ogólne wskaźniki oceny wdrażania Goz

Niemal każda światowa organizacja, zajmująca się aktualnie problematyką GOZ, a wcześniej także działaniami na rzecz zrównoważonego rozwoju, zaproponowała swoje rozwiązania w zakresie monitorowania GOZ. Należą do nich np. OECD, World Bank, EUROSTAT, Yale and Columbia Universities, Ellen MacArthur Foundation oraz EURES (EASAC 2016). Wskaźniki opracowane przez te instytucje skupiają się na: analizach zmian klimatu, niszczeniu warstwy ozonowej, chemikaliach i gospodarce odpadami, zu-życiu zasobów naturalnych (powietrze, ziemia, woda, różnorodność biologiczna) oraz za-rządzaniu środowiskiem. Wyznacznikami GOZ mogą być również cele zrównoważonego rozwoju, które obejmują aktywności związane z wykorzystaniem zasobów (działania na rzecz klimatu, odpowiedzialna konsumpcja i produkcja).

W ramach Global Reporting Initiative (GRI 2016) opracowano kompleksowy zestaw wskaźników dotyczący raportowania zrównoważonego rozwoju w przedsiębiorstwach.

Obejmują one trzy filary zrównoważonego rozwoju (ekonomiczny, środowiskowy i spo-łeczny), wśród których wyróżnia się wskaźniki związane ze zużyciem materiałów, energii, wody oraz odpadów (EASAC 2016).

Jedno z ujęć GOZ zakłada obserwację, w jaki sposób materiały i surowce są wprowa-dzane do gospodarki, jaki jest ich przepływ i jak są z niej wyprowawprowa-dzane. Podstawowym narzędziem do oceny przepływu materiałów w środowisku jest analiza Life Cycle Assess-ment (LCA), której stosowanie rozpowszechniło się w ostatnich 20 latach, głównie ze względu na rozbudowę baz danych dla niej niezbędnych (Guinee i in. 2002; Thomassen i in. 2009; Wager i Hischier 2015). Przepływy materiałów w GOZ mogą być także mie-rzone ogólnie dostępnymi wskaźnikami, które obejmują (EASAC 2016):

• wydobycie krajowe (DE) informujące o materiale wydobywanym na danym tery-torium;

• bezpośrednie materiały wejściowe (DMI) – wszystkie materiały o wartości ekono-micznej, które są bezpośrednio stosowane w działalności produkcyjnej i konsump-cji. Wskaźnik ten to suma krajowego wydobycia (DE) i importu;

• surowce wprowadzone na rynek (RMI);

• całkowite zapotrzebowanie materiałowe (TMR), czyli wszystkie rodzaje przepły-wów wejściowych;

• krajowe zużycie materiałów (DMC) mierzące całkowitą ilość materiałów zużytych w systemie gospodarczym, z wyłączeniem przepływów pośrednich;

• zużycie surowców (RMC), czyli różnica pomiędzy surowcami wprowadzonymi na rynek (RMI) a eksportem;

• całkowite zużycie materiału (TMC), czyli suma zużycia surowców (RMC) i nie- wykorzystanych materiałów związanych zarówno z ich importem, jak i ekspor- tem.

Inne wskaźniki pochodzące z analizy przepływu materiałów mogą zawierać (EASAC 2016):

• fizyczny bilans handlowy (PTB), który wskazuje, w jakim stopniu krajowe zużycie materiałów bazuje na wydobyciu zasobów krajowych lub na imporcie;

• produkcję krajową przetworzoną (DPO) mierzoną jako całkowita masa materia-łów, które są uwalniane do środowiska po ich wykorzystaniu w gospodarce kra-jowej. Przepływy te występują na etapach przetwarzania, produkcji, użytkowania i końcowego usuwania w łańcuchu produkcji i konsumpcji. Przepływy surowców wtórnych w gospodarce nie są uwzględniane;

• całkowitą produkcję krajową (TDO) reprezentującą obciążenie środowiskowe związane z wykorzystaniem materiałów, tj. całkowitą ilością materiałów wprowa-dzonych do środowiska, a pochodzących z działalności gospodarczej. TDO jest sumą DPO i niewykorzystanego wydobycia krajowego.

Fundacja Ellen MacArthur (EMF 2015) proponuje stosowanie następujących wskaźni-ków GOZ na etapie wstępnym:

• wydajność zasobów (PKB przeliczone na 1 Mg DMI),

• wskaźniki recyklingu i wskaźniki ekoinnowacji,

• generowanie odpadów – dwa proponowane wskaźniki to: masa odpadów genero-wanych w przeliczeniu na PKB (z wyłączeniem głównych odpadów mineralnych) oraz masa odpadów komunalnych wytwarzanych przez 1 mieszkańca,

• zużycie energii (elektrycznej i cieplnej) oraz emisja gazów cieplarnianych w po-staci wskaźników zużycia energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych i emisja gazów cieplarnianych w przeliczeniu na produkt PKB.

Propozycje wskaźników wypracowanych przez Ellen MacArthur Foundation w ra-mach pakietu przygotowań do wdrożenia rozwiązań GOZ skupiły się na wytwarzaniu produktów (EMF 2012 i 2015). Do podstawowych należą:

Wskaźnik odpadowości (W_o) określa ilość odpadów stałych wytwarzanych na jednost-kę produktu podstawowego; informuje o czystości produkcji i potencjale redukcji wytwa-rzanych odpadów w danym zakładzie wytwórczym.

o O

W = P

gdzie:

O – odpady, P – produkty,

Jednostki: np.: Mg∙MWe^–1, Mg∙MWt^–1 itp.

Wskaźnik produktywności (W_p) określa proporcję pomiędzy wytwarzanymi odpadami a przetwarzanymi na surowce i produkty.

P S P

W O

= +

gdzie:

S+P – surowce i produkty antropogeniczne wytworzone i sprzedane, O – odpady,

Jednostka: wskaźnik bezwymiarowy – tona/tona.

Wskaźnik emisyjności surowców i produktów (W_e) określa wielkość emisji związaną z wytworzeniem jednostki surowca i produktu antropogenicznego (odpowiednik śladu węglowego produktów).

sp e

W E

= S P + gdzie:

E_sp – emisja gazów cieplarnianych wynikająca z kryterium przychodów z produkcji podstawowej i antropogenicznej,

S+P – surowce i produkty antropogeniczne wytworzone i sprzedane, Jednostka: kg CO₂∙Mg^–1.

Liniowy wskaźnik przepływu (LFI) – mierzy udział materiału przepływającego linio-wo, od materiałów pierwotnych aż do odpadów nienadających się do odzysku. Zatem LFI wylicza się dzieląc ilość materiału przepływającego w sposób liniowy przez całkowity przepływ masy (wskaźnik przyjmuje wartości z przedziału (0;1), gdzie „1: to całkowicie liniowy przepływ, zaś „0” całkowicie zwrotny). Wskaźnik wyliczany jest z poniższego wzoru:

2 ^F 2 ^C

LFI MV WW W

= + + − gdzie:

V – masa pierwotnego surowca użytego do produkcji ocenianego produktu,

W – masa odpadów nienadających się do odzysku związana z wytwarzaniem danego produktu,

M – masa danego produktu,

W_F – masa nieodzyskiwanego odpadu powstająca przy wytwarzaniu surowców produkcyjnych z recyklingu dla danego wyrobu,

W_C – masa odpadów nienadających się do odzysku, wytwarzanych podczas procesu recyklingu części danego produktu.

Wskaźnik potencjalnego ponownego wykorzystania – zdefiniowany jako pomiar stop-nia potencjalnego ponownego wykorzystastop-nia komponentów między różnymi wariantami danych produktów z rodziny produktów. Ponowne wykorzystanie jest zalecane w przy-padku, gdy użytkownik wymaga zmiany wariantu na inny wariant produktu z tej samej rodziny produktów. To wymaganie może być związane z potrzebą nowych funkcjonalno-ści lub zmiany poziomu operacyjnego określonego parametru (np. mocy, objętofunkcjonalno-ści, wyso-kości, masy lub rozmiaru).

1 n

ri i i

t

Potential Resue Index M k

M

= ⋅

=

∑

gdzie:

M_ri – masa komponentu wielokrotnego użytku i,

k_i – liczba ponownego wykorzystania komponentu w rodzinie produktów, od wariantu produktu 1 do wariantu produktu n,

M_t – masa całkowita rodziny produktów.

Wskaźnik potencjału recyklingu – zdefiniowany jako pomiar stopnia potencjalnego re-cyklingu komponentów z danej rodziny produktów.

i i i

M F E Potential Recycle Index

∑

gdzie:

M_i – masa komponentu i,

F_i – część nadającej się do recyklingu masy komponentu i, E_i – wydajność procesu recyklingu komponentu i, M_t – masa całkowita rodziny produktów,

n – liczba modułów lub komponentów zawartych w rodzinie produktów.

3. przykładowe wskaźniki oceny Goz w obszarze zrównoważonej