O CZYM NIE CHCEMY ZAPOMNIEĆ
ŚWIADECTWO TRADYCJI – RENESANS ŚLĄSKIEJ GODKI, MITOLOGIA ŚLĄSKA I ŚLĄSKI RE-DESIGN
Mowa, język – jako nośnik dziedzictwa niematerialnego – jest obecny w Parku Tradycji już od pierwszych dni jego funkcjonowania. Oto w jednym z pomieszczeń wspomniany już górnik w odświętnym stroju „Piyknie wito” go-ści w „ślonskiej godce”. W jego krótkiej opowiego-ści, prócz elementu powitania, znajduje się miejsce na krótki rys historii Górnego Śląska, czy też wspomnień o tradycjach i obyczajach. Nie jest to jedyny element śląskiej obecności, która wybrzmiewa w Parku Tradycji. Wśród imprez cyklicznych stałe grono odbio-rów stanowi grupa entuzjastów sztuk teatralnych po śląsku, wystawianych przez teatry amatorskie i profesjonalne. Również oprawa tego rodzaju imprez oraz uroczystości o charakterze regionalnym prowadzona jest po śląsku.
Mitem jest twierdzenie, że jakakolwiek społeczność mogłaby się obyć bez mitu.7 Mity i wierzenia to również jeden z elementów dziedzictwa niemate-rialnego Górnego Śląska. Współczesny umysł interpretuje mitologię jako owoc prymitywnych, niezdarnych prób wyjaśniania świata przyrody (Frazer), jako zbiór alegorycznych pouczeń, które mają dostosować jednostkę do grupy (Durkheim), jako grupowy sen będący przejawem archetypowych popędów kryjących się w głębinach ludzkiej psychiki (Jung), czy jako tradycyjny prze-kaz najgłębszych intuicji metafizycznych człowieka (Coomaraswamy). Mito-logia jest tym właśnie wszystkim pospołu8. Rozwinięcia regionalnych mitów i wierzeń, uwikłanych w lokalne konteksty miejsc, zdarzeń i legend, można odnaleźć w dosyć rozległej i wielowątkowej twórczości Antoniego Halora – siemianowickiego artysty: reżysera, plastyka, literaturoznawcy i publicysty.9
Warto zwrócić również uwagę na zupełnie nową interpretację śląskiej mito-logii, skierowaną do najmłodszych odbiorców, o sugestywnym tytule „Śląskie Mity”10. Kluczową rolę odgrywają tutaj ilustracje artystki Ewy Kucharskiej z tekstami Marka Jagielskiego, które zapraszają czytelnika do magicznej po-dróży z bohaterami bezpośrednio i pośrednio zainspirowanymi mitami i le-gendami śląskimi (Skarbek, Bebok, Heksa, Bida z Nyndzom, Meluzyna). Także w Parku Tradycji istnieje odwołanie do śląskich mitów i korzeni. Swoje nie-kwestionowane miejsce ma tutaj postać skarbnika. Jego podobizna znajduje się między innymi w pomieszczeniu, które symbolizować ma fragment chod-nika górniczego. Jednak tak naprawdę, prócz skarbchod-nika, szczególną i magicz-ną rolę w obiekcie odgrywa Duch Parku Tradycji, który pojawia się tam tylko podczas wyjątkowych okazji, zdradzając przybyłym szczegóły swojej historii.
Swoista moda na “Śląskość” w ostatnich latach w szczególny sposób przejawia się w twórczości artystów i młodych projektantów. To nie nawiązania wprost, ale szczególny rodzaj inspiracji kulturą i tradycją śląską, na bazie których powstają zupełnie nowe, designerskie produkty. W kiosku z pamiątkami (który znajduje się w Parku Tradycji) obok ręcznie wykonanych rzeźb z węgla przedstawiających tradycyjne motywy (lampka – karbidka, skarbnik, święta Barbara), czy też przed-miotów czysto użytkowych, znajduje się wiele pamiątek z wyraźnym akcentem regionalnym w zupełnie nowej konwencji. Na uwagę zasługuje „Sadza Soap”, czyli glicerynowe mydło imitujące swoim kształtem bryłę węgla. Nie brakuje również
Ekspozycja w Parku Tradycji, fot. Piotr Chlipalski/wzorro.com
propozycji młodego pokolenia projektantów. Wśród tych propozycji znajdują się m.in. koszulki ze śląskimi sloganami, kartki okolicznościowe, kubki, torby i inne przedmioty użytkowe, w nowoczesnej formie odwołujące się wprost do śląskich powiedzeń lub wykorzystujące humor, ukazujące tym samym współczesność ślą-skiej godki. Można tu również znaleźć koszulki z „Grubiorzem” czy „Szmoterlo-kiem”, „Taszę na maszkety” i wiele innych ciekawych przedmiotów. Znajduje się tutaj również duży wybór literatury o Śląsku i po śląsku.
SZLAK ZAbYTKóW TECHNIKI I INDUSTRIADA
W styczniu 2013 roku siemianowicki obiekt dołączył do Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego, który jest samochodowym szlakiem tury-styczno-kulturowym, łączącym obiekty związane z kulturą dziedzictwa prze-mysłowego województwa śląskiego.11
W związku z powyższym, Park Tradycji po raz pierwszy w 2013 roku uczest-niczył w INDUSTRIADZIE – Święcie Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego, jednodniowym, prezentującym industrialne dziedzictwo regionu festiwalu, który odbywa się analogicznie do festiwalu EXTRASCHICHT w nie-mieckim Zagłębiu Ruhry. Atrakcyjność nowego obiektu – w połączeniu z pro-ponowanym programem (warsztaty, happeningi, występy artystyczne, finałowy koncert zespołu Oberschlesien i efektowny pokaz pirotechniczny) – pozwoli-ła na przyciągnięcie do siemianowickiego Parku Tradycji aż 7,5 tys. uczestni-ków. Stanowiło to najwyższą frekwencję w zeszłorocznej edycji festiwalu. Skala przedsięwzięcia oraz liczba uczestników INDUSTRIADY zwiększa się w każdej z kolejnych edycji. Na przestrzeni ostatnich lat kształtowała się następująco:
Rys 1 – Frekwencja na INDUSTRIADZIE, w kolejnych latach12
Atutem wydarzenia jest m.in. skala oddziaływania: jednoczesne działania w kilkunastu obiektach postindustrialnych.
Skala festiwalu INDUSTRIADA na przestrzeni kolejnych lat13
S K A L A F E S T I W A L U INDUSTRIADA 2010
12 CZERWCA INDUSTRIADA 2011
11 CZERWCA INDUSTRIADA 2012
30 CZERWCA INDUSTRIADA 2013
8 CZERWCA
36 OBIEKTÓW 36 OBIEKTÓW 36 OBIEKTÓW 42 OBIEKTY
23 MIASTA 24 MIASTA 24 MIASTA 24 MIASTA
Z badań przeprowadzanych dorocznie na zlecenie Śląskiej Organizacji Turystycznej14 wynika, że aż 90% respondentów oceniło organizacje oraz ideę INDUSTRIADY bardzo pozytywnie. Wykształciła się stała grupa odbior-ców, gdyż aż 44% respondentów bierze udział w imprezie po raz kolejny, z czego aż 86% w poprzedniej edycji INDUSTRIADY. Na podstawie przepro-wadzonych badań w wyraźny sposób można wyodrębnić trzy wiodące grupy uczestników INDUSTRIADY.
Największa grupę (24%) stanowią „Rozrywkowi”, czyli osoby w wieku 20-24 lata, z wykształceniem średnim, drugą grupę (23%) stanowią „Rodzinni”, czyli kobiety i mężczyźni w wieku 25-44, z wykształceniem wyższym, którzy uczestniczą w imprezie w towarzystwie swoich dzieci. Trzecia grupa (20 %) to „Pasjonaci”, grupa osób powyżej 25 lat, którzy przede wszystkim zaintere-sowani są zabytkami techniki i ich poznaniem. Pozostałe dwie grupy to kolej-no „Towarzyszący” (17 %) oraz „Przypadkowi” (16%).
Podobnie jak podczas pierwszej edycji INDUSTRIADY w siemianowic-kim Parku Tradycji, również w 2014 roku w Siemianowicach Śląskich Święto Szlaku Zabytków Techniki odbędzie się w ramach obchodów kolejnych Dni Siemianowic Śląskich. W planowaniu imprezy uwzględniono segmentację uczestników, wynikającą z badań INDUSTRIADY 2013.
Tematem przewodnim siemianowickiej INDUSTRIADY 2014 będzie mo-tyw dziedzictwa niematerialnego regionu, oraz hasło „O czym nie chcemy zapomnieć”, wokół którego skoncentrowane będą działania artystyczne. Nie zabraknie warsztatów, happeningów, występów artystycznych, tradycyjnych pieśni i tańców śląskich, prawdziwego bluesa, gołębi, kuchni śląskiej, wiel-kiego konkursu gotowania żuru śląswiel-kiego, ale i poważniejszych spotkań, roz-mów o Śląsku, wernisaży i wystaw. Połączenie tradycji, spiętej klamrą tego
„o czym nie chcemy zapomnieć”, ze współczesnością, nastąpi wieczorem, kiedy w postindustrialnej scenerii zabrzmi muzyka inspirowana nowocze-snymi rytmami w aranżacji światowej sławy DJ-ów, z wykorzystaniem efek-tów laserowych.
bUDOWANIE SPOłECZNOŚCI
Społeczeństwo ponowoczesne, w którym istnieje wielość alternatyw spę-dzania czasu wolnego, wymusza konieczność stosowania narzędzi marke-tingowych, stałego analizowania potrzeb i zmieniających się uwarunkowań społecznych – również w instytucjach kultury. Jednym z ciekawych trendów we współczesnym marketingu kultury jest pojęcie budowania widowni lub też tworzenia społeczności.15 Każdy z oddziałów Siemianowickiego Centrum Kultury ma określony profil i proponuje imprezy o specyficznym charakterze.
Jest to podstawą tworzenia wokół oddziałów instytucji grup odbiorców, które poprzez stałe zaangażowanie i uczestnictwo w określonych cyklach imprez mogą stać się swego rodzaju widownią czy społecznością.
Park Tradycji jest miejscem, w którym istnieją szczególnie dogodne warunki do zaistnienia wspomnianego zjawiska. To obiekt na mapie kul-turalnej Siemianowic Śląskich, silnie osadzony w tradycji i historii miasta.
Z jednej strony jest to miejsce na realizację cyklicznych i nowych projektów, osadzonych we współczesnych trendach, skierowanych do dzieci, młodzie-ży, rodzin, a także środowisk związanych z kulturą alternatywną, z drugiej – Park Tradycji to idealna przestrzeń do kultywowania tradycji i dialogu międzypokoleniowego.
Krajobraz poprzemysłowego Śląska zmienia się. Za kilkadziesiąt lat zniknie wiele obiektów będących świadectwem postępującej przez dziesiątki lat indu-strializacji. Zmiana przeznaczenia dawnej cechowni Kopalni „Michał”, Szybu Krystyn i jego otoczenia na przestrzeń będącą miejscem spotkań, wydarzeń kulturalnych, wpisuje się w europejskie trendy zachowywania dziedzictwa po-przemysłowego. O popularności tego zjawiska świadczy stałe rozszerzanie Eu-ropejskiego Szlaku Dziedzictwa Przemysłowego (ERIH) o nowe miejsca, szlaki regionalne i tematyczne, zlokalizowane w Europie Zachodniej i Środkowej.
Obiekt, taki jak Park Tradycji, ma szczególne znaczenie nie tylko dla byłych pracowników kopalń i hut, którzy mają do tego miejsca szczególnie senty-mentalny stosunek, ale przede wszystkim dla najmłodszych Siemianowiczan oraz przyszłych pokoleń, które nie miały okazji doświadczyć tego, że żyją w „mieście węgla i stali” – jak nazywane były kiedyś Siemianowice Śląskie.
Wielu z nich może patrzeć z niechęcią na dziedzictwo poprzemysłowe (hałdy, zdegradowane środowisko naturalne i in.), nie zdając sobie sprawy, że bez in-dustrializacji nie byłoby zapewne rozwoju infrastruktury i wzrostu znaczenia poszczególnych miast, a nasz region wyglądałby zgoła inaczej. Zasadnym wy-daje się więc kultywowanie pamięci o tym, co było przez dziesięciolecia osią, wokół której toczyło się życie na Górnym Śląsku, zachowywanie dziedzictwa niematerialnego – i przypominanie: obrazem, opowieścią, historią konkretne-go człowieka, o tym, czekonkretne-go nie chcemy zapomnieć.
PRZYPISY
1 Por. Piotr Zawojski „Sztuka obrazu i obrazowania w epoce nowych mediów”. Oficyna Wy-dawnicza, Warszawa 1992. Pozycja w wyczerpujący sposób wyjaśnia pojęcie nowych mediów i skutecznego komunikowania m.in. za pomocą obrazu i multimediów (kom. aut).
2 „Potęga narracji w epoce cyfrowej”, Jan Ołdakowski. W: „Nowe Media” nr (3) 1/2013 pod redakcją Eryka Mistewicza, str. 197.
3 Wśród prekursorów trendu muzealnictwa narracyjnego w Polsce wymienić można
stwo-rzone na wzór muzeów amerykańskich Muzeum Powstania Warszawskiego w Warszawie (2003).
Z roku na rok powstają nowe obiekty, osadzone w tym dyskursie (np. Muzeum Armii Krajowej w Krakowie). Następuje również systematyczne odświeżanie wystaw stałych w wielu istnieją-cych placówkach oraz budowa nowych, które zostaną otwarte na przestrzeni kolejnych lat. Do ciekawych przedsięwzięć należą m.in.: Europejskie Centrum „Solidarności” w Gdańsku, Muzeum Emigracji w Gdyni, Muzeum Sybiru w Białymstoku, czy powstające Muzeum Ziem Zachodnich we Wrocławiu oraz interaktywne centrum historii Brama Poznania. Do ciekawych muzeów narra-cyjnych na świecie zaliczyć można m.in. Muzeum Holocaustu w Waszyngtonie, Muzeum Terroru w Budapeszcie (uwaga aut.).
4 Siemianowickie Centrum Kultury powstało w 2009 roku, w wyniku połączenia trzech mniejszych instytucji kultury. Na obecną strukturę instytucji składają się cztery oddziały: SCK-Bytków, SCK-Park Tradycji, SCK-Willa Fitznera oraz SCK-Jarzębina.
5 KONWENCJA UNESCO w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego sporządzona w Paryżu dnia 17 października 2003 r. – Dz.U.2011.172.1018, art. 2 ust. 1
6 KONWENCJA UNESCO w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego sporządzona w Paryżu dnia 17 października 2003 r. – Dz.U.2011.172.1018, art. 2 ust. 2 7 Karol Toeplitz „O nieuniknionej obecności mitów” - w Hans Blumenberg „Praca nad mi-tem”, Oficyna Naukowa, Warszawa 2009, s. VII
8 Joseph Campbell ”Bohater o tysiącu twarzy” , ZYSK i S-KA WYDAWNICTWO, Warszawa 1997, str. 279.
9 Antoni Halor (1937-2011) – był autorem ponad 25 pozycji związanych z regionem, Sie-mianowicami Śląskimi i najbliższą okolicą, wydanych w latach 1969-2012. Wśród nich na uwagę zasługują m.in.: „Podania i legendy naszych miast”, 1997, „Pejzaż mitologiczny” 1997, „Rok obrzę-dowy na dawnej ziemi bytomskiej” 2004, czy też seria „Kalendarzy Siemianowickich”. Dla uczcze-nia postaci artysty - Rada Miasta Siemianowice Śląskie uchwaliła w 2012 roku nadanie imieuczcze-nia Antoniego Halora skwerowi miejskiemu przy osiedlu Tuwima.
10 Ewa Kucharska, Marek Jagielski „Śląskie Mity”, wyd. BRAMBlA 2013.
11 Adam Hajduga „Skuteczna promocja sieciowego produktu turystycznego, na przykładzie wydarzenia marketingowego Industriada – Święto Szlaku Zabytków Techniki, w „Kultura i Tu-rystyka - wspólna droga” pod red. B. Włodarczyka, B. Krakowiak, J. latosińskiej., Łódź 2011, s.
132.
12 Adam Hajduga „Szlak Zabytków Techniki Województwa Śląskiego i jego Święto INDU-STRIADA – materiały konferencyjne 2013. (niepublikowane) oraz statystyki prowadzone przez Urząd Marszałkowski woj. Śląskiego.
13 Tamże
14 ARC Rynek i Opinia: Badanie satysfakcji uczestników INDUSTRIADY 2013. Wyniki ba-dania ilościowego zrealizowanego na zlecenie Śląskiej Organizacji Turystycznej – czerwiec 2013 – próba reprezentatywna, N=620, metoda wywiadu bezpośredniego PAPI. Warszawa 2013.
Podczas INDUSTRIADY w Parku Tradycji zostało przeprowadzonych 47 wywiadów.
15 Społeczność czy widownia w tym ujęciu oznacza budowanie poczucia więzi grupy od-biorców z instytucją, miejscem, określonym cyklem imprez. W takiej grupie zachodzą interakcje na głębszym poziomie powstawania społecznych więzi międzyludzkich, połączonych wspólnym modelem spędzania czasu wolnego.