Ustawa z dnia 9 października 2009 roku o dyscyplinie wojskowej wprowadziła do postępowania dyscyplinarnego novum legislacyjne w postaci dobrowolnego poddania się ukaraniu przez obwinionego żołnierza. Jest to instytucja specyficz-na przede wszystkim pod względem budowy typizujących ją norm prawnych.
mimo pewnych różnic przypomina instytucję występującą w postępowaniu kar-nym. Jest to także instytucja o charakterze procesowym, polegająca na przy-znaniu organowi orzekającemu w sprawach dyscyplinarnych prawa do wymie-rzenia kary dyscyplinarnej obwinionemu żołnierzowi w związku z jego gotowością do poniesienia odpowiedzialności dyscyplinarnej za naruszenie dyscypliny woj-skowej, bez raportu dyscyplinarnego.
Ź
ródłem dopuszczalności instytucji dobrowolnego poddania się ukaraniu przez obwinionego żołnierza jest art. 51 ust. 4 Ustawy z dnia 9 października 2009 r. o dyscyplinie wojskowej1 (da-lej: udw), który stanowi, że obwinionemu żołnierzowi przysługuje pra-wo do złożenia wniosku o dobropra-wolne poddanie się ukaraniu. Mogłoby się wydawać, że dopuszczalność wprowadzonej przez ustawodawcę instytucji dobrowolnego poddania się ukaraniu przez obwinionego żoł-nierza jest jak najbardziej zasadna. Zwłaszcza że, zgodnie z dyspozy-cją art. 20 ust. 4 pkt 5 udw, złożenie przez obwinionego żołnierza wnio-sku o dobrowolne poddanie się ukaraniu może spowodować wymierzenie łagodniejszej kary dyscyplinarnej albo zmniejszenie jej wymiaru lub zastosowanie lżejszego środka dyscyplinarnego albo zmniejszenie jego wymiaru lub zastosowanie mniejszej liczby środ-ków dyscyplinarnych. Nowo wprowadzona regulacja, jakkolwiek słusz-na z legislacyjnego punktu widzenia, może jedsłusz-nak budzić wątpliwo-ści co do praktyki dyscyplinarnej. Problemem staje się bowiem to, czy1 Dzu z 2009 nr 199, poz. 1474.
ppłk rez. nawig.
dr n. wojsk.
dr n. prawn.
miROsłAW tOkARski
Adiunkt Wydziału Bezpieczeństwa Narodowego Wyższej
Szkoły Oficerskiej Sił Powietrznych w Dęblinie. Autor prac
naukowych oraz publikacji z zakresu
prawa.
nowe regulacje udw nie będą zagrażać sprawiedliwej reakcji na naruszenie dyscypliny woj-skowej. I to z dwóch powodów: w wyniku ułożenia się obwinionego żołnierza z organami procesowymi postępowania dyscyplinarnego, to jest z rzecznikiem dyscyplinarnym i or-ganem orzekającym, oraz ze względu na różnicowanie sytuacji prawnej obwinionych żoł-nierzy, którzy poddali się dobrowolnemu ukaraniu, oraz żołżoł-nierzy, którzy takiemu ukara-niu się nie poddali.
W odniesieniu do problemu porozumienia organu orzekającego z obwinionym żołnierzem należy przypomnieć, że kwestia ta już była przedmiotem rozważań w doktrynie prawniczej w związku z wprowadzeniem analogicznej instytucji do postępowania karnego. Wypowiadając się na ten temat, Sąd Najwyższy wyraził następujący pogląd: Układanie się sprawców z or-ganami ścigania nie musi być nielegalne, jest bowiem w aktualnym stanie prawnym dozwo-lone i może przybrać finalnie odpowiednią formę procesową w postaci wniosku o dobrowol-ne poddanie się ukaraniu2.
Natomiast w odniesieniu do nieuzasadnionego różnicowania sytuacji prawnej obwinio-nych żołnierzy warto przytoczyć pogląd Sławomira Steinborna, który argumentuje, że insty-tucja skazania bez rozprawy nie stanowi przejawów nieuzasadnionego różnicowania sytu-acji prawnej sprawców, przeciwko którym toczy się postępowanie, gdyż wymierzenie kary z nadzwyczajnym jej złagodzeniem jest możliwe tylko wówczas, gdy podstawy ku temu będą zgodne z przepisami prawa3. Stanowisko Steinborna podzielił Sąd Najwyższy w postano-wieniu z 16 lipca 2009 roku (II KK 345/04), wypowiadając pogląd, że dobro wymiaru spra-wiedliwości wyraża się obok dążenia do szybkiego i skutecznego załatwienia sprawy, z po-szanowaniem przy tym wszystkich standardów rzetelnego procesu […]. Oczywiste jest, że te ostatnie mogą być tak traktowane tylko w sytuacji równoczesnego respektowania realizacji w procesie wszystkich zasad procesowych4.
Przedstawione poglądy doktryny prawa i orzecznictwa sądowego mają odzwierciedlenie w par. 37 pkt 3 aktu wykonawczego do udw – Rozporządzeniu Ministra Obrony Narodowej z dnia 8 lutego 2010 r. w sprawie regulaminu postępowania dyscyplinarnego5 (dalej: rsrpd), w którym określono formalnoprawne warunki skutecznego wniosku o dobrowolne podda-nie się ukaraniu przez obwinionego żołpodda-nierza. Wymaga to przytoczenia in extenso przywo-łanego przepisu. Brzmi on następująco: Wniosek powinien zawierać: dokładne określenie okoliczności popełnienia przewinienia dyscyplinarnego, oświadczenie obwinionego o przy-znaniu się do popełnienia przewinienia dyscyplinarnego oraz oświadczenie o dobrowolnym poddaniu się ukaraniu wraz z propozycją wymierzenia określonego rodzaju i wymiaru kary dyscyplinarnej lub środka dyscyplinarnego.
Zwrócenia uwagi wymaga również zakres podmiotowy dopuszczalności dobrowolnego poddania się ukaraniu. W zasadzie nie powinno budzić wątpliwości stwierdzenie, że upraw-nionym do wystąpienia o dobrowolne poddanie się karze w toczącym się postępowaniu
dys-2 Wyrok sN z 08.02.2005, ii kk 345/04, LEX nr 149599.
3 s. steinborn: Formalne porozumienia karnoprocesowe w świetle konstytucyjnej zasady równości. „Prokuratura i Prawo”
2004 nr 2, s. 22.
4 Postanowienie sN 2009.07.16, iii kO 56/09, LEX nr 515562.
5 Dzu z 2010 r. nr 24, poz. 121.
Dobrowolne poddanie się...
Edukacja
cyplinarnym jest de facto żołnierz mający w tym postępowaniu status obwinionego. Do ta-kiego stwierdzenia uprawnia art. 51 ust. 4 udw, z którego expressis verbis wynika, że obwinionemu (a nie podejrzanemu o popełnienie przewinienia dyscyplinarnego) przysługu-je prawo do złożenia wniosku, przysługu-jeśli okoliczności popełnienia przewinienia dyscyplinarnego nie budzą wątpliwości. Ponadto takie stwierdzenie ma oparcie w art. 3 pkt 9 udw, w którym zostało wyjaśnione, kogo należy uznać za obwinionego. Zgodnie ze wspomnianym przepi-sem obwinionym jest żołnierz objęty postępowaniem dyscyplinarnym. Konkludując, do wnie-sienia wniosku o dobrowolne poddanie się ukaraniu jest uprawniony obwiniony żołnierz, któremu zgodnie z dyspozycją art. 45 ust. 5 udw dostarczono pisemne postanowienie zawie-rające zarzut popełnienia przewinienia dyscyplinarnego.
W kontekście prowadzonej analizy znaczenie ma to, że przepis art. 51 ust. 4 udw uza-leżnia wykorzystanie prawa do dobrowolnego poddania się ukaraniu od inicjatywy obwi-nionego żołnierza. Zasadniczą przesłanką legislacyjną owej inicjatywy jest zapewnienie osiągnięcia celu dobrowolnego poddania się ukaraniu, którym jest uproszczenia postępo-wania dyscyplinarnego oraz łagodniejsze ukaranie – jeśli na takie ukaranie wyrazi zgodę obwiniony żołnierz. Czynne uczestnictwo w toczącym się postępowaniu dyscyplinarnym wymaga jednak surogatu dobrowolnego poddania się ukaraniu przez obwinionego żołnie-rza. Za taki surogat ustawodawca uznał w art. 51 ust. 4 udw wniosek o dobrowolne pod-danie się ukaraniu.
Przepisy dyscyplinarne nie podają explicite zakresu temporalnego prawa do wniesienia wniosku o dobrowolne ukaranie. Z treści przepisu par. 37 pkt 1 rsrpd wynika jedynie osta-teczny termin prawa do wniesienia wniosku. Zgodnie z przepisem obwiniony żołnierz mo-że złożyć wniosek najpóźniej podczas zapoznania się z całością materiałów postępowania dyscyplinarnego. Komentowany przepis nie określa natomiast wcześniejszego terminu wnie-sienia wniosku. Opierając się na art. 45 ust. 5 udw, można uznać więc, że początkowy ter-min złożenia wniosku o dobrowolne poddanie się ukaraniu biegnie od chwili doręczenia żoł-nierzowi postanowienia o wszczęciu przeciwko niemu postępowania dyscyplinarnego i trwa do chwili zapoznania przez organ procesowy obwinionego żołnierza z całością materiałów postępowania dyscyplinarnego. Podobny pogląd został wyrażony w doktrynie prawa karne-go. Zdaniem Pawła Rogozińskiego, aby można było mówić o osobie, której zarzucane jest popełnienie przewinienia dyscyplinarnego, musi jej zostać przedstawiony zarzut jego popeł-nienia w postępowaniu przygotowawczym i od tego momentu jest możliwe złożenie wniosku o dobrowolne poddanie się odpowiedzialności6. Trzeba jednak zaznaczyć, że w odniesieniu do postępowania dotyczącego dobrowolnego poddania się ukaraniu, zgodnie z par. 37 pkt 2 rsrpd, adresatem wniosku o dobrowolne poddanie się ukaraniu jest organ procesowy – rzecz-nik dyscyplinarny, nie zaś organ orzekający w postępowaniu dyscyplinarnym. Takie unor-mowanie wynika z przypisanych rzecznikowi dyscyplinarnemu w par. 37 pkt 4 rsrpd kom-petencji w zakresie weryfikacji merytorycznej treści wniosku o dobrowolne poddanie się ukaraniu, złożonego przez obwinionego żołnierza. Dopiero na podstawie tego wniosku rzecz-nik dyscyplinarny sporządza swój wniosek do organu orzekającego z propozycją
wymierze-6P. Rogoziński: Dobrowolne poddanie się przez oskarżonego odpowiedzialności karnej. „Państwo i Prawo” 2000 nr 9, s. 47.
nia kary dyscyplinarnej. Należy dodać, że przepis par. 37 pkt 2 rsrpd in fine dopuszcza do-wolną formę wniosku obwinionego żołnierza o dobrowolne poddanie się ukaraniu: może być ona pisemna lub ustna do protokołu.