społecz-nych UAM z wytycznymi z Krajowych Ram Kwalifikacji
Jak zaznaczono we wstępie, przedmiotem analizy w niniej-szym tekście jest jedna z kwestii związanych z nauczania przedsiębiorczości na UAM, a mianowicie stopień formal-nego spełnienia przez władze uczelni wytycznych dotyczą-cych tego specyficznego obszaru kształcenia zawartych w Krajowych Ramach Kwalifikacji w czasie ich obowiązy-wania20. Omówienie wątków związanych z genezą i charak-17 Ibidem, s. 21–29.
18 R.W. Griffin, Podstawy zarządzania organizacjami, przekł.
M. Rusiński, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa1997, s. 730–731.
19 J. Targalski, op. cit., s. 6–8.
20 Rozporządzenie MNiSW definiujące efekty kształcenia w ośmiu obszarach kształcenia, w tym w obszarze nauk społecznych, zostało wydane 2 listopada 2011 i obowiązywało do 2015 roku, kiedy zaczynały wchodzić nowe wytyczne, tym razem
terystyką KRK pominięto, a szczegółowe informacje na ten można znaleźć w artykule, który był podstawą do napisa-nia niniejszego teksu.
Celem była odpowiedź na pytanie, w jakim zakre-sie i w jakiej formie efekty kształcenia oraz programy stu-diów na kierunkach Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu niosą treści związane z promowaniem postaw i uczeniem kompetencji przedsiębiorczych. Przedsiębior-czość w przyjętym tu znaczeniu związana jest ściśle z eko-nomią oraz zarządzaniem, w związku z czym skupiono się na analizie kierunków z obszaru nauk społecznych. Wyniki analizy mogły okazać się tym ciekawsze, że na UAM nie ma wydziału o profilu ekonomicznym, więc należało się spodziewać, że przedsiębiorczość będzie jedną z treści pobocznych.
Skorzystano z dokumentów oraz informacji dostęp-nych w grudniu 2017 roku i w styczniu 2018 roku na stronie internetowej UAM i stronach wydziałowych. Przebadano łącznie 45 kierunków, licząc osobno studia pierwszego oraz drugiego stopnia 11 spośród 15 wydziałów. Niektóre kierunki nie należały do obszaru nauk społecznych, a ich badanie miało charakter kontrolny. Większość kierunków miała profil ogólnoakademicki.
Układem odniesienia był ogłoszony w załączniku nr 2 do rozporządzenia MNiSW z dnia 2 listopada 2011 roku opis efektów kształcenia w obszarze kształcenia w zakresie nauk społecznych. Bezpośredni związek z przedsiębiorczo-ścią można w tym dokumencie przypisać następującym efektom kształcenia:
• w obszarze wiedzy:
• dla pierwszego i drugiego stopnia studiów o pro-filu ogólnoakademickim oraz o propro-filu praktycz-nym: „zna ogólne zasady tworzenia i rozwoju form indywidualnej przedsiębiorczości, wykorzystującej wiedzę z zakresu dziedzin nauki i dyscyplin nauko-wych, właściwych dla studiowanego kierunku stu-diów”; kod S1A_W11 i S2A_W11 oraz S1P_W11 i S2P_W11;
• w obszarze umiejętności:
na podstawie tzw. Polskich Ram Kwalifikacji. Niemniej nowe rozwiązania nie wprowadzały rewolucji w omawianym zakresie, co więcej przyjęte regulacje zapewniały kompatybilność starych wymagań przy definiowaniu kierunkowych efektów kształcenia z nowymi wytycznymi. Zob. MniSW, Przewodnik po deregula-cji: odbiurokratyzowanie szkolnictwa wyższego, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, http://www.nauka.gov.pl/g2/
oryginal/2016_10/c1559aef93252daabd158a4d4108b082.pdf [dostęp 14.12.2017].
• dla drugiego stopnia studiów o profilu praktycznym:
„posiada umiejętność samodzielnego proponowania rozwiązań konkretnego problemu i podejmowania rozstrzygnięć w tym zakresie oraz wdrażania pro-ponowanych rozwiązań; kod S2P_U07;
• w obszarze kompetencji społecznych:
• dla pierwszego i drugiego stopnia studiów o profilu ogólnoakademickim oraz o profilu praktycznym:
„potrafi myśleć i działać w sposób przedsiębiorczy”;
kod S1A_K07 i S2A_K07 oraz S1P_K07 i S2P_K07.
Istnieje również w dokumencie cały szereg zapi-sów o mniejszym lub większym powiązaniu z tematyką przedsiębiorczości. Dotyczą one takich umiejętności jak:
• podejmowanie decyzji w oparciu o zdobytą wiedzę,
• ocena skuteczności i przydatności stosowanej wiedzy,
• rozwiązywanie konkretnych problemów,
• praca w grupie i przyjmowanie w niej różnych ról,
• określanie priorytetów służących realizacji określo-nych zadań,
• rozumienie potrzeby uczenia się przez całe życie oraz inspirowanie oraz organizowanie procesu ucze-nia się innych osób,
• rozstrzyganie dylematów związanych z wykonywa-niem zawodu,
• uzupełnianie i doskonalenie zdobytej wiedzy,
• uczestniczenie w przygotowaniu projektów społecz-nych i przewidywanie skutków społeczspołecz-nych swo-jej działalności (niemal bezpośrednie powiązanie z przedsiębiorczością).
Jak widać, wymienione kwalifikacje obejmują w zasa-dzie tzw. miękkie kompetencje składające się na kapitał ludzki w szerszym rozumieniu, które okazują się bardzo przydatne w działaniach przedsiębiorczych.
Wyniki badania najprościej jest przedstawić w for-mie katalogu wniosków:
1. Z całą pewnością samo zdefiniowanie efektów kształ-cenia nie przesądza o tym, że na danym kierunku okre-ślone treści będą rzeczywiście realizowane, ale dane efekty pociągają za sobą określony dobór zajęć w pro-gramie studiów, a także określonych treści dla przed-miotów, które również muszą mieć określone kom-patybilne treści (przynajmniej formalnie zapisane w sylabusach). Największy problem pojawia się zatem prawdopodobnie na zajęciach – tam sama kontrola formalna nie wystarczy. Niemniej wejście w życie KRK wpłynęło pozytywnie na dyscyplinę uczelni
we wprowadzaniu z góry założonych treści i podnie-sienie standardów nauczania. Trudno przewidzieć, czy uczelnie z własnej inicjatywy wprowadzałyby zajęcia związane z przedsiębiorczością.
2. Efekty kształcenia zapisane dla poszczególnych kierun-ków z obszaru nauk społecznych lub częściowo z tego obszaru w zasadzie odpowiadają wytycznym z KRK.
Ilość treści kierunkowych dotyczących przedsiębior-czości jest w zasadzie proporcjonalna do analogicznych treści w KRK. Zdarzają się kierunki, gdzie omawianych elementów jest znacznie więcej niż przeciętnie, ale są też takie, które wyróżniają się negatywnie. Po części wynika to z charakteru kierunku, a treści mogą się różnić dość wyraźnie nawet na tym samym kierunku, ale na różnych specjalnościach. Uczelnie mają w tym zakresie pewną dowolność, a kandydaci na studia mogą decydować, jaki profil kształcenia wybrać. Ważne, by oficjalna oferta odpowiadała rzeczywistości. Dziwić może natomiast fakt, że na przykład na kierunku psy-chologia zajęć i treści kształcenia związanych z przed-siębiorczością jest niewiele, podczas gdy na teologii powstał kierunek dialog i doradztwo społeczne, który przynajmniej formalnie świetnie wpisuje się w stan-dardy nauczania przedsiębiorczości.
3. Zapis w KRK mówiący o działaniu i myśleniu przed-siębiorczym mógłby być bardziej uszczegółowiony, rozwinięty, ponieważ zdarza się, że jest bezrefleksyj-nie powielany w kierunkowych efektach kształcenia, co z kolei może przekładać się na brak głębszej reflek-sji władz wydziału nad potrzebą wprowadzenia real-nych treści przedsiębiorczych.
4. Do pewnego stopnia zacierają się granice między kierun-kami studiów. Coraz większy nacisk kładzie się na kształ-cenie kompetencji miękkich, w tym przedsiębiorczych.
Nawet na kierunkach spoza obszaru nauk społecznych, np. w obszarze nauk ścisłych, pojawia się coraz bogat-sza oferta, uwzględniająca realne potrzeby rynkowe kształcenia ekonomicznego. Szkolnictwo wychodzi bardziej niż kiedyś naprzeciw oczekiwaniom praco-dawców i samych studentów. Ten trend dobrze wpisuje się w wymagania społeczeństwa i gospodarki opartej na wiedzy. Wszechstronność i elastyczność pozwalają na przetrwanie i rozwój na zmiennym rynku pracy.
5. Na wielu kierunkach pojawiły się przedmioty i treści takie jak przedsiębiorczość (lub pokrewne jak założenie i prowadzenie własnej firmy czy mała przedsiębiorczość
TYKUŁ Y
w turystyce), trening interpersonalny, negocjacje, pod-stawy zarządzania, elementy marketingu i PR, podpod-stawy ekonomii, zarządzanie projektami, trening autoprezentacji czy przedmioty już bardzo ściśle związane z działaniem twórczym – na przykład techniki twórczego myślenia (kierunek dialog i doradztwo społeczne), podejmo-wanie decyzji w warunkach niepewności (kierunek prawno-ekonomiczny), warsztat inicjatyw twórczych i warsztat rozwijania pomysłów (oba na specjalności doradztwo zawodowe i personalne na kierunku peda-gogika), zarządzanie wiedzą i zarządzanie własnym rozwojem (filozofia), kreatywność w biznesie (dzienni-karstwo i komunikacja społeczna). Na uwagę zasługuje też program trzymiesięcznych praktyk zawodowych na kierunku zarządzanie i prawo w biznesie.
6. Ważną rolę w procesie nauczania przedsiębiorczości odgrywają również takie kierunki (np. pedagogiczne), na których kształci się kadry mające aktywizować społecznie i zawodowo wybrane grupy społeczne wymagające takiego wsparcia. Pomoc w powrocie do społeczeństwa i na rynek pracy również zwiększa per saldo poziom przedsiębiorczości społeczeństwa.
Podsumowanie
Jak pokazują badania, nauka przedsiębiorczości może przy-nosić pozytywne efekty i czynić jednostkę bardziej twórczą, otwartą na zmiany, odważną, przewidującą czy decyzyjną, choć oczywiście niektórzy mają ku temu większe naturalne zdolności. Te wrodzone i nabyte umiejętności zwiększają szanse poszczególnych osób na osiągnięcie sukcesu rynko-wego w turbulentnym, zglobalizowanym otoczeniu. Upraw-dopodobniają stworzenie innowacyjnego biznesu, ale mogą również ułatwić prowadzenie bardziej tradycyjnego przed-siębiorstwa. Wiedzę tę wykorzystał ustawodawca, wpisując do Krajowych Ram Kwalifikacji również kompetencje przed-siębiorcze, a także zobowiązując uczelnie wyższe do stworzenia odpowiednich warunków i programów nauczania. Przykład UAM pokazuje, że formalne wymogi w tym zakresie speł-nić jest dość łatwo, choć w praktyce wiele zależy od władz poszczególnych jednostek organizacyjnych uczelni oraz prze-łożenia zapisów w dokumentach na faktyczne kształcenie.
Literatura
Berent J.M., „Odkorkuj swój talent”. Wg Instytut Gallupa jest ich aż 34, Focus.pl, http://www.focus.pl/artykul/
34-talenty?page=1 [dostęp 14.12.2017].
Drucker P.F., Innovation and entrepreneurship: practice and principles, Harper & Row, New York 1985.
Gallup, Entrepreneurial Profile 10, http://www.gallup.
de/182729/entrepreneurial-profile.aspx [dostęp 14.12.2017].
Gandziarowska-Ziołecka J., Test Instytutu Gallupa kluczem do efektywnego zarządzania potencjałem pracowników.
Rozmowę przeprowadziła Patrycja Szczecińsk,. HR Pol-ska. Portal Branżowy, https://hrpolPol-ska.pl/hr/narzedzia/
test-instytutu-gallupa-kluczem-do-efektywnego-zarzadza-nia-potencjalem-pracownikow.html [dostęp 14.12.2017].
Glinka B., Kulturowe uwarunkowania przedsiębiorczości w Pol-sce, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2008.
Griffin R.W. Podstawy zarządzania organizacjami, przekł.
M. Rusiński, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997.
Gruszecki T., Przedsiębiorca w teorii ekonomii, CEDOR, Warszawa 1994.
Hadryś-Nowak A. (2014). Przedsiębiorczość - cechy wro-dzone czy nabyte? Relacje. Magazyn Firm Rodzinnych, 6 (7), 16-17, http://docplayer.pl/40127613-Gen-przed-siębiorczości-rodzinnej.html [dostęp 14.12.2017].
Kurczewska A., Czy można nauczyć się przedsiębiorczo-ści? Wywiad przeprowadzony w ramach projektu UŁ Po wykładzie, http://www.powykladzie.uni.lodz.pl/mozna--nauczyc-sie-przedsiebiorczosci/ [dostęp 14.12.2017].
Rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 2 listopada 2011 r. w sprawie Krajowych Ram Kwa-lifikacji dla Szkolnictwa Wyższego. DzU 2011, poz. 1520.
Stępiński M. Nauczanie przedsiębiorczości na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu w świetle Krajowych Ram Kwalifikacji – analiza efektów kształcenia i progra-mów studiów, „Studia i Prace WNEiZ US” 2018, nr 52/3.
Targalski J., Przedsiębiorczość i zarządzanie. Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2003.
Tjan A.K., Czy można z kogoś zrobić przedsiębiorcę?, Harvard Business Review Polska, https://www.hbrp.pl/b/czy-mo-zna-z-kogos-zrobic-przedsiebiorce/RUdGZCX5 [dostęp 14.12.2017].
Ustawa z dnia 22 grudnia 2015 r. o Zintegrowanym Syste-mie Kwalifikacji. DzU 2016, poz. 63.
Dr Maciej Stępiński – adiunkt w Katedrze Nauk Ekono-micznych Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
W
2018 roku na rynku wydawniczym ukazała się interesująca publikacja wydawnictwa CeDeWu pt. European Union – China Trade Relation-ships autorstwa prof. dr hab. Zdzisława Puśleckiego. Praca została sfinansowana ze środków Narodowego Centrum Nauki w ramach grantu OPUS UAM NCN, DEC. UMO--2013/11/B/HS5/03572. Monografia ta porusza temat relacji handlowych Unii Europejskiej z Chinami – bardzo ważny i aktualny zwłaszcza w kontekście zmian w światowym han-dlu, które możemy obserwować w ostatnim czasie. Autor analizuje relacje handlowe Unii Europejskiej z Chinami, mając na uwadze szereg czynników, które relacje te kształ-tują, a także dokonuje identyfikacji największych problemów, z jakimi obie strony będą musiały się zmierzyć w nadchodzą-cych latach. Dla Chin jest to przede wszystkim transformacja gospodarki oraz poszukiwanie wewnętrznych źródeł wzrostu, w szczególności konsumpcji. Unia Europejska z kolei powinna zweryfikować swoją strategię handlową opartą na układach bilateralnych, a także podążać w kierunku bardziej zglobali-zowanego podejścia, w którym ważną rolę odgrywać będzie współpraca nie tylko z największymi partnerami handlo-wymi, takimi jak USA i Japonia, ale również z mniejszymi gospodarkami oraz państwami rozwijającymi się.Książka składa się z piętnastu rozdziałów, których tematyka obejmuje niemalże każdy aspekt relacji gospo-darczych między Unią Europejską a Chinami. Pierwsze rozdziały książki zostały poświęcone teorii zagranicznej polityki handlowej, redukcji międzynarodowych barier handlowych, konfiguracji środków polityki zagranicznej w relacjach Chiny – Unia Europejska oraz specyficznej roli, jaką Chiny odgrywają w relacjach Unii Europejskiej z kra-jami trzecimi. W dalszej części monografii autor przedsta-wia wpływ innowacji oraz wzrostu gospodarczego opartego
na wiedzy na relacje handlowe Unii Europejskiej z Chinami.
Ponadto jeden z rozdziałów został poświęcony analizie współczesnych strategii wzrostu gospodarczego w kontekście rosnącej konkurencyjności chińskiej gospodarki. Kolejne rozdziały poświęcone zostały współczesnym przemianom, jakie dokonują się w sferze gospodarczej Chin. Dalsza część książki poświęcona jest wpływowi otoczenia zewnętrznego na wzajemne relacje Unii Europejskiej i Chińskiej Repu-bliki Ludowej. Autor porusza znaczenie funkcjonowania instytucji międzynarodowych – w szczególności WTO, międzynarodowych łańcuchów dostaw oraz multilateral-nego systemu handlowego. Zakończenie publikacji stanowią rozdziały poświęcone analizie wpływu najświeższych wyda-rzeń i koncepcji na relacje Chin z Unią Europejską – takich jak Transatlantyckie Partnerstwo Handlowe i Inwestycyjne, inicjatywa Pasa i Drogi w Chinach oraz próba odpowiedzi, jak stosunki te będą wyglądać w przyszłości.
Monografia European Union – China Trade Rela-tionship to książka skierowana do wielu grup odbiorców.
Z pewnością zostanie ona doceniona przez wszystkie osoby zajmujące się tematyką współczesnych relacji handlowych oraz gospodarczych zarówno w wymiarze praktycznym, jak i naukowym. Niewątpliwym atutem książki jest fakt jej publi-kacji w języku angielskim. Dzięki temu grono odbiorców nie jest ograniczone do osób znających język polski. Może ona z powodzeniem pełnić funkcję podręcznika dla słuchaczy kierunków takich jak stosunki międzynarodowe, między-narodowe stosunki gospodarcze oraz kierunki pokrewne.
Mgr Jakub Banach – doktorant w Katedrze Europeistyki na Wydziale Gospodarki Międzynarodowej Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu.