Audyt wewnętrzny w sektorze finansów publicznych

Ważnym instrumentem wspierającym kierownictwo jednostek sektora finansów publicznych jest audyt wewnętrzny . Podstawowym aktem prawnym regulującym funkcjonowanie audytu wewnętrznego jest ustawa o finansach publicznych z dnia 27 sierpnia 2009 r . Ważnym aktem prawnym dotyczącym tych kwestii jest także rozporządzenie Ministra Finansów w sprawie przeprowadzania i dokumentowania audytu wewnętrznego z dnia 1 lutego 2010 r . Przepisy ustawy o finansach publicz-nych wskazują jednostki administracji publicznej, które powinny prowadzić audyt wewnętrzny .

W ustawie o finansach publicznych (art . 272) audyt wewnętrzny został zdefi-niowany jako obiektywna i niezależna działalność, której celem jest wspieranie kie-rownika jednostki w realizacji celów i zadań przez systematyczną ocenę kontroli zarządczej oraz czynności doradcze . Analizowana instytucja wskazuje jednoznacznie na powiązanie audytu wewnętrznego z kontrolą zarządczą w jednostkach sektora

3 Kontrola zarządcza – zintegrowana koncepcja ramowa, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Pol-sce, Warszawa 1999, s . 24–25 .

Audyt wewnętrzny i kontrola zarządcza w sektorze finansów publicznych 113 publicznego⁴ . Zadaniem audytu wewnętrznego jest bowiem w szczegółowości ocena adekwatności, skuteczności i efektywności kontroli zarządczej w tych jednostkach .

Z przytoczonej definicji wynika, że najważniejszymi cechami prowadzenia au-dytu wewnętrznego w jednostce sektora publicznego są niezależność i obiektywizm . To powoduje, że audyt wewnętrzny jest wyodrębniony organizacyjnie w strukturze jednostki w postaci komórki audytu wewnętrznego (większe jednostki) lub stano-wiska audytora wewnętrznego (mniejsze jednostki) . Przy tym kierownik komórki audytu wewnętrznego lub audytor jest podległy bezpośrednio kierownikowi jed-nostki . Ponadto nieodłącznym atrybutem wykonywania zadań audytowych jest obiektywizm .

Prowadzenie audytu wewnętrznego w jednostkach sektora finansów publicznych jest bezpośrednio związane z wykonywaniem zadań audytowych . Działania w tym zakresie są związane z realizacją dwóch rodzajów zadań: zapewniających i dorad-czych . Działania zapewniające mają na celu ocenę systemu kontroli zarządczej i jej najważniejszych obszarów wraz ze wskazaniem określonych zaleceń usprawnienia funkcjonowania jednostki . Natomiast działania doradcze obejmują inne zalecenia, wspierające różne procesy uzgodnione z kierownikiem jednostki, przy spełnieniu warunku niezależności audytu wewnętrznego .

Przy prowadzeniu audytu wewnętrznego w jednostkach sektora finansów pub-licznych istnieje obowiązek działania zgodnie ze standardami określonymi przez Ministra Finansów . Jako standardy audytu wewnętrznego dla jednostek sektora finansów publicznych minister przyjął Międzynarodowe Standardy Praktyki Za-wodowej Audytu Wewnętrznego, które zostały wydane przez Instytut Audytorów Wewnętrznych (The Institute of Internal Auditors, IIA) . Zatem jednostki mają obowiązek prowadzenia audytu wewnętrznego zgodnie ze standardami międzyna-rodowymi .

Międzynarodowe standardy profesjonalnej praktyki audytu wewnętrznego wy-znaczają praktyki, ogólne procedury oraz etykę prowadzenia audytu . Treść aktualnie obowiązującej wersji standardów opracowanych przez instytut IIA jest następująca⁵: – standardy atrybutów audytu wewnętrznego, które określają cele organizacji oraz

osoby wykonujące działania audytu wewnętrznego;

– standardy działania, które opisują charakter działań audytu wewnętrznego oraz określają jakościowe kryteria służące ich ocenie;

– standardy wdrożenia, które odnoszą się do określonych rodzajów zadań i obej-mują standardy dotyczące działań zapewniających i doradczych .

Kodeks etyki Instytutu Audytorów Wewnętrznych ma na celu promowanie kultury etyki przy wykonywaniu zawodu audytora wewnętrznego . Kodeks ten jest oparty na czterech zasadach postępowania etycznego: uczciwości, obiektywizmu, poufności i kompetencji . Zasady te pełnią rolę norm zachowań, jakie są oczekiwane

4 E . Chojna-Duch, Audyt .

5 R . Moeller, Nowoczesny audyt wewnętrzny, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2011, s . 244–262 .

w działaniach audytorów wewnętrznych . Pomagają one także audytorom wewnętrz-nym w działaniach etycznych i rozwiązywaniu problemów etycznych przy wykony-waniu zawodu .

Audyt wewnętrzny dysponuje odpowiednimi technikami i metodami, które czy-nią go skutecznym instrumentem, wspomagającym zarządzanie jednostkami sektora finansów publicznych . Umożliwiają one bowiem ocenę funkcjonowania jednostki pod względem różnych kryteriów: zgodności z prawem, rzetelności, przejrzystości i jawności . Ważne jest, że audyt wewnętrzny przyczynia się do zapewnienia sku-teczności realizacji celów oraz poprawę efektowności działania jednostki . Osiąga się to przez racjonalizację wykorzystania zasobów, ochronę mienia oraz przydzielonych jednostkom środków publicznych . Nie bez znaczenia jest zapobieganie, wykrywanie i usuwanie istotnych nieprawidłowości w funkcjonowaniu jednostek i gospodarowa-niu posiadanymi zasobami .

Szczególna rola przypada audytowi wewnętrznemu w dużych jednostkach sek-tora finansów publicznych . Takie jednostki mają zazwyczaj bardziej złożoną struk-turę organizacyjną i szeroki zasięg działania . To powoduje, że ich działalność jest narażona na wysokie ryzyko w porównaniu z mniejszymi jednostkami . Dlatego ich funkcjonowanie wymaga specjalnego nadzoru i dokonywania oceny, w których to działaniach istotną rolę odgrywa audyt wewnętrzny⁶ .

Audyt w sektorze finansów publicznych pełni nie tylko funkcję kontrolną i oce-niającą . Wspiera on ponadto kierownika jednostki w osiąganiu celów i wykonywaniu zadań . Audyt wewnętrzny ma bowiem także charakter praktyczny i jest wykorzy-stywany przez zarządzających na różnych poziomach struktury organizacyjnej jako skuteczny instrument . Ważna jest także doradcza funkcja audytu wewnętrznego w stosunku do kierownictwa jednostki . To wszystko powoduje, że audyt wewnętrzny wnosi pewną wartość dodaną do jednostki⁷ .

W większych jednostkach sektora finansów publicznych funkcjonują odrębne komórki audytu wewnętrznego, w których są zatrudnieni audytorzy wewnętrzni . W mniejszych jednostkach natomiast są zatrudniane pojedyncze osoby na stano-wisku audytora wewnętrznego . Głównym odbiorcą usług wykonywanych przez au-dytora wewnętrznego (komórkę audytu wewnętrznego) jest kierownik jednostki . Przy tym kierownik ten sprawuje bezpośredni nadzór nad realizacją zadań przez komórkę audytu wewnętrznego . Ważne jest, aby kierownik jednostki stworzył od-powiednie warunki do prowadzenia audytu, tak aby był on niezależny, obiektywny i efektywny .

6 K . Sawicki, Relacje między kontrolą wewnętrzną, audytem wewnętrznym, kontrolą zarządczą i rewizją finansową, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego” 2011, nr 718, Finanse, Rynki Finansowe, Ubezpieczenia, nr 53 .

7 C . Paczuła, Audyt wewnętrzny w świetle polskiej literatury i badań, „Rachunkowość – Audytor”

2004, nr 4 (1) .

Audyt wewnętrzny i kontrola zarządcza w sektorze finansów publicznych 115

3. Audyt wewnętrzny a kontrola zarządcza w sektorze publicznym