Atrybucja z użyciem przymiotnika

Jednym z największych problemów w zrozumieniu użycia elementów kategorii gramatycznych w języku obcym jest to, że wewnętrzny podział tych kategorii ze względu na funkcje semantyczne różni się w zależno-ści od języka i czasami bardzo trudno „dopasować” je do siebie. To zro-zumienie może być znacznie łatwiejsze, gdy analizując takie podziały, będziemy się kierować w pierwszej kolejności ogólnymi regułami seman-tycznymi, a następnie spróbujemy przybliżyć sobie reguły idiomatyczne wynikające z różnych modeli wyobrażeniowych reprezentowanych przez język macierzysty i język obcy.

Zaczniemy od porównania najbardziej ogólnych podziałów wybra-nych kategorii ze względu na funkcje semantyczne pełnione przez nale-żące do nich elementy, a następnie omówimy je, biorąc za punkt wyjścia bliższą nam perspektywę języka polskiego.

Jeśli chodzi o kategorię przymiotnika, to w języku polskim jest to

„część mowy określająca jakość rzeczownika lub relację do rzeczownika określanego, też: wyraz należący do tej części mowy” (SJP). Najbardziej podstawowy będzie następujący podział:

przymiotnik dzierżawcz

— y (odpowiadający na pytanie czyj?), „przy-miotnik oznaczający przynależność czegoś do jakiejś osoby lub rze-czy, np. koński (zad)”; (utwór) Mickiewiczowski¹;

przymiotnik jakościow

— y (odpowiadający na pytanie jaki?), „przymiot-nik wskazujący na właściwości lub jakości przedmiotów, np. biały (pies); dobry (człowiek)”;

przymiotnik relacyjny, „przymiotnik utworzony od rzeczownika,

— wskazujący na jakąś właściwość określonego przedmiotu poprzez jego związek z innym przedmiotem, np. drewniany” (SJP).

1 We współczesnej polszczyźnie przymiotniki dzierżawcze w języku literackim nie występują tak często, jak dawniej, i wiele z nich zalicza się raczej do konstrukcji gwaro-wych (wójtowe pole, księży ogród, ale: kurze jaja, jaja przepiórcze), podczas gdy język lite-racki coraz częściej wyraża przynależność czegoś do jakiejś osoby lub rzeczy za pomocą dopełniacza dzierżawczego, czyli rzeczownika w dopełniaczu (pole wójta, ogród księdza).

Jak zobaczymy, w języku hiszpańskim relacja posesywna wyrażana jest najczęściej rów-nież za pomocą rzeczownika (poprzedzonego przyimkiem).

W języku hiszpańskim przymiotnik to wyrażenie dołączone (rozdz.

2.2.1.) i zgodnie z tym RAE proponuje następujący podział:

adjetivo calificativo: “palabra que acompaña al sustantivo para

expre-— sar alguna cualidad de la persona o cosa nombrada”;

adjetivo comparativo: “el que denota comparación; p. ej.,

— mayor, me‑

nor”;

adjetivo de relación: “el que especifica el ámbito o el dominio que

cor-— responde a alguna persona o cosa; p. ej., literario en crítica literaria”;

adjetivo determinativo: “el que delimita de algún modo el alcance del

— nombre”;

adjetivo gentilicio: “el que denota la procedencia geográfica de las

per-— sonas o su nacionalidad; p. ej., castellano, madrileño, andaluz, peru‑

ano, bonaerense”;

adjetivo numeral: “el que significa número; p. ej.,

— dos, segundo, medio,

doble”;

adjetivo ordinal: “1. m

— . Gram. El numeral que expresa la idea de orden

o sucesión; p. ej., primero, segundo, quinto, sexto”;

adjetivo posesivo: “el que indica la posesión, propiedad o pertenencia

— a una o varias personas o cosas de lo significado por el sustantivo a que se refiere”.

Podział ten różni się od polskiego przede wszystkim zaliczeniem do kategorii przymiotnika zaimków dzierżawczych, liczebników etc.² O tej grupie mówiliśmy już wcześniej pod ogólną nazwą „determinanty”. Poza tym, do osobnych kategorii zaliczono m.in. przymiotniki w stopniu wyż-szym (które już z natury rzeczy służą wyrażaniu relacji porównawczej:

wyższy/lepszy/większy (kto?/co?, od kogo?/czego?)) i kilka innych, które, jak adjetivo gentilicio, można potraktować jak podklasę przymiot-ników relacyjnych. W takim razie pozostają nam tylko dwie główne grupy przymiotników, które możemy porównać z polskimi: adjetivos califica‑

tivos (przymiotniki jakościowe) i adjetivos relacionales/de relación (przymiotniki relacyjne). Mówiąc o kategoriach leksykalnych (rozdz.

2), powiedzieliśmy sobie, że zgodnie z klasycznym podziałem prymarną funkcją rzeczownika jest nazywanie rzeczy, obiektów, podczas gdy

przy-2 Choć ze względu na składnię i morfologię zaimki przymiotne i liczebniki porząd-kowe w języku polskim również można zaliczyć do klasy przymiotników (Encyklopedia wiedzy o języku polskim, 1978).

miotnik ma nazywać cechy i własności. Stąd właśnie, gdybyśmy chcieli ustalić jakąś „hierarchię ważności” przymiotnika, przymiotnikiem prototy-powym dla większości języków, które posiadają go jako osobną kategorię, zostałby najprawdopodobniej przymiotnik jakościowy (adjetivo califica‑

tivo), który wskazuje na właściwości lub jakości przedmiotów, np.: caro, alto, delgado. Natomiast przymiotnik relacyjny (adjetivo relacional), jako nieprototypowy, byłby na dalszym miejscu. Okazuje się jednak, że to właśnie przymiotnik relacyjny jest ciekawszy z analitycznego punktu widzenia, ponieważ za jego pomocą można przedstawić wiele relacyjnych konfiguracji. Przymiotnik relacyjny może:

a) wskazywać na jakąś właściwość określonego przedmiotu poprzez jego związek z innym przedmiotem, np. el desarrollo español oznacza albo el desarrollo de los españoles, albo el desarrollo de España czy wresz-cie el desarrollo al estilo español; w tej funkcji relacyjnej występuje najczęściej przymiotnik odrzeczownikowy (adjetivo denominal);

b) charakteryzować referenta nazwy jądrowej poprzez odniesienie do czynności lub stanu; tu mamy głównie do czynienia z przymiotni‑

kiem odczasownikowym (adjetivo deverbal), np.: aves migratorias, vendedor ambulante, linterna centelleante, tejido conjuntivo, clima mortífero, mirada seductora, mimbre flexible, substancia pegajosa/

/glutinosa/viscosa, persona pensante/pensadora, caballo cojo.

W ujęciu syntaktycznym zarówno przymiotnik „prototypowy”, czyli jakościowy, jak i odrzeczownikowy wchodzą z nazwą jądrową w tzw.

związek/składnię zgody, co oznacza, że występują zawsze w tej samej liczbie i rodzaju, co rzeczownik jądrowy (concordancia en número y género): una chica alta y delgada vs un chico alto y delgado.

Jedyne wątpliwości mogą występować wtedy, gdy ten sam przymiot-nik odnosi się do więcej niż jednego rzeczowprzymiot-nika. Ogólna hiszpańska reguła gramatyczna mówi, że w takich wypadkach, inaczej niż w języku polskim, przymiotnik występuje w liczbie mnogiej i jeśli wśród określa-nych rzeczowników chociaż jeden jest rodzaju męskiego, to przymiotnik też przyjmuje rodzaj męski:

Los estupendos concierto y comida que nos dieron / Wspaniały kon‑

cert i obiad, którymi nas uraczono; El jardín y la casa abandonados / Opuszczony dom i ogród.

Okazuje się jednak, że reguła ta nie zawsze sprawdza się w praktyce, bo sama konstrukcja bywa czasami zbyt trudna dla współczesnego języka, który — co można zaobserwować także w polskim i w innych językach naturalnych — dąży do coraz większej prostoty wypowiedzi. I tak, reguła jest zwykle respektowana w konstrukcjach <rzeczownik + przymiotnik w postpozycji>, ale już w sytuacjach, gdy przymiotnik poprzedza rze-czownik, uzgadnia się przymiotnik w rodzaju i liczbie z najbliżej stoją-cym rzeczownikiem:

Su asombrosa inteligencia y amor al trabajo / Jego zadziwiająca inte‑

ligencja i miłość do pracy.

Zresztą, jak podaje Diccionario MM (za RAE), również przymiotnik w postpozycji uzgadnia się często w rodzaju i liczbie z najbliżej stojącym rzeczownikiem. Praktyka ta nie była obca już autorom klasycznym: No hay palabra, ni pensamiento, ni movimiento desordenado que [Dios] no lo tenga escrito (Fray Luis de Granada, Guía de Pecadores). Są jednak sytuacje, w których wybór pomiędzy uzgodnieniem przymiotnika w licz-bie mnogiej z rzeczownikiem rodzaju męskiego a zastosowaniem „zasady bliskości” jest jak najbardziej uzasadniony. Dzieje się tak wtedy, gdy należy wyraźnie podkreślić, czy przymiotnik odnosi się do wszystkich, czy tylko do jednego z rzeczowników, np.:

Sólo puede comer pescado y carne blancos / Może jeść tylko białe ryby i białe mięso versus: El conocimiento de una materia o asunto determinado / Wiedza w zakresie określonego tematu czy sprawy.

Wróćmy jednak do semantycznych funkcji przymiotnika w syntag-mie nominalnej, czyli wyrażania związku jakościowego lub relacyjnego.

Związek jakościowy charakteryzuje się tym, że przymiotnik reprezen-tuje wartość dodaną do wartości nazwy jądrowej, co oznacza, że nazwa jądrowa to jeden predykat, a przymiotnik — drugi, oddzielny (gran hombre / wielki człowiek). Związek relacyjny zaś może być związ-kiem:

wynikającym bezpośrednio z budowy struktury pojęciowej

reprezen-— towanej przez daną nazwę jądrową, tzn. wchodzić w pozycję otwie-raną dla jednego z jej argumentów (a) obligatoryjnych, np. przy rzeczownikach, takich jak dzieło (czyje?): obra cervantina / cervante‑

sowskie dzieło, studia (czego?, na jaki temat?): (Centro de) Estudios Lorquianos czy studia sienkiewiczowskie; lub (b) fakultatywnych (clinica dental / klinika dentystyczna);

stanowiącym osobny predykat, charakteryzujący coś lub kogoś w

spo-— sób dodatkowy (cecha dodana): nariz aguileña (orli nos) to nos o kształ‑

cie przypominającym dziób orła, a nie nos należący do orła.

4.2.1. Przymiotnik jakościowy

Zgodnie z podstawowymi zasadami, przymiotnik jakościowy (adje‑

tivo calificativo) może pełnić dwie funkcje w zależności od wartości nazwy jądrowej: