przegląd dobrych praktyk w polsce

W Polsce zrównoważona konsumpcja jest jednym z obszarów Mapy drogowej trans-formacji w kierunku GOZ. Wyszczególniono trzy obszary strategiczne w aspekcie rozwo-ju zrównoważonej konsumpcji (MPiT 2019):

• odpady komunalne (jednym z ważniejszych działań jest utworzenie skutecznego systemu selektywnego zbierania oraz zagospodarowania odpadów, który zwiększy wykorzystanie surowców wtórnych);

• marnotrawstwo żywności (Polska plasuje się bardzo wysoko w kwestii marnowa-nia żywności w UE. Szczególnie ważnym w tym aspekcie jest konsument, który napotyka trudności w określeniu zapotrzebowania, błędnego planowania zakupów i posiłków oraz nieumiejętnego ich przechowywania);

• edukacja (z badań wynika, iż polski konsument ma świadomość zagrożeń wyni-kających z nadmiernego wykorzystywania zasobów. Aczkolwiek kluczowy jest wzrost świadomości związanej z ochroną środowiska we wszystkich grupach wie-kowych poprzez działania edukacyjne).

Prowadzone są liczne badania z zakresu zachowań konsumenta w aspekcie rozwoju zrównoważonej konsumpcji np. w regionie (Nowaczek i in. 2017), grupach społecznych (Zarębska i in. 2018), branżach przemysłowych (Koszewska 2017), a brak jest komplekso-wych badań prowadzonych w skali kraju z perspektywy decyzji zakupokomplekso-wych konsumenta.

Wybory konsumenckie mogą zarówno wspierać, jak i hamować rozwój GOZ, a wpływ na nie mają takie czynniki, jak m.in.: cena, istniejące ramy regulacyjne oraz dostępność in-formacji (COM(2015) 614). W związku z tym jednym z koniecznych czynników wpływa-jących na kompleksową ocenę zagadnienia wydaje się przeprowadzenie badań w aspekcie zachowań konsumenckich realizacji założeń GOZ.

Jednak wraz z promocją GOZ w Polsce podejmowane są liczne inicjatywy zarówno na szczeblach lokalnych, regionalnych, krajowych, które prowadzą do wsparcia zrówno-ważonej konsumpcji, jak też m.in.:

• współdzielenie oraz współużytkowanie – kooperatywa Dobrze – każdy członek stowarzyszenia pracuje minimum 3 godziny w miesiącu oraz opłaca składkę (30 zł/miesięcznie) co powoduje, że koszty prowadzenia sklepu oraz ceny produk-tów są niższe (https://www.dobrze...), foodsharing Kraków – prowadzenie różnych działań w ramach współdzielenia żywności (http://foodsharing-krakow...);

• logistyka zwrotna – firma Xerox wprowadziła program Odzyskiwanie kapitału – kartridże, które wróciły do firmy, zawierają średnio 90% komponentów i mogą być ponownie włączone do sprzedaży lub poddane recyklingowi (Lysenko-Ryba 2015);

• systemy depozytowe – firma Ecotechsystem zaimplementowała system do segre-gacji uprzednio zdefiniowanych surowców wtórnych (np. aluminium, PET, metal, szkło); system bazuje na metodzie nagród dla mieszkańców m.in. Warszawy oraz Wielunia. Projekt Every Can Counts wprowadził puszkomaty na terenie całej Pol-ski i koordynuje m.in. rywalizację pomiędzy szkołami wyższymi tj.: AGH w Kra-kowie, Politechniką Śląską, Uniwersytetem w Katowicach w ilości zebranych pu-szek;

• edukacja – Polska Witalna prowadzi kursy z zakresu minimalizacji marnowania żywności, Kokoworld – prowadzi kursy dotyczące odpowiedzialnej mody oraz (Andrzejewska i in. 2019) organizuje akcję Jeans for a better world kolekcjonując jeansy, przerabiając i sprzedając je ponownie;

• platformy wymiany usług/produktów – platforma – lokalny rolnik łączy rolni-ków oraz klientów indywidualnych, którzy chcą kupić produkty ekologiczne, ma-jąc 35 tys. użytkowników oraz 130 partnerów; biblioteka ubrań – wypożyczalnia ubrań na abonament; łąka – projektowanie ogrodów np. ogrodów antysmogowych (Andrzejewska i in. 2019);

• upcykling – firma VIVE Kielce z projektantem mody Mariuszem Przybylskim za-projektowała w ramach projektu BOW RE:TIED muchy z recyklingu (https://so-zosfera...), Platforma Deko Eko służy do komunikacji pomiędzy firmami posiada-jącymi odpady do przerobienia ich na produkty dla konsumentów (https://dekoeko.

com/).

podsumowanie

W rozdziale przedstawiono działania na szczeblach lokalnych, regionalnych, krajo-wych oraz międzynarodokrajo-wych z zakresu zrównoważonej konsumpcji. Podkreślono, iż kluczowym czynnikiem wpływającym na wsparcie tej idei są indywidualne wybory kon-sumenckie, które mogą zarówno wspierać, jak i hamować transformację w kierunku GOZ.

Bardzo ważnym aspektem w zrównoważonej konsumpcji jest edukacja, która wpływa na proekologiczne wybory konsumentów. Dobrym przykładem w Polsce jest utworzenie innowacyjnego kierunku GOZ na Politechnice Śląskiej (http://goz.edu.pl/...). Szczególnie ważna powinna być tez edukacja młodych pokoleń, która jest prowadzona już w wielu szkołach w zakresie gospodarki odpadami, jednak sporadycznie w obszarze GOZ (AGH Junior). Kolejny istotny element to docenienie GOZ w dokumentach i politykach w Pol-sce, dotyczy to nie tylko Mapy drogowej..., ale również przyjętej w dniu 16.7.2019 r.

przez Radę Ministrów Polityce ekologicznej państwa 2030 – strategii rozwoju w obszarze środowiska i gospodarki wodnej” – PEP2030. Zapisano w niej, iż: „W realizacji procesu przejścia na model GOZ kluczowe znaczenie mają również konsumenci. Dla ukształto-wania nowych wzorców konsumpcji istotna będzie obecność technologii i nowoczesnych narzędzi edukacji, przybliżenie koncepcji dobrowolnego systemowego podejścia do za-rządzania oddziaływaniami na środowiskowo przez organizacje posiadające certyfikaty EMAS lub ISO 14001 oraz wykorzystanie instrumentów ekonomicznych, takich jak po-datki, tak aby ceny produktów lepiej odzwierciedlały koszty środowiskowe. Wspierane będą również innowacyjne formy konsumpcji, takie jak korzystanie z tych samych pro-duktów lub infrastruktury (gospodarka dzielenia się), konsumpcja usług, a nie propro-duktów, oraz korzystanie z technologii informacyjnych lub platform cyfrowych” (Uchwała 2019).

Jednak aby świadomy konsument wybierał prośrodowiskowe rozwiązania, koniecz-ne jest ujednolicenie informacji dotyczących produktów i usług oraz ich ekoznakowa-nia. Również ważne jest, aby usługi związane z recyklingiem oraz wypożyczaniem produktów/usług były jak najprostsze, w celu zachęcania konsumenta do stosowania

innowacyjnych narzędzi z zakresu GOZ. Wytypowanie zachowań oraz wypracowanie dobrych praktyk z zakresu wyborów prośrodowiskowych konsumenta wymaga prze-prowadzania badań w zakresie krajowym, na podstawie których można określić po-stawy konsumenckie. Czasami takie badania prowadzone są na poziomie lokalnym i regionalnym, jednak rekomendowane jest przeprowadzenie badań w skali krajowej.

Literatura

A Circular Economy in the Netherlands by 2050, 2016. https://www.government.nl/.

Andrzejewska i in. 2019 – Andrzejewska, A., Jachna, P., Osytek, A., Panek-Owsiańska, M., Pokora, A., Rok, B. i Wrzosek, A. 2019. Startupy pozytywnego wpływu. http://raportspw.kozminskihub.com/public/ docs/

Raport%20SPW%202019.pdf.

Barth, M. i in. 2014. Learning to change universities from within: a service-learning perspective on promoting sustainable consumption in higher education. Journal of Cleaner production 62.

Circular Economy roadmap of France: 50 measures for a 100% circular economy, 2018. https://www.ecolo-gique-solidaire.gouv.fr/sites/default/files/FREC%20anglais.pdf.

Federal Ministry for the Environment Nature Conservation, Building and Nuclear Safety (BMUB) 2016: Natio-nal Programme on Sustainable Consumption From Sustainable Lifestyles towards Social Change. https://

www.bmu.de/fileadmin/Daten_BMU/Pools/Br oschueren/nachhaltiger_konsum_broschuere_en_bf.pdf.

Fien i in. 2008 – Fien, J., Cameron, N. i Bentley, M. 2008. Youth can lead the way to sustainable consumption.

Journal of Education for Sustainable Development 2.1

Gouvernment Office Ministry of Finance 2016. Strategy for suistanable consumption. https://www.government.

se/4a9932/globalassets/government/dokument/finansdepartementet/pdf/publikationer-infomtrl-rapporter/

en-strategy-for-sustainable-consumption-tillganglighetsanpassadx.pdf.

Greece National Action Plan on Circular Economy, 2018. http://www.ypeka.gr/LinkClick.aspx?fileticket=pYS-LQXgjjOU%3D&tabid=37&language=en-US.

Guillaume, G. 2013. A characterisation of environmental labelling and information schemes, OECD Environ-ment Working Papers, ISSN: 19970900, https://doi.org/10.1787/19970900.

http://foodsharing-krakow.blogspot.com/.

Komisja Europejska 2012. Policies to encourage sustainable consumption. https://ec.europa.eu/environment/eu-ssd/pdf/report_22082012.pdf.

Komisja Europejska 2018. Behavioural Study on Consumers’ Engagement in the Circular Economy. Specific contract – No 2016 85 06 Implementing Framework Contract – CHAFEA/2015/CP/01/LE. https://ec.eu-ropa.eu/info/sites/ info/files/ec_circular_economy_final_report_0.pdf.

Komunikat Komisji do Parlamentu europejskiego, Rady, Europejskiego komitetu ekonomiczno-społecznego oraz Komitetu regionów dotyczący planu działania na rzecz zrównoważonej konsumpcji i produkcji oraz zrównoważonej polityki przemysłowej COM(2008) 0397.