw., 88-94. JednakżeJednakże a. E^llingWorth (The Epistle to the Hebrews. A Commentary on the Greek Text (The New International Greek Testament Commentary), ed. I.H. Marshall, W.W. Gasque, Michigan, Grand Rap-ids: W.B. Erdmans i Carlise: The Paternoster Press 2000, 425nn) zauważa, że terminem thymiatérion nigdzie w Pięcioksięgu nie jest nazwana kadzielnica. thymiatérion gener-alnie oznacza ołtarz kadzenia z Wj 30,1-6; podobnie LXX inaczej nazywa kadzielnicę.

Świadectwa f^laWiusza, który używa tego terminu na oznaczenie ołtarza kadzenia ze świątyni Heroda (Bell. 5,218; Ant. 3,147.193.198), przesądzają, że w Hbr 9,4 należy raczej widzieć ołtarz kadzenia; podobnie A. paciorEk, List do Hebrajczyków. Tłumacze-nie, wstęp i komentarz (PŚSiNT, Biblia Lubelska), Lublin: RW KUL 1998, 94-95.

483 R. c^lEmEnts, , w: TWAT, Bd. 7, kol. 10-18; h.f. B^Eck, Incense, w: IDB, vol. 2, 698.

182 Mieszkanie Chwały. Teologia sanktuarium Izraela na pustyni tym przyjemny zapach. Rozróżnia się około 25 gatunków roślin dostar-czających kadzidła⁴⁸⁴. Oprócz żywicy roślinnej dodawano do kadzidła inne składniki aromatyczne, jak korzenie, muszelki itp.

Termin q^etōret który wywodzi się od słowa qittēr, w starszej litera-turze biblijnej odnosi się do różnych ofiar. Początkowo termin q^etōret stosowano na oznaczenie dymu wydobywającego się podczas spala-nia daru ofiarnego, niezależnie od tego, jaki on był. Darem ofiarnym q^etōret mogły być wonności: Przed Tobą palą kadzidło, na Twoim oł-tarzu całopalenia (Pwt 33,10), a także zwierzęta: Złożę Ci w ofierze całopalnej tłuste owce, razem z wonią z ofiar baranów: ofiaruje Ci krowy i kozły (Ps 66,15; por. 1 Sm 2,15-16). Z biegiem czasu q^etōret zaczęto odnosić wyłącznie do dymu ze spalanych żywic i innych sub-stancji aromatycznych⁴⁸⁵. Pierwsze takie wąskie zastosowanie termi-nu q^etōret odnajdujemy prawdopodobnie u proroka-kapłana Ezechiela (8,11; 16,18; 23,41).

Tak słowo to zostało przyjęte przez autora kapłańskiego⁴⁸⁶, który w składzie kadzidła wymienia cztery substancje aromatyczne – wonności (Wj 30,34): 1. Pachnąca żywica (hbr. nātāf, dosł. kropla, LXX: στακτή, Vg: stacte) oznacza żywicę, o której wzmianka biblijna znajduje się tylko w tym miejscu (tzw. hapax legomenon)⁴⁸⁷. Nie sposób stwierdzić, czy jest to inne określenie żywicy krzewu mastyksu czy styraksu (drze-wo styrax officinalis), którego ojczyzną miała być Abisynia⁴⁸⁸. 2. Mu-szelki (hbr. š^ehēlet, LXX: ’óνυξ, Vg: onyx) to zdaniem większości spe-cjalistów pewien ich gatunek – gatunek małych mięczaków (onyx mari-timus – blatta byzantina), wydzielające silny zapach podczas spalania.

Muszelek tych dostarczały wybrzeża Morza Czerwonego. Inni widzą tu bursztyn lub jakąś roślinę⁴⁸⁹. To także hapax legomenon hebrajskie-go Starehebrajskie-go Testamentu, który znajduje swój odpowiednik w ugaryckim

484 B. szczEpanoWicz, Atlas roślin biblijnych, jw., 116-121.

485 g. B^ErgEr, Symbolika ofiary kadzielnej w Piśmie Świętym (maszynopis – praca magisterska obroniona na PAT w Krakowie w 1992 roku). Dziękuję Pani Grażynie Ber-ger za udostępnienie mi swojej pracy magisterskiej nt. ofiary kadzielnej.

486 Podczas, gdy w pozakapłańskich tekstach słowo qětōret pojawia się przeważnie w koniugacji piel (gdzie nigdy nie oznacza kadzidła), to P stosuje to słowo tylko w hifil, gdzie oznaczać może bądź ofiarę krwawą, bądź kadzielną; zob. m. h^aran, The Uses of Incense in the Ancient Israelite Ritual, VT 10 (1960) 113-129 (tu: 116n).

487 W greckim tekście także w Syr 24,15.

488 Pachnąca żywica, w: LB, 581; S. ł^ach, Księga Wyjścia, jw., 270.

489 Zob. przypis w BT do Wj 30,34; R.J. c^lifford, Księga Wyjścia, w: KKB, 96.

183 Rozdział II. Mieszkanie jako budowla

shlt⁴⁹⁰. 3. Galbanum (hbr. helb^enāh, LXX: χαλβάνη, Vg: galbanum) także występuje tylko w Wj 30,34. Oznacza odmianę wonnej żywicy;

stężały w żywicę mleczny sok o konsystencji gumy, pozyskiwany przez nacinanie korzeni różnych gatunków ferula, przede wszystkim ferula galbanifera. Te dochodzące do dwóch metrów wysokości, ale zielne, rośliny występują przede wszystkim w Syrii, Persji i Afganistanie. Sok mleczny, tężejący w postaci gumożywicy, ma kolor żółty lub brązowy.

Jego zapach przy spalaniu jest ostry (według p^liniusza używano go do odpędzania much – Historia naturalis 13,2; 19,58), ale nie nieprzy-jemny. W starożytności galbanum znajdowało też zastosowanie jako przyprawa do potraw i lek⁴⁹¹. 4. Kadzidło, hbr. lebônāh (LXX: líbanos, Vg: libanum – prosta transliteracja terminu hebrajskiego z odpowiednią dla języka końcówką) pochodzi od słowa laban, czyli biały, lśniący.

Nazwa ta wzięła swój początek prawdopodobnie od białego koloru bal-samu/żywicy wchodzącego w skład kadzidła sporządzanego do celów kultowych, zwanego stąd również białym balsamem. lebônāh pozyski-wane jest jako biała wydzielina drzew z gatunku boswellia. Botanika zna ponad tuzin gatunków tego niskiego drzewa (do 6 metrów wyso-kości), wśród nich, znana Biblii, południowoarabska boswellia carteri.

Roślina bardziej przypomina krzew, niż drzewo. Z nacięć pozyskuje się biały jak mleko sok, zawierający 4-7% wonnego olejku. Na powietrzu zastyga on w formie bladożółtych kropel, które są właściwie gotowym produktem⁴⁹². Po raz pierwszy słowo lebônāh pojawiło się w VII wieku przed Chr. u proroka Jeremiasza (Jr 6,20; 17,26)⁴⁹³. Ważnym elemen-tem kultu staje się w P: dodawane było do kadzidła na ofiarę kadzielną (Wj 30,34), do chlebów pokładnych (Kpł 24,7), do ofiary pokarmowej (Kpł 2) i do ofiary z pierwocin. Najogólniej galbanum to żywica roślin-na, a lebônāh to żywica określonego rodzaju drzew. Syr 24,15, pośród innych substancji aromatycznych, wymienia ten sam komplet czterech wonności do kadzidła: Wszystko przepoiłam wonnością jak cynamon i aspalat pachnący, i miłą woń wydałam jak mirra wyborna, jak galba-num, onyks, wonna żywica i obłok kadzidła w Mieszkaniu. Wzmianka o Mieszkaniu wskazuje na zależność opisu wonności od Wj 30,34.

490 S. ł^ach, Przepisy kultowe, jw., 89.

491 Galbanum, w: LB, 240-241; B. szczEpanoWicz, Atlas roślin biblijnych, jw., 124- 125; przypis w BT do Wj 30,34.

492 B. szczEpanoWicz, Atlas roślin biblijnych, jw., 122.

493 m. h^aran, The Uses of Incense, jw., 119; h.f. B^Eck, Frankincense, w: IDB, vol. 2, 324-325.

184 Mieszkanie Chwały. Teologia sanktuarium Izraela na pustyni Kadzidło (q^etōret) było zatem mieszaniną czterech składników w równych proporcjach: żywicy, muszelek, galbanum i kadzidła (lebônāh) – startych na proszek. Składniki do wyrobu świętego kadzid-ła zostały zebrane podczas skkadzid-ładki całego ludu (Wj 25,6; 35,8.28). Do nich dodawano odrobinę soli (Wj 30,35), aby wydobyć całą zawartość składników i spotęgować efekt spalania i dymienia. Sól zabezpieczała również kadzidło przed zepsuciem⁴⁹⁴. Wraz z upływem czasu receptu-ry na kadzidło komplikowały się. W czasach herodiańskich, według opisu Józefa Flawiusza, świątynne kadzidło zawierał trzynaście skład-ników⁴⁹⁵, co mogło być spowodowane importem do Izraela coraz to nowych wonności.

Kadzidło, z uwagi na jego piękny zapach (por. Kpł 26,31; Ez 6,13), używane było nie tylko w kulcie, ale i w życiu prywatnym, na co dzień, np. jako pachnidło, perfumy (Wj 30,9; 30,38; Prz 27,9; Pnp 3,6; 4,6), również jako medykament (Jr 8,22)⁴⁹⁶. Sporządzone jednak dla kultu, jako rzecz bardzo święta, nie mogło być pod żadnym pozorem użyte do innego celu. Według pisma kapłańskiego sporządzenie kadzidła dla celów innych niż kultyczne groziło wykluczeniem z ludu (Wj 30,36-38), a złożenie kadzidła w ofierze przez osobę niepowołaną – śmiercią:

[Jest to] przypomnienie dla Izraelitów, by nikt świecki, kto nie należy do potomstwa Aarona, nie ważył się zbliżać celem spalenia kadzidła przed Jahwe, aby nie stało się z nim to, co stało się z Korachem i jego zgrają, a co mu oznajmił Jahwe przez Mojżesza (Lb 17,5; por. 2 Krn 26,16nn).

W P służyło tylko do ofiary: kadzielnej, ale i do ofiary pokarmowej:

Jeżeli kto chce złożyć w darze dla Jahwe ofiarę pokarmową, niech zło-ży w darze najczystszą mąkę. Poleje ją oliwą i doda do niej kadzidła.

Potem przyniesie ją do kapłanów, synów Aarona. Kapłan weźmie pełną garść najczystszej mąki razem z oliwą i ze wszystkim kadzidłem i za-mieni w dym na ołtarzu jako pamiątkę, jako ofiarę spalaną, miłą woń dla Jahwe (Kpł 2,1-2). Jeżeli chcesz złożyć jako dar spalany dla Jahwe ofiarę pokarmową z pierwocin, to (…) polejesz ją oliwą i położysz na niej kadzidło. To jest ofiara z pokarmów (Kpł 2,15). Kadzidło (lebônāh) dołączano także do ofiary chlebów pokładnych (Kpł 24,7). Natomiast

494 v. h^uroWitz, Salted Incense. Ex 30,35Ex 30,35, Bib 68 (1987) 178-194.

495 J. f^laWiusz, Wojna żydowska. De bello Judaico. tłum. i opracow. J. Radożycki, Poznań: Księgarnia św. Wojciecha 1980, V, 5, 5; C.Wojciecha 1980, V, 5, 5; C. houtman, On the function of the holy incense (Ex 30,34-8) and the sacred anointing oil (Ex 30,22-33), VT 42 (1992) 458-465.

496 Wonności, w: SSB, 1115-1116.

185 Rozdział II. Mieszkanie jako budowla

wyraźnie zabronione było użycie kadzidła przy ofierze przebłagalnej (Kpł 5,11)⁴⁹⁷ i ofierze za posądzenie (Lb 5,15). P przekazuje nakaz Boży, że kadzidło będzie spalane ustawicznie przed Jahwe poprzez wszystkie wasze pokolenia (Wj 30,8). Ewangelista Łukasz zaświadcza, że obrzęd ten przetrwał do czasów Nowego Testamentu (Łk 1,8-11).

wyraźnie zabronione było użycie kadzidła przy ofierze przebłagalnej (Kpł 5,11)⁴⁹⁷ i ofierze za posądzenie (Lb 5,15). P przekazuje nakaz Boży, że kadzidło będzie spalane ustawicznie przed Jahwe poprzez wszystkie wasze pokolenia (Wj 30,8). Ewangelista Łukasz zaświadcza, że obrzęd ten przetrwał do czasów Nowego Testamentu (Łk 1,8-11).

W dokumencie Teologia sanktuarium Izraela na pustyni (Stron 176-189)