Wskaźniki pomocnicze

W celu bardziej szczegółowego mapowania poziomu cyrkularności regionu wyselek-cjonowano szereg wskaźników pomocniczych. Przy opracowaniu ich zestawu korzysta-no z zestawów wskaźników głównych. Wskaźniki pomocnicze różnią się od głównych

CZĘŚĆ II. Wskaźniki GOZ

przede wszystkim korzystaniem z miar innych niż pieniężne. Pozwala to na osiągnięcie większego poziomu komunikacyjności i szczegółowości, tak aby możliwy był pełniejszy obraz cyrkularności regionu oraz łatwiejsza identyfikacja obszarów wymagających prio-rytetowego działania (rys. 6).

W literaturze oszacowanie wartości aktywów w gospodarce na podstawie ich wartości rynkowej jest już znane (Credit Suisse 2018), to napływy i odpływy wartości w ramach gospodarki regionu nie były dotychczas przedmiotem powszechnych analiz. Dlatego ko-nieczne jest zastosowanie wskaźników pomocniczych, które wpłyną na aplikowalność zaproponowanych indykatorów. Poniżej przedstawiono argumenty za wykorzystaniem poszczególnych rodzajów mierników w poszczególnych sekcjach.

w regionie jest utrudniona, ze względu na brak śledzenia przepływów międzyregionalnych. Jest to jedną z głównych przesłanek, ważności wskaźników pomocniczych i kontekstowych.

Ilość aktywów

Ilość aktywów

Cena aktywówCena aktywów

Wartość aktywów w okresie 0

Eksport wartości aktywów netto w okresie 1 (w przykładzie dodatnie saldo przepływów) Utracona wartość odpadów w okresie 1

Wartość dodana w okresie 1 Zmiana wartości wynikająca

z wyceny aktywów w okresie 1 (w przykładzie dodatnia)

Wartość aktywów pochodzących z poprzedniego okresu wycenianych po cenie z okresu 0

Rys. 5. Uproszczona ilustracja zmian wartości aktywów w teoretycznych, następujących po sobie okresach (0 i 1)

Źródło: opracowanie własne

3.2.1. Zużycie materiałów

Uzupełnieniem stosowania wartości ekonomicznych zawartych w głównych wskaźni-kach jest zastosowanie stosunkowo prostych wskaźników, np. zużycia surowców w go-spodarce (domestic material consumption). Poziom zużycia materiałów napływających do gospodarki regionu, który nie szkodzi środowisku i może być określony jako zrów-noważony, jest trudny do określenia. Zależy od rodzaju surowca, który jest wykorzysty-wany, od ekosystemu, z którego jest pobierany i od sposobu jego użycia. O ile mierzenie skutków ekologicznych za pomocą ich masy wydaje się obarczone wadami, to jest ono rozwiązaniem łatwiejszym do wykorzystania w praktyce i bardziej oddającym sens mier-nika niż inne indykatory.

3.2.2. Zużycie energii nieodnawialnej

O ile zużycie materiałów stanowi podstawową miarę, która decyduje o wartości ak-tywów w gospodarce, o tyle aktywa te nie mogłyby powstać, a często nie mogłyby być użytkowane bez wkładu energetycznego. Podstawową miarą w tym wypadku byłoby zużycie energii ogółem w regionie (elektrycznej, cieplnej itd.). Jednak część tej energii (energia odnawialna), w dużej części stanowi zdecydowanie mniejsze zagrożenie

eko-wartość dodana

zużycie materiałów

zużycie energii nieodnawialnej

zużycie wody pitnej

zmiana wartości aktywów

relacja wydatków gospodarstw domowych na naprawy i modernizacje aktywów w stosunku do

wydatków konsumpcyjnych ogółem wykorzystanie materiałów z recyklingu

w procesach produkcyjnych

utrata wartości

masa odpadów ogółem

masa odpadów żywnościowych

Rys. 6. Powiązania między głównymi wskaźnikami cyrkularności a wskaźnikami pomocniczymi Źródło: opracowanie własne

logiczne i jej zużycie w obecnych realiach świadczy raczej o wyższym poziomie cyrku-larności gospodarki (Varun i in. 2009). Zrównoważona energia, za którą nie uznaje się oczywiście energii ze spalania odpadów, jest motorem GOZ, dlatego nie powinna być brana pod uwagę jako wskaźnik świadczący o braku zgodności z koncepcjami cyrkular-nymi. Cały system GOZ musi być zaprojektowany tak, aby zapewnić maksymalną efek-tywność energetyczną, bez zmniejszania wydajności systemu. Dlatego też im mniejsze zużycie energii nieodnawialnej, tym wyższy jest poziom cyrkularności regionu.

3.2.3. Zużycie wody

Woda jest jedną z podstawowych substancji w gospodarce i środowisku. Wykorzysty-wana jest w wielu procesach produkcyjnych na dużą skalę (m.in. w metalurgii i przemyśle chemicznym), ale także w gospodarstwach domowych. Obniżenie jej zużycia świadczy o poprawie efektywności jej wykorzystania, np. w postaci wody szarej czy dzięki popra-wie procesów produkcyjnych. W Polsce nie ma bezpośredniego niedoboru wody, ale ze względu na zmiany klimatu i brak odpowiedniej retencji mogą występować częstsze jej niedobory w okresach suszy, dlatego wskaźnik ten dla naszego kraju jest bardzo ważny (NIK 2015).

3.2.4. Relacja wydatków gospodarstw domowych na naprawy i modernizacje aktywów w stosunku do wydatków konsumpcyjnych ogółem

Zmiana wartości już istniejących aktywów zależna jest od wielu czynników. W mo-delu GOZ utrzymywanie jej na jak najwyższym poziomie możliwe jest dzięki zamykaniu obiegów. Najwyższym poziomem zamykania obiegów jest przedłużanie życia produktów poprzez handel i wymianę. Niestety, szczególnie w przypadku wymiany i bezpłatnego przekazania dóbr, informacja na temat ich wartości nie jest ujawniana, nie jest więc mie-rzalna. Jednak już następny poziom zamykania obiegów, a więc naprawy i modernizacje, są mierzalne na podstawie ich wartości. Wysoki stosunek tej wartości do wydatków kon-sumpcyjnych ogółem świadczy o wysokim poziomie cyrkularności regionu.

3.2.5. Wykorzystanie materiałów z recyklingu w procesach produkcyjnych

Kolejnym poziomem zamykania obiegów w gospodarce jest korzystanie z recyklatów.

Mimo że istnieją przypadki, kiedy proces odzyskania materiału nie jest zgodny z hierar-chią postępowania z odpadami, w większości przypadków oznacza wyższy poziom cyrku-larności. Proponowane jest wzięcie pod uwagę proporcji ilości materiałów pozyskanych z recyklingu wykorzystanych w całości zużytych materiałów. Jest to wskaźnik bardziej miarodajny niż absolutna wielkość zużytych w produkcji recyklatów.

3.2.6. Masa odpadów ogółem

W publikacji za odpad uznawany jest materiał lub produkt, który nie ma wartości eko-nomicznej. Zgodnie z tą koncepcją za odpad uznawane są materiały i produkty składowa-ne i spalaskładowa-ne w celu odzysku eskładowa-nergii. W przypadku spalarni odzyskiwana jest pewna war-tość ekonomiczna, jednak należy zakładać, że całkowite koszty tej operacji, szczególnie koszty zewnętrzne w postaci zanieczyszczenia środowiska są zdecydowanie większe niż ta wartość (Margallo i in. 2015). Taka definicja odpadu nie jest zbieżna z definicją obowią-zującą w Unii Europejskiej, według której odpad to wszelkie substancje lub przedmioty, które ich posiadacz usuwa, zamierza usunąć lub do których usunięcia został zobowiązany (Parlament Europejski 2008). Definicja ta sprawia, że materiał, z którego pozyskuje się recyklat, lub który został naprawiony mimo że wcześniej został usunięty, jest uznany za odpad. Stoi to w jawnej sprzeczności z koncepcjami GOZ.

3.2.7. Masa odpadów żywnościowych

Dodatkową informacją w kontekście tego wskaźnika jest podział odpadów ze względu na źródło ich pochodzenia. O ile część tego typu wskaźników jest już zbierana, nawet na poziomie regionalnym, o tyle informacje o podziale strumienia odpadów, w ramach którego utrata wartości ekonomicznej jest największa (odpady komunalne), są nadal nie-dostępne. Wiedza na ten temat mogłaby znacząco przyczynić się do oszacowania głów-nych wskaźników cyrkularności. Dlatego też do proponowanego zestawu wskaźników powinien być dołączony najbardziej wartościowy strumień odpadów komunalnych, czyli odpady żywnościowe. Żywność i napoje bezalkoholowe stanowią prawie jedną czwartą wydatków Polaków (GUS 2019), podczas gdy według niektórych analiz jedna trzecia pro-duktów żywnościowych staje się odpadem (Stenmarck 2016).