Dr KAZIMIERZ SZOKALSKI
BADA NIA POMOCNICZE
Istnieją p rzyrządy, t. zw. s p i r o m e t r y , służące do mierze
nia pojemności klatki piersiowej, za pomocą których oblicza się ilość w dychanego powietrza. Siłę mięśniową mierzy się d y n a m o m e
t-DYNAMOMETR.
nicy, i notuje się moment pojaw ienia t. zw. c i ś n i e n i u m a k s y m a l n
•opartych na wysłuchiwaniu ciś
nienie m aksym alne odpow iada momentowi pojaw ienia się fali tętna, w yczuw alnej pod palcam i przy stopniowym wypuszczaniu pow ietrza z naram iennika. W miarę dalszego zm niejszania ucis
ku tony słabną i wreszcie giną, co odpow iada t. zw. c i ś n i e n i u m i n i m a l n e m u . L icz
by uzyskiwane u ludzi zdrow ych w ynoszą przeciętnie 120 (m ak sym .) — 8 0 (m inim .).
B ardzo w ażną rolę pomocni
czą odgryw a p r z e ś w i e t l a n i e p r o m i e n i a m i R e n t g e
r e m . W przypadkach paraliżu i zaników mięśniowych określa się specjalnym aparatem prze
wodnictwo elektryczne.
M ierzenie ciśnienia tętniczego krwi uskutecznia się za pom ocą p rzyrządów sprężynowych P a - chona, V aq u e z -L au b ry ‘ego i in.
lub przyrządów z manometrem rtęciowym (R iv a R o c c i). Z a s a da mierzenia ciśnienia krwi po
lega na uciskaniu napełnionej krwią tętnicy do tego stopnia, aż przestanie ona pulsować. N astęp nie zw olna w ypuszcza się po
wietrze z gumowego naram ien
nika, służącego do uciskania tęt- się tonów. M om ent ten odpow iada irn u . P rz y użyciu przyrządów nie
a. S ą to promienie w ytw arzane
R O Z P O Z N A W A N I E CHO RÓ B 61
przez specjalnie skonstruowane lam py. Prom ienie te przenikają przez tkanki miękkie, nie przechodzą zaś przez tkanki zbite. D zięki temu z a pom ocą prześwietlenia ujawnić
m ożna miejsce złam ania kości, zmiany chorobowe w płucach itp. A p a ra t rentgenowski służy również do w ykonyw ania foto
grafii (płuc, kości itp .).
B A D A N IA L A B O R A T O R Y JN E
B a d a n ie m o c z u
N ajczęściej podlega analizie mocz. P rz ed e wszystkim okreś
la się jego własności fizykalne:
zapach, w ygląd, ciężar gatun
kowy, odczyn (norm alnie kw aś
n y ), ilość moczu w ydalonego w ciągu doby, która w w arun
kach praw idłow ych dochodzi do 1500 g. Ilość moczu w zrasta w okresie pogorączkow ym i w niektórych postaciach zapalenia nerek. W cukrzycy ilość moczu dochodzić może do 10 litrów.
Z abarw ien ie moczu, normalnie żółtocytrynowe, nasila się w ra
zie stężenia moczu, mętnieje przy strącaniu się soli oraz w obecności ropy, zmienia się pod wpływem barw ików żółciowych, krwi itd.
W celu otrzym ania osadu moczowego należy mocz odw irow ać w specjalnej wirówce i zbad ać pod mikroskopem. B adanie osadu jest szczególnie w ażne, pozw ala bowiem stwierdzić obecność t. zw. elemen- •
BADANIE CIŚNIENIA K RW I ( m e t o da o sl u c h o w a — p r z y r z ą d Vaquez —
L a u b r y 'e y o ) .
B adania laboratoryjne stano
wią często w ażne uzupełnienie badania bezpośredniego. M a te riałem do b ad ań laboratoryj
nych są w ydaliny i wydzieliny chorego (m ocz, plwocina itd .).
BADANIE CIŚNIENIA KRW I (m e to d a ip alp acy jn a — p rz y rz ą d
R iva-R
ocei)-62 R O Z P O Z N A W A N I E C H O RÓ B
tów patologicznych czyli chorobowych. S ą to: 1) białe ciałka krwi w dużej ilości (zapalenie dróg m o czo w y ch ); 2 ) czerwone ciałka krwi (zapalenie nerek, choroby s e r c a ) ; 3 ) wałeczki nerkow e — two
ry zjaw iające się w m oczu chorych na zapalenie nerek. Sole (fosfora
ny, szczaw iany itp .), które często strącają się w osadzie moczowym, nie stanowią składników chorobowych. P o z a tym w ykonyw a się szereg prób chemicznych w poszukiwaniu składników chorobowych, z któ
rych najw ażniejsze są: białko, cukier, barw iki żółciowe. M ocz czło
w ieka zdrow ego białka nie z a w iera * ). Istnieje szereg prób na w yk aza
nie obecności białka. N ajprostsza jest t. zw. próba „przez zagotow anie“ . D o kilku cm3 moczu dodaje się kilka kropel 3 % kwasu octowego, po czym mocz gotuje się. W razie obecności białka w ystępuje zmętnie
nie. Białko w ystępuje w moczu chorych na nerki, na serce, na choroby zakaźne. O d czy n na cukier w ykonyw a się w następujący sposób: do 5 cm3 moczu dodaje się 1— 2 cm3 odczynnika N y la n d ra , zaw iera
jącego sole bizm utu. M ieszaninę gotuje się w ciągu dw óch minut.
W razie obecności cukru mocz zabarw ia się na kolor brunatny, następ
nie czarny. D o określenia ilości cukru (w procentach) używ a się spec
jalnego przyrządu, zwanego polarym etrem . Cukier w m oczu przem a
w ia najczęściej za tym, że chory cierpi na cukrzycę. Barw iki żółciowe n a d a ją moczowi zabarw ienie ciemne, aż do piwnego. P ia n a, pow stała p rzy skłóceniu, barw i się w ów czas na żółto. O becność barw ików żółciowych św iadczy o chorobie w ątroby, połączonej z żółtaczką. B ar
wiki te w ykryw a się w moczu przez dodanie specjalnego odczynnika.
Słów kilka poświęcimy jeszcze t. zw. wczesnemu rozpoznaw aniu ciąży na podstaw ie b ad an ia moczu. O tó ż w moczu kobiet, które zaszły w ciążę, ju ż w e wczesnym jej okresie stw ierdza się obecność pewnych swoistych substancji. B adanie polega na w strzykiwaniu tego moczu m łodym , dziewiczym myszkom. D okonana po kilkudziesięciu godzinach sekcja tych myszek pozw ala ustalić na podstaw ie przekrwienia ich jajników , czy w strzyknięty mocz pochodził od kobiety ciężarnej. B a danie to nazw ane zostało imieniem jego twórców — m e t o d ą
A s c h h e i m a - Z o n d e k a .
B a d a n ie k a łu
B adanie kału rozp ada się na dwie części: I) badanie przez o glądan ie zwykłe, bez mikroskopu, t. zw. m a k r o s k o p o w e .
*) N iekiedy je d n a k p o w ięk szy ch w y siłk a c h fizycznych m o żn a stw ie rd z ić fciałko i w m oczu lu d zi zdrow ych, np, u ż o łn ierzy po fo rso w n y ch m arszach .
Odczynnik
N y l a n d r a
Gotowanie Gotowanie
rzezroczysty Przezroczysty
Fosforany?
Kwas octowy
Polaryzacja
^^^wSkala
Fermentacja
musz
Przezroczysty
Fosforany
Rurka Esbacha
Wałeczki ziarniste Wałeczki
nabłonkowe
Czerwon e ciałka krwi Bez osadu Komórki nabłonkowe
Badanie moczu
Dwie najczęściej stosowane metody badania.
64 R O Z P O Z N A W A N I E C HO RÓ B
2 ) b a d a n i e m i k r o s k o p o w e . M akroskopow o stw ierdza się spoistość kału, jego barw ę, obecność śluzu, krwi, niestrawionych resztek pokarm owych, pasożytów lub ich części.
M ikroskopowo b ad a się kał na obecność krwi, ropy, jaj pasoży
tów (glisty, tasiemce itd.) oraz określa się stopień strawienia pokarmu*
Jeżeli w kale zostanie stw ierdzona duża ilość tłuszczu, można, przypuszczać, że w ydzielanie do jelit zaczynów trzustki i w ątroby jest niedostateczne; nadm iar tkanki łącznej w kale m ożna w iązać z niedo
statecznym trawieniem żołądkow ym . N ad m iar śluzu i białka w stol
cach w skazuje na stan zapalny śluzówki jelit; obecność krwi w k a le wskazuje na krwawienie w drogach pokarm ow ych (w rzód żołądka,, rak, h em oroidy).
W kale zawsze znaleźć m ożna mnóstwo laseczek okrężnicy i bakterie gnilne. W niektórych chorobach zakaźnych znajdujem y w kale bakterie w yw ołujące te choroby, a więc pałeczki duru brzuszne
go, przecinkowce cholery, pałeczki w yw ołujące czerwonkę, prątki gruźlicze. B adanie chemiczne kału polega głównie na w ykryw aniu obecności krwi, niewidocznej gołym okiem (krw aw ienie utajo n e).
B a d a n ie tr e śc i ż o łą d k a
B adanie t. zw. treści żołądka polega na w ydobyciu za pomocą, s o n d y ż o ł ą d k o w e j (zgłębnika) zawartości tego n arządu.
T re ść żołądkow ą b a d a się na stopień kwasoty (nadm ierna ilość kw a
sów — nadkwaśność — występuje najczęściej przy w rzodzie żołądka,, m ała ilość kwasów lub zupełny ich brak — przy ra k u ). P o z a tym oglą
d a się treść pod mikroskopem (d u ża ilość leukocytów przem aw ia za nieżytem żołądka lub w rzodem , specjalny rodzaj komórek świadczy o rak u ).
B a d a n ie p lw o c in y
W a ż n e jest w pew nych w ypadkach badanie plwociny. W celu zbadania należy zebrać plwocinę w stanie możliwie świeżym do czyste
go naczynia. O kreśla się ilość odpluw anej przez chorego w ydzieliny, jej charakter (śluzow a, śluzowo-ropna, ropna, k rw a w a ), zapach,
(cuchnący w w ypadkach ropnia lub gangreny p łu c).
P o d mikroskopem stwierdzić m ożna nadm ierną ilość leukocytów (plw ocina ro p n a), czerwone ciałka krwi (dom ieszka k rw i), specjal
ne kryształy, w ystępujące w astmie oskrzelowej.
N ajczęściej b a d a się plwocinę na obecność zarazków gruźlicy (prątkó w K o c h a ) . W tym celu cząstkę plwociny rozciera się na szkieł
R O Z P O Z N A W A N I E C HORÓB
65 ku i specjalną m etodą zabarw ia. W razie obecnos'ci prątków w idać pod mikroskopem czerwone, małe pałeczki.
N iekiedy podejrzaną plwocinę zaszczepia się świnkom morskim (próba biologiczna). P o paru tygodniach dokonywa się sekcji zwie
rzęcia i stw ierdza, czy zaszczepiona plwocina w yw ołała u świnki gruźlicę.
B a d a n ie k rw i
K rew , otrzym aną z nakłucia żyły lub palca, można b adać różno
rodnym i metodami i w różnorodnych kierunkach. M ożna więc w niej określić ilościowo zaw artość mocznika, cukru, kwasu moczowego itd .;
zbad ać zaw artość hemoglobiny, liczbę ciałek czerwonych, która nor
malnie w aha się w jednym milimetrze sześciennym od 4 1/» do 5 mi
lionów; określić liczbę ciałek białych (norm a — 6 do 8 tysięcy w mi
limetrze sześciennym ). W anemiach liczba ciałek czerwonych zmniej
sza się, w chorobach zakaźnych, z w yjątkiem duru brzusznego, w zrasta liczba białych ciałek krwi.
P o d mikroskopem obserwować m ożna anomalie kształtu i wym ia
ru ciałek czerwonych, ciałka czerwone z jądram i w ciężkich anemiach, pasożyty malarii o b e c n e . w ciałkach czerwonych, różnego rodzaju bakterie; w wielu chorobach ulegają też zmianie ilościowej i jakościo
wej krwinki białe.
W celu stw ierdzenia, czy we krwi znajd ują się zarazki, robi się posiew krwi, który polega na tym, że pobiera się strzykaw ką krew z żyły chorego i w lew a ją do w yjałow ionej kolby szklanej, zaw iera
jącej bulion jako pożyw kę dla bakterii; następnie w staw ia się kolbę do cieplarki i po 24 godzinach b ad a się, czy w pożywce wyrosły bak terie; w ten sposób m ożna np. w yhodow ać pałeczki tyfusowe chorych na dur brzuszny.
R ozpoznanie duru brzusznego umożliwia jeszcze t. zw. s e r o - d i a g n o s t y k a . B adanie polega na zmieszaniu kropli rozcieńczo
nej surowicy chorego z określoną ilością zawiesiny bakterii tyfusowych.
Jeżeli pow staną w tej mieszaninie kłaczki zlepionych bakterii, upewni nas to, że b ad an y jest chory na tyfus brzuszny (t. zw. odczyn W i d a l a ) .
O d c z y n W a s s e r m a n n a służy do rozpoznaw ania syfilisu (k iły ). Jest to badanie skomplikowane, które wykonać m ożna tylko w odpowiednim laboratorium . Z a s a d a badania polega na tym, że czerwone ciałka krwi barana rozpuszczają się lub nie rozpuszczają pod wpływem dodania do nich dwóch odczynników , odpowiednio
66 R O Z P O Z N A W A N I E C H O RÓ B
spreparow anych, z których jeden zaw iera surowicę osobnika badanego.
Jeżeli krwinki baran a po dodaniu obu tych odczynników' nie roz
p uszczają się, mówimy, że odczyn W asserm anna w ypadł dodatnio. D o datni odczyn W asserm anna św iadczy o zakażeniu kiłą. W razie roz
puszczenia się krwinek b a ra n a odczyn wry p a d a ujemnie, co w więk
szości w ypadków przem aw ia przeciw chorobie. (O bszerniej mowa o odczynie W asserm anna w artykule p. t. „O dporność w chorobach zakaźnych“ ) .