Protekcjonizm regulacyjny w handlu międzynarodowym

Zdzisław W. Puślecki

1. Protekcjonizm regulacyjny w handlu międzynarodowym

Nowe tendencje do wzrostu protekcjonizmu handlowego we współczesnym handlu międzynarodowym, chociaż

występowały wcześniej, były także przedmiotem obrad grupy G20 w Baden Baden w marcu 2017 r. Dotyczy to również protekcjonizmu regulacyjnego, który dotychczas jest słabo rozpoznawalny w zagranicznej polityce handlowej. Protekcjo-nizm ten może wzrastać z powodu różnych przyczyn². Uza-leżnione jest to od celów, jakie stawiają sobie poszczególne państwa. Warto zaznaczyć, że protekcjonizm regulacyjny w określonym stopniu odnosi się do wzrastających w handlu międzynarodowym barier technicznych i fitosanitarnych.

Mianem barier technicznych w handlu określa się utrudnienia, które powstają jako rezultat rozbieżności pomiędzy narodowymi wymaganiami stawianymi takim samym produktom. Inaczej mówiąc, przeszkody ograni-czające import towarów, wynikają z istniejących na rynku wewnętrznym standardów, systemów pomiarów, wymo-gów bezpieczeństwa technicznego, norm sanitarno-wete-rynaryjnych, zasad dotyczących opakowań, oznakowania danego towaru, a także innych formalności panujących na rynku przeznaczenia. Chociaż różnice te są najczęściej wynikiem odmiennie ukształtowanej tradycji, nie wyklu-cza to celowego wykorzystywania ich jako instrumentów protekcjonistycznej polityki państwa.

2 S. Lester, I. Barbee, The Challenge of Cooperation: Regulatory Trade Barriers in the Transatlantic Trade and Investment Partnership, „Journal of International Economic Law”, Vol. 16, Issue 4, 2013, s. 847–867.

Wykres 1. Wzrost znaczenia technicznych barier handlowych (Technical Barriers to Trade) TBT

Źródło: WTO Secretariat., WT/TPR/OV/W/7 5 July 2013 (13–3559) Page: 1/72 Trade Policy Review Body, Report To The TPRB From The Director-General On Trade-Related DevelopmentS (Mid-October 2012 to mid-May 2013).

New concerns Previous concerns

a. Data for 2013 includes only those STCs raised at the TBT Committee meeting of the year (held in March 2013).

Konieczność sprostania specyficznym krajowym wymaganiom oznacza potrzebę dokonania adaptacji pro-duktu lub ponownego przeprowadzenia testów. Zwią-zane z tym dodatkowe nakłady mogą sprawić, że eksport takiego produktu przestanie być opłacalny. W konsekwencji odmienne wymagania, często dotyczące nawet drugorzęd-nych cech produktu, uniemożliwią lub w znacznym stop-niu ograniczą międzynarodowy handel, a tym samym pre-ferować będą rodzime produkty. Teoria międzynarodowej wymiany handlowej zalicza bariery techniczne do grupy

barier pozataryfowych. Termin ten obejmuje również wiele innych środków ograniczających swobodny przepływ towa-rów takich jak kontyngenty, pomoc państwa, zakazy importu i wiele innych. Widoczne jest zatem, że do barier pozata-ryfowych zaliczyć można wiele środków o bardzo odmien-nym charakterze. Każdy jednak w sposób mniej lub bardziej bezpośredni zakłóca oraz zniekształca wymianę handlową i nie ma przy tym charakteru cła. W ostatnich kilkudzie-sięciu latach techniczne bariery pozataryfowe odgrywają coraz większą rolę jako metoda ochrony własnego rynku.

Wykres 2. Techniczne bariery handlowe budzące szczególne zaniepokojenie

* From 15 October 2012 to 15 May 2013 (covering November 2012 and March 2013 TBT meetings).

Technical assistance Special and differential treatment Discrimination Unnecessary barriers to trade Time to adapt Other International standards Rationale, legitimacy Transparency Further information

Wykres 3. Wzrost znaczenia środków sanitarnych i fitosanitarnych (SPS) notifications (regular and emergency)

Regular notifications Emergency notifications

All Members Developing-country Members All Members Developing-country

Members

TYKUŁ Y

W większości państw, w tym członków Unii Euro-pejskiej stosuje się normy higieniczne i sanitarno-wetery-naryjne, które dotyczą przede wszystkim ochrony zdrowia ludności, zwierząt, a także ochrony środowiska naturalnego.

Normy te ustalają odpowiednie urzędy sanitarno--weterynaryjne oraz organy ochrony zdrowia. Najczęściej wymagania tego typu odnoszą się do jakości i składu arty-kułów żywnościowych, rolno spożywczych, produktów far-maceutycznych, wyrobów kosmetycznych oraz drogeryj-nych. Kontrolą przywożonych towarów pod tym względem zajmują się odpowiednie służby sanitarne i weterynaryjne.

Oczywiście wspomniane normy dotyczą w jednakowym stopniu produktów wytwarzanych w kraju, jak i wyrobów

sprowadzanych z zagranicy. W praktyce jednak występo-wać mogą pewne różnice.

Produkty pochodzące z importu poddawane są bar-dziej szczegółowym badaniom, a od ich wyników zależy faktyczny import. Rodzimi producenci nie muszą uzyskiwać niektórych atestów, które są obowiązkowe dla zagranicz-nych dostawców. Jest to spowodowane m.in. tym, że proces produkcji w kraju jest bardziej przewidywalny i łatwiejszy do skontrolowania. W przypadku towarów importowa-nych badania muszą dać gwarancję, że proces produkcji przebiegał odpowiednio, a także zapewnił należytą jakość produktu. Wymagania różnią się pomiędzy krajami. Brak jednolitych przepisów w tym względzie stwarza państwom Wykres 4. Regularna notyfikacja środków sanitarnych i fitosanitarnych a standardy międzynarodowe

Wykres 5. Natychmiastowe przypadki stosowania środków sanitarnych oraz fitosanitarnych a standardy międzynarodowe

możliwość stosowania takich instrumentów do ogranicza-nia importu. Przykładem może być postępowanie Francji, która zakazuje importu herbatników, do wyrobu których stosuje się barwniki niezgodne z normami francuskimi, zaś Wielka Brytania dopuszcza ich przywożenie. Często ograniczenia tego rodzaju powodują po prostu dyskrymi-nację wyrobów pochodzących z zagranicy, a jednocześnie stanowią instrument ochronnej polityki handlowej. O ich zastosowaniu decydują władze danego kraju³.

Kolejną barierą techniczną jest dokumentacja towa-rowa. Obecnie w międzynarodowej wymianie handlowej korzysta się z ponad 600 typów różnego rodzaju dokumen-tów. Zalicza się tutaj dokumenty transportowe, płatnicze, identyfikujące produkt (jego pochodzenie, skład, zastoso-wanie itp.). Bez odpowiednich dokumentów obrót towa-rami byłby niemożliwy. Oczywiście zebranie, skompleto-wanie i wypełnienie wszystkich niezbędnych dokumentów związane jest z kosztami oraz czasem. Poza tym zachodzi konieczność pozyskania odpowiednich informacji, które mogą stanowić tajemnicę handlową. Stwarza to możli-wość do wykorzystywania dokumentacji handlowej jako instrumentu ochrony rynku wewnętrznego. Wymagania odnoszące się do rodzaju i ilości potrzebnych dokumentów stwarzają pewnego rodzaju barierę w handlu. Pozyskanie adekwatnej dokumentacji staje się warunkiem przekrocze-nia granicy celnej danego państwa. Wymogi tego rodzaju można więc uznać za element polityki protekcjonistycznej danego kraju. Stanowiska poszczególnych państw są różne, zależą m.in. od stopnia rozwoju gospodarki i konkuren-cyjności wewnętrznej produkcji. Zbytnie skomplikowanie i niejasne wymagania dotyczące dokumentów towarowych utrudniają import oraz eksport produktów. Najczęściej przekłada się to pośrednio na ceny takich wyrobów. Nie-rzadko zdarza się, że wypełniając dokumentację niezbędne jest ujawnienie szczegółów produkcji i naruszenie tajem-nicy handlowej. Poza tym przygotowanie odpowiedniego zestawu dokumentów wiąże się z dodatkowymi kosztami.

Ich poniesienie jest warunkiem uzyskania możliwości wwie-zienia produktów do danego kraju. Oczywiście znajduje to odzwierciedlenie w cenie takiego importowanego towaru, a tym samym obniżenie jego konkurencyjności w stosunku do analogicznych wyrobów krajowych

3 A. Kuś, Publicznoprawne pozataryfowe i parataryfowe instru-menty reglamentacji obrotu towarowego z zagranicą, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz – Szczecin – Lublin 2006, s. 214–215.

Współczesna gospodarka światowa radzi sobie z tym zjawiskiem w dwojaki sposób. Z jednej strony obserwuje się dążenie do upraszczania i ujednolicania dokumentacji w obrocie towarowym. Staje się to konieczne ze względu na otwieranie się gospodarek narodowych, nawiązywanie coraz dalej idących stosunków ekonomicznych pomiędzy państwami, powstawanie międzynarodowych korporacji itp.

Tego rodzaju tendencja wiąże się również z ujednolicaniem standardów dotyczących systemów rachunkowości i uła-twianiem rozliczeń między zagranicznymi kontrahentami.

Z drugiej strony część państw (szczególnie rozwijających się) dąży do pozostawienia barier handlowych w postaci różnorakich wymagań dokumentacji. Pozwala to bowiem na ochronę wewnętrznych rynków przed napływem kon-kurencyjnych towarów⁴.

W ostatnim czasie coraz większą uwagę zwraca na siebie grupa środków pozataryfowych, których poja-wienie się związane jest z szerokim stosowaniem środ-ków dotyczących ochrony środowiska naturalnego. Pro-ces zanieczyszczenia środowiska naturalnego pojawił się jako jeden z negatywnych skutków rewolucji naukowo--technicznej. Zanieczyszczenie wody i powietrza w wielu krajach uprzemysłowionych osiągnęło już takie rozmiary, że zagraża zdrowiu ludności, a w niedalekiej przyszłości może stać się hamulcem procesów reprodukcji. Problem ochrony środowiska naturalnego znalazł się w centrum uwagi współczesnego świata, a wiele krajów ustanowiło specjalne przepisy prawne dotyczące zabezpieczenia śro-dowiska przed zanieczyszczeniami. Przepisy te ograniczały stosowanie szeregu środków chemicznych, ustanowiły normy dotyczące wyrzucania do wody i w powietrze środ-ków trujących, a także doprowadziły do zbadania z tego punktu widzenia niektórych procesów technologicznych.

Środki dotyczące ochrony środowiska naturalnego dzielą się na dwie grupy. Po pierwsze jest to budowa urządzeń oczyszczających, tworzenie nowych materiałów oraz źródeł energii, opracowanie nowej technologii procesów produk-cyjnych. Po drugie należy do nich ustawowe reglamento-wanie, ograniczenie i zabranianie kontynuacji procesów produkcyjnych, a także importu wyrobów przemysłowych powodujących zanieczyszczenie środowiska naturalnego.

W dokumencie STO LAT NAUK EKONOMICZNYCH NA UNIWERSYTECIE POZNAŃSKIM (Stron 65-68)