Za szczegółowy projekt operacyjny w zasadzie odpowiada dowództwo teatru działań, na którym jest prowadzona kampania/operacja9. Warto podkreślić, że wysocy rangą przedsta-wiciele społeczności międzynarodowej działający w Afganistanie jako zasadniczy manka-ment wskazali brak projektu operacyjnego na poziomie strategicznym. Konstatację tę uznali za podstawowy wniosek z działań w Afganistanie, ale dotyczy ona każdej przyszłej opera-cji, w której sojusz będzie stanowił część kompleksowego rozwiązania kwestii bezpieczeń-stwa w zdefiniowanym kryzysie.
Z perspektywy sojuszu opracowanie kompleksowego projektu operacyjnego na poziomie politycznym, zapewniającego całościową strategię dla ISAF, przeszło długą drogę. Pierwsza wersja projektu została przedstawiona państwom członkowskim w kwietniu 2008 roku i od tego czasu każdego roku jest aktualizowana. Jest to krok naprzód. Doświadczenia z ISAF wskazują jednak, że inicjatywa została podjęta zbyt późno, już po wydaniu planu operacyj-nego OPLAN dla ISAF10. Tego rodzaju podstawowy dokument musi być opracowany odpo-wiednio wcześniej w trakcie wojskowo-cywilnych procesów planistycznych na poziomach strategicznym i operacyjnym (rys. 2).
Z jasno wyrażonego projektu operacyjnego na poziomie strategicznym wynika również ko-nieczność jedności: dowodzenia, celu i wysiłku. Zasada jedności dowodzenia jest fundamen-talna i bezdyskusyjna. We współczesnych wielonarodowych operacjach połączonych, w które silnie są zaangażowane organizacje cywilne, NATO musi przestrzegać tej zasady bardziej niż kiedykolwiek wcześniej. Przykładem bezprecedensowego odejścia od zasady jedności do-wodzenia była sytuacja w Afganistanie w 2006 roku. Dowodzenie zostało rozdzielone mię-dzy kilku dowódców, włączając w to amerykańskie Centralne Dowództwo (United States Central Command – USCENTCOM), ISAF NATO oraz amerykańskie Dowództwo Operacji Specjalnych (US Army Special Operations Command – USASOC). W rezultacie na tym sa-mym obszarze jednocześnie prowadzono w zasadzie trzy oddzielne operacje. Doprowadziło to w znacznym stopniu do utraty inicjatywy przez ISAF w latach 2006–2008 i pozwoliło si-łom rebelianckim ponownie się zorganizować. Od 2009 roku ISAF odzyskują inicjatywę, stosując zasadę jedności dowodzenia, zwłaszcza podczas użycia środków wojskowych i cy-wilnych we wspieraniu zintegrowanych wojskowo-cycy-wilnych działań przeciwrebelianckich.
Osiągnięcie jedności wysiłku i celu w tak szerokim i podzielonym spektrum aktorów
wy-9 action Plan (caaP) c-m (2008)0029-cOr1: Proposal on a Way Ahead on CA, 2 april 2008.
10 Deputy secretary General..., op.cit., s. 1-9.
Źródło: Opracowanie własne autora.rys. 2. Ogólny projekt operacyjny dla isaF
400 000 2010201320142015
300 000 200 000ANA
ANP CF
100 000
R ozw ój Afgańskich N ar odo wy ch Sił Bezpiecz eńs tw a
Pode jście k omplekso we 352 000
kierują władze afganistanu
Działania letnio-jesienne
Zimow e działania kształtu
jące
Vision 2015 IS AF OPLAN
Działania wiosenne
Działania przeciwrebelianckie Bezpieczeństwo struktury rządowe rozwój gospodarczy
Faza przejściowa
Odtwarzanie 20112012
Afgańsk a N ar odo w a S tr at egia R ozw oju
Działania zimow e
Projektowanie operacyjne...
Doświadczenia
maga porozumienia – wymiany informacji, budowy zaufania i promowania przejrzystości działań. By to umożliwić, na poziomie teatru działań są podejmowane takie przedsięwzię-cia jak Strategic Review Board, który obejmuje wysokiej rangi wojskowych i cywilnych re-prezentantów NATO, UNSRSG11, EUSR12 oraz ambasadorów państw upoważnionych do koordynowania i integrowania działań. Strategic Review Board nadzoruje postęp na różnych liniach operacyjnych i próbuje połączyć działania wszystkich aktorów. Przeważa opinia, że jedność dowodzenia w filarze politycznym, militarnym i cywilnym skupiona w osobie przed-stawiciela reprezentującego wszystkie wysiłki społeczności międzynarodowej jest raczej po-sunięciem na wyrost (koncepcyjnie, a w przypadku Afganistanu – praktycznie). Uzgodnienie kluczowych celów, po to by osiągnąć cel główny, stanowi podstawę do uzyskania jedności celu oraz nakreślenia i zaakceptowania obszarów odpowiedzialności każdej z linii operacyj-nych, ta zaś stwarza warunki do uzyskania jedności wysiłku.
Co do projektu operacyjnego na poziomie strategicznym, to istniejące procedury plani-styczne sojuszu jeszcze nie w pełni odpowiadają potrzebom. Konieczne są gruntowne ana-lizy strategiczne i uzyskanie przez Kwaterę Główną NATO w Brukseli oraz dowództwo stra-tegiczne SHAPE trwałych zdolności, które pozwolą sojuszowi szybko i właściwie identyfikować potencjalne kryzysy, mogące godzić w interesy bezpieczeństwa sojuszu i państw członkowskich. Niezbędne jest określenie wspólnych zależności i relacji z innymi organizacjami społeczności międzynarodowej w uzyskaniu i utrzymaniu przewagi w zdol-nościach planistycznych. W kontekście obecnego środowiska bezpieczeństwa możliwość prowadzenia właściwych analiz strategicznych jest zdolnością podstawową.
W 2008 roku Bank Światowy na zapotrzebowanie Międzynarodowego Instytutu Studiów Strategicznych przeprowadził analizy współczesnych konfliktów13.Wykazały one, że wśród sytuacji konfliktowych największy odsetek stanowią konflikty wewnątrzpaństwowe, poten-cjalnymi ofiarami zaś są słabe państwa. Niestety wiedza społeczności międzynarodowej o tym, jak najskuteczniej reagować na tego rodzaju konflikty, wciąż jest niewystarczająca.
W raporcie stwierdzono, że w celu skutecznego rozwiązania kryzysu należy odbudować wa-runki bezpieczeństwa, struktury rządowe i gospodarkę. Chodzi o stworzenie podstaw do roz-woju państwa, to znaczy o zapewnienie takiego poziomu bezpieczeństwa, który umożliwi płynne przejście ze stanu konfliktu do stanu pokoju, a następnie osiągnięcie stabilności, tak by możliwy był rozwój przez następne dekady. Dla sojuszu oznacza to stworzenie warun-ków pozwalających na uzyskanie długoterminowego powodzenia, co jest możliwe tylko przy jednoczesnym zastosowaniu sił i środków wojskowo-cywilnych we wszystkich wspomnia-nych trzech filarach. Gdyby takie rozwiązanie zastosowano w Afganistanie, to możliwe, że skala działań rebelianckich byłaby mniejsza. Jeśli inne organizacje nie mogą wykonywać swoich zadań ze względu na brak bezpieczeństwa, to sojusz powinien być zdolny do samo-dzielnego działania we wszystkich obszarach. W raporcie nie zaproponowano przeprowa-dzenia jakichś fundamentalnych zmian w celu określeniu roli sojuszu lub uzyskania
zdolno-11 uNsrsG – special representative of the secretary General on Violence against children.
12 eusr – european union special representative.
13 2008 Global Strategic Review. Geneva, September2008. „the international institute for strategic studies” september 2008, s. 1–11.
ści do samodzielnego tworzenia struktur rządowych i rozwoju gospodarczego. Zasugerowano natomiast, że sojusz powinien uzyskać zdolność do planowania i realizowania wspomnia-nych zdolności w połączeniu z tradycyjnymi działaniami oraz że powinien mieć możliwo-ści stosownego działania w obszarze wojskowo-cywilnym. Można założyć, że przyszłe ope-racje NATO będą podejmowane w kontekście tak zwanego całościowego bezpieczeństwa (Whole of Security). Dlatego konieczne są uregulowania polityczne i proceduralne dotyczą-ce kwestii stabilizacji i rekonstrukcji, warunkujądotyczą-ce opracowanie doktryny, która zapewni wła-ściwe ekspertyzy w obszarach cywilnych na wszystkich poziomach działań.
Obecne doktryny nie w pełni opisują spektrum operacji podejmowanych w ostatnich la-tach przez sojusz. Opracowana doktryna NATO dotycząca działań przeciwrebelianckich (Counterinsurgency – COIN)14 długo oczekiwała w Agencji Standaryzacyjnej NATO na ratyfikację. By zaspokoić bieżące potrzeby operacyjne wynikające z działań przeciwrebe-lianckich, ISAF musiały kierować się zasadami amerykańskiej doktryny COIN15. Wciąż brakuje również doktryny działań stabilizacyjnych i rekonstrukcyjnych NATO. Trwają pra-ce nad publikacją dotyczącą wsparcia władz cywilnych16. Brak doktryny działań stabiliza-cyjnych i rekonstrukstabiliza-cyjnych, która dotyczyłaby pełnego zakresu operacji i działań prowa-dzonych w państwach upadłych, upadających lub po konflikcie, jest poważnym niedociągnięciem. Taki dokument zapewne mógłby pomóc organizacjom międzynarodo-wym zrozumieć rolę, miejsce i funkcje sojuszu w operacjach z udziałem agencji cywilnych.
Niemniej jednak, dopóki nie zostanie jasno zdefiniowana polityka sojuszu w tej dziedzinie, dopóty taka doktryna nie może powstać. Obecnie państwa postępują zgodnie z własnymi narodowymi doktrynami, co niekiedy powoduje komplikacje i konflikty, a w konsekwen-cji zatraca ideę jedności celu i wysiłku.
Społeczność międzynarodowa utwierdza się w przekonaniu, że proces stabilizacji i re-konstrukcji w przypadku państw upadłych, upadających, będących w stanie konfliktu lub po jego zakończeniu, wymaga podejmowania wspólnych działań przez elementy wojskowe i cywilne. W ujęciu trzech głównych filarów, to jest struktur rządowych/władzy, sfery bez-pieczeństwa i rozwoju ekonomicznego, stan końcowy musi się wyrażać w bezpiecznym i niezagrożonym środowisku, w zasadach prawa oraz w zapewnieniu dobrych warunków socjalnych, stabilnego rządu i trwałej gospodarki17. Nie wszystkie wymienione uwarunko-wania znajdą odzwierciedlenie w poszczególnych scenariuszach, ale wszystkie odnoszą się do Afganistanu.
Problem stabilizacji i rekonstrukcji był dla ISAF podwójnym wyzwaniem. Po pierwsze, z powodu braku projektu operacyjnego na poziomie strategicznym trudno było jednoznacz-nie wskazać, kto i za co jest odpowiedzialny. Skutkowało to jednoznacz-niemożnością koordynowania
14 NatO standardization agency, Allied Joint Doctrine for Counterinsurgency (COIN) – AJP-3.4.4.
15 Obejmowały one: us Joint chiefs of staff; JP 3-24. Counterinsurgency Operations. united states Government us army, 5 October 2009; FM 3-24. Counterinsurgency. hQ Department of the army, June 2006 (Final Draft); FM 3-24 MCWP 3-33.5.
Counterinsurgency. hQ Department of the army, December 2006; FM 3-24.2. Tactics in Counterinsurgency. hQ Depart-ment of the army, april 2009.
16 AJP-3.4.3. Allied Joint Doctrine for Support to Civil Authorities (staNaG 2576).
17 Guiding Principles for Stabilization and Reconstruction. us institute for Peace, us army Peacekeeping and stability Operations institute, 1 November 2009.
Projektowanie operacyjne...
Doświadczenia
działań. Po drugie, brakowało jasnej polityki i procedur sojuszu dotyczących stabilizacji i re-konstrukcji oraz nie określono roli i funkcji NATO w procesie wsparcia rozwoju kraju oraz tworzenia struktur rządowych. Mimo to ISAF odegrały główną rolę w zapewnieniu bezpie-czeństwa, rozwoju i sprawowaniu rządów w regionach i prowincjach, w których ze względu na działania rebelianckie nie mogły działać inne organizacje. Dlatego ISAF stały się jedyną organizacją, która może w rzeczywisty sposób planować i koordynować wysiłki we wszyst-kich obszarach.
Zdaniem generała Colina Powella (doktryna Powella18), gdy naród jest zaangażowany w wojnę, to należy użyć wszelkich dostępnych środków i narzędzi umożliwiających osią-gnięcie decydującej przewagi nad przeciwnikiem. Powell podkreślił również znaczenie właściwego zdefiniowania stanu końcowego, pozwala to bowiem na precyzyjne i jasne wyznaczenie celów interwencji. Wysocy rangą dowódcy twierdzą, że w Afganistanie ni-gdy nie uwzględniono istoty doktryny Powella – idei przytłaczającej siły. Gdyby ta idea została urzeczywistniona, kryzys mógłby mieć inny przebieg. Siły wchodzące jako pierw-sze w obszar operacji reagowania kryzysowego już na wstępie powinny być zdolne do pro-wadzenia działań stabilizacyjnych i rekonstrukcyjnych. Choć początkowy koszt takiego podejścia może być wyższy, to ogólne koszty – zarówno w ofiarach, jak i finansowe – mo-gą być niższe z racji szybszego zażegnania kryzysu. Ponadto podkreśla się, że łatwiej jest zmniejszyć potencjał militarny i cywilny, gdy cele zostały osiągnięte, niż zwiększać go, gdyby okazał się niedostateczny do wykonania zadania. NATO-wska filozofia tak zwa-nych minimalzwa-nych potrzeb militarzwa-nych (minimum military requirements), stosowana przy definiowaniu potrzeb operacji, często uniemożliwia właściwe prowadzenie działań. Bardziej racjonalne byłoby wskazanie potrzeb niezbędnych do osiągnięcia powodzenia. Ważnym elementem w wysiłkach planistycznych jest świadomość sytuacji i zrozumienie warunków operacyjnych. Dowódcy wskazują, że sojusz w niewystarczającym stopniu rozumie i ro-zeznaje sytuację w Afganistanie oraz że nie poświęcił dość czasu i środków, by tę sytuację zmienić.
W kontekście kompleksowego podejścia zasadnicze znaczenie ma zrozumienie warun-ków społecznych. Niedostatecznie wnikliwe analizy warunwarun-ków społecznych na poziomie lokalnym, państwowym i regionalnym przekładają się na trudności ze zrozumieniem re-lacji politycznych, ekonomicznych, kulturowych i etnicznych. Zyskanie pełnej świadomo-ści sytuacyjnej i zrozumienie jej złożonoświadomo-ści – to podstawowe czynniki zwiększenia zdol-ności planistycznych. Dlatego w strukturach NATO coraz większą rolę odgrywają
18 Doktryna Powella to termin stworzony przez dziennikarzy w okresie przygotowań do wojny w Zatoce Perskiej w latach 1990–1991. W dużej mierze jest ona oparta na koncepcji caspara Weinbergera, byłego sekretarza obrony oraz szefa ge-nerała colina Powella. Doktryna podkreśla amerykańskie interesy bezpieczeństwa narodowego, przytłaczające możliwości uderzeń, z naciskiem na siły lądowe i szerokie poparcie społeczne. Doktryna Powella obejmuje listę pytań, na które trzeba odpowiedzieć twierdząco przed podjęciem działań militarnych przez stany Zjednoczone: czy zagrożone są podstawowe in-teresy bezpieczeństwa narodowego? czy został zdefiniowany jasny i osiągalny cel? czy w pełni i szczerze przeanalizowano ryzyko i koszty? czy w pełni zostały wyczerpane wszystkie inne zasady niestosowania przemocy? czy jest wiarygodna stra-tegia wyjścia, aby uniknąć niekończącego się zaangażowania? czy konsekwencje naszych działań zostały w pełni rozważo-ne? czy działania mają wsparcie społeczeństwa amerykańskiego? czy istnieje prawdziwe i szerokiego poparcie międzyna-rodowe? www.pbs.org/newshour/extra/teachers/lessonplans/iraq/powelldoctrine.html [dostęp: 12.09.2013].
zespoły zajmujące się opracowywaniem wiedzy i zarządzaniem nią (knowledge develop-ment, knowledge management teams). Dowódcy są zgodni co do tego, że istotnym ele-mentem zwiększania skuteczności działań jest włączanie do pracy wraz z wojskowymi ich cywilnych odpowiedników.