W ujęciu systemowym funkcje planowania obronnego są pełnione z wykorzystaniem dwóch podsystemów, obejmujących planowanie operacyjne i programowanie obronne12.
W ramach programowania obronnego sporządza się dokumenty planistyczne – programy obronne. Są one opracowywane co dwa lata na dziesięcioletni okres planistyczny, który roz-poczyna się w roku nieparzystym13. Wyróżniono cztery programy przygotowań obronnych:
Program Rozwoju Sił Zbrojnych, Program Mobilizacji Gospodarki14, programy pozamilitar-nych przygotowań obronpozamilitar-nych i programy doskonalenia obrony cywilnej. Autorzy przybliżają problematykę dotyczącą Programu Mobilizacji Gospodarki.
W celu zapewnienia organom administracji rządowej warunków do przygotowania wybra-nych działów gospodarki do funkcjonowania w warunkach zagrożenia bezpieczeństwa pań-stwa, kryzysu i w czasie wojny opracowuje się PMG. Jest to szczególny dokument
planistycz-9 Ibidem, s. 46.
10 Ibidem.
11 Szerzej: B. Wójtowicz, C. Sochala, T. Nalepa: Realizacja przez przedsiębiorców przemysłowego potencjału obronnego zadań w zakresie wsparcia państwa-gospodarza oraz na rzecz mobilizacji gospodarki – w nowych uwarunkowaniach bezpieczeństwa. Propozycja nowych rozwiązań systemowych. „Biuletyn Informacyjny” (Kwartalnik TWO ZO Bydgoszcz) 2010 nr 2 (15), s. 14–25.
12 Vide: par. 2, pkt 6 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15 czerwca 2004 r. w sprawie warunków i trybu planowania i finansowania zadań wykonywanych w ramach przygotowań obronnych państwa przez organy administracji rządowej i organy samorządu terytorialnego (DzU z 2004 r. nr 152, poz. 1599 ze zm.).
13 Vide: par. 2, pkt 11, par. 9 ust. 1, pkt 1 i 2, ust. 2, pkt 1 i 2 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15 czerwca 2004 r.
w sprawie warunków i trybu..., op.cit.
14 Vide: par. 9 ust. 2, pkt 2 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15 czerwca 2004 r. w sprawie warunków i trybu..., op.cit.
Wizja udoskonalenia...
ny, opracowywany w ramach programowania obronnego na podstawie delegacji prawnej zawartej w art. 4a ust. 1 Ustawy z dnia 23 sierpnia 2001 r. o organizowaniu zadań na rzecz obronności państwa realizowanych przez przedsiębiorców15.
PMG obejmuje cztery obszary zadaniowe: zadania organizacyjno-planistyczne organów ad-ministracji rządowej, dostawy i remonty uzbrojenia i sprzętu wojskowego (UiSW) oraz środ-ków bojowych (SBOJ), możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb bytowych ludności i możliwości produkcyjno-remontowe wybranych działów gospodarki16.
Celem PMG jest zapewnienie w czasie pokoju odpowiednich warunków do wykonania zadań przez przedsiębiorców o szczególnym znaczeniu gospodarczo-obronnym, związanych z zabezpieczeniem potrzeb resortów siłowych zgłoszonych do tego programu.
Zadania z obszaru PMG można nakładać na przedsiębiorców o szczególnym znaczeniu go-spodarczo-obronnym w zakresie utrzymywania mocy produkcyjnych i/lub remontowych na podstawie następujących przepisów prawnych:
– Ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (DzU z 2004 r. nr 241, poz. 2416 ze zm.) oraz Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 20 lipca 1993 r. w sprawie określenia organów właściwych do nakładania niektórych obowiąz-ków i zadań niezbędnych na potrzeby obrony państwa oraz zasad odpłatności za wykonywa-nie tych zadań i przeprowadzania kontroli ich realizacji (DzU z 1993 r. nr 69, poz. 331 ze zm.);
– Ustawy z dnia 23 sierpnia 2001 r. o organizowaniu zadań na rzecz obronności państwa realizowanych przez przedsiębiorców (DzU z 2001 r. nr 122, poz. 1320) oraz Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 4 października 2010 r. w sprawie wykazu przedsiębiorców o szczegól-nym znaczeniu gospodarczo-obronszczegól-nym (DzU z 2010 r. nr 198, poz. 1314)17.
Dualizm prawny był spowodowany tym, że w latach 2001–2006 nie opracowano PMG.
Przedstawione rozwiązania pozwalały na sprawne nakładanie zadań w okresie przejściowym i na bieżąco. W różnych okresach uaktualniano głównie rozporządzenie Rady Ministrów w spra-wie wykazu przedsiębiorców o szczególnym znaczeniu gospodarczo-obronnym18.
15 Ustawa z dnia 23 sierpnia 2001 r. o organizowaniu zadań na rzecz obronności państwa realizowanych przez przedsiębiorców (DzU z 2001 r. nr 122, poz. 1320).
16 M. Nawrot: Rola programu mobilizacji gospodarki oraz systemu rezerw państwowych w przygotowaniach obronnych państwa. W: Przygotowania obronne państwa w systemie obronnym Rzeczypospolitej Polskiej. Teoria i praktyka. Materiały z seminarium naukowego zorganizowanego 8 czerwca 2010 roku w Wydziale Bezpieczeństwa Narodowego AON. „Zeszyt Problemowy” (Kwartalnik TWO) 2011 nr 1 (65), s. 128–137.
17 Z uwzględnieniem zmian wprowadzonych na mocy rozporządzenia Rady Ministrów z 9 października 2012 roku dotyczących wykazu przedsiębiorców o szczególnym znaczeniu gospodarczo-obronnym.
18 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 1 lutego 2002 r. w sprawie wykazu przedsiębiorców o szczególnym znaczeniu gospodarczo-obronnym (DzU: nr 13, poz. 122; nr 71, poz. 663).
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 20 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu przedsiębiorców o szczególnym znaczeniu gospodarczo-obronnym (DzU nr 192, poz. 1965).
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2007 r. w sprawie wykazu przedsiębiorców o szczególnym znaczeniu gospodarczo-obronnym (DzU z 2007 r. nr 214, poz. 1571).
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 4 października 2010 r. w sprawie wykazu przedsiębiorców o szczególnym znaczeniu gospodarczo-obronnym (DzU z 2010 r. nr 198, poz. 1314).
23 listopada 2012 r. weszło w życie Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 października 2012 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wykazu przedsiębiorców o szczególnym znaczeniu gospodarczo-obronnym (DzU z 2012 r., poz. 1222).
Technika i logistyka
Daje się zauważyć, że coraz większe znaczenie jest przypisywane programowi NSIP i HNS, natomiast ograniczane są zadania ujmowane w PMG. Świadczy to o wpływie dynamicznie zmieniających się uwarunkowań bezpieczeństwa na wielkość zadań ujmowanych w części za-daniowej PMG. Wykorzystanie wolnych mocy produkcyjnych i/lub remontowych przedsiębior-ców19 będzie możliwe przy nakładaniu zadań z obszaru NSIP i HNS. Zadania z obszaru NSIP i HNS będą nałożone jedynie na tych przedsiębiorców o szczególnym znaczeniu gospodarczo--obronnym, którzy posiadają wolne moce produkcyjne i/lub remontowe20.
Zgodnie z Ustawą z dnia 25 maja 2001 r. o przebudowie i modernizacji technicznej oraz finansowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2001–2006 21 na finansowanie potrzeb obronnych Rzeczypospolitej Polskiej przeznacza się corocznie wydatki z budżetu pań-stwa w wysokości nie niższej niż 1,95% PKB z roku poprzedniego22. Na wydatki te składają się wydatki budżetowe w części budżetu państwa „obrona narodowa” oraz wydatki budżeto-we w dziale „obrona narodowa” w innych częściach budżetu państwa23. Przedstawione kryte-ria są uwzględniane przez Radę Ministrów w projektach ustaw budżetowych albo projektach ustaw o prowizorium budżetowym. Finansowanie wsparcia, jakim jest dotacja przedmiotowa udzielana przedsiębiorcom o szczególnym znaczeniu gospodarczo-obronnym na utrzymywa-nie mocy produkcyjnych i remontowych utrzymywa-niezbędnych do wytworzenia rzeczy ruchomych na okres zagrożenia wojennego na potrzeby obrony państwa, ujęte jest w części 20 Gospodarka, dział 752 Obrona narodowa, rozdział 75212 Zadania związane z utrzymywaniem mocy rezer-wowych na potrzeby Sił Zbrojnych RP oraz w części 29 Obrona narodowa, dział 752 Obrona narodowa, rozdział 75215 Zadania związane z utrzymywaniem mocy rezerwowych na potrze-by Sił Zbrojnych RP. Kwoty ujęte w budżecie państwa są wypłacane przedsiębiorcom ubiega-jącym się o przyznanie dotacji na ten cel przez właściwy organ. W przypadku gdy sumarycz-na wielkość kosztów utrzymywania mocy wyliczosumarycz-na przez przedsiębiorców jest niższa lub równa kwocie będącej w gestii ministra gospodarki, dotacja udzielana jest na pokrycie 100%
wyliczonych kosztów (przypadek idealny). Najczęściej jednak w merytorycznych departamen-tach ministerstw Gospodarki i Obrony Narodowej jest dokonywana korekta uwzględniająca wskaźnik określający procentowe pokrycie dotacją kosztów przedsiębiorców24.
W celu właściwego określenia zasad przyznawania i rozliczania dotacji oraz zasad oblicza-nia kosztów utrzymywaoblicza-nia mocy produkcyjnych i/lub remontowych niezbędnych do realizacji zadania wynikającego z PMG minister gospodarki zatwierdza metodykę. Metodyka jest
doku-19 jest to część mocy produkcyjnych i/lub remontowych przedsiębiorcy pozostała do zagospodarowania w wyniku mniejszego obciążenia z tytułu wykonywania umów wieloletnich i zadań PMG.
20 Szerzej: C. Sochala et al.: Możliwości finansowego wsparcia rozwoju PPO. Cz. II. Działania doraźne: NSIP, HNS, offset, projekty badawcze. „Kwartalnik Bellona” 2012 nr 1, s. 206–220.
21 Ustawa z dnia 25 maja 2001 r. o przebudowie i modernizacji technicznej oraz finansowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2001–2006 (DzU z 2001 r., nr 76, poz. 804).
22 Wydatki te nie obejmują wydatków na sfinansowanie wyposażenia Sił Zbrojnych RP w samoloty wielozadaniowe, realizowanych na podstawie odrębnych przepisów. autorzy sugerują, żeby stosowny zapis dotyczył również budowy okrętów bojowych dla Marynarki Wojennej.
23 Udział w tych wydatkach wydatków majątkowych określono na co najmniej 16,2% w 2004 r., a w kolejnych latach – wzrastająco, aż do osiągnięcia co najmniej 20% w 2006 r. i w latach następnych.
24 Szerzej: T. Nalepa: Modelowe rozwiązania w zakresie finansowania zadań utrzymywania mocy produkcyjnych i remontowych niezbędnych do realizacji prac wynikających z PMG. „Wiedza Obronna” (Kwartalnik TWO), 2011 nr 2 (38), s. 16–53.
Wizja udoskonalenia...
mentem zawierającym algorytmy wyliczeń dotacji, które jednoznacznie określają sposób jej wyliczenia. Proces udzielania dotacji obejmuje trzy etapy: planowania, realizacji i kontroli25.
Sposób wykonania zadania nałożonego na przedsiębiorców jest kontrolowany w trybie okre-ślonym w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 13 stycznia 2004 r. w sprawie kontroli wy-konywania zadań obronnych26. Wykorzystanie środków udzielonych przedsiębiorcom o szcze-gólnym znaczeniu gospodarczo-obronnym w ramach dotacji podlega rozliczeniu27.
Inne problemy, między innymi związane z zabezpieczeniem materiałowym procesów tech-nologicznych pod wykonanie nałożonego zadania, nakładanie zadań na przedsiębiorców bę-dących w upadłości, rozwiązania systemowe, gdy wskaźnik wykorzystania mocy WM>1, wy-liczenie współczynników korygujących, modele finansowania dotacji, system typowania przedsiębiorców do poddania kompleksowej kontroli, rozszerzenie katalogu resortów siłowych upoważnionych do składania potrzeb na dostawy i remonty UiSW oraz dostawy SBOJ do PMG, zostały omówione w pracach opublikowanych na łamach „Kwartalnika Bellona” i „Wiedzy Obronnej” w latach 2011–201328.
Autorzy sugerują wykorzystanie tych materiałów w pracach planistycznych obydwu orga-nów uprawnionych do nakładania zadań z zakresu PMG (minister gospodarki, minister obro-ny narodowej), zwłaszcza podczas opracowywania metodyk, które powinobro-ny być modyfikowa-ne zgodnie z doświadczeniami tych organów oraz posiadaną wiedzą z tej dziedziny.