Autor omawia definicje asymetrii w kontekście walki zbrojnej w ujęciu historycznym oraz z uwzględnieniem poglądów reprezentowanych przez wybrane państwa NATO i spoza sojuszu. istotę zjawiska prezentuje także przez pryzmat jego współczesnej interpretacji oraz obecnego stanu wiedzy o nim.
Podejmuje próbę wskazania zasadniczych cech asymetrii i jej istoty we współ-czesnych działaniach zbrojnych. Na podstawie analizy literatury dokonuje syntezy wniosków oraz przedstawia propozycje definicji asymetrii i klasyfikacji jej form.
D
la rozważanej problematyki asymetrii w sztuce wojennej istot-ne jest przedstawienie zakresu pojęciowego tego terminu oraz udzielenie odpowiedzi na następujące pytania:– Jak definiowane jest zjawisko asymetrii w kontekście wojskowym?
– Jakie cechy charakteryzują pojęcie asymetrii w wybranych pań-stwach?
– Co jest istotą asymetrii?
– Jak obecnie można sklasyfikować asymetrię w aspekcie działań zbrojnych?
Odpowiedzi na przedstawione pytania udzielono na podstawie synte-zy wniosków, które zebrano w wyniku analisynte-zy literatury.
W pierwszej kolejności należy zaprezentować definicję pojęcia syme-trii, a w dalszej – asymetrii. Noblista Richard Feynman1 stwierdził, że gdyby miał w jednym zdaniu wymienić najważniejsze odkrycia w fizy-ce, powiedziałby, że świat składa się z atomów, ale zaraz by dodał, że u podstaw praw rządzących światem znajduje się symetria. Jak wskazu-je Władysław Kopaliński w Słowniku wyrazów obcych i zwrotów obco-języcznych, pojęcie symetrii etymologicznie wywodzi się z greki i ozna-cza współmierność, proporcję, przystawalność, „lustrzane odbicie”, podobieństwo2. W Encyklopedii PWN symetrię zdefiniowano jako wła-sność figur geometrycznych lub innych obiektów (matematycznych lub
1 Richard Phillips Feynman (1918–1988) – jeden z głównych twórców elektrodynamiki kwantowej, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki w 1965 r. za niezależne stworzenie relatywistycznej elektrodynamiki kwantowej.
2 w. kopaliński: Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych. http://www.slownik-online.pl/
kopalinski/63AA046D0c5B7E044125659A0078A396.php [dostęp: 11.12.2011].
Sztuka wojenna
niematematycznych) dającą się zwykle wyrazić za pomocą niezmienniczości względem pew-nych przekształceń3. Z kolei w Wikipedii podano, że symetria to właściwość figury, bryły lub ogólnie dowolnego obiektu matematycznego (można mówić np. o symetrii równań), po-legająca na tym, iż istnieje należące do pewnej zadanej klasy przekształcenie niebędące iden-tycznością, które odwzorowuje dany obiekt na niego samego. Brak takiej właściwości nazy-wany jest asymetrią. W zależności od klasy dopuszczalnych przekształceń wyróżnia się rozmaite rodzaje symetrii. Tym samym pojęciem określa się nie tylko obiekty, lecz także sa-me przekształcenia4.
W podstawowym znaczeniu stosowanym w geometrii symetria oznacza więc przekształ-cenie niezmieniające istoty obiektu, czyli takie, które wpływa jedynie na proporcje i wymia-ry. Przekształcenie symetryczne może zatem deformować kształty, ale zachowuje duże po-dobieństwo obiektów przed opisywanym procesem i po nim.
W rozważaniach o symetrii brane są pod uwagę dwa elementy: przekształcenie i obiekt, któ-ry przy tym przekształceniu się nie zmienia, czyli jest względem przekształcenia symetktó-ryczny.
Każde naruszenie symetrii daje asymetrię. Innymi słowy, twór symetryczny ma płaszczyznę sy-metrii, natomiast twór asymetryczny jest pozbawiony jakiejkolwiek płaszczyzny symetrii.
Symetria od tysięcy lat towarzyszy człowiekowi w sztuce, architekturze czy ornamenty-ce. Fascynowała już w epoce neolitu. Pochodzące z tego okresu gliniane figurki, dzbany oraz misy są pokryte symetrycznymi wzorami. W architekturze natomiast symetria oznacza współ-mierność, która polega na tym, że dwie części określonej budowli są analogiczne i równo-miernie położone w przestrzeni w stosunku do osi symetrii, czyli obie części budowli pozo-stają do siebie w takim stosunku, jak odbicie w lustrze do odbijającego się przedmiotu5.
Profesor Joseph S. Nye jr symetrię w kontekście konfliktów międzynarodowych definiu-je jako sytuację, w której państwa lub innego rodzaju podmioty znajdujące się w opozycji do siebie dysponują stosunkowo zrównoważonymi potencjałami i zasobami potęgi. Jako przy-kład konfliktu symetrycznego powszechnie wskazuje się równowagę nuklearną Stanów Zjednoczonych i Związku Radzieckiego6.
W ujęciu wojskowym o symetrii można mówić wówczas, gdy porównywane przedmioty (obiekty, organizacje, struktury, zjawiska i procesy) są podobne do siebie, przystające lub adekwatne. Oznacza to, że uczestnicy konfliktu mają w dużym stopniu zbliżone do siebie cele i zasoby, tym samym koncepcje ich wykorzystania, oraz stosują podobne symetryczne strategie, sposoby lub środki walki zgodnie z obustronnie akceptowanymi zasadami i nor-mami7. Ewentualne zróżnicowane tych samych obiektów wynika z ich niedoskonałości na wzór i podobieństwo lustrzanego odbicia, przekształcenia. W związku z tym różnica poten-cjałów liczebnych i jakościowych stron powinna być postrzegana jako przykład symetrii.
3 Encyklopedia popularna PWN. wydawnictwo Naukowe PwN, warszawa 1996, s. 827.
4 wikipedia. http://pl.wikipedia.org/wiki/Symetria_figury [dostęp: 12.12.2011].
5 k. krajewski: Mała encyklopedia architektury i wnętrz. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, kraków–wrocław–warszawa 1974, s. 402.
6 J.S. Nye jr: Konflikty międzynarodowe. Wprowadzenie do teorii. wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, warszawa 2009, s. 395.
7 M. Madej: Zagrożenia asymetryczne bezpieczeństwa państw obszaru transatlantyckiego. Polski instytut Spraw Międzynarodowych, warszawa 2007, s. 35.
Natomiast pojęcie asymetrii (asymetryczności) w definicjach słownikowych i encyklope-dycznych jest rozumiane jako brak symetrii lub jej naruszenie8. Asymetria (gr. asymmetría) oznacza brak proporcji, symetrii, harmonii, w ujęciu matematycznym zaś – cechę figury, która nie ma żadnych elementów symetrii9. Rozpatrywane obiekty, struktury, zjawiska, or-ganizacje i procesy są niepodobne do siebie, nieprzystawalne i nieadekwatne, ponieważ nie powstały w procesie przekształcenia tego samego podmiotu. Działanie jednej strony nie jest adekwatne do standardowego lub proceduralnego postępowania strony drugiej, nie jest po-równywalne. Asymetria wyraża się w niemożliwości odwzorowania pierwowzoru. Jej cha-rakterystyczną właściwością jest nieporównywalność, nieprzystawalność, zasadnicza od-mienność10. Asymetria i asymetryczność są więc pojęciami określającymi różnorodne formy dysproporcji, zróżnicowania i dysharmonii, które w sposób naturalny lub zamierzony wystę-pują w otoczeniu przeciwstawnych sobie rzeczywistości. Mogą dotyczyć sfery materialnej (gospodarczej, ekonomicznej, naukowej, technicznej, informacyjnej, hydrologicznej i mili-tarnej) oraz sfery duchowej (kultury, religii, etyki itp.)11.
Joseph S. Nye jr opisuje asymetrię w ujęciu konfliktów międzynarodowych jako sytuację, w której państwa lub podmioty będące w opozycji do siebie dysponują niezrównoważonymi potencjałami. Powszechnie za konflikt asymetryczny uważa się wojnę prowadzoną przez Stany Zjednoczone przeciw Al-Kaidzie12.
Reasumując, na gruncie wojskowym pojęcie asymetrii odnosi się do sytuacji, w której ma-my do czynienia z nieprzystawalnością, odmiennością czy też nieproporcjonalnością obiektów będących przedmiotem porównania13. Obejmuje ona sytuacje, w których nie ma tradycyjnie pojmowanych linii frontów, klasycznych bitew ani żołnierzy przestrzegających zasad prowa-dzenia walki i spełniających prawne warunki kombatanta. Asymetria pojmowana jako odmien-ność i nieprzystawalodmien-ność może zatem dotyczyć rozmaitych zjawisk, przeważnie jednak jest sto-sowana do opisu i charakterystyki bieżących, przyszłych bądź potencjalnych konfliktów zbrojnych – ich kształtu, sposobów prowadzenia działań przez strony, wykorzystywanych środ-ków, celów i stopnia zaangażowania w określony konflikt oraz wartości i norm, którymi się strony kierują. Z analizy zidentyfikowanych pojęć wynika, że obecnie przez asymetrię rozu-mie się, między innymi, odrozu-mienną taktykę walki (np. nieuczciwą walkę), oddziaływanie na wrażliwe punkty w systemie walki strony przeciwnej, walkę informacyjną, zmagania informa-cyjne w sferze opinii publicznej oraz groźbę wykorzystania broni masowego rażenia14.
Działania asymetryczne są rozumiane również jako wykorzystywanie pewnego rodzaju od-mienności do uzyskania przewagi nad przeciwnikiem lub, bardziej precyzyjnie, jako działanie,
8 Słownik języka polskiego PWN. wydawnictwo Naukowe PwN, warszawa 1993. http://sjp.pwn.pl/szukaj/asymetria.
[dostęp: 12.12.2011]
9 Słownik wyrazów obcych. http://portalwiedzy.onet.pl/polszczyzna.html?qs=asymetria&tr=pol-all&ch=1&x=29&y=8 [do-stęp: 12.09.2010].
10 Vide: k. kubiak: Asymetria – pojęcie definiujące czy dezinformujące? w: Zagrożenia asymetryczne współczesnego świata. S. wojciechowski, R. Fiedler (red.). wydawnictwo Naukowe wNPiD UAM, Poznań 2009, s. 28.
11 P. Gawliczek, J. Pawłowski: Zagrożenia asymetryczne. wydawnictwo Akademii Obrony Narodowej, warszawa 2003, s. 11.
12 J.S. Nye jr: Konflikty międzynarodowe…, op.cit., s. 391.
13 Vide: M. Madej: Zagrożenia asymetryczne bezpieczeństwa…, op.cit., s. 33.
14 P. Gawliczek, J. Pawłowski: Zagrożenia asymetryczne…, op.cit., s. 11.
Aspekty asymetrii...
Sztuka wojenna
organizowanie się i myślenie w sposób odmienny niż czyni to przeciwnik w celu zmaksyma-lizowania swoich atutów i wykorzystania słabości przeciwnika do przejęcia inicjatywy15.
Jeśli symetria charakteryzuje świat uporządkowany i harmonijny, to asymetrię można trak-tować jako jedną z cech nieporządku i dysharmonii (rys. 1). W obszarze dociekań nauko-wych symetria zawsze kojarzyła się z porządkiem, doskonałością, z tym, co niezmienne, na-tomiast asymetria znamionowała chaos, ruch i to, co nieprzewidywalne. Filozofowie i historycy sztuki w swoim postrzeganiu świata uważają symetrię za sztywną i statyczną, podczas gdy naturę asymetrii widzą jako dynamiczną i nieprzewidywalną16.
Z analizy publikacji Marka Madeja, Piotra Gawliczka, Jacka Pawłowskiego oraz Davida Kilcullena17, dotyczących asymetrii w szerokim ujęciu, tzn. obejmującym płaszczyznę mi-litarną, wynika, że asymetria jest zjawiskiem nowym, odkrytym dopiero w latach 90. XX wie-ku18. W dziejach wojskowości asymetria jest znana od czasów biblijnego pojedynku Dawida
15 S. Metz, D.V. Johnson ii: Asymmetry and U.S. Asymmetry and U.S. Military strategy. http://www.strategicstudiesinstitute.
army.mil/pubs/summary.cfm?q=22334 [dostęp: 12.08.2010].
16 i. kant twierdził, że symetria jest nudna i zbyt daleka od rzeczywistego świata. Vide: P. Gawliczek: Asymetria w środowisku bezpieczeństwa. „Zeszyty Naukowe AON” 2009. Dodatek: rozprawa habilitacyjna, s. 101.
17 M. Madej: Zagrożenia asymetryczne bezpieczeństwa…, op. cit., passim; P. Gawliczek, J. Pawłowski: Zagrożenia asyme-tryczne…, op.cit., s. passim; P. Gawliczek: Asymetria w środowisku…, op.cit., passim; D. kilcullen: The accidental guerilla:
Fighting Small Wars in the Midst of a Big One. Oxford University Press, Oxford 2009, passim.
18 według P. Gawliczka termin „asymetria” w kontekście zaangażowania sił zbrojnych USA po raz pierwszy pojawił się w publikacji doktrynalnej Joint Warfare of the Armed Forces of the United States – Joint Publication 1, wydanej w 1995 r.
i obejmował tylko kontekst starć różnych rodzajów sił zbrojnych (lądowe z powietrznymi). Vide: P. Gawliczek, J. Pawłowski:
Zagrożenia asymetryczne…, op.cit., s. 21.
Rys.1. Symetria–asymetria – cechy charakterystyczne Źródło: Opracowanie własne autora