Akcesja do Unii Europejskiej

Wejście Polski do UE miało podwójny wpływ na rozwój idei społecznej odpowiedzialności biznesu w polskiej przedsiębiorczości. Po pierwsze, wiązało się z koniecznością budowania przewagi konkurencyjnej i realizacji strategii dyferencjacji. Po drugie, wynikało z przyjętych już w tym czasie w UE dokumentów definiujących, czym jest zrównoważony rozwój oraz jak należy rozumieć i realizować w swojej działalności ideę CSR.

Członkowstwo w Unii Europejskiej otworzyło przed polskimi przedsiębiorstwami nowe możliwości rozwoju. W okresie poprzedzającym przystąpienie do UE w roku 2004 właściciele małych i średnich przedsiębiorstw podchodzili do akcesji zachowawczo – 27,8 proc. spodziewało się pozytywnych zmian, 32,2 proc. nastawiało się zarówno na zmiany na lepsze, jak i na gorsze. 7,5 proc. pesymistycznie oceniało przyszłość, prognozując negatywne zmiany, a aż 32,5 proc. nie wierzyło w jakiekolwiek zmiany. Oczekiwanymi pozytywnymi zmianami z perspektywy polskich przedsiębiorców miały być: uzyskanie dostępu do funduszy unijnych, wzrost popytu na produkty polskie na rynku unijnym, poprawę dostępności kredytów, poprawę wyników finansowych, wzrost możliwości eksportowych, wzrost popytu na produkty polskie na rynku polskim. Negatywne zmiany miały wiązać się w ich ocenie ze wzrostem inflacji i wzrostem konkurencji [Starczewska – Krzysztoszek 2009].

Zmiany pozytywne rzeczywiście wystąpiły, choć może nie do końca w takiej formie, w jakiej spodziewali się jej polscy przedsiębiorcy. Polskie firmy mogły starać się o większą pomoc ze środków unijnych, ale dostęp do nich był utrudniony – obwarowany uciążliwymi procedurami. Zwiększyła się również dostępność do zewnętrznych źródeł finansowania. Popyt na produkty polskie wzrósł zarówno na rynkach polskich, jak i unijnym. Przedsiębiorstwa zaczęły odnotowywać coraz lepsze wyniki finansowe.

Skutki negatywne przewidywane przez polskich przedsiębiorców również potwierdziły się w praktyce. Inflacja wzrosła, ale tylko w roku akcesji do UE, tj. w roku 2004. Z kolei wzrost konkurencji faktycznie nastąpił, ale z korzyścią dla polskich firm. Aby zwiększyć popyt na oferowane przez siebie produkty przedsiębiorcy zmuszeni byli zastosować również inne strategie niż wyłącznie cenową i zwiększały swoją przewagę konkurencyjną, pracując nad jakością produktów i usług oraz jakością obsługi klienta. Wiązało się to jednocześnie z innowacyjnością.

98

Opisane procesy pozostały nie bez znaczenia dla rozwoju koncepcji społecznej odpowiedzialności biznesu w Polsce. Konieczność zmiany strategii z cenowej na jakościową zmusiło przedsiębiorców do poszukiwania obszarów, w których muszą dorównać firmom europejskim, ale również takich, w których mogą się wyróżnić. Nawet firmy, których bezpośrednią konkurencją nie były przedsiębiorstwa unijne, starały się na nich wzorować i przenosić zaobserwowane w nich mechanizmy i strategie zarządzania na płaszczyznę własnych działań. Czas akcesji do UE to w przybliżeniu czas, kiedy w polskich przedsiębiorstwach coraz popularniejsze stają się działania public relations, ale również pojawiają się pierwsze formy inicjatyw CSR. Zgodnie z wynikami badań PKPP Lewiatan z września 2008 roku w tym okresie firmy dostrzegły znaczenie reputacji oraz innowacji dla budowania przewagi konkurencyjnej [Starczewska – Krzysztoszek 2009]. Wdrażanie w praktyce działań wynikających ze zrozumienia, że inwestowanie w markę i innowacyjność przekłada się na budowanie pozycji konkurencyjnej, trwa do chwili obecnej i przyjmuje postać m.in. działań realizowanych w obszarze społecznej odpowiedzialności biznesu.

Wynika to również z innego rodzaju konsekwencji przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. W momencie polskiej akcesji w krajach unijnych koncepcje zrównoważonego rozwoju i społecznej odpowiedzialności biznesu były już dobrze znane i umocowane wielorakimi dokumentami. Na poziomie instytucji Unii Europejskiej debata na temat CSR została zapoczątkowana w 1995 roku, kiedy to grupa europejskich przedsiębiorców z Jacquesem Doloresem, ówczesnym przewodniczącym Komisji Wspólnot Europejskich, przedstawiła manifest społeczny (Manifesto of Enterprises). W kolejnych latach instytucje unijne angażowały się w coraz więcej inicjatyw popularyzujących koncepcję CSR wśród europejskich przedsiębiorców. W chwili, gdy Polska stała się członkiem UE, na jej terenie od kilku lat znane były już uzgodnienia zawarte w następujących dokumentach i inicjatywach:

 apel Komisji Europejskiej wystosowany do liderów biznesu w Europie o podjęcie wyzwania dotyczącego odpowiedzialności społecznej przedsiębiorstw – wezwanie to ogłoszone zostało przy okazji przyjmowania strategii lizbońskiej w roku 2000; w odpowiedzi na apel europejscy przedsiębiorcy doprowadzili do powstania Europejskiej Kampanii 2005, zakładającej sformułowanie roli przedsiębiorców i partnerów do realizacji działań służących propagowaniu idei CSR;

 ogłoszenie Zielonej księgi dotyczącej koncepcji CSR;

 opublikowanie białej księgi zawierającej strategię realizacji i upowszechniania idei społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstwa [Szymczak 2008].

99

Zielona księga na temat koncepcji społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw (Green Paper: Promoting framework for Corporate Social Responsibility) została opublikowana

przez Komisję Europejską w 2001 roku. Był to pierwszy dokument, w którym tak szczegółowo omówiono zasady odpowiedzialności biznesu i sposoby jej wdrażania w wymiarze europejskim. Zielona księga dała początek debacie na płaszczyźnie unijnej dotyczącej tego, jak Unia Europejska może aktywnie promować koncepcję CSR [Szymczak 2008]. Określono w niej ramy działania firm w zakresie społecznej odpowiedzialności biznesu, zdefiniowano kluczowe pojęcia i sformalizowano ich zakres w organizacji i jej otoczeniu [Greszta 2001].

Wkrótce po ogłoszeniu Zielonej księgi, w 2002 roku powstał kolejny dokument, będący konsekwencją debaty, jaką wywoła – tym razem była to Biała księga (White Paper:

Communication on CSR) [Rok 2004]. Jej adresatami były organizacje europejskie, państwa

członkowskie, partnerzy społeczni, stowarzyszenia biznesowe i konsumenckie, indywidualne przedsiębiorstwa oraz inne grupy zainteresowanych. W Białej księdze znalazło się podsumowanie dotychczasowych konsultacji społecznych na temat społecznej odpowiedzialności biznesu, ale również opisano w niej cztery obszary działań Unii Europejskiej, które ta koniecznie powinna podjąć [Szymczak 2008]. Pierwszy z tych obszarów dotyczy zwiększenia wiedzy, edukacji, wymiany doświadczeń i dobrych praktyk (w tym m.in. rozwój wymiany doświadczeń i dobrych przykładów pomiędzy przedsiębiorstwami oraz państwami członkowskimi, wpływ koncepcji CSR na biznes i społeczeństwo, kształtowanie CSR w małych i średnich przedsiębiorstwach oraz rozwój umiejętności menedżerskich). Drugi z obszarów obejmował zagadnienia związane z promocją zgodności, przejrzystością, praktyką i narzędziami koncepcji CSR (głównie kodeksami etycznymi i raportowaniami). Trzeci z kolei poświęcony był powołaniu do życia Europejskiego Forum Interesariuszy (The European Multi-Stakeholder Forum on CSR –

CSR EMS Forum), mającego na celu promocję przejrzystości i zbieżności praktyk oraz

instrumentów koncepcji CSR [Communication from The Commission Concerning Corporate Social Responsibility: A Business Contribution to Sustainable Development, Commission of The European Communities 2002].

W świetle przedstawionych dokumentów (na dodatek ograniczonych jedynie do tych opracowanych przed rokiem 2004) i postaw wobec CSR dominujących w Unii Europejskiej naturalną konsekwencją polskiego członkostwa było zapoznanie się z nimi przez menedżerów i właścicieli polskich firm oraz możliwe szybkie wprowadzenie elementów koncepcji społecznej odpowiedzialności biznesu do strategii zarządzania przedsiębiorstw.

100

Była to konieczność wynikająca z potrzeby przystosowania się do standardów funkcjonowania przedsiębiorczości w krajach zachodnioeuropejskich.