SCHORZENIA MIĘŚNIA SERCOWEGO

ZA PA LEN IE I ZW YRODNIENIE M IĘŚN IA SERCOW EGO

S tany zapalne i zwyrodnieniowe w mięśniu sercowym przew aż­

nie kojarzą się ze sobą. R ozpatrzym y je tu wspólnie, a to z tego w zględu, że objaw y chorobowe w obu schorzeniach są przew ażnie podobne albo i identyczne. Będziemy też na oznaczenie obu schorzeń używ ali nazw y „zapalenie“ (myocarditis), chociaż, ściśle mówiąc, nie jest to nazw a praw idłow a.

Z ap alen ie mięśnia sercowego może być ostre lub przewlekłe.

Zapalenie mięśnia sercowego ostre

P r z y c z y n ą może być k ażda ostra i n f e k c j a , zwłasz­

cza infekcja gośćcowa (reum atyczna), błonica (d y fte ria /, płonica, dury, zakażenie ogólne (sepsis) itd. lub ostre z a t r u c i e (arszemk,.

fosfor, chloroform, alkohol, gaz świetlny itd .).

O b j a w y i p r z e b i e g . W chorobach infekcyjnych w ystępują zw ykle wcześniej i górują objaw y ze strony naczyń krwio­

nośnych, objaw y zas ze strony serca mogą byc całkiem niew yraźne.

W czesnym objaw em może (ale nie musi) być m eregulam ośc tętna lub też jego znaczne przyśpieszanie się przy najlżejszym wysiłku.

172 C I I OH OB Y S E R C A I N A C Z Y Ń K R W I O N O Ś N Y C H

Czasam i może (ale nie musi) występować uczucie ściskania i lekkie­

go bólu w okolicy serca, bicia lub kołatania serca i duszność — wszystko zwłaszcza przy wysiłku, choćby i niewielkim. M og ą wresz­

cie wystąpić i wyraźniejsze objaw y sercowej niewydolności: powięk­

szenie serca i w ątroby (stwierdzi le k a rz ), sinica, obrzęk płuc itp.

Ciężkie uszkodzenie mięśnia sercowego zdarza się w błonicy i może spow odow ać raptow ną śmierć.

O b jaw y ze strony serca, o ile by w ogóle występow ały, mogą trw ać i po ustąpieniu choroby przyczynow ej. M oże w tedy być nieco podniesiona ciepłota (np. do 3 8 °). P o błonicy objaw y m ogą trw ać naw et dość długo i zagrażać życiu chorego (stosowanie surowicy prze- ciwbłoniczej znacznie obniża śmiertelność od b ło n ic y ).

Jak o skutek po ostrym zapaleniu mięśnia sercowego mogą po­

zostać trw ałe zmiany (np. blizny) z objaw am i lub bez objaw ów za­

palenia przew lekłego (p. d a le j).

P i e l ę g n o w a n i e c h o r e g o . Chory powinien leżeć w łóżku. Stosować należy zabiegi, w skazane w podstaw owej choro­

bie i w niewydolności serca.

D i e t a — w zależności od choroby podstaw ow ej, na ogół jak w stanach gorączkowych (lekkostraw na) * ). Konieczne jest, celem podniesienia odporności organizmu w jego walce z infekcją, możliwie obfite dostarczanie wszelkich witamin (wszelkie soki owocowe, zw łasz­

c z a pom arańczow y, cytrynow y, z pom idorów itp., a także z marchwi, p o za tym tran w ilościach znoszonych przez c h o reg o ).

L e c z e n i e — przystosowane do choroby podstaw ow ej, poza tym, w razie potrzeby, środki nasercowe (naparstnica, strofant) i n a­

czyniowe (kofeina, koram ina itd .) — te ostatnie dlatego, że bardzo często współistnieje niewydolność naczyniow a (przede wszystkim lek­

kiego stopnia).

O k r e s r e k o n w a l e s c e n c j i . O ile w przebiegu

■choroby infekcyjnej (lub w zatruciu) wystąpiły objaw y ostrego za­

palenia mięśnia sercowego, należy w okresie rekonwalescencji i jesz­

cze długo potem oszczędzać serce: unikać wszystkiego, co w yw ołuje zadyszkę, duszność, bicie serca, przyśpieszenie tętna itp. G d y nastąpi

*) D ietety k a szczegółow a b ędzie o m a w ia n a w je d n y m z dalszy ch tom ów Im c y k lo p e d ii.

C H O R O B Y S E R C A I X A C Z Y x K R W I O N O Ś N Y C H

173

ju ż w yraźne polepszenie, pożyteczny być może wypoczynek na wsi lub w uzdrowisku (np. w Czarnieckiej G órze) — celem całkowitego odzyskania zdrowia.

Z a p o b i e g a n i e sprow adza się do zapobiegania oraz:

leczenia chorób przyczynowych.

Zapalenie i zwyrodnienie mięśnia sercowego przewlekłe P r z y c z y n y . Z apalenie mięśnia sercowego przewlekłe byw a b ąd ź to dalszym ciągiem zapalenia ostrego, b ądź też od razu rozpoczyna się w tej postaci: na tle infekcji kiłowej, przewlekłej gość­

cowej, gruźliczej, w przewlekłym zapaleniu nerek, w chorobach prze­

m iany materii (dna, cukrzyca), w ciężkich stanach niedokrwistości (niedokrwistość złośliwa, b iała cz k a ), a zwłaszcza na tle niedożyw ia­

nia mięśnia sercowego wskutek stwardnienia (sklerozy) wieńcowych tętnic serca.

O b j a w y byw ają dość różnorodne i mogą kojarzyć się w spo­

sób rozmaity. W ystąpić mogą różne zaburzenia rytmu sercowego, osła­

bienie czynności serca, dusznica bolesna (jeżeli istnieje stwardnienie tętnic w ieńcow ych).

W tych przypadkach, w których przewlekłe zapalenie jest skut­

kiem ostrego i nie ma w mięśniu sercowym postępujących zmian za­

palnych lub zwyrodnieniowych, nasilenie objaw ów może z biegiem czasu do pewnego stopnia się zmniejszać. K iedy indziej znów powoli (czasem w przeciągu wielu lat) następuje pogorszenie. C horoba zwol­

na, wśród narastających objaw ów niewydolności sercowej, prow adzi do zgonu. Jeżeli występują napady dusznicy bolesnej, zgon może na­

stąpić znienacka.

R ozpoznaw anie zapalenia (zw yrodnienia) mięśnia sercowego może często nasuwać duże trudności. W ielkie znaczenie rozpoznaw ­ cze może mieć badanie elektrokardiograficzne.

P i e l ę g n o w a n i e c h o r e g o i j e g o z a c h o w a n i e s i ę zależa od objaw ów chorobowych i ich nasilenia. N a ogoł jak.

w niewydolności serca bezwzględnej lub w zględnej, oraz w stw aid - nieniu tętnic i w dusznicy bolesnej (p. d a le j).

[) ; e t a — jak w podstawowych chorobach oraz w niewydol­

ności serca lub w dusznicy bolesnej (p. d a le j).

174 C H O R O B Y S E R C A I N A C Z Y Ń K R W I O N O Ś N Y C H

L e c z e n i e — w miarę możności przyczynow e: przeciwkiło- we, przeciwgośćcowe, przeciwko niedokrwistości itd. P o z a tym — ja k w niewydolności serca — bezw zględnej lub w zględnej, w stw ar­

dnieniu tętnic i dusznicy bolesnej.

Z a p o b i e g a n i e polega na zapobieganiu i leczeniu cho­

rób przyczynow ych.

O T Ł U SZC ZEN IE SERC A

P r z y c z y n y . O tłuszczenie serca spotyka się u otyłych, a więc przyczyny tego stanu są te same, co w ogólnym otłuszczeniu.

O b j a w y i p r z e b i e g . N aokoło serca, a częściowo pom iędzy włóknami mięśnia sercowego nagrom adzają się pokłady

•tłuszczu.

T łu szcz ten sam przez się nie w yw ołuje żadnych zaburzeń ser­

cowych. P o w o d u je je raczej nadm ierny ciężar ciała, który człowiek

•otyły musi dźw igać i przez to forsować serce, oraz współistnienie n ad ­ ciśnienia tętniczego i stw ardnienia tętnic, które dotyczyć może i tętnic w ieńcowych. Słuszniej więc jest mówić o „sercu u otyłych“ , a nie o

„otłuszczeniu serca“ .

T y p o w y m objaw em u otyłych jest „krótki oddech“ , t. j. skłon­

ność do zadyszki po wysiłku fizycznym. R eszta objaw ów zależy od nadciśnienia tętniczego lub stw ardnienia tętnic, zw łaszcza wieńcowych.

S tan chorobow y trw ać może długie lata, ale ogólnie znane jest po­

wiedzenie, że „otyli żyją krócej“ .

P i e l ę g n o w a n i e c h o r e g o wzgl. j e g o z a ­ c h o w a n i e s i ę są uw arunkow ane stanem wydolności serca, z jednej strony, i współistniejącymi chorobami — z drugiej strony (otłuszczenie ogólne, stw ardnienie tętnic, dusznica bolesna, nadciśnie­

nie tętn ic z e ).

D i e t a — jak w otyłości (p. „C horoby przem iany m aterii“ ) , z ewent. m odyfikacjam i w razie istnienia niewydolności sercowej lub dusznicy bolesnej.

L e c z e n i e . P rz e d e wszystkim należy w alczyć z otyłością i dążyć do obniżenia wagi ciała. Osobniki z nadciśnieniem, a także ze skłonnością do napadów dusznicy bolesnej nie powinny jednak p rzeprow adzać kuracji odtłuszczającej zbyt forsownie, poniew aż or­

C H O R O B Y S E R C A I N A C Z Y Ń K R W I O N O Ś N Y C H

175 ganizm i serce są już do pewnego stopnia przystosowane i nastawione n a pewien status quo. Z b y t gwałtow ne zmiany (zw łaszcza głodówka w ęglow odanow a) mogłyby więc prow adzić do niepożądanych o bja­

w ów .

O ile istnieje niewydolność serca (np. napady sercowej astmy) lu b w ystępują napady dusznicy bolesnej, stosuje się leczenie przyjęte

d la tych stanów chorobowych.

Z a p o b i e g a n i e jest takie samo, jak w otyłości, nadciś­

nieniu tętniczym, stwardnieniu tętnic itd.

ZAW A Ł SERCA

P r z y c z y n y . Czasami w jednej z gałązek tętnicy wień­

cow ej następuje zamknięcie światła. Najczęściej zdarza się to na tle stw ardnienia tętnic, zwłaszcza w okresie m iażdżycow ym , wskutek po­

w stania zakrzepu (p. d a le j). Jeżeli światło zostanie zamknięte w tęt­

nicy większej, to może nastąpić nagły zgon. O ile chory pozostaje przy życiu, następuje z a w a ł s e r c a : brak dopływ u krwi do okolicy zaopatryw anej przez zamkniętą tętniczkę i m artwica włókien mięśniowych, a w następstwie r o z m i ę k n i ę c i e lub w ytw o­

rzenie się blizny. W miejscu blizny może powstać t ę t n i a k ( aneu- rp z m j serca, t. j. woreczek o ścianach z tkanki łącznej, tętniący, oczywiście tylko biernie, mianowicie powiększający się podczas skur­

czu serca i zmniejszający się podczas jego rozkurczu. Z arów no w miejscu rozmiękłym, jak w obrębie tętniaka może nastąpić pęknię­

cie ściany serca — i natychmiastowy zgon. Z d a rz a się to zresztą b ar­

dzo rzadko. Najczęściej nagła śmierć wskutek zatrzym ania się akcji sercowej („ udar serca“) byw a spowodowana zamknięciem światła

■większej tętnicy.

O b j a w y i p r z e b i e g . Z a tk an ie m ałej gałązki może nie dać żadnych objaw ów. P rz y zatkaniu tętniczki większej w yw ią­

zuje się n apad d u s z n i c y b o l e s n e j . Czasami w ystępują objaw y niewydolności serca: komory praw ej (powiększenie w ątroby i ból w jej okolicy) lub lewej (przew lekająca się astma sercowa albo i obrzęk płuc) — wszystko w zależności od tego, jak a gałązka uległa zatkaniu.

P i e l ę g n o w a n i e , l e c z e n i e itd. — patrz w roz­

d z ia łac h o dusznicy bolesnej i o niewydolności sercowej.

176 C H O R O B Y S E R C A I N A C Z Y Ń K R W I O N O Ś N Y C H