sektora general government
2. Dekonwergencja polityk fiskalnych
Odmienność priorytetów polityki fiskalnej poszczególnych państw członkow-skich Unii potwierdzają znaczące różnice między maksymalnym i minimalnym ich udziałem ogółem i według funkcji w PKB, co przedstawia tabela 1 .
Niektóre aspekty nierówności społecznych 175
Tabela 1. Średnie wydatki sektora w latach 2004–2014 według COFOG w % PKB
GEO/TIME Ogółem Działalność ogólnopaństwowa Obrona narodowa Bezpieczeństwo publiczne Sprawy gospodarcze Ochrona środowiska Gospodarka mieszkaniowa Ochrona zdrowia Rekreacja, kultura, religia Edukacja Ochrona socjalna
EU 28 45,2 6,6 1,3 1,8 5,1 0,8 0,8 6,0 1,2 5,3 16,4
EU 15 48,5 7,0 1,3 1,6 4,9 0,8 0,7 7,0 1,1 5,4 18,7
EU-ŚW 41,5 5,6 1,3 2,1 5,5 0,7 0,9 5,0 1,3 5,1 14,1
Maksimum 54,9 11,3 2,7 2,6 6,9 1,6 2,3 8,1 2,1 6,8 23,6
Polska 43,8 5,6 1,6 2,3 4,7 0,7 1,0 4,7 1,2 5,6 16,4
Minimum 36,8 3,5 0,3 1,0 3,3 0,3 0,2 1,8 0,6 3,6 10,2
Maksimum FR EL EL BG RO NL CY DK EE PT DK
Minimum RO EE LU DK DK FI EL SK EL RO CY
Objaśnienia: BG – Bułgaria, CY – Cypr, DK – Dania, EE – Estonia, EL – Grecja, FI – Finlandia, FR – Francja, LU – Luksemburg, NL – Holandia, PT – Portugalia, SK – Słowacja, RO – Rumunia . Źródło: obliczenia własne na podstawie Eurostatu, http://appsso .eurostat .ec .europa .eu/nui/show .do (dostęp: 27 .05 .2016) .
Inną stosowaną miarą funkcji alokacyjnej jest wartość wydatków w tysiącach euro na osobę . Średnie w latach 2004–2014 najwyższe wydatki na osobę (po Luk-semburgu) odnotowano w Danii i Szwecji . W Polsce były one sześcio- i pięcio-krotnie niższe i wynosiły 3,8 tys . euro na osobę . Wartości średnie dla grup krajów, maksymalne i minimalne, oraz dla Polski zawarto w tabeli 2 . Polska pod względem średniej w latach 2004–2014 wielkości wydatków na osobę w tys . euro zajmowała 24 . miejsce .
Przydatną miarą, umożliwiającą analizę wydatków ogółem w poszczególnych krajach, jest również posługiwanie się indeksem, przy założeniu, że UE 28=100 . Porównując poszczególne kraje, wyraźnie widać, że tylko w części z nich nastąpiła poprawa wskaźnika w stosunku do wartości średniej, przyjmując UE=100 . W 2014 r . w stosunku do roku wyjściowego wzrost indeksu odnotowano tylko w 13 krajach i mieścił się on między około 20 punktów procentowych w Słowacji i Estonii i około 4 punktów procentowych w Słowenii . Największy spadek adekwatnego indeksu wy-stąpił w Grecji oraz w Wielkiej Brytanii, przekraczając odpowiednio 24 i 19 punk-tów procentowych Najwyższe wydatki na osobę w 2014 r . – przy założeniu, że UE 28=100 – odnotowano w Danii i Szwecji . Były one około dwukrotnie wyższe niż średnia wartość dla UE 28, mimo że w obu krajach w 2014 r . w porównaniu z 2004 r . nastąpił ich spadek . Polska w omawianych latach dokonała postępu, zwiększając wy-datki na osobę w stosunku do średnich w UE o 11 punktów procentowych . Ciągle jednak są one znacząco niższe w porównaniu z najbardziej rozwiniętymi krajami Unii Europejskiej .
Tabela 2. Średnie wydatki sektora general government w latach 2004–2014 według COFOG w tys. euro na osobę
GEO/TIME Ogółem Działalność ogólnopaństwowa Obrona narodowa Bezpieczeństwo publiczne Sprawy gospodarcze Ochrona środowiska Gospodarka mieszkaniowa Ochrona zdrowia Rekreacja, kultura, religia Edukacja Ochrona socjalna
EU 28 11,1 1,6 0,3 0,4 1,2 0,2 0,2 1,5 0,3 1,3 4,2
EU 15 16,7 2,3 0,4 0,5 1,7 0,3 0,2 2,4 0,4 1,9 6,5
EU-ŚW 4,3 0,6 0,1 0,2 0,6 0,1 0,1 0,5 0,1 0,5 1,5
Maksimum 32,6 3,9 0,8 0,8 3,5 0,8 0,6 3,8 1,0 3,9 13,9
Polska 3,8 0,5 0,1 0,2 0,4 0,1 0,1 0,4 0,1 0,5 1,4
Minimum 1,7 0,2 0,1 0,1 0,2 0,0 0,0 0,2 0,0 0,2 0,6
Maksimum LU LU UK LU IE LU LU LU LU LU LU
Minimum BG BG BG BG BG HR LT SK BG BG BG
Objaśnienia: BG – Bułgaria, LU – Luksemburg, HR – Chorwacja, IE – Irlandia, LT – Litwa, NL – Holandia, SL – Słowacja, UK – Wielka Brytania .
Źródło: obliczenia własne na podstawie Eurostatu, http://appsso .eurostat .ec .europa .eu/nui/show .do (dostęp: 27 .05 .2016) .
W Polsce w omawianym okresie obniżono wydatki na ochronę socjalną, eduka-cję, gospodarkę mieszkaniową, obronę narodową oaz działalność ogólnopaństwo-wą, zmniejszając łączny ich udział w PKB o 3,6 punktu procentowego . Strukturę wydatków w latach 2004–2014 uśrednioną dla poszczególnych funkcji przedstawia tabela 3 .
Tabela 3. Struktura wydatków wg funkcji w latach 2004–2014 w %
GEO/TIME Działalność ogólnopaństwowa Obrona narodowa Bezpieczeństwo publiczne Sprawy gospodarcze Ochrona środowiska Gospodarka mieszkaniowa Ochrona zdrowia Rekreacja, kultura, religia Edukacja Ochrona socjalna
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
EU 28 14,4 2,5 3,5 10,4 1,7 1,6 13,8 2,5 11,6 37,9
EU 15 14,0 2,4 3,2 9,9 1,7 1,4 14,4 2,4 11,3 39,2
EU-ŚW 13,4 3,0 4,8 12,9 1,7 2,0 12,3 3,2 12,5 34,2
Słowacja 13,0 2,2 5,3 11,5 2,0 1,8 4,4 2,3 9,8 47,7
Dania 13,9 2,5 1,8 6,1 0,9 0,6 15,0 3,2 12,3 43,5
Niemcy 14,2 2,3 3,5 8,2 1,3 1,5 15,0 1,8 9,2 43,1
Niektóre aspekty nierówności społecznych 177
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
Luksemburg 12,1 0,8 2,4 10,7 2,6 1,8 11,8 3,0 12,1 42,8
Francja 12,8 3,3 2,9 8,6 1,7 2,3 14,2 2,5 10,0 41,8
Finlandia 14,4 2,8 2,5 9,0 0,5 0,8 14,2 2,3 11,9 41,7
Szwecja 14,9 2,9 2,6 8,2 0,7 1,4 13,1 2,1 12,7 41,5
Austria 14,5 1,4 2,6 12,9 1,0 0,8 15,0 1,9 9,6 40,3
Włochy 17,8 2,6 3,9 8,7 1,7 1,5 14,4 1,6 8,8 39,0
Polska 12,8 3,8 5,2 11,0 1,6 2,2 10,7 2,7 12,7 37,3
Słowenia 12,7 2,6 3,7 11,5 1,7 1,5 13,7 3,4 13,2 36,1
Wielka Brytania 11,1 5,3 5,3 7,5 1,9 2,1 16,0 2,0 13,0 35,8
Hiszpania 13,4 2,3 4,6 12,7 2,2 1,8 14,2 3,4 9,8 35,6
Grecja 21,9 5,2 3,3 11,1 1,9 0,5 11,6 1,2 7,9 35,3
Belgia 16,7 1,9 3,4 12,4 1,8 0,8 14,1 2,4 11,3 35,1
Holandia 12,2 2,8 4,1 9,9 3,5 1,1 16,0 3,6 11,9 35,0
Portugalia 15,2 2,7 4,2 10,1 1,1 1,7 14,5 2,1 14,1 34,2
Węgry 19,4 2,1 4,0 12,6 1,5 1,8 10,5 3,4 10,8 34,0
Bułgaria 13,5 3,7 7,0 13,4 2,2 3,1 12,2 2,2 10,1 32,6
Malta 17,2 1,8 3,4 12,2 3,6 1,2 13,3 1,8 13,2 32,4
Irlandia 11,6 1,0 3,8 14,8 2,2 3,1 18,3 1,9 11,4 31,9
Litwa 13,2 3,4 4,8 10,3 2,1 0,8 15,4 2,5 15,6 31,9
Rumunia 12,2 3,7 5,9 18,8 1,7 3,6 10,0 2,6 9,7 31,8
Chorwacja 17,1 3,1 4,6 13,8 0,8 2,4 14,1 2,4 10,5 31,2
Estonia 9,4 4,3 5,6 12,3 1,6 1,1 12,8 5,5 16,4 30,9
Czechy 11,3 2,4 4,4 15,4 2,5 2,3 17,1 2,8 11,7 30,1
Łotwa 11,8 3,0 5,6 14,9 1,7 3,3 10,8 4,3 15,7 29,1
Cypr 26,6 4,2 4,8 8,5 0,7 5,6 7,0 2,6 15,0 24,9
Źródło: obliczenia własne na podstawie Eurostatu, http://appsso .eurostat .ec .europa .eu/nui/show .do (dostęp: 27 .05 .2016) .
Struktura wydatków jest bardzo zróżnicowana, i to nie tylko w poszczególnych krajach, ale i w ramach funkcji . Procentowy udział nakładów na poszczególne zada-nia w latach 2004–2014 wynosił:
− działalność ogólnopaństwowa: od 9,4 – do 26,6%;
– obrona narodowa: od 0,8 do 5,3%;
– bezpieczeństwo publiczne: od 1,8 do 7,0%;
– sprawy gospodarcze: od 6,1 do 18,8%;
– ochrona środowiska: od 0,5 do 3,6%;
– gospodarka mieszkaniowa: od 0,5 do 5,6%;
– ochrona zdrowia: od 4,4 do 18,3%;
– rekreacja, religia, kultura: od 1,2 do 5,5%;
– edukacja: od 7,9 do 16,4%;
– ochrona socjalna: od 24,9 do 47,7% .
Rysunek 1. Średni udział wydatków socjalnych na ochronę zdrowia i edukację w państwach UE
Źródło: obliczenia własne na podstawie Eurostatu, http://appsso .eurostat .ec .europa .eu/nui/show .do (dostęp: 27 .05 .2016) .
Analizując strukturę wydatków wg funkcji, zwraca uwagę wyraźna dominacja wydatków socjalnych w 27 krajach, z wyłączeniem Cypru . Najwyższy udział wydat-ków na ochronę socjalną w wydatkach ogółem odnotowano w Słowacji – około 48%, najniższy natomiast – wynoszący około 25% – na Cyprze . Co więcej, im wyższe były wydatki na ochronę socjalną, tym wyższy był ich udział na ochronę zdrowia (poza Słowacją) .
Największe rozbieżności w nakładach występują w odniesieniu do gospodar-ki mieszkaniowej, obrony narodowej i ochrony środowiska . Udział tych wydatków w całej strukturze jest jednak stosunkowo mało znaczący .
Bardziej niepokojący jest fakt około dwukrotnej różnicy między krajami o najniższych i najwyższych wydatkach na edukację, ochronę socjalną oraz prze-szło czterokrotnej na ochronę zdrowia . Wycofywanie się państwa z tych obszarów dostarczania dóbr prowadzi do narastania nierówności społecznych z wszystkimi ich negatywnymi skutkami, które na początku XXI wieku stały się bardzo wi-doczne .
Nierówności społeczne oznaczają nierówny podział, a tym samym i dostęp do dóbr materialnych i niematerialnych, takich jak: dochód, praca, zdrowie, mieszkanie,
6 Źródło: obliczenia własne na podstawie Eurostat, http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do (dostęp:
27.05.2016).
Analizując strukturę wydatków wg funkcji, zwraca uwagę wyraźna dominacja wydatków socjalnych w 27 krajach, z wyłączeniem Cypru. Najwyższy udział wydatków na ochronę socjalną w wydatkach ogółem odnotowano w Słowacji około 48%, najniższy natomiast - wynoszący około 25% - na Cyprze. Co więcej, im wyższe były wydatki na ochronę socjalną, tym wyższy był ich udział na ochronę zdrowia (poza Słowacją).
Największe rozbieżności w nakładach występują w odniesieniu do gospodarki mieszkaniowej, obrony narodowej i ochrony środowiska. Udział tych wydatków w całej strukturze jest jednak stosunkowo mało znaczący.
Bardziej niepokojący jest fakt około dwukrotnej różnicy między krajami o najniższych i najwyższych wydatkach na edukację oraz ochronę socjalną oraz przeszło czterokrotnej na ochronę zdrowia. Wycofywanie się państwa z tych obszarów dostarczania dóbr prowadzi do narastania nierówności społecznych z wszystkimi ich negatywnymi skutkami, które na początku XXI wieku stały się bardzo widoczne.
Nierówności społeczne oznaczają nierówny podział, a tym samym i dostęp do dóbr materialnych i niematerialnych, takich jak: dochód, praca, zdrowie, mieszkanie, kultura, wypoczynek czy też czas wolny2. Sprzyja temu procesowi nierówność szans, rozumiana zarówno jako nierówność prawna, jak i ekonomiczna3. Dla części teoretyków, jak i praktyków nierówności są siłą napędową podejmowania wysiłku i ryzyka prowadzącego do
2A. Matysiak, Źródła kapitału społecznego, Akademia Ekonomiczna im. Oskara Langego, Wrocław 1999, s. 35
3D. Boaz, Libertarianizm, Wydawnictwo Zysk S-ka, Poznań 2005, s. 87.
0
Cypr Łotwa Czechy Estonia Chorwacja Rumunia Irlandia Litwa Malta Bułgaria Węgry EU-ŚW Portugal Holandia Belgia Grecja Hiszpania Wielka Brytania Słowenia Polska EU 28 Włochy
EU 15 Austria Szwecja Finlandia Francja Luksemburg Niemcy Dania Słowacja
Ochrona zdrowia Edukacja Ochrona socjalna
Niektóre aspekty nierówności społecznych 179 kultura, wypoczynek czy też czas wolny2 . Sprzyja temu procesowi nierówność szans, rozumiana zarówno jako nierówność prawna, jak i ekonomiczna3 . Dla części teore-tyków, jak i praktyków nierówności są siłą napędową podejmowania wysiłku i ryzy-ka prowadzącego do doskonalenia się i rozwoju . Są więc czymś naturalnym, czymś, z czym należy się pogodzić4 . Zdaniem innych jednak nierówności są dysfunkcjonal-ne i sprzyjają marginalizacji społeczdysfunkcjonal-nej znaczdysfunkcjonal-nej grupy społeczeństwa . Zależności te biegną dwoma kanałami: bezpośrednim i pośrednim . Ten pierwszy opiera się na założeniu, że pogorszenie sytuacji gospodarczej w kraju uderza przede wszystkim w gorzej wykształconych, z niższymi dochodami i mniejszymi możliwościami ko-rzystania z prywatnej oświaty i służby zdrowia, a jednocześnie bardziej podatnych na różne patologie . Z drugiej strony do ich pozostawania poza głównym nurtem życia przyczynia się fakt, że grupy uprzywilejowane, korzystające z prywatnego szkolni-ctwa, tak jak i ochrony zdrowia, nie są zainteresowane wysokim poziomem publicz-nych usług oświatowych i zdrowotpublicz-nych . Nierówności dochodowe prowadzą więc do narastania konfliktu interesów i podziału społeczeństwa na dwie grupy: pierwsza identyfikowana z syndromem 3B (bezrobocie, bieda, bezdomność) oraz druga utoż-samiana z demokracją liberalną i dobrobytem . W aktualnych warunkach truizmem wydaje się twierdzenie, że wysoki poziom nierówności nie sprzyja spójności społecz-nej, co więcej, tworzy warunki dla rozwoju korupcji i przestępczości, a to w efekcie prowadzi do spowolnienia gospodarczego i nie jest obojętne dla sytuacji beneficjen-tów liberalnej demokracji . Nierówności dochodowe są źródłem konfliktu interesów, spadku wzajemnego zaufania i obniżenia kapitału społecznego . Ten zaś łącznie z ka-pitałem fizycznym i ludzkim tworzy fundament wzrostu gospodarczego .
Trudno więc podważyć tezę, zakładającą, że bieda i wielkie nierówności spowal-niają wzrost gospodarczy .
* * *
Podsumowując, przeprowadzona analiza nie upoważnia do wnioskowania o po-stępującym procesie konwergencji alokacyjnej funkcji finansów publicznych . Co oczywiście odsuwa w czasie i utrudnia koordynację polityki fiskalnej w Unii Eu-ropejskiej . Rezultaty przeprowadzonego badania nie napawają optymizmem . Jakby bowiem to paradoksalnie nie zabrzmiało, rozwój liberalnej demokracji i otwartego rynku przyspieszył i pogłębił nierówności społeczne, stając się źródłem zapotrzebo-wania na populizm i podważania zasad demokratycznego państwa prawa . Świadectw empirycznych w tym zakresie dostarczają hasła wyborcze partii, którym w ostatnich
2 A . Matysiak, Źródła kapitału społecznego, Akademia Ekonomiczna im . Oskara Langego, Wroc-ław 1999, s . 35 .
3 D . Boaz, Libertarianizm, Wydawnictwo Zysk S-ka, Poznań 2005, s . 87 .
4 Wokół Debat Tischnerowskich – Tischner Debates Online, www .erazm .uw .edu .pl .
latach i miesiącach zwycięstwo zapewnili najbiedniejsi i klasa średnia, a więc ci, któ-rzy najbardziej ucierpieli na kryzysie .
Bibliografia
Alińska A ., Woźniak B ., Współczesne finanse publiczne, Difin, Warszawa 2015 . Boaz D., Libertarianizm, Wydawnictwo Zysk S-ka, Poznań 2005 .
Matysiak . A ., Źródła kapitału społecznego, Akademia Ekonomiczna im . Oskara Lan-gego, Wrocław 1999 .
Wokół Debat Tichnerowskich – Tischner Debates Oline, www .erazm .uw .edu .pl .
Streszczenie
Wydatki publiczne są atrybutem władzy i służą realizacji zadań państwa, de-terminując procesy gospodarcze i społeczne . Zarówno w teorii, jak i w praktyce stosuje się różne kryteria klasyfikacji wydatków publicznych . Najbardziej trafnie odzwierciedlającą priorytety rządu jest Classification of the Functions of Government (COFOG) . Przeprowadzona analiza wskazuje na postępujący proces dekonwergen-cji polityk fiskalnych państw członkowskich Unii Europejskiej . Rezultaty przeprowa-dzonego badania nie napawają optymizmem . Jakby to paradoksalnie nie zabrzmiało, rozwój liberalnej demokracji i otwartego rynku przyspieszył i pogłębił nierówności społeczne, stając się źródłem zapotrzebowania na populizm i podważanie zasad de-mokratycznego państwa prawa . Świadectw empirycznych w tym zakresie dostarczają wyniki wyborcze partii, którym w ostatnich latach i miesiącach zwycięstwo zapew-nili najbiedniejsi i klasa średnia, a więc ci którzy najbardziej ucierpieli na kryzysie .
Some aspects of social inequality in the context of the structure of functional expenses general government
Summary
Public expenditure is an attribute of power and pursue the tasks of the state, thus determining economic and social processes . Both in theory and in practice, there are different criteria for the classification of public expenditure . Most accurate-ly reflects the priorities of the government is the Classification of the Functions of Government (COFOG) . The analysis shows the progressive process deconvergence fiscal policies of the Member States of the European Union . The results of the audit are not optimistic . Because if it did not sound paradoxical development of liberal
Niektóre aspekty nierówności społecznych 181 democracy and open market accelerated and deepened social inequalities, becoming a source of demand for populism and undermining the principles of democratic rule of law . Empirical evidence in this regard provide election results party, which in re-cent years and months, the victory assured the poorest and middle class, and so those who have suffered most from the crisis .
Słowa kluczowe: polityka fiskalna, konwergencja, klasyfikacja wydatków według COFOG
Keywords: fiscal policy, convergence, classification of expenditure according to COFOG