Wróćmy teraz do pojęć prostych z definicji. O ile nie każda struktura semantyczna musi zostać zleksykalizowana we wszystkich wizjach świata, o tyle wydaje się, że każde pojęcie proste występujące w danej wizji świata ma jakiś symboliczny odpowiednik na płaszczyźnie powierzchniowej.
Przykładowo pojęcie DZIAŁANIE będzie w języku polskim reprezento-wane przez rdzeń wyrażeń, takich jak działanie czy dziać się, a w języku hiszpańskim acción czy hacer, NEGACJĘ wyrażamy przede wszystkim za pomocą partykuły nie (hiszp. no), pojęcie WOLI — za pomocą
rdze-nia wyrażeń, takich jak wola i chcieć (hiszp. voluntad i querer), a głów-nym reprezentantem pojęcia DOBRA jest leksem dobr - (hiszp. ben -) oraz wszystkie jego oboczności w obu językach.
Mimo cechującej języki naturalne asymetrii polegającej na braku jedno -jednoznacznej odpowiedniości pomiędzy znakiem a stopniem zło-żoności treści, jaką ten znak w danym języku reprezentuje, występuje jednak pewna liczba znaków językowych, których podstawowym zada-niem jest reprezentowanie pojęć prostych na — pozornie łamiącej regułę asymetrii — zasadzie 1:1, czyli jeden znak : jedno pojęcie proste. Nie oznacza to oczywiście, że pojęcia proste reprezentowane są wyłącznie przez „przypisane” im znaki. Wspomnieliśmy wcześniej, że np. pojęcie DOBRO odnajdujemy zarówno w słowie dobry, gdzie reprezentuje je morfem dobr -, jak i w wyrazie dobroczyńca, w którym odnajdujemy rów-nież pojęcie DZIAŁANIE, wyrażone na powierzchni morfemem czyń -, czy w wyrazie dobrotliwy, dobroduszny = taki, który chce dobra dla innych, gdzie obecne w strukturze semantycznej pojęcie WOLA wcale nie jest reprezentowane na powierzchni. Porównajmy także beneficiar, bondadoso, benévolo etc. Innym pojęciem prostym raz wyrażanym na powierzchni za pomocą specjalnych morfemów, innym razem sprytnie ukrytym w strukturze pojęciowej jest NEGACJA: inconsciente / nie‑
świadomy; anormal / nienormalny, ale malcomido / niedożywiony oraz manco = persona o animal sin brazo o mano o que no puede usarlos (DRAE) / jednoręki. Do struktur pojęciowych z negacją zaliczymy także pojęcie podstawowe WOLNOŚĆ, gdyż WOLNOŚĆ to w najprostszym rozumieniu brak (jakiegoś rodzaju) ograniczeń: 1. „niezależność jed-nego państwa od innych państw w sprawach wewnętrznych i stosunkach zewnętrznych”; 2. „możliwość podejmowania decyzji zgodnie z własną wolą” (= brak ograniczeń); 3. „życie poza więzieniem, zamknięciem”
(USJP).
Porównajmy także:
libertad = f. Facultad que tiene el ser humano de obrar o no obrar según su inteligencia y antojo. 2. Estado o condición del que no está prisionero o sujeto a otro: libertad provisional. 3. Falta de coacción y subordinación: trabajo con total libertad. 4. Facultad que se disfruta en las naciones bien gobernadas, de hacer y decir cuanto no se oponga
a las leyes ni a las buenas costumbres: libertad de expresión. 5. Con-fianza, franqueza: puedes contármelo con toda libertad. 6. Osada fami-liaridad. Más en pl.: se toma muchas libertades con el jefe. 7. Falta de obligación: tienes libertad para asistir. (DRAE)
Ostatnim pytaniem, jakie powinniśmy sobie zadać na temat dekom-pozycji, jest pytanie o jej przydatność w poznawaniu i rozumieniu innych językowych wizji świata. Jednym z podstawowych problemów, jakie napotykają studenci uczący się języka obcego, jest nabycie umiejętności posługiwania się wyrażeniami, których treści znaczeniowe wydają się bardzo zbliżone, lecz często nie mają wyraźnych, zdecydowanych odpo-wiedników w języku nauczanym. Prawdę mówiąc, uczniowie stają tutaj przed dwoma ważnymi trudnościami. Pierwsza to właściwe rozumienie i świadome używanie wyrażeń w języku ojczystym, a dopiero w następ-nej kolejności możliwość znalezienia odpowiedniego określenia w innym języku. Zauważył to Karl Dedecius, stwierdzając, że najważniejsza dla tłumacza jest znajomość nie języka obcego, lecz własnego.
Porównajmy przykładowo dwa tłumaczenia na hiszpański ostatnich strof Domysłów na temat Barabasza Zbigniewa Herberta. Oba tłuma-czenia są w zasadzie poprawne gramatycznie, różnią się jednak zde-cydowanie doborem wyrażeń hiszpańskich przekazujących to znacze-nie oryginału, które — zdaznacze-niem każdego z tłumaczy — wyprofilował poeta.
Ved y admirad el vertigi ‑ noso juego del destino
Oczywiście tłumaczenie poezji to wyzwanie dla wybranych, ale warto zastanowić się nad dokonanym przez obu tłumaczy wyborem określonych wyrażeń, a co za tym idzie, reprezentowanych przez nie struktur poję-ciowych. Zajmiemy się tu tylko jednym wyrażeniem: zawrotna gra losu.
Zawrotny to według USJP bardzo duży lub bardzo szybki, a więc wyrażenie zawiera w sobie przede wszystkim pojęcie RUCHU oraz INTENSYW-NOŚCI/SZYBKOŚCI. Te właśnie podstawowe pojęcia struktury wybrał tłumacz polskojęzyczny, decydując się na wyrażenie vertiginoso: rápido, ligero, acelerado, galopante, veloz, presuroso, desbocado, desenfrenado, violento, trepidante, dinámico, vivaz15; precipitado, impetuoso, brusco, incontenible, desatinado. Tłumacz hispanojęzyczny natomiast przetłumaczył zawrotny jako pasmoso, a więc asombroso, increíble, maravilloso, porten‑
toso, prodigioso, sorprendente, extraordinario16, wybierając tym samym metaforyczne rozszerzenie struktury pojęciowej polskiego wyrażenia, które podkreśla m.in. MSPH czy chociażby Wikisłownik: (1.1) ‘oszałamiający, godny podziwu lub niezwykły, nieprzeciętny’. Rozszerzenie to jest chyba najczęściej profilowanym elementem znaczenia polskiego wyrażenia:
zawrotny sukces, zawrotna kariera, zawrotny tydzień, czy zawrotne filmowe kolory (http://www.swiatobrazu.pl/search,zawrotny). Tak samo wybór wyra-żeń destino i azar na określenie polskiego pojęcia losu, podyktowany został wyróżnieniem kilku pojęć składających się na strukturę semantyczną LOS:
Los (MSPH) acontecimien-tos:para los escritores románti‑
cos la fuerza del destino es un motivo literario recurrente.
15 Antónimos: lento, calmoso, pausado (DRAE).
16 Antónimo: vulgar (DRAE).
este encuentro ha sido cosa del destino.
3. Uso o aplicación de una cosa para determinado fin:
el destino de estos ahorros será la casa de la playa.
4. Punto de llegada al que se di - rige una persona o una cosa:
los pasajeros del vuelo con destino a Praga pueden em- barcar por la puerta 7.
5. Empleo, ocupación:
ha solicitado destino como médico militar.
6. Lugar donde se ejerce un em - pleo:
tiene un buen destino en Cor‑
reos.
Tłumacz polskojęzyczny wybrał wyrażenie profilujące przede wszyst-kim pojęcia CEL, DOKONANOŚĆ, a więc pojęcie teliczności w zna-czeniu składnika NIEUCHRONNOŚĆ, podczas gdy tłumacz hispanoję-zyczny skupił się na PRZYPADKOWOŚCI. W rezultacie otrzymaliśmy dwa różne tłumaczenia.
Poziom semantyczny to poziom niedostępny normalnej obserwacji.
Jedynym powszechnie dostępnym poziomem badawczym jest poziom form, od którego zaczynamy każdą analizę językową, w tym także dekom-pozycję semantyczną. Pierwszym krokiem jest pytanie: „co oznacza dane wyrażenie językowe?” Jednak to właśnie dekompozycja semantyczna sta-nowi podstawę wszelkiej pełnej analizy języka jako narzędzia komunika-cji międzyludzkiej. Podstawowe cele dekompozykomunika-cji semantycznej to:
odkrywanie prototypowej struktury pojęciowej wyrażeń językowych,
— ukazywanie hierarchizacji pojęć oraz łączących je relacji
ukształtowa-— nych przez daną wizję świata,
ułatwianie zrozumienia formowania wyrażeń językowych oraz ich
— użycia w danym języku.