Górnictwo, hutnictwo

Najbardziej wartościowymi cyrkularnymi modelami biznesowymi, które należałoby wykorzystać w polskich warunkach w sektorze wydobywczym i hutniczym są te po-zwalające na zamknięcie obiegu tzn. przede wszystkim odzysk surowców, powtórne ich

Moc zainstalowanych paneli fotowoltaicznych (skala logarytmiczna)

Koszt energii słonecznej (skala logarytmiczna)

Rys. 11. Koszt energii słonecznej na świecie oraz moc instalacji fotowoltaicznych Źródło: (Lafond i in. 2018), IRENA, SolarServer

wykorzystanie w procesie produkcji i zagospodarowanie produktów ubocznych procesu (tab. 5). Warto zwrócić uwagę przede wszystkim na nadające się do wielokrotnego wyko-rzystania materiały metalowe. W niektórych przypadkach metale są mieszane, ponieważ wymaga tego specjalizacja materiałów, ale jest też wiele przypadków, w których można tego uniknąć lub znacznie zmniejszyć. Dla stali kluczem jest zapewnienie znacznie czyst-szych przepływów złomu, które pozwalają na uzyskanie wysokiej jakości stali wtórnej i mniejsze zanieczyszczenie miedzią. W tym celu projekt produktu i demontaż po za-kończeniu eksploatacji muszą ulec zmianie, aby umożliwić odzyskanie jak największej wartości ekonomicznej użytych materiałów.

O ile omawiany sektor zapewnia jedynie półprodukty, które ulegają dalszemu prze-tworzeniu w produkt finalny, o tyle na świecie coraz częściej stosowane jest podejście umożliwiające jak największy odzysk materiałów podstawowych, np. stalowych struktur budynku. W takich przypadkach konieczne jest jednak zwrócenie uwagi na hierarchię postępowania z odpadami, tak aby optymalizować wartość ekonomiczną tych produktów.

4.5. Biogospodarka

Biogospodarka to sektor, w którym wdrażanie rozwiązań GOZ może być bardzo obie-cujące i stosunkowo proste (rys. 12). Rolnictwo cyrkularne bazuje w głównej mierze na ekstensywnym modelu uprawy i hodowli, w ramach którego zostaje spełnionych kilka warunków:

• podczas produkcji wszystkie pozostałości biomasy zostają zagospodarowane,

• do uprawy pasz wykorzystuje się tereny, gdzie nie można efektywnie uprawiać produktów żywnościowych,

• pasze objętościowe i inne surowce z upraw polowych, ogrodnictwa i przemysłu spożywczego są podstawą diety żywego inwentarza,

Tabela 5. Analiza najbardziej korzystnych cyrkularnych modeli biznesowych w sektorze górnictwa i hutnictwa IMPLEMENTOWALNOŚĆ

EFEKTYWOŚĆ

0 1 2 3 4

4

3 1, 7

2 6 2

1 3, 4 5

0 Źródło: opracowanie własne.

• przy uprawach rolnych stosowane są wysokiej jakości nawozy zwierzęce i pozo-stałości po żniwach, przy minimalnym wykorzystaniu nawozów chemicznych.

Obiecującym obszarem dla rozwoju koncepcji GOZ w biogospodarce są bio-gazownie i biorafinerie. Biogospodarka jest alternatywą dla paliw kopalnych i może stać się ele-mentem rozwoju GOZ, pozwalając na przekształcenie znacznych ilości odpadów rolni-czych w cenny surowiec, np. kiszonki z kukurydzy, gnojowicy oraz obornika do produkcji biogazu. Jednak ze względu na konieczność redukcji kosztów związanych z eksploatacją biogazowni, poszukuje się nowszych substratów charakteryzujących się wysoką wydajno-ścią energetyczną oraz niskimi kosztami pozyskania. Takim rozwiązaniem, spełniającym wspomniane kryteria, jest wykorzystanie niespożytej (przeterminowanej) żywności oraz odpadów z produkcji rolno-spożywczej.

Osobnym modelem biznesowym działającym na podstawie partnerstwa pomiędzy rol-nikiem a konsumentem są internetowe platformy sprzedażowe lokalnych, ekologicznych produktów. W tym modelu korzyści mają obie strony. Rolnicy i wytwórcy otrzymują wyższą cenę za swoje produkty poprzez pominięcie pośredników oraz większości kosz-tów marketingu, a kupujący płacą mniej. Nie bez znaczenia jest również fakt, iż w takim układzie żywność nie ulega marnowaniu: rolnik nie ponosi żadnego ryzyka z powodu niesprzedanego towaru, który jest sprzedany i opłacony z góry. W Polsce istnieje wiele regionów, w których wdrożenie na szeroką skalę zasad rolnictwa zrównoważonego może przynieść wymierne korzyści, np. Warmia i Mazury czy Podkarpacie itp. W wojewódz-twie podlaskim należy zastanowić się na przykład nad optymalizacją produkcji mleczar-skiej i zamknięciem obiegów w jej ramach. Modele biznesowe, które zostały ocenione jako najbardziej korzystne to przede wszystkim tzw. gospodarka współdzielenia, która po-zwala na znacznie bardziej efektywne zagospodarowanie produktów rolnych i żywności,

Uprawy

Żywy inwentarz

Nawóz Areał

Rys. 12. Podstawowy cykl cyrkulacji w sektorze rolno-spożywczym Źródło: opracowanie własne

szczególnie tych o krótkim terminie ważności lub skomplikowanym procesie przechowy-wania (tab. 6). Duże korzyści może również przynieść odzysk i wykorzystanie produktów ubocznych np. efektywniejsze stosowanie nawozów zwierzęcych w produkcji roślinnej, a także odzysk surowców rolnych, mimo że jest on stosunkowo trudny do wdrożenia (Parlament Europejski 2018).

4.6. Sektor tworzyw sztucznych

Obecnie na świecie przestoje w produkcji, transporcie, czy dostarczaniu informacji generują ogromne koszty. Uwzględniając to, w wielu wypadkach, sprzedawanie funkcjo-nalności zamiast własności produktu okazuje się bardzo korzystnym rozwiązaniem i to nie tylko pod względem ekonomicznym. Pomaga utrzymać ciągłość działań klientów, zaosz-czędzić zasoby i obniżyć koszty. Takie podejście w pewnym stopniu sprawdza się również w branży tworzyw sztucznych. Jednak ze względu na stosunkowo niskie średnie ceny pro-duktów plastikowych w stosunku do tych z innych materiałów, płatność za funkcjonalność sprawdza się dla niewielkiej liczby przypadków. Bardziej korzystne dla konsumenta jest połączenie produktu z usługą (tab. 7).

Nierzadko spotykanym źródłem nieefektywności jest brak zagospodarowania pro-duktów pochodnych produkcji. Często nie są wykorzystywane energia, woda, materiały, chociaż mogłyby być użyte w innych procesach w ramach jednej organizacji lub różnych jednostek (tzw. symbioza przemysłowa). W rezultacie sprzedaży lub samodzielnego wy-korzystania wcześniej marnotrawionego surowca, energii czy funkcjonalności, producenci ograniczają koszty lub generują dodatkowe zyski. Nie dotyczy to tylko z jednej strony ograniczenia kosztów, a z drugiej wzrostu przychodów. Rozwiązanie to wypełnia podsta-wowe założenie koncepcji GOZ, ograniczając ogólną produkcję z korzyścią dla środowi-ska i standardu życia dzisiejszych i przyszłych pokoleń.

Tabela 6. Analiza najbardziej korzystnych cyrkularnych modeli biznesowych w sektorze biogospodarki IMPLEMENTOWALNOŚĆ

EFEKTYWOŚĆ

0 1 2 3 4

4 6

3 7

2 1, 5 2

1 4 3

0 Źródło: opracowanie własne.

W branży tworzyw sztucznych wysoce efektywnym modelem biznesowym jest odzysk surowców w celu ich ponownego wykorzystania. Niestety implementowalność tego mo-delu jest stosunkowo niska. Obecnie na świecie trwają poszukiwania nowych sposobów recyklingu stale rosnącej ilości odpadów plastikowych. Do sortowania odpadów wyko-rzystywane są różne metody, począwszy od ręcznej selekcji i usuwania materiałów utrud-niających recykling, po metodę detekcyjną, grawitacyjną, elektrostatyczną i selektywne rozpuszczanie. Rozwój technologii sprawił, że obecnie sortowanie automatyczne stało się dużo efektywniejsze od ręcznej selekcji. Niestety, mimo tak zaawansowanych technologii, nadal istnieją produkty plastikowe, które są przetwarzane niechętnie. Dodatkowo, bardzo często postępowanie z produktami wytworzonymi z myślą o recyklingu nie jest odpo-wiednie. Jedno z badań popularnych restauracji wykazało, że nawet jeśli 93% opakowań nadaje się do recyklingu, tylko 29% zostaje w praktyce poddane recyklingowi (Aarnio i Hämäläinen 2008). Mimo niskiej możliwości implementacji tego modelu, coraz czę-ściej powstają technologie, które ułatwiają skorzystanie z niego. Już w latach 80. XX w.

niektóre kraje wprowadziły systemy kaucyjne, zaś obecnie coraz częstsze są systemy inte-ligentnej ewidencji odpadów na poziomie pojedynczego gospodarstwa domowego.