W
połowie IV w. p.n.e. król Macedonii, Filip II, podporządko-wał sobie część miast greckich, a po bitwie pod Cheroneą (338 r. p.n.e.) narzucił zwierzchnictwo całej Grecji. Choć Macedończycy byli etnicznie bliscy Grekom i mówili pokrewnym ję-zykiem, nie brali udziału w ich życiu kulturalnym. Sam Filip jednakże wychowywał się w Tebach i dlatego nie przez wszystkich Greków uwa-żany był za obcego najeźdźcę: wiele miast mu sprzyjało i poddawało się dobrowolnie jego opiece. Filip doprowadził do utworzenia wszechhel-leńskiego związku, którego celem miała być wspólna wojna z Persami. Po przedwczesnej tragicznej śmierci Filipa w 336 r. p.n.e. tron po nim objął jego dwudziestoletni syn Aleksander.Aleksander, nazwany przez potomność Wielkim, był istotnie wybit-nym wodzem i politykiem. Marzeniem młodego władcy, umocniowybit-nym przez jego nauczyciela Arystotelesa, było zorganizowanie w jednym państwie i zhellenizowanie całego znanego wówczas Grekom świata. W realizacji przeszkodziła mu przedwczesna śmierć. Aleksander dopro-wadził do skutku planowaną przez swojego ojca wyprawę Macedoń-czyków i Greków przeciwko Persom. W bitwie pod Issos (333 r. p.n.e.) pobił króla perskiego Dariusza III, zajął Syrię, Egipt (332 r. p.n.e.) i opa-nował całe terytorium państwa perskiego, aż po granice Indii.
Słysząc o klęsce Dariusza III pod Issos, królowie cypryjscy, przewi-dując, że Aleksander wcześniej czy później zechce podporządkować so-bie Cypr, udali się do niego do Sydonu wraz z 120 potężnymi ”piątkami” (quinquireme, z pięcioma rzędami wioseł) najlepszymi i
najnowocze-śniejszymi z istniejących wówczas statków[1], aby dobrowolnie uznać go za swego hegemona i wesprzeć jego wojska oblegające Tyr, kolebkę
Fenicjan. Aleksander przyjął inicjatywę cypryjskich królów z zadowo-leniem, a Flawiusz Arian dodaje, że zapomniał im również ich dotych-czasowy udział w walkach po stronie Persów, bo zdawał sobie sprawę, że robili to pod przymusem, a nie z własnej woli[2]. Poumiathon, fenicki król Kition, aby zapewnić sobie przychylność Aleksandra, dodatkowo podarował mu niezwykły miecz, opisywany przez Plutarcha jako ”nad-zwyczajnie ostry, a jednocześnie lekki”[3]. Tyr zdobyto ostatecznie po siedmiu miesiącach. Osiem tysięcy Tyreńczyków zostało zabitych, a 30 tys. sprzedanych w niewolę. Arian wychwala aktywny udział w wal-ce o Tyr królów Cypru, szczególnie Pnytagorasa z Salamis, który zdo-był ogromną sławę dzięki swej waleczności i męstwu[4]. Upadek Tyru i innych miast fenickich w dużym stopniu zmniejszył szanse wzrostu dominacji Fenicjan na Cyprze. Nieznane są warunki ugody między Aleksandrem a cypryjskimi królami, ale wiadomo, że nie obejmowały
one płacenia trybutu, a prawdopodobnie jedynie pomoc wojskową[5]. Tak jak w innych zdobywanych przez Aleksandra miastach, królowie Cypru zachowali względną władzę i autonomię. Jedynym znanym przy-kładem ingerencji Aleksandra w wewnętrzne sprawy Cypru było opi-sane u Atenajosa przekazanie w nagrodę za waleczność Pnytagorasowi, królowi Salamis, miasta-królestwa Tamassos z jego kopalniami, które zresztą poprzedni król, Pasikypros, sprzedał wcześniej za 50 talentów królowi Kition, Pygmalionowi[6]. Przywołana przez Plutarcha detroni-zacja ”niesprawiedliwego i nikczemnego” króla Pafos i osadzenie na tro-nie zubożałego i nikomu tro-nieznanego potomka Kinyrasa[7], są obecnie uznawane jedynie za ilustrację cnót Aleksandra, a nie fakt historyczny.
W tym okresie na Cyprze istniało osiem miast-królestw: Salamis, Pafos, Kition, Soloi, Lapithos, Kyrenia, Marion i Amathous, ponieważ Tamassos zostało podarowane królowi Salamis, a Idalion dawno zosta-ło wchzosta-łonięte przez Kition, ale jedynie dwa z nich, Salamis i Pafos, były znaczące, a król Salamis często podporządkowywał sobie pozostałych władców. Aleksander nie tylko praktycznie pozostawił królom cypryj-skim pełnię władzy, ale uhonorował wielu Cypryjczyków walczących u jego boku przyjaźnią i powierzył im ważne urzędy i obowiązki. Kró-lowie Salamis i Soloi, Nikokreon (który objął tron po Pnytagorasie) i Pasikrates, cieszyli się dobrą sławą w całym imperium Aleksandra, a Stasanor z Soloi został rządcą perskiej prowincji Drangiana w 329 i Baktria w 321 r. p.n.e.[8], a Hieron z Soloi dostał polecenie opłynięcia Arabii i dotarł do Zatoki Perskiej[9].
Jedyną znaczącą zmianą administracyjną było włączenie Cypru od 332 r. p.n.e. w olbrzymi system monetarny Aleksandra, z prawem bicia monet, złotych w Salamis i Kition i srebrnych w Amathous i Pa-fos, co może być uważane z jednej strony za ograniczenie autonomii cypryjskich królestw, które stopniowo przestały bić swoje własne monety, a z drugiej – za szczególne wyróżnienie, bo np. miasta fenic-kie tafenic-kiego przywileju nie otrzymały. Na cypryjskich srebrnych mo-netach Aleksander jest ukazany jako Herakles bez zarostu, co sym-bolizuje mityczne pochodzenie Macedończyka od herosa; awers zaś przedstawia tronującego Zeusa, trzymającego orła jedną i berło drugą ręką. Umieszczenie wizerunku Zeusa nie jest przypadkowe, bowiem sławna wyrocznia Amona-Zeusa z oazy Siva w Libii nazwała Alek-sandra synem tego boga. Konserwatywny król Pafos, Nikokles, bił co prawda w swoim królestwie aleksandryjskie monety, ale zaznaczał jed-nocześnie swoją niezależność umieszczając maleńkimi literami swoje imię wśród włosów lwiej skóry okrywającej Herkulesa[10]. Przyjęcie waluty używanej powszechnie w imperium Aleksandra wpłynęło na znaczne ożywienie stosunków handlowych między Cyprem a Grecją, szczególnie Atenami i ekonomia Cypru rozwijała się jak nigdy dotąd. Grupa kupców z Kitionu już wcześniej osiadła w Atenach otrzymała w 333/2 r. p.n.e. pozwolenie na wybudowanie świątyni Afrodyty,
a gru-pa kupców z Salamis stworzyła wspólnotę kultu Afrodyty i Adonisa[11]. Zwycięstwa Aleksandra Macedońskiego uwolniły Cypr od władzy perskiej, ale równocześnie wyspa dostała się pod jarzmo imperium hellenistycznego, które wbrew oczekiwaniom przynajmniej greckich miast wkrótce ukróciło wszelkie swobody zapewniane przez poprzed-nich władców i uczyniło z Cypru jedynie drugorzędną prowincję. Na-wet dla greckich Cypryjczyków oznaczało to utratę części tożsamo-ści i oryginalnotożsamo-ści związanej z eteocypryjskimi korzeniami; zaś dla cypryjskich Fenicjan był to praktycznie koniec ich własnej kultury i w III w. p.n.e. oczywiste elementy kultury fenickiej są uchwytne jedy-nie w Kition i Lapithos[12]. Sytuacja stała się szczególjedy-nie przykra po śmierci Aleksandra w 323 r. p.n.e., kiedy to na Cyprze toczyła się walka o sukcesję między jego następcami.
Aleksander nie miał dzieci (oprócz pogrobowego syna z baktryjską księżniczką Roksaną, Aleksandra IV, zamordowanego ok. 310 r. p.n.e.), więc po jego śmierci jego wodzowie, diadochowie (gr. διάδοχοι–
‘na-stępcy’), przejęli władzę nad poszczególnymi częściami państwa. Przez prawie czterdzieści lat toczyła się wojna o podział sukcesji po dończyku, aż ostatecznie utrwalił się podział na trzy monarchie: Mace-donię, z większą częścią Grecji, Syrię, ze stolicą w Antiochii, i Egipt, ze stolicą w Aleksandrii.
O władzę na Cyprze wojnę toczyło dwóch generałów Aleksandra: Antygon Jednooki i Ptolemeusz. Antygon był satrapą Fyrgii i chciał
opa-nować Syrię, Azję Mniejszą i Cypr. Ptolemeusz, arystokrata macedoński i jeden z najbliższych przyjaciół Aleksandra, został królem Egiptu i za-łożycielem dynastii Ptolemeuszy. Celem Ptolemeusza było utrzymanie władzy w Egipcie oraz zdobycie kontroli nad Cyrenajką, Palestyną i Cy-prem. W 318 r. p.n.e. Ptolemeusz ustanowił protektorat nad Cyprem, ale królowie Kition, Lapithos, Kyrenii i Marion poparli Antygona. W od-powiedzi w roku 315 p.n.e. Ptolemeusz wysłał swojego brata, Mene-laosa, na czele 12-tysięcznej armii i floty złożonej ze 100 statków, aby ukarał niepokornych królów. Marion poddało się bez walki, Lapithos i Kyrenia zostały zdobyte bez trudu, a Kition dopiero po długotrwałym oblężeniu. Jeżeli wierzyć Diodorowi Sycylijskiemu, początkowo ich królowie zachowali trony, ale gdy nadal próbowali spiskować z Antygo-nem, w 312 r. p.n.e. na Cypr przybył Ptolemeusz, stracił króla Kition, Po-umiathona, spalił świątynie w królestwie i uwięził królów Praxipposa II z Lapithos, Themisona z Kyrenii i Stasioikosa II z Marion. W dodatku mieszkańcy Marion zostali przesiedleni do Pafos, a miasto doszczęt-nie zniszczono; na jego gruzach miało wkrótce powstać Arsinoe[13].
Ta kampania oznaczała kres znaczenia Fenicjan na Cyprze, a władzę w zdobytych miastach i pozostałej części Cypru Ptolemeusz przekazał Nikokreonowi, królowi Salamis, mianując go zarządcą wyspy ( strate-gos), ale dowództwo armii oddając w ręce swego brata, Menelaosa[14].
W 311 r. p.n.e. Nikokreon został jednakże oskarżony o spiskowa-nie z Antygonem i Ptolemeusz, jako ostrzeżeo spiskowa-nie dla innych ewentu-alnych zdrajców, wysłał na Cypr dwóch swych popleczników, aby go uśmiercili. Na ich żądanie Nikokreon popełnił samobójstwo, co słysząc jego żona, Axiothea, zabiła swe młodociane córki, żeby nie dostały się w ręce wrogów, a jego bracia po zabarykadowaniu drzwi podpalili pałac i popełnili samobójstwo. Większość badaczy uznaje, że Diodor popełnił błąd, przypisując ten tragiczny koniec Nikokleso-wi, królowi Pafos[15]. Odnaleziona niedawno w Salamis platforma pogrzebowa, przypominająca klasyczne greckie ołtarze, z
pozostało-ściami spalonych butelek z wonnopozostało-ściami, stopionymi złotymi wieńca-mi i ozdobawieńca-mi, ostrzawieńca-mi włóczni oraz pięcioma glinianywieńca-mi rzeźbawieńca-mi głów i licznymi posągami wokół stosu, jest być może cenotafem, miej-scem symbolicznego pochówku Nikokreona i jego rodziny, których prochów mieszkańcy nie byli w stanie wydobyć ze zgliszczy pałacu. Cenotaf został być może wybudowany przez Salamińczyków, którzy, pomimo zachowanych do dzisiaj anegdot pokazujących Nikrokreona w nie najlepszym świetle, uważali go za godnego następcę Ewagorasa, którego politykę kontynuował, lub nawet, nieco później w 306 r. p.n.e., przez samego Demetriusza Poliorketesa, pragnącego uhonorować nie tylko swych poległych wojowników, ale również mężnego wroga[16]. Wraz ze śmiercią Nikokreona i wkrótce potem Nikoklesa zniknęli ostatni ważni protagoniści dawnego systemu i Menelaos stał się jedy-nym rządcą Cypru. Jednak Antygon nie mógł pogodzić się z utratą waż-nej strategicznie i bogatej wyspy, dlatego w 306 r. p.n.e. wysłał swojego syna Demetriusza Poliorketesa, aby ten odebrał Cypr Menelaosowi. Po nieskutecznym, długotrwałym oblężeniu Salamis dopiero dzięki zwy-cięskiej bitwie morskiej z flotą Ptolemeusza koło przylądka Gkreko De-metriusz zmusił Menelaosa do opuszczenia Cypru. Uznany przez Anty-gona za króla, przez dwanaście lat sprawował z Salamis rządy na wyspie, ale po 301 r. p.n.e., gdy po nieudanej próbie ataku na Egipt Antygon zginął pokonany w bitwie pod Ipsos, większość jego energii pochłania-ła obrona przed diadochami dziedzictwa po ojcu. Ptolemeusz, który jeszcze w roku 305, w odpowiedzi na przyjęcie przez Antygona tytułu króla ogłosił się królem Egiptu i od Rodyjczyków wdzięcznych za po-moc w walce z Demetriuszem otrzymał w 304 r. p.n.e. przydomek Soter (”Wybawca”), zdawał się pogodzić z utratą Cypru i nawet w 299/298 r. p.n.e. ofiarował Demetriuszowi rękę swojej córki. Wkrótce jednak, wy-korzystując problemy w Macedonii, w 294 r. p.n.e. zaatakował bezbron-ny Cypr i po krótkim oblężeniu wiernej Demetriuszowi Salamis, bez większych problemów zajął wyspę, biorąc w niewolę matkę i dzieci kró-la, które jednak, pamiętając o wielkodusznym potraktowaniu jego bra-ta Menelaosa i obrońców Salamis w roku 306 p.n.e., odesłał obsypane podarkami do Demetriusza[17]. Od tego czasu przez ponad dwa wieki na Cyprze panowała dynastia Ptolemeuszy.
Pierwszych dwóch władców z tego rodu zapewniło Cyprowi okres długotrwałego pokoju, ale wkrótce wyspa zaczęła być wygrywana w rodzinnych kłótniach i spiskach egipskich królów.
ADMINISTRACJA
Zlikwidowanie królestw i przejęcie władzy przez rezydującego przeważnie poza granicami wyspy monarchę oznaczało, że istnieją-cy od wieków i pozostająistnieją-cy w rękach pałaców system rządzenia oraz organizacja życia codziennego na wyspie nagle zanikły. Musiały więc zostać wprowadzone nowe mechanizmy rządzenia, często dotychczas Cypryjczykom nieznane.
Cypr stał się częścią egipskiego królestwa ze stolicą w Aleksandrii i był rządzony w imieniu Ptolemeuszy przez pełnomocnego strategos
(στρατηγός) wybieranego spośród członków królewskiej rodziny lub
zaufanej arystokracji aleksandryjskiej.
Pierwszymi strategoi byli Nikokreon i brat Ptolemeusza I
Mene-laos. W późniejszym okresie do tytułu strategos dodano również dwa
inne: archiereus (άρχιερεύς) – Wysoki Kapłan całej wyspy i nauarchos
(ναύαρχος) – dowódca floty. Istniała też cała machina
administracyj-na, np. antistrategos, odpowiedzialny był za działalność kopalń miedzi, a dwóch grammateis (γραμματεύς) wspomagało strategosa w
zarzą-dzaniu wojskami pieszymi i flotą. Przeważnie wysocy urzędnicy nie pochodzili z Cypru, ale byli wyznaczani przez króla, który dzierżył w swoich rękach polityczną, ekonomiczną i militarną władzę[18].
Zachowały się inskrypcje świadczące o istnieniu w niektórych mia-stach wewnętrznych instytucji, np. Salamis miała zarządcę (ό έπί τής πόλεως), archiwistów (χρεοφύλακες, chreofylakes), dyrektora
gimnazjo-nu (γυμνασίαρχος, gymnasiarchos), którym był przeważnie zamożny
pa-tron, oraz agonothetes (ὰγωνοθέτης), odpowiedzialnego za
organizowa-nie różnego rodzaju zawodów i konkursów (agones). Założone przez
Nikoklesa Nea Pafos, które, położone bliżej Aleksandrii – stolicy Pto-lemeuszy i w okolicy obfitującej w cenne drewno, od końca II w. p.n.e. pełniło funkcję politycznej stolicy w miejsce Salamis, miało swoją radę (βουλή, boule), zrzeszenie aktorów teatralnych i gimnazjon[19].
W miejsce miast-królestw utworzono cztery dystrykty administra-cyjne: Nea Pafos, Amathous, Salamis i Lapithos. Likwidacja miast--królestw, oznaczająca też koniec podziału terytorium Cypru na kilka części, często zwalczających się i odwołujących do zróżnicowanych wzorców kulturowych, miała prawdopodobnie pozytywny wpływ na zjednoczenie wyspy i rozwój świadomości przynależności wszystkich mieszkańców już nie do poszczególnych królestw, ale do
zamiesz-kujących wyspę jako całość. Ponieważ władcy Cypru byli związani z kulturą grecką i mieszkańcy wyspy w co najmniej poważnej części czuli przynależność do kultury helleńskiej, okres rządów Ptolemeuszy przyczynił się znacząco do ostatecznego uformowania się greckiego charakteru wyspy. Nadal jednak mieszkała tu coraz liczniejsza grupa Żydów, a przede wszystkim Fenicjan, którzy ciągle rozwijali swe kon-takty handlowe, a niektórzy z nich pełnili nawet niepoślednie funkcje w miastach, np. zarządca okręgu Yathan-Ba’al, syn zarządcy okręgu Ger’-asztarta czy kapłan Ptolemeusza, ‘Abd-asztart[20].
Cypr był jedną z najcenniejszych posiadłości Egiptu, bo, obok mie-dzi, zapewniał stałe dostawy doskonałego drewna do budowy statków i wysyłał do Aleksandrii duże ilości zboża i wina, np. w okresie głodu w Egipcie w 238 r. p.n.e.[21]. Aleksandria była za pierwszych Ptoleme-uszów największym miastem świata. Jako dogodny port stała się głów-nym ośrodkiem handlu międzynarodowego i na jej rynkach spotykali się kupcy znad brzegów Morza Śródziemnego, z głębi Afryki, z Indii. Bliskie związki Cypru z tak prężnym ośrodkiem handlowym przyczy-niły się do wydatnego rozwoju gospodarki wyspy. Salamis pozostała najważniejszym ekonomicznie miastem, a na podstawie ilości wody dostarczanej akweduktem do miasta oblicza się, że za Ptolomeuszy mieszkało tu ponad 120 tys. – niektórzy twierdzą, że ponad 200 tys. – ludzi (dla porównania: w dzisiejszej stolicy Cypru mieszka ok. 105 tys. osób)[22].
KULTURA I SZTUKA
Aleksandria była nie tylko centrum handlowym. Powszechnie uwa-żano ją za najpiękniejsze miasto ówczesnego świata. Była też, obok Aten i Pergamonu, głównym ośrodkiem kultury helleńskiej, a sławna biblioteka liczyła ponoć 700 tys. papirusowych manuskryptów. Dzięki ufundowanemu przez Ptolemeuszów Muzeum, pierwszemu instytuto-wi naukowemu, w którym utrzymywani przez państwo uczeni mogli poświęcać się badaniom, Aleksandria stała się dla badań naukowych, medycznych i literackich tym, czym Ateny były dla filozofii i sztuki. Za Ptolemeuszy życie kulturalne na Cyprze uległo całkowitej hellenizacji, której poddane zostały wszelkie imprezy sportowe, muzyczne i teatral-ne. Wszystkie dzieła literackie, pisane po grecku, były przesiąknięte
ide-ami helleńskimi i bardzo zbliżone w charakterze do dzieł powstających w Grecji czy Aleksandrii[23].
Tradycja literacka na Cyprze była już wtedy wiekowa. Pierwszym wielkim poetą cypryjskim, który według tradycji żył przed Homerem, miał być Euklos (Euklous), znany z kilku jedynie zachowanych w prze-wodniku Pauzaniasza wersów. Przepowiadał w nich najazd Persów na Helladę i narodziny z matki Themisto na polach w okolicy cypryjskiej Salamis… Homera. Eksperci-lingwiści twierdzą jednak, że Euklos żył na przełomie VIII i VII w. p.n.e.[24]. W czasach Homera, w VIII w. p.n.e., najprawdopodobniej powstał na Cyprze pierwszy wielki po-emat epicki, zatytułowany zatytułowany Κύπρια (Kypria, łac. Cypria, Opowieści cypryjskie), który zachował się jedynie w kilku fragmentach,
ale był powszechnie znany w starożytności. Pomimo trwającej od wie-ków dyskusji nadal nie wiadomo, kto jest jego autorem. Księga Suda
podaje, że napisał go sam Homer, który ofiarował dzieło jako prezent ślubny swojej córce Arsifonii, kiedy wychodziła za mąż za Cypryj-czyka Stasinosa. Autorstwo Homera odrzucają Herodot i Arystote-les, który wręcz krytykuje poemat za brak spójności narracji, chociaż jednocześnie przyznaje, że o ile na podstawie Odysei czy Iliady można
utworzyć zaledwie po jednej lub co najwyżej dwie tragedie, to z Opo-wieści cypryjskich – wiele, jak na przykład zachowana Ifigenia w Aulidzie
Eurypidesa. Obecnie uznaje się, tak jak podaje Atenajos , że autorem
Κύπρια jest albo Stasinos, albo Hegesjas (lub Hegesinus) z cypryjskiej
Salamis, albo Kyprias z Halikarnasu[25]. Poemat składający się z je-denastu ksiąg, napisanych podobnie jak Iliada i Odyseja heksametrem
daktylicznym, stanowił preludium do tych epopei. Treść obejmowała prehistorię wojny trojańskiej, od uczty weselnej Peleusa i Tetydy do przybycia Greków pod Troję[26].
Sławę zyskał Hermejas z Kourion (III w. p.n.e.), poeta jambiczny, który krytykował stoików za hipokryzję, a samego Zenona nazywał ”Fenicjaninem” i zarzucał mu że ”nigdy nie współżył z kobietą, a za-wsze z ulubionymi chłopcami”[27]; Ἀργοναυτικά (Argonautika) –
epi-ka Kleona z Kourion (IV w. p.n.e.), stanowiła wzór dla Apoloniusza z Rodos. O cypryjskiej poezji lirycznej i muzyce wspominają Pindar i Eurypides.
Nowością było wprowadzenie dramatu. Jego rozwój potwierdzo-ny jest pozostałościami teatrów na wyspie. Najbardziej imponujące są ruiny teatru koło Kourion, zbudowanego w II w. p.n.e. na greckim
planie, w którym centralne części audytorium w kształcie wachlarza razem z całą orchestrą i dużą częścią budynku sceny zostały wbudowa-ne w wykutą skałę. Amfiteatr był wykorzystywany do przedstawień za-równo w okresie greckim jak i rzymskim, a wydarzenia z nim związane stanowiły integralną część życia miasta.
Cypryjczycy mieli niewielki wpływ na życie polityczne wyspy, ale życie kulturalne organizowane było przez Ligę Cypryjczyków (Κοινόν Κυπρίων). Zadaniem tej konfederacji złożonej z przedstawicieli miast
była organizacja zawodów, konkursów, festiwali i innych wydarzeń kulturalnych. Najważniejszy festiwal był wciąż związany z kultem Afrodyty z Pafos. Istniała też organizacja zrzeszająca ”artystów zwią-zanych z Dionizosem” (τό κοινον των περίτον Διόνυσον τεχνιτων), wpływowa, lojalna wobec Ptolemeuszy gildia artystów związanych z teatrem i muzyką oraz ich patronów, która przestała działać w cza-sach rzymskich. Jedynym znanym dzisiaj reprezentantem dramatu cypryjskiego jest Sopatros, który żył w Pafos w III w. p.n.e. Zachowa-ło się jedynie 25 linijek jego burleski ośmieszającej sławnego filozofa, Zenona z Kition[28].
Zenon, założyciel szkoły stoików, urodził się na Cyprze, w Kition, w 336 r. p.n.e., w rodzinie fenickiego kupca. W roku 314 przybył do Aten i przyłączył się do szkoły cynickiej. Później jednak, ok. 300 r. p.n.e., założył własną szkołę. Mieściła się w ateńskiej Bramie Malowa-nej (Stoa Poikile) i od niej wzięła swoją nazwę. Zenon był scholarchą
przez około 35 lat. Szkoła stoicka przetrwała pięć stuleci, a stoikami byli m.in. Seneka i cesarz rzymski Marek Aureliusz. W Republice
Ze-non opisał państwo, w którym obywatele różnych narodowości za-pomną o różnicach i stworzą społeczeństwo oparte na wzajemnym poszanowaniu i miłości. Po cynikach stoicy przejęli ideały kosmopoli-tyczne; dążyli do usunięcia granic między państwami narodowymi, do zerwania z tradycyjnym przeciwstawieniem pełnoprawnych Hellenów i ”barbarzyńców”[29]. Te ideały były realizowane przez Imperium
Ro-manum. Przynajmniej częściowo dzięki filozofii stoików – choć w dużo
większym stopniu z powodu sytuacji politycznej – wielowiekowa wro-gość między cypryjskimi Grekami i Fenicjanami zaczęła zanikać.
Zenon, często uważany za najwybitniejszego Cypryjczyka w historii, wprawdzie urodził się na Cyprze, ale działał poza wyspą. Pomimo że ży-cie intelektualne na Cyprze w tym czasie nie dorównywało poziomem Atenom czy Aleksandrii, pojawili się i tutaj myśliciele i badacze,
któ-rzy byli znani w całym świecie helleńskim. Uznanym historykiem był Asklepiades Cypryjczyk, który napisał historię Cypru i Fenicji (Περί Κύπρου καί Φοινίκης) oraz wspólnie z Aristosem z Salamis (pocz. II w.
p.n.e.) opisał wyprawy Aleksandra Wielkiego[30]; zaś Demetrius z Sa-lamis[31], Paion z Amathous[32], Hermesianax Cypryjczyk[33], Kse-nofon Cypryjczyk, Aleksander z Pafos[34] czy Demochares z Soloi byli raczej mitografami niż prawdziwymi historykami. Filozof Klearchos z Soloi[35], autor kilkunastu traktatów głównie na temat wschodnich kultur Persji i Indii, był uczniem Arystotelesa, który innemu ulubione-mu uczniowi z Cypru, Eudemosowi (zm. 352 p.n.e.) dedykował nawet swój (zaginiony) traktat O duszy (Ευδημος ’η περι ψυχής)[36]. Naukę
cypryjską reprezentowali medycy Diagoras (koniec III w. p.n.e.), optyk i komentator Hipokratesa, oraz Syennesis (IV w. p.n.e.), Apollodo-ros z Kition czy Apollonios z Kition (I w. p.n.e.), autor Περί άρθρων
(O stawach)[37]. Fakt, że sam Arystoteles i Teofrast, adresowali
nie-które swoje dzieła do królów Cypru (np. Arystoteles Προτρεπτικός do
Themisona, króla Kyrenii), świadczyć może o tym, że wybitni greccy pisarze i myśliciele zauważali osiągnięcia kulturowe wyspy i odnosili się do nich z poważaniem. Atenajos podaje, że cypryjski król Nikokrates posiadał jedną z największych bibliotek w świecie hellenistycznym[38].
Cypr hellenistyczny może pochwalić się naukowymi osiągnięciami,