Główne wskaźniki

Podstawą GOZ jest retencja wartości dóbr w gospodarce. Oznacza to, że ważna jest przede wszystkim realna wartość aktywów w czasie. Jej wzrostowi sprzyja jak najdłuższe utrzymywanie produktów w obiegu gospodarczym, przy równoczesnej maksymalizacji ich wartości (rys. 2).

Podstawową konsekwencją tak sformułowanej definicji GOZ jest ograniczanie od-pływu wartości ekonomicznej. W celu maksymalizacji wartości dóbr w gospodarce po-winniśmy dążyć do wydłużania życia produktów w nieskończoność, a co za tym idzie, ograniczania ubytku ich wartości ekonomicznej, w tym ilości odpadów do zera (w pre-zentowanej analizie za odpady uznawane będą materiały, półprodukty, produkty bezwar-tościowe), co oczywiście możliwe jest tylko teoretycznie (rys. 3).

W takim modelu podstawowym problemem jest chęć maksymalizacji wartości akty-wów, która skutkowałaby nieograniczonym wzrostem produkcji, ze szkodą dla środowi-ska i zasobów naturalnych Ziemi. Tak więc nie może to być jedyną zasadą, którą należy uwzględniać wdrażając model cyrkularny w gospodarce. Konieczna jest optymalizacja

produkcji (rys. 4). Analogicznie jak w przypadku odpadów, optymalnym stanem teore-tycznym w gospodarce cyrkularnej byłoby zlikwidowanie nowej produkcji na rzecz ko-rzystania z dóbr w nieskończoność. W tym przypadku jeszcze bardziej, niż przy likwidacji wszelkich odpadów, widoczna jest abstrakcyjność tego hipotetycznego stanu. Wynika to z faktu, że bardzo wiele produktów podstawowych w gospodarce ma charakter nietrwały, np. żywność. Wobec tego powinniśmy stosować bardziej praktyczne podejście do kon-cepcji cyrkularnych, dążąc do poziomu produkcji nowych towarów, który pozwala na za-chowanie odpowiedniej jakości życia, nie zagrażając przy tym środowisku, o czym coraz częściej wspomina się w literaturze (Gladek 2017; Raworth 2017).

napływ wartości

Rys. 2. cele gospodarki o obiegu zamkniętym – etap 1 Źródło: opracowanie własne

Rys. 3. cele gospodarki o obiegu zamkniętym – etap 2 Źródło: opracowanie własne

Rys. 4. cele gospodarki o obiegu zamkniętym – etap 3 Źródło: opracowanie własne

3.1.1. Zmiana wartości aktywów

Zmiana wartości aktywów mierzonych realnymi wartościami ekonomicznymi, jest wskaźnikiem najpełniej oddającym cyrkularność danego sektora (rys. 5). Odpowiada ona na pytanie, czy budowana jest wartość ekonomiczna materiałów i produktów z nich wy-tworzonych lub czy odpowiednio przeciwdziała się utracie ich wartości. Zmiana wartości aktywów jest miernikiem preferowanym wobec absolutnej wartości aktywów netto, któ-ra w zdecydowanie większym stopniu zależna jest od dotychczasowej akumulacji dóbr w długim okresie, zatem nie świadczy bezpośrednio o aktualnej zgodności gospodarki z koncepcjami cyrkularnymi.

Ważną kwestią w wypadku tego wskaźnika, jest to, że wartość niektórych aktywów może zmieniać się w czasie zgodnie ze zmianami technologicznymi i w związku z zasto-sowaniem nowych modeli biznesowych. Zmiany te wyceniane są na bieżąco przez rynek, co znacznie ułatwia aktualizację wskaźnika. Dotychczas sprawa postępu technologicz-nego była kontrowersyjną kwestią w przypadku rozpatrywania wartości ekonomicznej w czasie. Dotyczy to w szczególności produktów wysokich technologii, które ze względu na znaczne tempo postępu i opracowywania nowych produktów, szybko traciły na warto-ści. Część ekspertów stwierdziła więc, że w klasycznych miernikach gospodarczych, np.

PKB, postęp technologiczny nie jest w pełni uwzględniany (Nordhaus 1997). Biorąc jed-nak pod uwagę zasady GOZ należy stwierdzić, że szybka utrata wartości tych produktów sugeruje ich niską zgodność z koncepcjami cyrkularnymi. Taką interpretację prezentują niektóre opracowania na temat przemysłu wysokich technologii w modelu GOZ (TechUK 2015).

Równie istotną sprawą jest zmiana wartości aktywów w regionie ze względu na sytua-cję geopolityczną, np. wzrost cen mieszkań w wyniku korzystniejszych regulacji. War-tości te należy w pełni uwzględniać w proponowanym wskaźniku i interpretować jako wynik korzystnej alokacji surowców, produktów i półproduktów, skutkującej poprawą ich wartości w czasie. Dotychczas korzystanie z tego wskaźnika było ograniczone. Jednak na szeroką skalę podejmowane były już próby oceny wartości aktywów i opracowania odpo-wiedniej metodologii (Vollmer i Alkire 2018). Zwiększa to znacząco możliwości apliko-walności i replikoapliko-walności tego miernika.

3.1.2. Wartość dodana

Wartość dodana jest jednym z dwóch strumieni wartości składających się na opisa-ną powyżej kategorię napływu wartości ekonomicznej do gospodarki regionalnej. Drugą z nich jest wartość importowana do regionu spoza jego granic. Wiedza na temat warto-ści dodanej, a więc przyrostu wartowarto-ści dóbr w wyniku określonego procesu produkcji lub tworzenia usługi, której źródłem jest praca, jest nieodzowna przy określaniu sposobu kształtowania podstawowego wskaźnika cyrkularności, jakim jest zmiana wartości

akty-wów. Znając tę wartość ekonomiczną i obserwując jej zmianę w czasie, także w relacji do wartości aktywów w regionie, możliwa jest odpowiedź na pytanie czy gospodarka danego regionu dąży do optymalizacji napływu wartości ekonomicznej (rys. 5).

3.1.3. Utrata wartości

Utrata wartości materiałów, półproduktów i produktów, które stały się odpadami podczas gospodarowania nimi na terenie regionu (stały się bezwartościowe lub ich za-gospodarowanie generuje koszty ekonomiczne netto), uzupełnia informacje na temat kształtowania się wartości aktywów w gospodarce. Wzrost tej wartości oznacza spadek cyrkularności. Miernik ten stanowi jeden ze strumieni wartości, składających się na od-pływ wartości ekonomicznej z gospodarki regionalnej (rys. 5). Drugą częścią tej kategorii jest wartość dóbr eksportowanych poza granice regionu ujęta w opisanym poniżej mier-niku eksportu netto.

3.1.4. Eksport netto

Wskaźniki cyrkularności muszą oceniać zgodność gospodarki z modelem GOZ. Jed-nak ocena taka jest utrudniona w otwartym systemie gospodarczym, a więc na poziomie niższym niż globalny. Każdy ograniczony obszar na Ziemi posiada relacje gospodarcze, przepływy materiałów, produktów, wartości z innymi obszarami. Na poziomie kraju po-woduje to konieczność uwzględnienia wielu perspektyw w ocenie. Na poziomie regional-nym, gdzie powiązania te (mierzone np. wartością handlu w stosunku do produkcji) są zdecydowanie intensywniejsze niż na poziomie centralnym, tego rodzaju podejście jest jeszcze ważniejsze. Zmiana miernika eksportu netto informuje o kształtowaniu wartości przepływów aktywów w gospodarce regionu. Dlatego też nie może być interpretowana jako wpływająca bezpośrednio na cyrkularność regionu. Stanowi niejako element neutral-ny, który należy oddzielić od całkowitej wartości aktywów w gospodarce. Zdecydowano się na wskaźnik eksportu netto, gdyż saldo przepływów, a nie wartości absolutne importu i eksportu, są w tym wypadku kluczowe (rys. 5). W praktyce jednak dostępność informa-cji na temat przepływów ekonomicznych w regionie jest utrudniona, ze względu na brak śledzenia przepływów międzyregionalnych. Jest to jedną z głównych przesłanek ważności wskaźników pomocniczych i kontekstowych.