Analiza chromatograficzna i całkowita zawartość flawonoidów

Analizę chromatograficzną związków polifenolowych w owocach borówek prowadzono w trybie HILIC, co znacznie skróciło czas analizy i pozwoliło na obniżenie granicy wykrywalności. Oznaczono zawartość kwasów fenolowych (p-HBA, galusowego, chlorogenowego, kawowego, p-kumarowego, ferulowego, protokatechowego) oraz flawonoidów (rutyny, apigeniny, luteoliny, naringiny, naringeniny, kwercetyny, kwercetryny, kemferolu, katechiny, epikatechiny oraz mirycetyny). Wyniki oznaczenia kwasów fenolowych umieszczono w tabeli 19, zaś flawonoidów w tabeli 20. Dodatkowo zawartość polifenoli w suszonych owocach borówek czernicy i brusznicy (Nadl. Wyszków) oraz borówki wysokiej, ekstrahowanych wodą i mieszaniną woda-etanol (40/60, v/v) w temperaturze 55^oC przedstawiono na rysunku 37 (podobną zależność otrzymano dla świeżych owoców borówek). Spośród flawonoidów oznaczono tylko cztery związki-kwercetynę, katechinę, epikatechinę oraz mirycetynę, gdyż pozostałe związki występowały na poziomie niższym niż granica wykrywalności. Generalnie owoce borówek nie są bogatym źródłem polifenoli, mało jest w nich flawonoidów.

111 Najwięcej w owocach borówek jest kwasu chlorogenowego, co jest zgodne z innymi badaniami [49,225]. 1 g świeżych czarnych jagód zawiera 22-200 µg (ekstrakcja wodą) i 36-318 µg (ekstrakcja mieszaniną woda-etanol, 40/60, v/v) tego związku. Owoce borówki amerykańskiej zawierają zdecydowanie mniej tego kwasu, tj. ekstrakty wodne około 10 µg/g, ekstrakty wodno-etanolowe około 20 µg/g, choć stanowi on ponad 90% wszystkich oznaczonych polifenoli (Rys. 37). Ponadto wodno-etanolowe ekstrakty z borówki czernicy zawierają kwasy: p-HBA (1,80-7,40 µg/g), ferulowy (0,52-7,00 µg/g), p-kumarowy (2,00-48,0 µg/g), protokatechowy (5 µg/g). Podobną zawartością kwasu protokatechowego charakteryzują się metanolowe ekstrakty z borówki czernicy zebranej w Macedonii (15 µg/g) [58]. Znacznie mniej kwasów fenolowych występuje w owocach borówki amerykańskiej:

kwas p-HBA (ok. 3,0 µg/g), kwas ferulowy (ok. 2,0 µg/g), zaś kwasy p-kumarowy i protokatechowy występują na poziomie niższym niż granica wykrywalności. Najwięcej kwasów w analizowanych próbkach oznaczono w ekstraktach z owoców borówki brusznicy (Rys. 37). Zawartość kwasu kawowego i p-kumarowego w etanolowych ekstraktach wynosiła odpowiednio 1,25 i 30 µg/g. Zheng i in. [87] podają zawartość tych kwasów na poziomie 60 µg/g).

Owoce borówek zawierają niewielkie ilości flawonoidów [58,60]. W analizowanych ekstraktach oznaczono aglikony kwercetyny, katechiny i epikatechiny oraz mirycetyny w owocach borówki czernicy. W borówce czernicy, w ekstraktach wodno-etanolowych przygotowanych w temperaturze 55°C, najwięcej jest katechiny (107-150 µg/g), epikatechiny (36,5-84,0 µg/g), najmniej zaś kwercetyny (1 µg/g). Mirycetyna, którą oznaczono tylko w ekstraktach z owoców jagody czarnej, występuje na poziomie kilku µg/g. Tian i in. [61]

podają, że główne flawonole występujące w borówce czernicy to glikozydy mirycetyny (mirycetyno-3-O-glukuronid, mirycetyno-3-O-galaktozyd, mirycetyno-3-O-glukozyd) oraz kwercetyny (kwercetyno-3-O-glukozyd). Borówka wysoka w przeciwieństwie do borówki czarnej zawiera jedynie niewielką ilość katechiny (ok. 15 µg/g). Najbogatsze w katechinę i epikatechinę są owoce borówki brusznicy, odpowiednio 159-346 µg/g i 58-250 µg/g.

Analizowane ekstrakty różnią się istotnie statystycznie zawartością poszczególnych polifenoli w zależności od miejsca poboru próbki jak i temperatury prowadzenia ekstrakcji (Tabele 19 i 20).

112 Tabela 19. Zawartość kwasów fenolowych w ekstraktach z owoców różnych borówek [µg/g].

Kwas p-HBA galusowy kawowy chlorogenowy p-kumarowy ferulowy protokatechowy

woda

borówka czernica

Wyszków z 1,66 ± 0,42^a 2,34 ± 0,13^a < Gw 170 ± 12,5^a < Gw < Gw < Gw

c 3,96 ± 0,51^b 3,57 ± 0,09^b < Gw 206 ± 11,7^b < Gw < Gw < Gw

Ostrów Maz. z 4,56 ± 0,44^bc 0,83 ± 0,02^c 0,54 ± 0,13 62,1 ± 2,83^c 5,29 ± 0,99^a 1,00 ± 0,16^a < Gw

c 6,06 ± 0,38^d 1,32 ± 0,09^d 0,84 ± 0,05 80,6 ± 5,61^cd 7,24 ± 0,39^ab 1,38 ± 0,16^ab < Gw

Chojnów z 1,85 ± 0,26^a 0,45 ± 0,07^e < Gw 21,9 ± 1,49^e 6,99 ± 0,14^abc 0,99 ± 0,10^abc < Gw

c 2,46 ± 0,44^ae 1,89 ± 0,23^f < Gw 43,4 ± 1,36^cf 15,4 ± 1,68^d 0,88 ± 0,03^ac < Gw

targ¹ z 3,50 ± 0,62^bcef 0,51 ± 0,07^ce < Gw 49,3 ± 2,65^cfg 0,50 ± 0,13^e 3,13 ± 0,19^d < Gw

c 4,47 ± 0,50^bcf 1,66 ± 0,10^f < Gw 68,1 ± 4,82^cdg 0,68 ± 0,05^e 3,05 ± 0,29^d < Gw

borówka brusznica

Wyszków z 91,3 ± 1,53^a < Gw < Gw 90,3 ± 5,27^a 3,51 ± 0,65^a 15,8 ± 0,78^a < Gw

c 104 ± 2,37^b < Gw < Gw 93,4 ± 5,93^ab 6,52 ± 0,56^ab 22,1 ± 0,68^b < Gw

Ostrów Maz. z 17,2 ± 0,83^c 1,07 ± 0,08 < Gw 10,2 ± 1,43^c 11,2 ± 3,31^bc 47,3 ± 1,58^c < Gw

c 31,9 ± 2,54^d 1,99 ± 0,13 < Gw 17,8 ± 0,87^cd 14,5 ± 0,40^cd 54,6 ± 3,11^d < Gw

Chojnów z 47,4 ± 2,46^e < Gw < Gw 46,4 ± 1,12^e 15,2 ± 1,50^cde 41,0 ± 1,89^e < Gw

c 67,9 ± 0,85^f < Gw < Gw 81,4 ± 5,66^af 18,6 ± 2,30^def 49,0 ± 3,15^cdf < Gw

targ¹ z 38,6 ± 0,79^g < Gw < Gw 3,48 ± 0,63^cg 9,41 ± 1,33^bc 54,6 ± 3,74^df < Gw

c 56,6 ± 1,69^h < Gw < Gw 4,54 ± 0,43^cg 14,8 ± 1,73^cdef 67,4 ± 1,80^g < Gw

borówka wysoka

targ¹ z < Gw < Gw < Gw 8,30 ± 0,43 < Gw 0,70 ± 0,11 < Gw

c 2,58 ± 0,25 1,08 ± 0,15 < Gw 10,2 ± 1,62 < Gw 1,02 ± 0,14 < Gw

112

113

Kwas p-HBA galusowy kawowy chlorogenowy p-kumarowy ferulowy protokatechowy

60% etanol

borówka czernica

Wyszków z 3,23 ± 0,58^a 5,26 ± 0,37^a 0,45 ± 0,04^a 242 ± 3,22^a 2,06 ± 0,19^a 0,52 ± 0,11^a 5,79 ± 0,40 c 5,82 ± 0,63^b 6,29 ± 0,45^b 0,70 ± 0,12^ab 318 ± 13,8^b 2,14 ± 0,26^ab < Gw 4,25 ± 0,36 Ostrów Maz. z 5,94 ± 0,62^bc < Gw 1,37 ± 0,22^c 82,2 ± 5,60^c 16,6 ± 1,49^c 3,28 ± 0,27^b < Gw

c 7,41 ± 0,39^d < Gw 3,36 ± 0,49^d 116 ± 3,58^d 20,7 ± 4,06^c 3,90 ± 0,90^b < Gw

Chojnów z 1,80 ± 0,41^e < Gw 0,53 ± 0,12^ae 36,3 ± 1,99^e 41,2 ± 3,78^d 0,88 ± 0,04^ac < Gw

c 3,71 ± 0,43^af < Gw 1,39 ± 0,25^cf 54,9 ± 3,24^f 48,6 ± 2,38^e 1,45 ± 0,16^ac < Gw

targ¹ z 4,96 ± 0,10^bcfg 0,78 ± 0,09^c 1,08 ± 0,06^bcefg 59,8 ± 3,31^fg 2,16 ± 0,34^abf 6,24 ± 0,14^d < Gw

c 6,19 ± 0,38^bcdg 0,79 ± 0,18^c 1,28 ± 0,11^bcfg 76,6 ± 3,63^cg 3,44 ± 0,27^abf 7,07 ± 0,23^d < Gw

borówka brusznica

Wyszków z 98,2 ± 5,07^a < Gw < Gw 142 ± 12,3^a 15,7 ± 0,85^a 30,7 ± 3,25^a 10,03 ± 0,47^a c 105 ± 4,33^ab 3,58 ± 0,73 0,57 ± 0,03^a 187 ± 2,01^b 24,6 ± 0,12^b 45,0 ± 1,55^b 12,7 ± 1,18^b Ostrów Maz. z 35,8 ± 2,60^c < Gw < Gw 17,6 ± 1,83^c 15,6 ± 1,07^ac 107 ± 7,24^c 6,17 ± 0,13^c c 50,8 ± 1,32^d < Gw 0,91 ± 0,12^ab 25,2 ± 1,83^cd 24,5 ± 2,11^bd 140 ± 1,56^d 6,12 ± 0,22^cd Chojnów z 79,5 ± 6,97^e < Gw 0,70 ± 0,05^abc 62,1 ± 2,55^e 21,6 ± 1,37^bd 55,4 ± 2,19^e 4,40 ± 0,72^cde c 101 ± 9,81^ab < Gw 1,25 ± 0,48^bcd 93,2 ± 2,36^f 29,7 ± 0,50^e 59,2 ± 0,79^ef 8,09 ± 0,85^acd targ¹ z 71,9 ± 1,20^e < Gw 0,68 ± 0,13^abce 4,84 ± 0,44^g 16,1 ± 2,51^ac 58,6 ± 3,37^ef 4,88 ± 0,30^cdef c 85,0 ± 2,33^ae < Gw 1,11 ± 0,15^abcde 13,6 ± 1,97^cdg 28,8 ± 1,85^be 85,0 ± 3,74^g 5,34 ± 1,26^cdef borówka

wysoka

targ¹ z 2,26 ± 0,20 0,62 ± 0,08 < Gw 17,1 ± 1,48 < Gw 1,38 ± 0,30 < Gw

c 3,39 ± 0,72 < Gw < Gw 22,0 ± 2,53 < Gw 1,96 ± 0,07 < Gw

Wartość średnia + odchylenie standardowe (n=3). *z – ekstrakcja w temp. 20°C; c – ekstrakcja w temp. 55°C. ¹ owoce zakupione na miejscowym targu.

Różne litery w kolumnach pionowych dla danego związku, rodzaju próbki (borówka czernica i borówka brusznica) i ekstrahenta oznaczają, ze wartości różnią się miedzy sobą w sposób statystycznie istotny na 95% poziomie istotności (p<0,05); < Gw – poniżej granicy wykrywalności.

113

114 Tabela 20. Zawartość flawonoidów w ekstraktach z owoców różnych borówek [µg/g].

kwercetyna katechina epikatechina mirycetyna woda

borówka czernica

Wyszków z < Gw 6,84 ± 0,33^a < Gw < Gw

c < Gw 21,1 ± 1,03^b 5,50 ± 0,84^a < Gw

Ostrów Maz. z < Gw 58,5 ± 2,89^c 9,61 ± 1,59^ab < Gw

c < Gw 96,4 ± 3,42^d 13,7 ± 3,22^bc < Gw

Chojnów z < Gw 58,2 ± 0,45^c 8,91 ± 0,97^abcd < Gw

c < Gw 77,3 ± 2,75^e 12,5 ± 2,66^bcde < Gw

targ¹ z < Gw 31,3 ± 0,77^f 8,09 ± 0,62^abdef < Gw

c < Gw 33,0 ± 0,85^f 9,83 ± 0,54^abcdef < Gw

borówka brusznica

Wyszków z < Gw 217 ± 1,90^a 14,8 ± 0,44^a < Gw

c 0,22 ± 0,08 261 ± 4,05^b 99,0 ± 2,11^b < Gw

Ostrów Maz. z < Gw 142 ± 7,48^c 35,9 ± 2,24^c < Gw

c < Gw 149 ± 1,13^cd 41,5 ± 3,33^d < Gw

Chojnów z < Gw 111 ± 1,65^e 35,4 ± 1,96^ce < Gw

c < Gw 158 ± 7,44^d 39,5 ± 0,90^cde < Gw

targ¹ z < Gw 86,2 ± 2,18^f 25,4 ± 2,12^f < Gw

c < Gw 106 ± 3,63^e 50,4 ± 0,90^g < Gw

borówka wysoka

targ¹ z < Gw < Gw < Gw < Gw

c < Gw < Gw < Gw < Gw

115 kwercetyna katechina epikatechina mirycetyna 60% etanol

borówka czernica

Wyszków z 0,81 ± 0,06^a 98,8 ± 4,46^a 83,4 ± 5,60^a < Gw

c 1,23 ± 0,09^b 150 ± 5,38^b 84,0 ± 5,46^a 2,07 ± 0,13^a Ostrów Maz. z 0,81 ± 0,08^ac 64,5 ± 3,74^c 21,0 ± 3,60^b 4,51 ± 0,13^b c 0,86 ± 0,05^acd 141 ± 4,06^b 36,5 ± 1,99^c 5,04 ± 0,22^b Chojnów z 0,83 ± 0,13^acde 76,5 ± 2,70^d 10,1 ± 0,39^d 1,31 ± 0,39^c c 1,13 ± 0,23^abcde 120 ± 5,84^e 43,5 ± 2,70^ce 2,03 ± 0,08^a targ¹ z < Gw 37,0 ± 2,15^f 31,6 ± 0,99^c < Gw

c < Gw 107 ± 2,18^a 42,7 ± 1,44^ce < Gw

borówka brusznica

Wyszków z 1,56 ± 0,14^a 303 ± 9,90^a 212 ± 1,43^a < Gw

c 2,45 ± 0,46^b 346 ± 29,1^b 252 ± 18,2^b < Gw

Ostrów Maz. z 0,63 ± 0,07^c 181 ± 2,36^c 40,6 ± 4,18^c < Gw

c 1,22 ± 0,19^ad 201 ± 7,97^cd 109 ± 6,35^d < Gw

Chojnów z 1,38 ± 0,11^ade 205 ± 3,13^cd 41,1 ± 1,98^ce < Gw

c 2,70 ± 0,09^b 261 ± 4,24^e 58,2 ± 3,00^cef < Gw

targ¹ z 0,38 ± 0,05^c 135 ± 1,75^f 45,5 ± 1,49^cef < Gw

c 1,02 ± 0,14^acde 159 ± 1,37^cf 68,4 ± 5,70^f < Gw

borówka wysoka

targ¹ z < Gw 9,51 ± 0,10 < Gw < Gw

c 0,87 ± 0,30 15,8 ± 0,43 < Gw < Gw

Wartość średnia + odchylenie standardowe (n=3). *z – ekstrakcja w temp. 20°C; c – ekstrakcja w temp. 55°C. ¹ owoce zakupione na miejscowym targu. Różne litery w kolumnach pionowych dla danego związku, rodzaju próbki (borówka czernica i borówka brusznica) i ekstrahenta oznaczają, ze wartości różnią się miedzy sobą w sposób statystycznie istotny na 95% poziomie istotności (p<0,05);

< Gw – poniżej granicy wykrywalności.

116 Rys. 37. Zawartość polifenoli w suszonych owocach borówek czernicy i brusznicy (Nadl.

Wyszków) oraz borówki wysokiej, ekstrakcja wodą i mieszaniną woda-etanol (40/60, v/v) w temp. 55^oC.

Poza chromatograficznym oznaczeniem zawartości poszczególnych flawonoidów, wyznaczono także ich całkowitą zawartość metodą spektrofotometryczną. Wyniki przedstawiono w formie graficznej na rysunkach 38 i 39. Uzyskane rezultaty potwierdzają, że owoce borówek zawierają bardzo mało flawonoidów. Najwięcej występuje ich w borówce brusznicy: 2,2-2,8 µmol katechiny/g (ekstrakty wodne); 4,6-5,8 µmol katechiny/g (ekstrakty wodno-etanolowe) oraz 4,4-5,7 µmol katechiny/g (ekstrakty w octanie etylu-dane nieprzedstawione w pracy), najmniej zaś w borówce wysokiej: ok. 1 µmol katechiny/g (ekstrakty wodne), 2,8 µmol katechiny/g (ekstrakty wodno-etanolowe); 2,9-3,4 µmol katechiny/g (ekstrakty w octanie etylu-dane nieprzedstawione w pracy). Uzyskane wyniki zawartości flawonoidów w owocach borówki brusznicy są wyższe od tych podanych przez Bhullar i in. [110], którzy oznaczyli zawartość tych związków na poziomie 10,7 ± 0,3 µmol katechiny/100 g świeżych owoców (ekstrakt wodny) oraz 18,4 ± 0,3 µmol katechiny/100 g świeżych owoców (ekstrakt wodno-etanolowy 30/70, v/v). Z kolei zawartość flawonoidów w borówce brusznicy zebranej w krajach nordyckich wynosiła 130,8 mg katechiny/100 g

117 suszonych owoców (450,6 µmol katechiny/100 g suszonych owoców) dla ekstraktów wodno-metanolowych (50/50, v/v) [59].

Owoce borówki brusznicy charakteryzują się wyższą zawartością flawonoidów niż owoce borówki czernicy, gdyż zawierają więcej katechiny i epikatechiny oraz kwercetyny i jej glikozydów. Flawan-3-ole, do których należą katechiny i flawonole (m.in. kwercetyna) najczęściej tworzą połączenia kompleksowe z jonami Al(III) ze względu na ugrupowania orto-dihydroksylowe w pierścieniu A lub B. Owoce borówki wysokiej zawierają najmniej flawonoidów oznaczonych tą metodą, co jest zgodne z wynikami analizy chromatograficznej HPLC-MS. Tak popularna w ostatnim czasie borówka amerykańska jest uboga w polifenole.

Najwyższe zawartości flawonoidów otrzymano w przypadku użycia cieczy jonowych jako ekstrahentów (Rys 38). Ekstrakty przygotowane w chlorku 1-butylo-3-metyloimidazoliowym z owoców jagody czarnej zawierają około 30 % więcej flawonoidów w porównaniu do ekstraktów przygotowanych w mieszaninie etanolu i wody.

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50

borówka czernica borówka brusznica [Bmim]PF₆

[Bmim]BF₄

µmol katechiny/g woda

60% etanol octan etylu

[Bmim]Cl

Rys. 38. Całkowita zawartość flawonoidów w ekstraktach z suszonych owoców borówki czernicy i borówki brusznicy (Nadl. Wyszków) w zależności od użytego ekstrahenta, temperatura ekstrakcji 20°C.

118

0 1 2 3 4

Chojnów Ostrów

Wyszków

borówka czernica borówka brusznica 20o C 55o C 20o C 55o C

µmol katechiny/g

Ekstrakcja woda

b.wysoka 0

1 2 3 4 5 6 7 8

b.wysoka Chojnów

Ostrów Wyszków

borówka brusznica borówka czernica

µmol katechiny/g

20o C 55o C 20o C 55o C

Ekstrakcja 60% etanol

Rys. 39. Całkowita zawartość flawonoidów w wodnych i wodno-etanolowych ekstraktach z owoców borówki czernicy, borówki brusznicy i borówki wysokiej.

118

119 7.4. Właściwości antyutleniające

Ekstrakty wodno-etanolowe i w octanie etylu z owoców borówek charakteryzowały się wyższymi właściwościami redukującymi w porównaniu do ekstraktów wodnych. Właściwości redukujące wyznaczone metodą FC ekstraktów alkoholowych ze świeżych owoców borówki czernicy mieściły się z zakresie 4,6-5,3 mg kwasu galusowego/g (ekstrakcja w temp. 55^oC).

Ekstrakty ze świeżych owoców borówki brusznicy mają najsilniejsze właściwości redukujące:

5,8-7,6 mg kwasu galusowego/g (Tabela 21). Vasco i in. [88] zaproponowali podział owoców i warzyw ze względu na ich właścwiości redukujące na te o niskich (< 1 mg kwasu galusowego/g), średnich (1-5 mg kwasu galusowego/g) i wysokich (> 5 mg kwasu galusowego/g) właściwościach. Według tej klasyfikacji badane ekstrakty z owoców borówek czernicy i brusznicy można zaliczyć do produktów o średnich i wysokich właściwościach redukujących, zaś borówki wysokiej do niskich. Wyniki uzyskane dla ekstraktów z borówki brusznicy są wyższe od tych podanych w literaturze dla maliny (3,58 mg kwasu galusowego/g) czy też borówki czernicy (3,05 mg kwasu galusowego/g) [96]. Średnia zdolności redukujących borówki czerwonej zebranej z terenu Oregonu (Stany Zjednoczone) wynosiła 5,66 mg kwasu galusowego/g świeżych owoców (zakres 4,31-6,60 mg kwasu galusowego/g) [98]. Zdecydowanie niższe wyniki (0,36-0,41 mg kwasu galusowego/g) uzyskano dla ekstraktów w metanolu, etanolu, acetonie i octanie etylu z owoców kanadyjskiej borówki brusznicy (Labrador, Kanada) [110]. Z kolei owoce borówki czernicy zebranej na Słowacji charakteryzowały się właściwościami redukującymi na poziomie 2,86 mg kwasu galusowego/g. Dla porównania owoce borówki amerykańskiej miały dwukrotnie niższą zdolność redukującą (1,45 mg kwasu galusowego/g) [104]. Wyżej zaprezentowane wyniki literaturowe są zgodne z tymi, uzyskanymi w tej pracy. Ponadto uzyskano dobre korelacje pomiędzy wynikami otrzymanymi metodą FC i CUPRAC; współczynnik korelacji liniowej R² dla ekstraktów wodnych wynosił 0,978; zaś dla ekstraktów wodno-etanolowych 0,961. Najwyższymi właściwościami redukującymi charakteryzują się owoce borówki brusznicy zebranej z terenów Nadl. Chojnów i Ostrów Mazowiecka.

Zbadane ekstrakty z owoców borówek są dobrymi antyutleniaczami, gdyż są zdolne do redukcji kompleksu Cu(II) z neokuproiną (metoda CUPRAC) oraz do neutralizacji rodników DPPH^•. Średnia zdolność redukująca ekstraktów w octanie etylu z owoców borówki czernicy wynosiła 0,98 mmol troloksu/g, borówki brusznicy 1,09 mmol troloksu/g, borówki wysokiej

120 0,54 mmol troloksu/g, podczas gdy dla ekstraktów przygotowanych w mieszaninie wody i etanolu wynosiła ona odpowiednio: 0,85 mmol troloksu/g (borówka czernica), 0,98 mmol troloksu/g (borówka brusznica), 0,54 mmol troloksu/g (borówka wysoka). Wodne ekstrakty z borówki czarnej mają zdolność do zmiatania rodników DPPH^• na poziomie 0,43 mmol troloksu/L, zaś ekstrakty wodno-etanolowe na poziomie 0,64 mmol troloksu/L. Borówka brusznica charakteryzuje się silniejszą zdolnością do neutralizacji rodników, wynoszącą odpowiednio 0,55 mmol troloksu/L (ekstrakty wodne) i 0,70 mmol troloksu/L (ekstrakty wodno-etanolowe). Za silne właściwości antyutleniające borówki czernicy odpowiada duża zawartość antocyjanów w ich owocach, natomiast borówki brusznicy kwasy hydroksycynamonowe, w tym zwłaszcza kwas chlorogenowy.

Świeże owoce jagód dostępne są tylko kilka miesięcy w roku, w związku z tym suszone owoce są często stosowane jako przekąski, dodatki do płatków śniadaniowych, musli czy też składniki herbat. Stąd też zbadano właściwości antyutleniające ekstraktów z suszonych owoców otrzymanych przy użyciu klasycznych rozpuszczalników oraz cieczy jonowych (Rys.

40). Jak można się było spodziewać ekstrakty w mieszaninie wody i etanolu mają wyższe zdolności antyoksydacyjne w porównaniu do ekstraktów wodnych. Co ciekawe, ekstrakty w cieczach jonowych charakteryzują się większą zdolnością redukującą (metoda CUPRAC), dają natomiast niższe wyniki w metodzie DPPH niż klasyczne rozpuszczalniki. Jedynie ekstrakt w [Bmim]BF4 charakteryzował się zdolnością do neutralizacji DPPH^• na podobnym poziomie jak woda i jej mieszanina z etanolem. Suszone jagody mają wyższe właściwości antyutleniające niż świeże jagody ze względu na dehydtratację. Usunięcie wody powoduje zatężenie związków polifenolowych, a tym samym sprawia, że suszone owoce są coraz częściej wykorzystywane jako element zdrowej i zbilansowanej diety.

121 Tabela 21. Właściwości antyutleniające ekstraktów z owoców różnych borówek.

FC [mg gal/g] CUPRAC [mmol TR/g] DPPH [mmol TR/L]

122 ¹ owoce zakupione na miejscowym targu; ² owoce zebrane w przydomowym ogródku

FC [mg gal/g] CUPRAC [mmol TR/g] DPPH [mmol TR/L]

octan etylu w temp. 20⁰C

borówka czernica

Wyszków 5,3 + 0,26 1,09 + 0,03 0,76 + 0,04

Wyszków (susz.) 26,8 + 1,74 6,05 + 0,04 5,38 + 0,17

Ostrów Maz. 4,9 + 0,03 0,98 + 0,03 0,72 + 0,04

Chojnów 3,9 + 0,23 0,85 + 0,04 0,58 + 0,01

targ¹ 5,0+ 0,23 0,99 + 0,07 0,69 + 0,03

borówka brusznica

Wyszków 4,6 + 0,30 0,96 + 0,05 0,55 + 0,02

Wyszków (susz.) 24,2 + 1,09 5,18 + 0,11 3,96 + 0,16

Ostrów Maz. 5,8 + 0,15 1,15 + 0,06 0,67 + 0,01

Chojnów 5,9 + 0,00 1,25 + 0,05 0,71 + 0,02

targ¹ 4,6 + 0,22 0,99 + 0,04 0,57 + 0,01

borówka wysoka

targ¹ 2,6 + 0,24 0,65 + 0,01 0,23 + 0,03

targ (susz.)¹ 6,0 + 0,02 3,25 + 0,11 0,70 + 0,02

ogród² 1,2 + 0,09 0,42 + 0,03 0,26 + 0,01

122

123

0 2 4 6 8 10

borówka czernica borówka brusznica

[Bmim]PF₆ [Bmim]BF₄

mmol troloksu/g

woda 60% etanol octan etylu [Bmim]Cl

CUPRAC

0 1 2 3 4 5 6

borówka brusznica borówka czernica

DPPH

[Bmim]PF6 [Bmim]BF4 [Bmim]Cl octan etylu 60% etanol woda

mmol troloksu/L

Rys. 40. Właściwości antyutleniające ekstraktów z suszonych owoców borówki czernicy i borówki brusznicy (Nadl. Wyszków) wyznaczone metodą CUPRAC oraz metodą z rodniekiem DPPH w zależności od użytego ekstrahenta, temperatura eksytakcji 20°C.

123

124 7.5. Podsumowanie badań

Owoce borówek nie są bogatym źródłem flawonoidów, w ich ekstraktach oznaczono tylko cztery związki - kwercetynę, katechinę, epikatechinę oraz mirycetynę. Więcej w owocach borówek jest kwasów fenolowych (oznaczono kwas p-hydroksybenzoesowy, galusowy, kawowy, chlorogenowy, p-kumarowy, ferulowy oraz protokatechowy). Najwięcej kwasów zawierają ekstrakty z owoców borówki brusznicy, najmniej zaś ekstrakty z owoców borówki wysokiej. W owocach borówki wysokiej dominuje kwas chlorogenowy; stanowi on ponad 90% wszystkich oznaczonych polifenoli. Największą różnorodnością pod względem zawartości jak i rodzaju związków polifenolowych charakteryzują się owoce borówki brusznicy, które spośród wszystkich jagód zawierają najwięcej kwasu ferulowego, katechiny i epikatechiny. Najwyższe całkowite zawartości flawonoidów otrzymano w przypadku użycia cieczy jonowych jako ekstrahentów. Ekstrakty przygotowane w chlorku 1-butylo-3-metyloimidazoliowym z owoców jagody czarnej zawierają około 30 % więcej flawonoidów w porównaniu do ekstraktów przygotowanych w mieszaninie etanolu i wody. Ciecze jonowe są więc dobrymi rozpuszczalnikami do ekstrakcji związków polifenolowych z owoców jagód i mogą z powodzeniem zastąpić klasyczne rozpuszczalniki organiczne.

Antocyjany są dominującą grupą związków polifenolowych zawartych w jagodach, ich najbogatszym źródłem są owoce borówki czernicy. Ekstrakty z owoców borówki brusznicy i borówki wysokiej zawierają 10-krotnie mniej antocyjanów. Duże różnice w wynikach uzyskanych dla borówki czernicy i borówki wysokiej można tłumaczyć rodzajem antocyjanów zawartych w ich owocach. Borówka czernica charakteryzuje się wysoką zawartością cyjanidyn, podczas gdy borówka wysoka zawiera głównie malwidyny. Prowadzenie ekstrakcji w podwyższonej temperaturze spowodowało znaczący wzrost stężenia antocyjanów w ekstraktach, zwłaszcza wodnych.

Ekstrakty wodno-etanolowe oraz w octanie etylu posiadają wyższe zdolności redukujące w porównaniu do ekstraktów wodnych. Według klasyfikacji zaproponowanej przez Vasco i in. [88] badane ekstrakty z owoców borówek czernicy i brusznicy można zaliczyć do produktów o średnich i wysokich właściwościach redukujących, zaś borówki wysokiej do niskich. Ponadto ekstrakty z owoców borówek są zdolne do redukcji kompleksu Cu(II) z neokuproiną (metoda CUPRAC) oraz do neutralizacji rodników DPPH^•. Za silne właściwości antyutleniające borówki czernicy odpowiada duża zawartość antocyjanów w ich owocach,

125 natomiast borówki brusznicy kwasy hydroksycynamonowe, w tym zwłaszcza kwas chlorogenowy.

Owoce borówek leśnych są bogatym źródłem makroelementów: potasu, wapnia i magnezu oraz mikroelementów, takich jak mangan i cynk. Borówka wysoka zawiera najmniej pierwiastków spośród analizowanych próbek. Owoce borówek, zarówno świeże jak i suszone, mogą być używane do przygotowania naparów, herbat, soków oraz syropów.

Dlatego też ważna jest zawartość makro i mikroelementów w wodnych ekstraktach z jagód, a także efektywność ich ekstrakcji przy użyciu wody. Efektywność ekstrakcji przekracza 80%

dla potasu w przypadku wszystkich borówek. Wysokie efektywności otrzymano również dla manganu, cynku i magnezu, zaś najniższe dla żelaza, niklu i sodu. Matryca próbki oraz rodzaj pierwiastka mają znaczący wpływ na efektywność ekstrakcji.

126 8. Kora dębu (Quercus robur L.) i kora sosny (Pinus sylvestris L.)-wyniki i dyskusja

8.1. Analiza chromatograficzna i całkowita zawartość flawonoidów

Analiza chromatograficzna ekstraktów z kory dębu wykazała w niej dużą ilość kwasu p-HBA, katechiny oraz epikatechiny. Wodno-etanolowe ekstrakty zawierały odpowiednio:

58,3-172 µg/g kwasu p-HBA, 203-392 µg/g katechiny, 33,9-249 µg/g epikatechiny. Ponadto kora dębu zawiera kwas protokatechowy i galusowy, a także niewielkie ilości kwasu chlorogenowego, ferulowego i kawowego (Tabela 22, Rys. 41). Ekstrakty z kory dębu z Wyszkowa zawierają najwięcej polifenoli. Głównym składnikiem kory dębu są garbniki, składające się z glukozy połączonej wiązaniem estrowym z katechinami, kwasem galusowym i protokatechowym, mało jest w niej związków polifenolowych w postaci aglikonów. Dla porównania wyciągi w 60% etanolu z kory afrykańskiego dębu korkowego zawierały 0,9 mg/kg kwasu galusowego, 47,3 mg/kg kastalaginy, 20,7 mg/kg weskalaginy [145].

Kora sosny, podobnie jak kora dębu jest bogata w katechinę, epikatechinę oraz kwas p-HBA (Tabela 22 i 23). Katechina stanowiła ponad 50% zawartości sumy polifenoli oznaczonych w ekstrakcie kory sosny (Rys.41). Zawartość epikatechiny kształtowała się na poziomie 1,64-91,2 µg/g, co stanowi do 20 % wszystkich oznaczonych związków (Rys. 41).

Ponadto kora sosny zawiera kwas ferulowy oraz niewielkie ilości kwasu galusowego, chlorogenowego i kwercetyny. Jest ona bogatym źródłem proantocyjanidynów, składających się głównie z katechiny i epikatechiny. Najwięcej jest w niej proantocyjanidynów typu B, w których cząsteczki katechiny połączone są ze sobą wiązaniami pojedynczymi [127,128].

Yesil-Celiktas i in. [133] oznaczyli katechinę w korze sosny Pinus sylvestris na poziomie kilkunastu mg/g. Ci sami badacze podają, że zawartość katechiny w korach sosen Pinus pinea, Pinus nigra oraz Pinus brutia wynosi kilkadziesiąt mg/g. Uzyskane w pracy wyniki zawartości katechiny w korze sosny są niższe od tych prezentowanych w literaturze, co może mieć związek z innymi warunkami środowiskowymi, w których rosły drzewa, różnorodnymi warunkami ekstrakcji, a także z oznaczeniem wszystkich form katechin, np. tych związanych w postaci proantocyjanidynów czy też glikozydów.

127 Tabela 22. Zawartość kwasów fenolowych w ekstraktach z kory dębu i sosny [µg/g].

Kwas p-HBA galusowy kawowy chlorogenowy p-kumarowy ferulowy protokatechowy

woda

kora dębu

Wyszków z 38,3 ± 2,05^a < Gw 0,24 ± 0,07^a 2,17 ± 0,25^a < Gw < Gw 10,9 ± 1,00^a c 43,6 ± 1,07^b 28,1 ± 1,55^a 0,41 ± 0,05^ab 4,05 ± 0,42^b < Gw 0,57 ± 0,03^a 15,5 ± 1,59^b Ostrów Maz. z 25,8 ± 0,75^c 1,87 ± 0,14^b 0,13 ± 0,02^a 1,85 ± 0,21^a < Gw 0,83 ± 0,05^ab 7,62 ± 0,95^ac c 39,3 ± 1,05^abd 4,82 ± 0,68^bc 0,53 ± 0,09^b 3,64 ± 0,47^bc < Gw 1,26 ± 0,12^bc 15,8 ± 1,07^bd Chojnów z 34,9 ± 0,97^ad 2,54 ± 0,39^b 0,27 ± 0,03^ab 4,91 ± 0,25^bd < Gw 1,27 ± 0,43^bcd < Gw

c 46,9 ± 2,54^b 5,38 ± 1,48^bd 0,78 ± 0,16^c 7,29 ± 0,42^e < Gw 1,50 ± 0,17^bcd < Gw

zioło apteczne z 45,5 ± 2,99^b 8,59 ± 2,45^cd 0,13 ± 0,03^a 1,77 ± 0,27^a < Gw 1,07 ± 0,31^abcd 6,30 ± 0,21^c c 54,1 ± 1,62^e 14,1 ± 2,30^e 0,48 ± 0,11^b 2,31 ± 0,25^a < Gw 1,71 ± 0,28^cd 13,8 ± 2,92^ad

kora sosny

Wyszków ¹ z 7,35 ± 0,40^a 2,24 ± 0,13 0,56 ± 0,05^a < Gw 1,46 ± 0,14^a 9,23 ± 0,48^a 20,3 ± 1,04^a c 16,1 ± 1,12^b 3,86 ± 0,21 2,05 ± 0,07^b 6,42 ± 0,52^a 1,67 ± 0,21^a 10,5 ± 0,60^a 32,4 ± 2,23^b Wyszków ² z < Gw < Gw 2,09 ± 0,35^b 0,50 ± 0,04^b 0,53 ± 0,09^b 5,69 ± 0,41^b 15,6 ± 0,73^c c 2,79 ± 0,09^c < Gw 2,79 ± 0,37^c 0,79 ± 0,07^b 0,80 ± 0,09^bc 12,1 ± 0,44^c 34,9 ± 0,19^bd Wyszków ³ z < Gw < Gw < Gw < Gw 0,75 ± 0,05^bd 5,10 ± 0,78^bd 25,4 ± 2,02^e c < Gw < Gw < Gw 0,50 ± 0,02^b 0,96 ± 0,04^cd 13,8 ± 0,71^e 37,8 ± 1,74^d Ostrów Maz. z 3,69 ± 0,28^c < Gw 0,72 ± 0,04^a 1,73 ± 0,08^c < Gw 1,55 ± 0,18^f < Gw

c 13,5 ± 0,10^d < Gw 1,46 ± 0,11^d 2,28 ± 0,30^c < Gw 6,62 ± 0,16^b < Gw

Chojnów z 10,1 ± 0,60^e < Gw 0,40 ± 0,07^a 0,23 ± 0,09^b < Gw 0,87 ± 0,11^f < Gw

c 13,3 ± 1,80^d < Gw 2,71 ± 0,09^c 0,73 ± 0,19^b < Gw 1,55 ± 0,18^f < Gw

127

128

Kwas p-HBA galusowy kawowy chlorogenowy p-kumarowy ferulowy protokatechowy

60% etanol

kora dębu

Wyszków z 92,4 ± 4,86^a 23,7 ± 0,78^a 0,49 ± 0,03^a 6,56 ± 0,36^a < Gw 6,60 ± 0,05^a 20,4 ± 1,49^a c 172 ± 6,20^b 31,2 ± 1,63^b 0,93 ± 0,09^a 11,4 ± 0,67^b < Gw 10,5 ± 0,44^b 37,7 ± 2,01^b Ostrów Maz. z 58,3 ± 2,34^c 11,5 ± 1,12^c 0,98 ± 0,24^a 4,81 ± 0,73^a < Gw 2,85 ± 0,37^c 19,2 ± 1,14^a c 102 ± 3,69^ad 40,8 ± 1,76^d 2,81 ± 0,36^b 9,65 ± 0,69^bd < Gw 4,95 ± 0,43^d 25,6 ± 1,28^c Chojnów z 66,4 ± 3,61^c 9,73 ± 1,41^c 2,19 ± 0,37^bc 10,5 ± 2,45^be 1,10 ± 0,20^a 3,54 ± 0,28^c 18,5 ± 1,30^a c 152 ± 12,2^e 33,5 ± 1,20^b 3,28 ± 0,47^b 15,5 ± 0,99^c 1,68 ± 0,16^b 5,92 ± 0,22^a 22,3 ± 1,30^acd zioło apteczne z 63,4 ± 1,87^c 44,4 ± 0,86^d 0,80 ± 0,10^a 5,03 ± 0,17^a 0,73 ± 0,18^a 5,76 ± 0,50^ade 27,9 ± 1,25^c c 118 ± 9,35^d 58,4 ± 3,35^e 1,82 ± 0,23^c 7,57 ± 0,23^ade 1,23 ± 0,29^ab 9,21 ± 0,16^e 34,7 ± 2,44^b

kora sosny

Wyszków ¹ z 22,3 ± 1,49^a 3,20 ± 0,22 0,95 ± 0,07^a 8,86 ± 2,75^a 1,20 ± 0,07^a 15,1 ± 0,63^a 25,8 ± 1,46^a c 49,3 ± 1,12^b 6,10 ± 0,41 4,06 ± 0,46^b 15,1 ± 2,10^b 1,57 ± 0,13^ab 22,4 ± 1,66^b 46,1 ± 0,65^b Wyszków ² z 4,75 ± 0,49^c < Gw 4,90 ± 0,44^b 0,63 ± 0,01^c 0,94 ± 0,13^abc 9,40 ± 0,93^c 20,0 ± 0,49^c c 6,17 ± 0,31^c < Gw 6,71 ± 0,74^c 1,25 ± 0,12^c 1,00 ± 0,12^abcd 17,1 ± 2,21^a 49,6 ± 2,86^bd Wyszków ³ z < Gw < Gw < Gw 0,61 ± 0,03^c 1,06 ± 0,09^abcd 8,69 ± 0,25^c 44,1 ± 2,77^be c < Gw < Gw < Gw 1,24 ± 0,04^c 1,65 ± 0,48^abde 16,9 ± 1,72^a 64,6 ± 1,38^f Ostrów Maz. z 30,8 ± 0,79^d < Gw 0,96 ± 0,04^a 2,32 ± 0,19^c 0,97 ± 0,17^abcde 9,02 ± 1,51^c 7,42 ± 0,48^g c 67,1 ± 1,19^e < Gw 2,29 ± 0,49^d 2,68 ± 0,12^c 2,62 ± 0,44^f 16,5 ± 1,82^a 9,24 ± 0,65^g Chojnów z 9,78 ± 0,86^f < Gw 2,38 ± 0,25^d 0,54 ± 0,08^c 0,75 ± 0,23^acde 2,11 ± 0,44^de 1,75 ± 0,24^h c 15,8 ± 1,32^g < Gw 2,94 ± 0,09^bd 0,77 ± 0,17^c 0,79 ± 0,09^acde 5,88 ± 0,39^ce 7,88 ± 0,64^g Wartość średnia + odchylenie standardowe (n=3). *z – ekstrakcja w temp. 20°C; c – ekstrakcja w temp. 55°C. ¹ kora sosny 20-letniej, ² kora sosny 10-letniej,

3 kora sosny 90-letniej. Różne litery w kolumnach pionowych dla danego związku, rodzaju próbki (kora dębu i kora sosny) i ekstrahenta oznaczają, ze wartości różnią się miedzy sobą w sposób statystycznie istotny na 95% poziomie istotności (p<0,05); < Gw – poniżej granicy wykrywalności.

128

129 Tabela 23. Zawartość flawonoidów w ekstraktach z kory dębu i sosny [µg/g].

apigenina kwercetyna katechina epikatechina

woda

kora dębu

Wyszków z < Gw < Gw 199 ± 8,24^a 93,4 ± 3,83^a c < Gw < Gw 329 ± 5,51^b 199 ± 4,45^b Ostrów Maz. z < Gw < Gw 185 ± 3,84^ac 40,9 ± 0,87^c c < Gw < Gw 234 ± 6,92^d 68,4 ± 1,73^d Chojnów z < Gw 0,12 ± 0,04^a 124 ± 7,49^e 23,5 ± 1,68^e c < Gw 0,36 ± 0,05^b 190 ± 10,0^ac 27,5 ± 1,80^e zioło apteczne z < Gw 0,18 ± 0,03^ab 207 ± 2,59^a 98,4 ± 4,36^a c < Gw 0,73 ± 0,13^c 265 ± 3,69^f 132 ± 8,94^f

kora sosny

Wyszków ¹ z < Gw < Gw 104 ± 3,25^a 29,1 ± 1,12^a c < Gw < Gw 237 ± 12,2^b 63,4 ± 1,11^b Wyszków ² z 0,19 ± 0,04^a < Gw 51,6 ± 0,37^c 13,9 ± 0,13^c c 0,38 ± 0,02^b < Gw 80,7 ± 2,17^d 23,0 ± 0,76^d Wyszków ³ z 0,07 ± 0,01^c < Gw 3,67 ± 0,13^e < Gw

c 0,24 ± 0,04^a < Gw 8,05 ± 0,37^e < Gw

Ostrów Maz. z < Gw < Gw 129 ± 12,7^f < Gw

c < Gw < Gw 231 ± 9,73^b < Gw

Chojnów z < Gw < Gw 72,6 ± 0,16^d 25,2 ± 0,81^e c < Gw < Gw 112 ± 5,19^af 50,3 ± 0,23^f

130

apigenina kwercetyna katechina epikatechina

60% etanol

kora dębu

Wyszków z 0,79 ± 0,20^a 0,34 ± 0,07^a 234 ± 13,3^a 160 ± 5,50^a c 1,00 ± 0,15^a 0,40 ± 0,02^a 382 ± 12,2^b 249 ± 4,10^b Ostrów Maz. z 0,14 ± 0,02^b 0,41 ± 0,08^a 265 ± 4,36^c 71,2 ± 2,08^c c 0,23 ± 0,01^b 0,70 ± 0,05^ab 303 ± 7,42^d 97,1 ± 2,53^d Chojnów z 0,25 ± 0,07^b 0,22 ± 0,03^a 203 ± 6,01^e 33,9 ± 1,14^e c 0,36 ± 0,03^b 0,56 ± 0,09^a 221 ± 1,01^ae 50,9 ± 1,06^f zioło apteczne z 0,33 ± 0,06^b 0,63 ± 0,17^a 258 ± 8,02^c 183 ± 1,71^g c 0,43 ± 0,17^b 1,63 ± 0,35^c 392 ± 7,24^b 185 ± 1,29^g

kora sosny

Wyszków ¹ z 0,64 ± 0,15^a 4,58 ± 0,49^a 201 ± 11,8^a 61,0 ± 2,22^a c 0,83 ± 0,07^ab 5,75 ± 0,75^b 378 ± 14,3^b 91,2 ± 4,34^b Wyszków ² z 0,26 ± 0,02^c 4,35 ± 0,76^ac 73,2 ± 3,61^c 25,1 ± 0,84^c c 0,54 ± 0,03^ad 11,2 ± 0,15^d 86,2 ± 1,78^c 50,1 ± 1,08^d Wyszków ³ z 0,29 ± 0,03^c 3,23 ± 0,23^ce 6,06 ± 0,63^d 0,88 ± 0,04^e c 0,39 ± 0,05^cd 3,52 ± 0,29^ace 30,4 ± 1,70^e 2,52 ± 0,31^e Ostrów Maz. z < Gw 1,90 ± 0,08^f 225 ± 10,4^f 1,41 ± 0,12^e c < Gw 2,32 ± 0,11^ef 281 ± 10,6^g 1,64 ± 0,21^e Chojnów z < Gw 0,93 ± 0,05^f 84,0 ± 4,42^c 48,7 ± 0,01^d c < Gw 1,29 ± 0,26^f 242 ± 5,63^f 73,0 ± 0,01^f Wartość średnia + odchylenie standardowe (n=3). *z – ekstrakcja w temp. 20°C; c – ekstrakcja w temp. 55°C. ¹ kora sosny 20-letniej, ² kora sosny 10-letniej, ³ kora sosny 90-letniej.

Różne litery w kolumnach pionowych dla danego związku, rodzaju próbki (kora dębu i kora sosny) i ekstrahenta oznaczają, ze wartości różnią się miedzy sobą w sposób statystycznie istotny na 95%

poziomie istotności (p<0,05); < Gw – poniżej granicy wykrywalności.

131 Rys. 41. Zawartość polifenoli w ekstraktach wodno-etanolowych (40/60, v/v) z kory dębu i

sosny, ekstrakcja prowadzona w temperaturze 55^oC (W.-Nadl. Wyszków, O.-Nadl.

Ostrów Mazowiecka, Ch.-Nadl. Chojnów).

Kory dębu i sosny są bogatym źródłem związków z grupy katechin, występujących zarówno w formie aglikonów jak i związanej w postaci glikozydów, estrów czy proantocyjanidynów. Podobnie jak w przypadku ekstraktów z kwiatów wrzosu, ekstrakty z kory nie wykazywały maksimum absorpcji charakterystycznego dla kwercetyny przy λ = 435 nm dla procedury 1. W związku z tym wyznaczono zawartość flawonoidów metodą spektrofotometryczną z jonami glinu według procedury 2, a wyniki zestawiono w tabeli 24.

Najwyższe rezultaty uzyskano dla ekstraktów przygotowanych w mieszaninie wody i etanolu (40/60, v/v) w temperaturze 55°C. Całkowita zawartość flawonoidów w tych ekstraktach wynosiła 237,3-270,6 µmoli katechiny/g dla próbek kory dębu oraz 272,9-329,8 µmoli katechiny/g dla kory sosny. Co ciekawe, kora młodej 10-letniej sosny zawierała najwięcej flawonoidów (377 µmoli katechiny/g), najmniej zaś było ich w korze 90-letniej sosny (62 µmoli katechiny/g). Podobne wyniki zostały uzyskane dla kory dębu przez Dedrie i in. [113].

Kolejnym, dobrym rozpuszczalnikiem do ekstrakcji polifenoli z próbek kory jest octan etylu.

132 Ekstrakty z kory dębu przygotowane w octanie etylu charakteryzowały się zawartością flawonoidów na poziomie 226,3-232 µmoli katechiny/g, zaś z kory sosny 234,8-273,1 µmoli katechiny/g. Dla porównania etanolowy ekstrakt z kory daglezji zielonej (Pseudotsuga

132 Ekstrakty z kory dębu przygotowane w octanie etylu charakteryzowały się zawartością flawonoidów na poziomie 226,3-232 µmoli katechiny/g, zaś z kory sosny 234,8-273,1 µmoli katechiny/g. Dla porównania etanolowy ekstrakt z kory daglezji zielonej (Pseudotsuga

W dokumencie Badanie możliwości wykorzystania produktów ubocznego użytkowania lasu jako źródła antyutleniaczy (Stron 110-139)