planowania Gospodarki o obieGu zamkniętym
2. analiza wpływu na środowisko działów przemysłu sekcji c
Wdrażanie GOZ wymaga podjęcia działań na wszystkich etapach cyklu życia pro-duktu, dlatego dokonując oceny wpływu analizowanych działów, wykorzystano metodę LCA. Ponieważ GOZ promuje idee decouplingu, tj. rozdzielenia rozwoju gospodarczego od zużycia zasobów, zdecydowano się oszacować wpływ na środowisko nie wielkości, a wartości produkcji danego działu. Dlatego też dokonano korelacji powyższych danych z produkcją sprzedaną tych działów. Zebrane dane poddano analizie LCA, wykorzystując metodę ILCD 2011 Midpoint, przeliczając wpływ na 1 mln zł wartości produkcji sprze-danej (tzw. jednostka funkcjonalna). Wyniki przedstawiono w tzw. ekopunktach Pt, przy czym im wyższy dodatni wynik wskaźnika Pt, tym silniejsze negatywne oddziaływanie na środowisko (tabela 3, Kulczycka i in. 2008). Otrzymane wyniki prezentują potencjal-ny wpływ na środowisko i pozwalają jedynie na szacowanie wpływu, który bazuje na średnich danych europejskich, co skutkuje obarczeniem ich stosunkowo wysokim wskaź-nikiem niepewności danych. Wynika to zarówno z faktu, iż brano pod uwagę tylko dane dostępne w statystykach krajowych (nie uwzględniono wszystkich surowców, emisji itp.), a także przeliczano je według uśrednionych wskaźników krajowych lub europejskich.
Natomiast bazowanie tylko na zagregowanych wynikach LCA nie jest rekomendowane w normach ISO ani w istniejących publikacjach naukowych. Jednak potraktowanie ich jedynie poglądowo i szacunkowo pozwala zidentyfikować działy, których wpływ na śro-dowisko w relacji do wartości sprzedaży jest znaczący. W efekcie w ten sposób można oszacować, iż w przeliczeniu na 1 mln złotych największy wpływ na środowisko wywie-rają zdecydowanie przemysły produkcji papieru (dział 17) oraz metalu (dział 24). Porów-nując dane w roku 2009 i 2016, można stwierdzić, iż:
• średni wpływ na środowisko sekcji C w przeliczeniu na 1 mln zł wartości produk-cji wzrasta: w 2009 r. wynosił 26,59 Pt, a w 2016 r. 31,07 Pt,
• zróżnicowanie wpływu jest znaczące wahając się od 188 Pt (metale) do 2 Pt (kom-putery, odzież),
• w 10 działach spośród 24 zaobserwowano wzrost wpływu na środowisko, nato-miast w pozostałych 14 spadek (tab. 3),
• szczegółowa analiza danych wykazała, iż dominujący wpływ na środowisko jest w tych działach, w których występuje znaczące zużycie surowców energetycznych.
podsumowanie
Planowanie działań w kierunku GOZ powinno być poprzedzone co najmniej oceną materiałochłonności i energochłonności poszczególnych działów przemysłu. Przeprowa-dzona analiza działów sekcji C wskazała, iż cała sekcja zużyła w 2016 r. 804,6 mln Mg surowców (wliczając wodę i surowce energetyczne), czyli wzrosła w porównaniu do
2009 r. o ok. 9,0 mln Mg (ok. 12%). Wartość ta była tylko nieznacznie niższa od wzro-stu wartości produkcji sprzedanej w cenach stałych (ok. 13,5%). Największy udział w zużyciu surowców (masowo) miał dział 20 (Produkcja chemikaliów). Jeżeli natomiast uwzględni się zużycie poszczególnych ich rodzajów, to największe ilości dotyczą wody (721,4 mln Mg) oraz surowców energetycznych (węgla – 16,7 mln Mg, gazu – 15,2 mln Mg). Porównując te dane z wielkością sprzedaży, można dokonać hierarchizacji działów pod kątem ich wpływu na środowisko. Prowadzenie analiz z wykorzystaniem metody-ki LCA umożliwiło dodatkowo wskazanie tych działów, które mają potencjalnie naj-większy wpływ na środowisko. Analiza całej sekcji C wykazała, że średnie obciążenie w 2016 r. wyniosło 31,07 Pt, czyli wzrosło w porównaniu do 2009 r. o ok. 4,4 Pt. Wśród przeanalizowanych działów przemysłu sekcji C wytypowano te z nich, które wykazują potencjalnie największy wpływ na środowisko (uwzględniając m.in. zubożenie zasobów i cyrkulacje odpadów). Działami o potencjalnie największym wpływie na środowisko w korelacji do wartości produkcji sprzedanej są: Produkcja papieru i wyrobów z papie-ru (Dział 17) oraz Produkcja metali (Dział 24). Zużycie surowców energetycznych do produkcji energii elektrycznej ma największy wpływ na środowisko (spośród wszyst-kich analizowanych surowców). Analiza działów PKD wykazała również, że istotne zużycie dotyczy wody (tab. 2), które w niektórych działach wynosi ponad 98% masy zużywanych surowców (wliczając również energetyczne), chociaż wg metodyki LCA, sama woda ma stosunkowo niewielki udział w całkowitym wpływie działów sekcji C na środowisko. Jednakże zapewnienie jej pełniejszego obiegu cyrkulacyjnego w polskiej gospodarce może z pewnością przyczynić się do poprawy jakości środowiska i poziomu życia społeczeństwa.
W zakresie wdrażania GOZ niezwykle istotne jest zapewnienie maksymalnego obie-gu wewnętrznego surowców (szczególnie wtórnych) w ramach danego przedsiębiorstwa.
Niejednokrotnie jednak pewne działania mogą wykraczać poza możliwości danego przed-siębiorstwa i wymagają długoterminowej współpracy, transparentności danych i promują-cych rozwiązań legislacyjnych. Stąd też istotne jest zapewnienie spójności działań, które obejmą różne działy gospodarki, co może zapewnić większą zastępowalność i obieg su-rowców (wykorzystywanie odpadów jednych działów w innych, mających potencjalnie możliwość ich wykorzystania).
Literatura
GUS, Gospodarka paliwowo-energetyczna 2009, Warszawa 2010.
GUS, Gospodarka paliwowo-energetyczna 2016, Warszawa 2017.
GUS, Ochrona środowiska 2009, Warszawa 2010.
GUS, Ochrona środowiska 2016, Warszawa 2017.
GUS, Przemysł 2009, Warszawa 2010.
GUS, Przemysł 2016, Warszawa 2017.
KOBIZE, Wartości opałowe (WO) i wskaźniki emisji CO2 (WE) w roku 2016 do raportowania w ramach Syste-mu Handlu Uprawnieniami do Emisji za rok 2019, Warszawa 2018.
Komunikat Komisji Do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego I Komitetu Regionów Stawianie Czoła Wyzwaniom Związanym Z Rynkami Towarowymi I Surowcami /*
KOM/2011/0025 końcowy */.
Kulczycka, J. red. 2016. Surowce kluczowe dla polskiej gospodarki. Kraków: Wyd. IGSMiE PAN.
Kulczycka red. i in. 2008 – Kulczycka, J. red, Pietrzyk-Sokulska, E., Góralczyk, M., Koneczna, R., Spielmann, M., Merl, A., Kowalski, Z., Henclik, A., Cholewa, M. i Wygonik, E. 2008. Opracowanie metodyki LCA dla oceny projektów infrastrukturalnych. Kraków.
Kulczycka, J. 2019. Wskaźniki gospodarki o obiegu zamkniętym dla Unii Europejskiej i Polski. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego (w druku).
Mancini i in. 2019 – Mancini, L., Vidal Legaz, B., Vizzarri, M., Wittmer, D., Grassi, G. i Pennington, D. 2019.
Mapping the Role of Raw Materials in Sustainable Development Goals, A preliminary analysis of links, monitoring indicators,and related policy initiatives, JRC Policy Report Ispra.
Ministerstwo Rozwoju, Rada Ministrów przyjęła projekt Mapy drogowej GOZ, 2019. https://www.gov.pl/web/
przedsiebiorczosc-technologia/rada-ministrow-przyjela-projekt-mapy-drogowej-goz.
Radwanek-Bąk i in. 2018 – Radwanek-Bąk, B., Galos, K. i Nieć, M. 2018. Surowce kluczowe, strategiczne i krytyczne dla polskiej gospodarki. Przegląd Geologiczny 66(3).
UNEP 2011. Decoupling natural resource use and environmental impacts from economic growth, A Report of the Working Group on Decoupling to the International Resource Panel. Fischer-Kowalski, M., Swilling, M., von Weizsäcker, E.U., Ren, Y., Moriguchi, Y., Crane, W., Krausmann, F., Eisenmenger, N., Giljum, S., Hennicke, P., Romero Lankao, P., Siriban Manalang, A., Sewerin, S.
Dział 10 – Produkcja artykułów spożywczych Dział 11 – Produkcja napojów
Dział 12 – Produkcja wyrobów tytoniowych Dział 13 – Produkcja wyrobów tekstylnych Dział 14 – Produkcja odzieży
Dział 15 – Produkcja skór i wyrobów ze skór wyprawionych
Dział 16 – Produkcja wyrobów z drewna oraz korka, z wyłączeniem mebli;
produkcja wyrobów ze słomy i materiałów używanych do wyplatania Dział 17 – Produkcja papieru i wyrobów z papieru
Dział 18 – Poligrafia i reprodukcja zapisanych nośników informacji Dział 19 – Wytwarzanie i przetwarzanie koksu i produktów rafinacji ropy
naftowej
Dział 20 – Produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych
Dział 21 – Produkcja podstawowych substancji farmaceutycznych oraz leków i pozostałych wyrobów farmaceutycznych
Dział 22 – Produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych
Dział 23 – Produkcja wyrobów z pozostałych mineralnych surowców‚
niemetalicznych Dział 24 – Produkcja metali
Dział 25 – Produkcja metalowych wyrobów gotowych, z wyłączeniem maszyn i urządzeń
Dział 26 – Produkcja komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych Dział 27 – Produkcja urządzeń elektrycznych
Dział 28 – Produkcja maszyn i urządzeń, gdzie indziej niesklasyfikowana Dział 29 – Produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i naczep,
z wyłączeniem motocykli
Dział 30 – Produkcja pozostałego sprzętu transportowego Dział 31 – Produkcja mebli
Dział 32 – Pozostała produkcja wyrobów
Dział 33 – Naprawa, konserwacja i instalowanie maszyn i urządzeń