Użycie wyrażeń
3.3. Determinanty. Przykład rodzajnika
3.3.3. Funkcja prototypowa rodzajnika, czyli układanie puzzli
3.3.3.2. Typy relacji dwustronnych
3.3.3.2.2. Relacje jedno -wieloznaczne
Nazwami relacji jedno ‑wieloznacznych (relaciones uni ‑multívocas) są między innymi takie pojęcia, jak MADRE, PADRE, AUTOR, gdyż jeśli podamy dopełnienie, czyli wypełnimy pozycję drugiego argumentu jed-nym lub kilkoma właściwymi obiektami, pozycja pierwszego argumentu, mówiąc kolokwialnie: osoba, będąca w danym wypadku matką, ojcem czy autorem, zostanie automatycznie określona w sposób jednoznaczny8:
MATKA (X,Y) = x jest matką y = x jest matką Anny López = matka Anny López
Warto podkreślić, że jednoznaczne określenie (determinación uní‑
voca), o którym cały czas mówimy, nie musi być równoznaczne z jedno‑
znacznym wskazaniem (indicación unívoca). Inaczej mówiąc, fakt, że do pierwszej pozycji argumentowej „pasuje” jeden i tylko jeden obiekt,
8 Nie zapominajmy, że nazwa matka, jak i inne nazwy relacyjne, które będziemy oma-wiać, jest nazwą ogólną i dlatego występując bez wypełnionej drugiej pozycji argumento-wej czy innego kontekstu, reprezentuje wyłącznie samo pojęcie, co automatycznie pozwala nam orzec ją o każdej bez wyjątku kobiecie, która odpowiada definicji: Esta es una madre / Oto matka.
wcale nie oznacza, że musimy go od razu poznać/wskazać. Wyjaśnijmy to na cytowanym wcześniej przykładzie.
Czy znamy matkę Anny López? Niekoniecznie. Jednak wiemy, że Anna López może mieć tylko jedną prawdziwą matkę, która w ten spo-sób została jednoznacznie określona: jest to teraz, po wypełnieniu drugiej pozycji argumentowej nazwą Anna López, konkretna, ta, a nie inna osoba.
W tym wypadku wystarczy wypełnić tylko drugą pozycję argumentową, aby pierwsza wypełniła się automatycznie, czyli zajmujący ją obiekt stał się jednoznacznie określony. Nie oznacza to oczywiście, że w ten sposób dowiemy się, kim jest matka Anny López, czyli że taka procedura auto-matycznie ją zidentyfikuje. Jednym słowem, pojęcie jednoznaczne okre‑
ślenie (determinación unívoca) oznacza tylko, że termin matka Anny López może zostać prawdziwie orzeczony o jednej i tylko jednej osobie.
W każdej sytuacji jeśli istnieje lub istniała Anna López, to istnieje lub ist-niała również jej matka. W ten sposób z semantycznego punktu widzenia stworzyliśmy propozycję zamkniętą, bo obie pozycje argumentowe otwie-rane przez predykat MATKA zostały wypełnione (przy czym pierwsza wypełniła się „sama”). Ta informacja jest bardzo istotna dla podstawowej roli rodzajnika. Jak pamiętamy, propozycja zamknięta to taka, którą orze-kamy o wszystkich argumentach danego predykatu.
Przyjrzyjmy się innym przykładom: matka cesarza Karola V, matka jakiegoś aktora, matka rodu. Chociaż tylko drugi argument pierwszego przykładu jest nazwą własną, a pozostałe są nazwami ogólnymi, nie dają-cymi nam żadnych bliższych wskazówek co do osoby, o której można orzec którykolwiek z tych przykładów, to jednak każdy z nich jedno-znacznie określa tę osobę z semantycznego punktu widzenia, każdy z nich można orzec w sposób prawdziwy o jednej i tylko jednej osobie, choć tylko desygnat pierwszej nazwy moglibyśmy na tym etapie zidentyfiko-wać, i to też wyłącznie ci z nas, którzy znają historię Europy, a przynaj-mniej Hiszpanii.
Zwróćmy teraz uwagę na fakt, że w języku hiszpańskim (a także fran-cuskim czy angielskim) wszystkie omawiane tu przykłady syntagm nomi-nalnych poprzedzone będą rodzajnikiem określonym:
la madre de Ana López, la madre del emperador Carlos V, la madre de un actor, la madre de familia,
a nie:
*una madre de Ana López, *una madre del emperador Carlos V, *una madre de un actor, *una madre de familia
Język polski, czeski czy rosyjski nie zaznaczają faktu, że w takim wypadku desygnat nazwy został jednoznacznie określony9, a propozycja zamknięta. Chociaż z semantycznego punktu widzenia syntagma polska matka Anny López i hiszpańska la madre de Ana López niczym się nie różnią, to jednak w ewolucji naszego języka nie znalazło się miejsce na żaden powierzchniowy (syntaktyczny) wskaźnik tego faktu. Inaczej sprawa ta przedstawia się w tzw. językach rodzajnikowych10. Rodzajnik określony, który ewoluował z łacińskich zaimków wskazujących, stał się współcześnie wskaźnikiem określoności syntagmy nominalnej (deter‑
minicidad del SN), czyli jego podstawowa rola ogranicza się teraz do wskazywania, że dana syntagma nominalna jest zamknięta, a więc kom-pletna:
la madre de Lope de Vega — matka Lope de Vegi;
la madre de aquellos chicos — matka tamtych chłopców;
la madre de Pedro, Manuel y la pequeña María — matka Piotra, Manuela i maleńkiej Marii;
la madre de un príncipe sudafricano — matka (jakiegoś) afrykań‑
skiego księcia;
el padre de Madonna — ojciec Madonny;
el padre de esta familia — ojciec tej rodziny;
el padre de un ladrón — ojciec jakiegoś złodzieja;
los padres de Carlos V — rodzice Karola V;
9 Choć pojęcia określoności i nieokreśloności są jak najbardziej obecne w językach słowiańskich, a sposób ich wyrażania jest bardzo zróżnicowany: od kontekstu, zaimków w funkcji wtórnej czy szyku do sygnalizowania określoną lub nieokreśloną formą przy-miotnika w języku słoweńskim (nov avto = nowy samochód = a new car, novi avto = nowy samochód = the new car). Ciekawe ujęcia tego tematu zawierają np. prace S. Karolaka (1998), V. Koseskiej -Toszewej (1976, 1983), V. Koseskiej-Toszewej, G. Gar-gova (1992). Można również polecić artykuł K. Drożdż -Łuszczyk (2007) i wiele innych.
10 Ciekawym uzupełnieniem informacji o określoności i nieokreśloności mogą być także prace B. Abbot (2004, 2006).
el autor de “Cien años de soledad” y “La memoria de mis putas tri‑
stes” — autor „Stu lat samotności” i „Wspomnień o mych smutnych dziwkach”;
la autora/el autor de novelas policiacas — autorka/autor powieści kryminalnych;
la autora/el autor de una obra magnífica — autorka/autor wspania‑
łego dzieła;
los autores de “Nueva Gramática Descriptiva de la Lengua Española”
— autorzy „Nueva Gramática Descriptiva de la Lengua Española”;
los autores de “La Enciclopedia” — autorzy „Encyklopedii”.