Etyka biznesu a podejmowanie przez przedsiębiorstwa odpowiedzialności

Po zasygnalizowaniu historyczno-filozoficznych korzeni społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw w kontekście formułowania się umowy społecznej konieczne jest przedstawienie jeszcze jednego pojęcia ściśle związanego z koncepcją społecznej odpowiedzialności, jakim jest etyka biznesu.

Definiowana jest ona jako „dziedzina wiedzy dotycząca moralnego wymiaru działalności gospodarczej” [Gasparski 2013]. Stanowi swego rodzaju dekalog dla przedsiębiorstw, w którym ustalone zostały zasady moralnego postępowania – odniesienia, na podstawie których zapadają w firmie decyzje, co jest właściwe, a co nie. Jest to dyscyplina, w której uporządkowane zostały reguły etycznego postępowania dla przedsiębiorców – jest to zbiór wskazówek stworzonych na użytek osób prowadzących działalności gospodarcze na wypadek zaistnienia sytuacji budzącej wątpliwości natury moralnej [Pogonowska 2004]. Etyka biznesu tworzy podwalinę dla kultury przedsiębiorstwa, z kolei sieć przedsiębiorstw działających w oparciu o wypracowane przez siebie kultury staje się jednym ze znaczących budulców kultury ogółu społeczeństwa.

Etyka biznesu to popularny termin w Stanach Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Kanadzie, Australii i we Francji. W krajach niemieckojęzycznych funkcjonuje jako etyka gospodarcza.

Kolokwialnie odczytywane pojęcie etyki biznesu oznacza ocenę moralnego postępowania przedsiębiorstwa – przy czym moralność ta odnosi się zarówno do przestrzegania przez firmę prawa pracy i etosu traktowania przez nią zatrudnianych pracowników, jak również do stosunku przedsiębiorstwa do ogółu społeczeństwa, co

52

przejawia się dobrym traktowaniem go jako grupy konsumentów, dostarczaniem mu wysokiej jakości usług i produktów oraz przejrzystym i jasnym komunikowaniem, które przyczynia się do budowania zaufania do przedsiębiorstwa. Etyka w biznesie to również ocena postępowania przedsiębiorstwa na rynku – przestrzegania zasad uczciwej konkurencji, kierowania się w postępowaniu prawem krajowym i międzynarodowym, odnoszeniem do obowiązujących norm i zasad gospodarczych, prawnych i moralnych.

Etykę biznesu rozpatruje się w literaturze przedmiotu na czterech poziomach interpretacji zależnych od perspektywy, w której analizuje się działalność przedsiębiorstwa:

 poziom podstawowy,

 poziom centralny,

 poziom systemu gospodarczego,

 poziom globalny.

W przypadku poziomu podstawowego w centrum zainteresowania pozostaje człowiek i jego indywidualne wybory moralne odnoszone do przedsiębiorstwa, na które wpływa jako jego właściciel, akcjonariusz, menedżer czy pracownik. W tym kontekście etyka przedsiębiorstwa ściśle powiązana jest z moralnością osoby, która je współtworzy. Poziom centralny to z kolei obszar, w którym przenikają się wpływy zewnętrzne i wewnętrzne istotne z punktu widzenia funkcjonowania przedsiębiorstwa. Przez wpływy wewnętrzne rozumie się relacje i działania zachodzące w firmie, przez zewnętrzne – zachodzące w bezpośrednim i dalszym otoczeniu przedsiębiorstwa. Mówiąc inaczej, na poziomie centralnym spotykają się wszyscy interesariusze przedsiębiorstwa. Ich postępowanie i oceny moralne kształtują na tym poziomie etykę firmy. Podejmowane przez nich decyzje opierają się na ich moralności i poczuciu odpowiedzialności. Patrząc z tej perspektywy, społeczna odpowiedzialność biznesu nie jest zatem narzuconą z zewnątrz koncepcją czy modnym trendem w zarządzaniu przedsiębiorstwem, lecz jest wyrazem głęboko ludzkiej potrzeby oceny moralnej realizowanych działań. W literaturze przedmiotu podkreśla się, że tak rozumiana odpowiedzialność społeczna nie jest dodatkowym ciężarem dla przedsiębiorstwa, lecz staje się jego integralną częścią – jest wynikającym z jego działalności zobowiązaniem wobec akcjonariuszy, właścicieli, konsumentów i wszystkich pozostałych interesariuszy, wpływającym na kształtowanie wspólnej przyszłości [Solomon 1998].

Na tym poziomie menedżerowie powinni wpływać na postępowanie pracowników w obrębie wewnętrznej, centralnej struktury przedsiębiorstwa. Mogą to robić na wiele

53

sposobów, z których najbardziej zalecane to inspirowanie pracowników i dawanie im właściwego przykładu poprzez podejmowanie etycznych decyzji i społecznie odpowiedzialnych działań.

Poziom systemu gospodarczego to poziom najbardziej powiązany z pojęciem umowy społecznej, której istotę rozważano w poprzednim rozdziale. Rozpatrywanie etyki przedsiębiorstwa w tym kontekście oznacza usytuowanie go na rynku w otoczeniu innych podmiotów gospodarczych i instytucji, a także wewnątrz funkcjonującego społeczeństwa, i rozpatrywanie, czy przedsiębiorstwo wywiązuje się ze swoich powinności wobec innych przedsiębiorstw, organizacji, instytucji i społeczeństwa – czy wywiązuje się z powszechnie obowiązującej umowy społecznej i czy jest społecznie odpowiedzialnym obywatelem czy też uczestnikiem tego społeczeństwa. Rozważa się zatem na tym poziomie etykę przedsiębiorstwa w perspektywie rynku i istniejącego systemu gospodarczego.

Na czwartym poziomie wreszcie interpretuje się etykę przedsiębiorstwa w wymiarze globalnym, oceniając je pod kątem norm i przepisów wprowadzonych przez międzynarodowe organizacje i instytucje zajmujące się m.in. moralnym aspektem działalności przedsiębiorstw. Przykładem takiego globalnego kontekstu, w którym sprawdzana jest etyka przedsiębiorstwa, jest dokument Global Compact wypracowany w 2000 roku pod przewodnictwem ówczesnego Sekretarza Generalnego OZN Kofi Annana. Wskazuje się w nim dziesięć zasad, zgodnie z którymi powinno być zarządzane przedsiębiorstwo:

1. Popieranie i przestrzeganie praw człowieka przyjętych przez społeczność międzynarodową,

2. Eliminowanie wszelkich przypadków łamania praw człowieka przez firmę.

3. Poszanowanie wolności stowarzyszenia się i przyznanie prawa do prowadzenia negocjacji zbiorowych.

4. Eliminowanie wszystkich form pracy przymusowej. 5. Zniesienie wykonywania pracy przez dzieci.

6. Przeciwdziałanie dyskryminacji w sferze zatrudnienia i w wykonywaniu zawodów. 7. Popieranie prewencyjnego podejścia do kwestii związanych z ochroną środowiska. 8. Podejmowanie inicjatyw mających na celu promowanie postawy odpowiedzialności

wobec środowiska naturalnego.

9. Popieranie rozwoju, stosowania i rozpowszechniania przyjaznych środowisku technologii.

54

10. Przeciwdziałanie korupcji we wszystkich formach, w tym wymuszeniom i łapówkarstwu [UN Global Compact 2000].

Znaczenie Global Compact osłabia jednak fakt, że od początku miał on tylko charakter deklaracji zasad, a nie formalnego zobowiązania, mimo że w dokumencie tym 50 największych korporacji świata zobowiązało się do ich przestrzegania [Deszczyński 2001].

Po przeanalizowaniu przedstawionych w niniejszym rozdziale informacji można wysunąć wniosek, że etyka biznesu powstała niejako w rezultacie funkcjonowania umowy społecznej pomiędzy przedsiębiorstwem a społeczeństwem, a jej znaczącą częścią lub efektem jej istnienia jest realizowanie koncepcji społecznej odpowiedzialności biznesu – czy to w wyniku odgórnie narzuconych i przyjętych przez przedsiębiorstwo reguł moralnego postępowania, czy też w wyniku moralnej oceny, czym właściwe postępowanie jest, a czym nie jest, poszczególnych osób składających się na zespół zarządzający i tworzący przedsiębiorstwo. Zasadne wydaje się przyjęcie tezy, że społeczna odpowiedzialność biznesu jest wyrazem naturalnej potrzeby człowieka do sytuowania ludzkich działań w kontekście moralnym. Jednocześnie można założyć, że CSR powstaje na styku wewnętrznego poczucia moralnego każdego z interesariuszy przedsiębiorstwa, kultury organizacji, jaka tworzy się w wyniku łączenia i przenikania etyki tych interesariuszy, i powszechnie przyjętej w danym społeczeństwie – czy to w wymiarze państwowym, czy to w skali międzynarodowej – etyki w biznesie.