Użycie wyrażeń
3.3. Determinanty. Przykład rodzajnika
3.3.3. Funkcja prototypowa rodzajnika, czyli układanie puzzli
3.3.3.3. Tworzenie nazw ogólnych złożonych
Nazwy jedno -wieloznaczne po wypełnieniu pozycji dopełnienia (dru-giego argumentu) odpowiednią nazwą ogólną czy jednostkową określają swój desygnat w sposób jednoznaczny. Weźmy na przykład pojęcie KOM-POZYTOR / COMPOSITOR, które powinno zostać orzeczone o dwóch obiektach. Powiemy zawsze el compositor de “Goyescas”, a nie *un com‑
positor de “Goyescas” lub el compositor de las óperas “María del Car‑
men” y “Goyescas”, a nie *un compositor de las óperas “María del Car‑
men” y “Goyescas”, ponieważ w pozycji drugiego argumentu umieściliśmy w pierwszym przykładzie konkretną nazwę własną, a w drugim syntagmę nominalną określającą zamknięty zbiór obiektów, co automatycznie określa desygnat całej nazwy jako jedną jedyną osobę, o której tę nazwę można prawdziwie orzec. I dla użycia rodzajnika określonego wcale nie ma zna-czenia fakt, że nie wszyscy wiedzą, iż osobą tą był Enrique Granados…
Okazuje się jednak, że użycie liczby mnogiej w pozycji drugiego argumentu może dać nieoczekiwany efekt, a mianowicie powstanie cał-kiem nowej złożonej nazwy ogólnej. Wspominaliśmy wcześniej, że nazwy wielo -jednoznaczne typu mieszkaniec Salamanki (un habitante de Salamanca), student Uniwersytetu Śląskiego (un estudiante de la Uni‑
8*
versidad de Silesia) to nazwy ogólne utworzone z wykładnika predykatu i jego drugiego argumentu, pomimo że w tej drugiej pozycji znalazła się nazwa własna. Taka sytuacja nie mogłaby zaistnieć w wypadku nazw jedno -wieloznacznych. Co się jednak stanie, gdy w pozycji drugiego argumentu takich nazw umieścimy nazwę ogólną, reprezentującą czyste pojęcie? Porównajmy:
*un compositor de las óperas “María del Carmen” y “Goyescas”
el compositor de las óperas “María del Carmen” y “Goyescas”
wobec
un compositor de óperas
? el compositor de óperas
Umieszczenie w pozycji drugiego argumentu samej nazwy pojęcia spowodowało powstanie zupełnie nowej jakości: <kompozytor oper> /
<compositor de óperas> to złożona nazwa ogólna (nombre general com‑
puesto), której desygnatem może być każdy, kto kiedykolwiek kompo-nował, komponuje czy będzie komponował opery. Stąd podstawowym rodzajnikiem w tej syntagmie nominalnej musi być rodzajnik nieokre-ślony. Rodzajnik określony będziemy mogli zastosować dopiero wtedy, gdy tę syntagmę nominalną umieścimy w konkretnym kontekście. Porów-najmy także inne użycia bezkontekstowe takich nazw:
un autor de novelas policiacas ale
el autor de las novelas policiacas más conocidas en España
W taki sam sposób tworzymy w języku hiszpańskim złożone nazwy ogólne, których elementem jądrowym są nazwy zbiorowe (nombres colectivos), takie jak kolekcja (colección), bukiet (ramo), grupa (grupo), seria (serie). Zauważmy, że istotą tych nazw jest odnoszenie się do pew-nych zbiorów jednostkowych. Wszystkie wymienione tu nazwy zbiorowe są nazwami relacji jakiegoś zbioru obiektów w stosunku do tych obiek-tów. Oznacza to po prostu, że np. KOLEKCJA (X,Y) to coś (x), co jest kolekcją (zbiorem) czegoś (y) i dopiero bardzo dokładne ustalenie tego (y) pozwoli nam ustalić desygnat (x), czyli zamknąć propozycję z
semantycz-nego punktu widzenia. Naturalnie, nazwy zbiorowe z definicji otwierają pozycję dla dopełnienia w liczbie mnogiej lub innych nazw zbiorowych.
Jednak samo wypełnienie tej pozycji takim dopełnieniem nie określi nam jeszcze desygnatu w sposób jednoznaczny: una colección de obras rena‑
centistas / kolekcja dzieł renesansowych, tak samo jak una colección de pintura / kolekcja malarstwa, to w dalszym ciągu nazwa ogólna (tyle że złożona z nazwy jądrowej i dopełnienia) i można ją przypisać każdej kolekcji odpowiadającej tej definicji. Inaczej natomiast przedstawia się sprawa z nazwą la colección de la pintura del Museo del Prado, gdzie druga pozycja argumentowa pojęcia COLECCIÓN została zdefiniowana tak dokładnie, że desygnat całej syntagmy nominalnej jest określony jed-noznacznie, a cała nazwa stała się nazwą złożoną jednostkową. Innymi słowy, la colección de la pintura del Museo del Prado — kolekcja malar‑
stwa w muzeum Prado jest zbiorem dzieł niewątpliwie ogromnym, jed-nak w danym czasie zamkniętym, a mówiąc bardziej naukowo, wypeł-nienie pozycji dopełnienia konkretną nazwą jednostkową ograniczyło zasięg pojęcia KOLEKCJA do jednego jedynego desygnatu, jednoznacz-nie go określając. Sytuacja semantyczna jednoznacz-nie zmieni się nawet wtedy, gdy w pozycji drugiego argumentu umieścimy samą nazwę jednostkową Museo del Prado, a nawet nazwę ogólną <museo>, bo zarówno la colec‑
ción del Museo del Prado, jak i la colección de un museo w dalszym ciągu wyznacza nam stosunek 1:1 (jedno muzeum i jego cała kolekcja).
Porównajmy także inne przykłady w warunkach bezkontekstowych:
una clase de gente, un ramo de flores, un puñado de dulces, una unión de trabajadores, una treintena de personas.
W sytuacji bezkontekstowej w żadnej z tych syntagm nie użyjemy rodzajnika określonego, gdyż tworzą one złożone nazwy ogólne, któ-rych desygnat musimy dopiero wyznaczyć za pomocą jakiegoś kon-tekstu.
Możemy powiedzieć, że w języku hiszpańskim złożone nazwy ogólne utworzone z nazw jądrowych jedno -wieloznacznych wraz z ich drugim argumentem wyrażonym liczbą mnogą lub inną nazwą zbiorową
charak-teryzują się zewnętrznym rodzajnikiem nieokreślonym i brakiem rodzaj-nika wewnętrznego:
una colección de Ø sellos; una colección de Ø pintura =
= una + N + Ø + Npl
Jak stwierdziliśmy wcześniej, obecność zewnętrznego rodzajnika nie-określonego jest uwarunkowana semantycznie i występuje on również w innych językach rodzajnikowych. Tak samo semantycznie uwarunko-wany jest brak rodzajnika wewnętrznego, gdyż w ten sposób język hisz-pański (i nie tylko) wyraża w takich wypadkach nieokreśloność. Tak też jest zresztą w języku francuskim: une collection de tableau.