Relacje jedno -jednoznaczne

Do relacji jednoznacznych zaliczamy również takie, które występują wyłącznie pomiędzy dwoma obiektami. Zasada ich działania jest taka sama, jak w relacjach jedno -wieloznacznych, z tą różnicą, że relacje jedno ‑jednoznaczne (relaciones uni ‑unívocas) dopuszczają wyłącznie jeden obiekt w każdej ze swoich dwóch pozycji argumentowych. Wśród nazw takich relacji znajdziemy: nazwy pojedynczych części jakiejś cało-ści, np.: nos (nariz), serce (corazón), twarz (cara), oblicze (faz), dusza (alma), początek (principio), podmiot [zdania] (sujeto [de una oración]) etc.; pojęcia, takie jak stolica (capital), ratusz (ayuntamiento); nazwy naj-ważniejszych urzędów, np. prezydent (presidente), król (rey).

Jest rzeczą zupełnie oczywistą, że powiemy la nariz de Cleopatra, a nie *una nariz de Cleopatra, i to nie dlatego, że nos Kleopatry był sławny, ale dlatego, że jak każdy człowiek miała ona tylko jeden nos.

Z tego też powodu mówimy la nariz de un señor / nos jakiegoś pana, czy el corazón de Antonio / serce Antonia, el sujeto de una oración / podmiot zdania, el principio de una novela / początek powieści, la capital de Polo‑

nia / stolica Polski, el presidente de España / prezydent Hiszpanii.

Przy dwóch końcowych nazwach zatrzymamy się troszkę dłużej.

Aby zrozumieć relacyjność pojęcia STOLICA, trzeba sobie uświado-mić, że reprezentuje ono relację pomiędzy miastem (x) a państwem (y),

którego rząd ma w nim swoją siedzibę, w danym momencie histo-rycznym. Aby zagwarantować jednoznaczność odniesienia pierwszej pozycji argumentowej pojęcia STOLICA, wystarczy wypełnić drugą pozy-cję jakąkolwiek nazwą określającą państwo. Nawet jeśli będzie to nazwa bardzo ogólna, jak np.: <un país sudasiático>, i tak zapewni jednoznacz-ność semantyczną pierwszej pozycji argumentowej, bo w naszym świecie, tak jak każdy z nas może mieć tylko jedną matkę, każdy kraj, w danym momencie historycznym, może mieć tylko jedną stolicę: la capital de un país sudasiático, a nie *una capital de un país sudasiático.

La reina de belleza, Ivette Santa María, permaneció retenida durante dos semanas en la capital de un país africano / Królowa piękności, Ivette Santa María, była przetrzymywana przez dwa tygodnie w stolicy  pewnego kraju afrykańskiego.

Zwróćmy uwagę, że deskrypcja określona la capital de un país afri‑

cano, tak jak i poprzednie opisywane, składa się z dwuargumentowego predykatu ogólnego stolica oraz z jednego wymaganego przez ten pre-dykat wyrażenia argumentowego un país africano, które jednak w tym wypadku nie jest nazwą konkretnego państwa, lecz również wyrażeniem ogólnym o częściowo ograniczonej denotacji¹¹. Co to oznacza? Otóż, zauważmy, że z semantycznego punktu widzenia sytuacja wcale się nie zmieniła: wyrażenie la capital de un país africano, a nawet la capital de un país i tak nieubłaganie wyróżnia (indywidualizuje) jedno jedyne mia-sto, choć w takim przypadku jak ten, indywidualizacja semantyczna nie pomoże nam w identyfikacji.

Stwierdzenie Este verano los López han visitado la capital de un país sudasiático / Tego lata Lópezowie zwiedzili stolicę jakiegoś kraju połu‑

dniowoazjatyckiego w żaden sposób nie zapewni ani mówiącemu, ani jego rozmówcy identyfikacji rzeczonej stolicy. Użycie rodzajnika określonego jest tutaj, jak i we wszystkich podanych tu przykładach, wymagane przez system gramatyczny języka hiszpańskiego, bo wskazuje kompletność pro-pozycji. Nie ma natomiast nic wspólnego z tym, czy mówiący lub jego

11 Wyraz país ma denotację ogólną, która w tym wypadku została częściowo ograni-czona przez wyrażenie africano, co można by dosyć powierzchownie wyjaśnić, że poszu-kiwania p. Ivette Santa María nie musiały się odbywać na całym świecie, lecz mogły się ograniczyć do jednego kontynentu.

rozmówca mają jakiekolwiek pojęcie, o jakim mieście mówią. Zresztą przytoczony przykład bardzo dobitnie o tym świadczy. Rodzajnik okre-ślony nie pełni tu więc żadnej funkcji komunikacyjnej, nie informuje nas ani o znajomości przedmiotu, ani o żadnej wiedzy na jego temat — czy to ze strony mówiącego, czy jego rozmówcy. Porównajmy:

Este verano los López han visitado la capital de un país sudasiático/

/*una capital de un país sudasiático →

Este verano los López han visitado la capital de Malaysia/*una capi‑

tal de Malaysia →

Este verano los López han visitado Kuala Lumpur

Taką samą jedno -jednoznaczną relację, tym razem pomiędzy osobą a państwem, reprezentuje pojęcie PREZYDENT czy KRÓL. Zauważmy jednak, że o ile w naszym świecie nie można znaleźć sytuacji, której przy-pisalibyśmy wyrażenie: *una nariz de Antonio, o tyle zwrot una capital de Polonia znajdzie swoje miejsce w jakimś opisie rzeczywistości, gdyż Polska miała na przestrzeni wieków różne stolice. Taka sama sytuacja dotyczy pojęć, takich jak PREZYDENT, KRÓL, których desygnaty mogą się zmieniać w zależności od czasu: El rey de España entre 1556—1598 oraz el rey de España en el año 2006 desygnują dwie różne osoby, tak samo jak la capital de España en la época visigoda oraz la capital de España en el siglo XX to dwa różne miasta. Innymi słowy, relacje -jednoznaczne o charakterze nietrwałym (relaciones no permanentes), takie jak STOLICA, KRÓL, PREZYDENT, DOWÓDCA, DYREKTOR, oprócz wypełnienia drugiej pozycji argumentowej (dopełnienie bliższe) mogą również wymagać aktualizacji temporalnej (actualización tem‑

poral), czyli po prostu usytuowania w czasie. W normalnych warunkach komunikacyjnych problem ten pojawia się bardzo rzadko, gdyż zawsze poruszamy się w jakimś kontekście czasowym i mówiąc np. El Príncipe de Asturias participó en el congreso de AIH que tuvo lugar en Monter‑

rey en 2005 / Książę Asturii wziął udział w kongresie AIH, który odbył się w Monterrey w 2005, aby określić jednoznacznie desygnat syntagmy nominalnej El Príncipe de Asturias, wcale nie musimy dodatkowo okre-ślać czasu, gdyż jest on już określony w kontekście. Jednak bez kontekstu jakaś aktualizacja byłaby niezbędna. Ostatecznie „Książę Asturii” to ofi-cjalny tytuł następcy tronu Hiszpanii.

Porównajmy także:

el actual presidente de Polonia,

el presidente de Polonia en el año 2003, la actual capital de Alemania,

la capital de la España visigoda,

el actualmente rey de un país sudafricano.

Podsumowując, pod względem czasowym mamy dwa typy relacji:

stałe, niezmienne, czyli permanentne (permanentes) [nos Ani / la nariz de Ana; matka Andrzeja / la madre de Andrés] oraz niepermanentne (no permanentes) [stolica Polski / la capital de Polonia; premier Hiszpanii / el primer ministro de España]. Dodatkowa aktualizacja czasowa dotyczy syntagm nominalnych wyrażających relacje niepermanentne, czyli takie, których desygnaty mogą zmieniać się w czasie.