Poglądy sytuujące P w epoce Pierwszej Świątyni zarysowałem na przykładach kluczowych przedstawicieli opinii. Nie sposób natomiast wymienić kluczowych przedstawicieli opinii przeciwnej – klasycznej (P wygnaniowe lub krótko powygnaniowe), gdyż przy niej trwa w więk-szości egzegeza europejska i amerykańska. Już od połowy XIX w. do dziś dominująca grupa egzegetów twierdzi, że materiał prawny zawarty
233 Z. zEvit, Converging Lines of Evidence Bearing on the Date of P, ZAW 94 (1982) 481-511.
234 T. BrzEgoWy, Źródła i redakcje Pięcioksięgu według Aleksandra Rofé, TST 23 (2004) 85-100; A. fanuli, Due recenti „Introduzioni” critiche sulla composizione del Pentateuco. Un primo bilancio su un’ipotesi gloriosa, RivBib 49 (2001) 211-225 (tu:
219-224).
235 Trzecia część wellhausenowskiej Prolegomeny nosi tytuł „Izrael i Judaizm”
i według tego podziału autor stara się przyporządkować P.
112 Mieszkanie Chwały. Teologia sanktuarium Izraela na pustyni w Wj – Kpł – Lb jest najmłodszą warstwą Pięcioksięgu. Jednym z jej wyrazicieli jest J. BlEnkinsopp. Amerykański egzegeta dyskutuje z po-glądami żydowskich uczonych z dużą erudycją236. Najpierw bierze pod obserwację poglądy Kaufmanna, w pewnej mierze ojca szkoły egzege-tów żydowskich broniących przedwygnaniowego P. Przede wszystkim wskazuje, że pogląd Kaufmanna na datę P nie wypływa z egzegezy (choć jest nią poparty), ale ze z góry założonej koncepcji religii izrael-skiej; wykazuje następnie słabość kilku wybranych jego twierdzeń (s.
497-504.508n). Kolejno przechodzi do poglądu M. Harana, jakoby uto-pijne P, twór na pół ezoterycznej grupy kapłanów, było ukrywane jakieś 300 lat aż do swej promulgacji. Słusznie zauważa, że jest to po prostu atrakcyjny kompromis dwóch przeciwnych omawianych stanowisk, i pyta: dlaczego opis publicznego kultu miałby być ukrywany? Co zna-czy tak częste w P: Powiedz synom Izraela? (s. 504n). Weinfeldowi z jego bliskowschodnimi porównaniami Blenkinsopp zadaje pytanie:
co mają te pozaizraelskie kultyczne fenomeny do czynienia z datowa-niem nie specyficznie izraelskich kultycznych praktyk ale konkretnego biblijnego tekstu? Linia argumentacji obrana przez Weinfelda byłaby trafna, gdyby sugerowano, że ryty opisane przez P pochodzą z okresu Drugiej Świątyni, czego nie czyni nawet Wellhausen (s. 505n). Autor następnie dyskutuje pokrótce z Friedmanem i Zevitem (s. 507). W mię-dzyczasie zaznacza, że podejmuje tylko główne argumenty Kaufmanna i następców, gdyż wiele argumentów ubocznych gromadzonych jest chyba w nadziei, że przynajmniej któryś z nich „wytrzyma”. W ostat-niej części artykułu przytacza efekty pracy Polzina i podejmuje polemi-kę z Hurvitzem i jego datowaniem P przed Ezechielem. Wskazując na słabość wybranych argumentów (analizowanych terminów) Hurvitza, stwierdza, że na tej podstawie nie można ustalać pierwszeństwa P przed Ezechielem. Inne terminy porównywane z późnym dziełem kronikar-skim dowodzą najwyżej, że P jest wcześniejsze od Krn–Ezd–Neh, co nie jest kwestią sporną (s. 508-516). W międzyczasie odnosi się do Mil-gromowego terminu ‘ăbōdâh. Stwierdza, że takie czyste rozróżnienie między ‘ăbōdâh przedwygnaniowym („fizyczna praca”) i powygnanio-wym („kultyczna służba”) nie istnieje, od kiedy termin jest używany również w późnych tekstach na określenie pracy fizycznej (np. Ne 3,5;
1Krn 4,21; 26,30) (s. 515)237.
236 J. BlEnkinsopp, An Assessment of the Alleged Pre-Exilic Date of the Priestly Material in the Pentateuch, ZAW 108 (1996) 495-518.
237 Stanowisko Blenkinsoppa nt. omawianej kwestii zob. też w: J. BlEnkinsopp,
113 Rozdział I. Analiza literacka tekstu Wj 25-31; 35-40
Inni obrońcy „klasycznej“ datacji P to np. Vermelyen, Cortese, Wei-mar i Vink. J. vErmEylEn twierdzi, że P zna nie tylko J uzupełnione o E, ale zna również relekturę Dtr238. E. cortEsE, badając temat obie-canej ziemi Kanaan w teologii i terminologii materiału kapłańskiego, stwierdza, że uporczywe używanie przez P frazy „ziemia/kraj Kana-an” wynika z miejsca, z którego P postrzega tę ziemię, a mianowicie z wygnania w Babilonii239. Stąd jego wniosek o wygnaniowej dacie tej tradycji. Pogląd ten utrzymuje w innych swych publikacjach nt. P (zob.
bibliografia). p. WEimar argumentuje za powygnańczą datą warstwy PG, potem uzupełnionej przez PS ; ok. 400 roku redaktor RP łączy obie po-wyższe warstwy240. J.G. vink w swej monografii na ten temat241 idzie najdalej, gdyż dowodzi, że dokument kapłański jest najmłodszą war-stwą Pięcioksięgu i należy ją datować dopiero ok. roku 400 przed Chr.
Pisze: „P should be linked up with the mission of Ezra and both should be dated in the first decade of the reign of Artaxerxes II, early fourth century B.C.”242. Egzegeta nie mówi jednak czy chodzi o PG, czy o PS, traktuje całość materiału jako PC – “Priestly Code”. Jednak według J.l.
ska, profesora Papieskiego Instytutu Biblijnego, to dopiero ostateczna redakcja Pięcioksięgu nastąpiła w czasach perskich. Wtedy to Pięcio-ksiąg stał się dokumentem oficjalnym umacniającym status wspólnoty drugiej świątyni243. Datę (po)wygnaniową utrzymuje też np. F.V. vin
-nEt244. W Polsce egzegeci również reprezentują opinię klasyczną.
Reasumując, data redakcji materiału kapłańskiego przyjmowana jest tylko jedna: okres powygnaniowy; natomiast sam materiał
widzia-The Pentateuch. An Introduction to the First Five Books of the BibleAn Introduction to the First Five Books of the Bible (AB Reference Library), New York: Doubleday 1992, passim, np. 238; tenże, The Judean Priesthood during the Neo-Babilonian and Achaemenid Periods. A Hypotetical Reconstruction, CBQ 60 (1998) 25-43. Artykuł Blenkinsoppa doczekał się dwóch odpowiedzi ze stronyArtykuł Blenkinsoppa doczekał się dwóch odpowiedzi ze strony żydowskich egzegetów: Milgroma i Hurwitza (zob. noty wyżej). Pierwszy poszerza swą argumentację, drugi stawia zastrzeżenia metodologiczne.
238 J. vErmEylEn, La formation du Pentateuque, jw., 342.
239 E. cortEsE, La Terra di Canaan. Nella storia sacerdotale del Pentateuco (Riv-Bib Supplementi 5) Brescia: Paideia 1972 (recenzja: CBQ 36 (1974) 99-100).
240 p. WEimar, Untersuchungen zur priesterschriftlichen Exodusgeschichte, jw.;
tenże, Untersuchungen zur Redaktionsgeschichte des Pentateuch (BZAW 146), Berlin – New York: Walther de Gruyter 1977.
241 J.G. vink, The Date and Origin of the Priestly Code, jw., 1-4. PodobniePodobnie E. Blum, Studien zur Komposition des Pentateuch, jw., 424-432.
242 Tamże, 63.
243 J.l. ska, Le Pentateuque: état de la recherche, jw., 246.
244 F.V. vinnEt, Re-examining the foundations, JBL 84 (1965) 5-7.
114 Mieszkanie Chwały. Teologia sanktuarium Izraela na pustyni ny jest różnie. Żydowska głównie (choć nie tylko) egzegeza opowia-da się za przedwygnaniową opowia-datacją P jako źródła. Egzegeza katolicka i protestancka w większości datuje materiał P na okres niewoli lub po powrocie z niewoli babilońskiej.