Na podstawie przeprowadzonych analiz korelacji (tab. 1) można stwierdzić, że poprawie pozycji danego regionu w stosunku do średniej krajowej w najwięk-szym stopniu sprzyjały – w ujęciu statycznym związanym z charakterystyką danego regionu w 2002 r. – duży odsetek pracujących w sektorze usług rynkowych, wysoki odsetek ludności z wykształceniem wyższym oraz duży odsetek osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą. Może to świadczyć o znaczeniu miejskie-go/metropolitalnego wymiaru w procesach rozwoju gospodarczego. Ten wymiar związany jest w największym stopniu z endogennymi czynnikami rozwoju związa-nymi z wysoką jakością kapitału ludzkiego i rozwiniętą przedsiębiorczością.
Z drugiej strony znaczenie miała też wydajność pracy w przemyśle, co może świadczyć albo o zakończeniu procesów restrukturyzacji, albo o rozwoju nowych, bardziej kapitałochłonnych branż działalności produkcyjnej. Za słusznością tej dru-giej hipotezy do pewnego stopnia przemawia dodatnia korelacja między dynamiką rozwoju regionów a nakładami na cele badawczo–rozwojowe i wysokim odsetkiem pracujących w sekcji B+R. Należy jednak zauważyć, że w przypadku regionów po-zastołecznych nie można było stwierdzić tej ostatniej zależności. W ich przypadku pewne znaczenie miał natomiast stopień uprzemysłowienia wyrażony udziałem przemysłu w wartości dodanej brutto. Może to pośrednio potwierdzać pierwszą z części powyższej hipotezy o zaawansowaniu procesów restrukturyzacji w regio-nach przemysłowych, co wyrażało się przede wszystkim ograniczeniem zatrudnienia w przemyśle, ale przy zachowaniu jego udziału w wartości dodanej brutto. Interesu-jący jest również fakt, że o ile udział usług rynkowych w wartości dodanej brutto był istotnie skorelowany z poprawą pozycji regionu w ujęciu uwzględniającym re-giony stołeczne, o tyle w przypadku wyłączenia ich z analiz traci on znaczenie na rzecz udziału przemysłu w wartości dodanej brutto (choć na granicy istotności staty-stycznej).
Po trzecie pewne znaczenie dla poprawy pozycji regionów miała dobra sy-tuacja na rynku pracy wyrażająca się wysokim wskaźnikiem zatrudnienia oraz niską stopą bezrobocia rejestrowanego. Co interesujące – zwłaszcza w kontekście prowa-dzonych polityk rynku pracy – większe znaczenie miał poziom zatrudnienia, niż poziom bezrobocia. Ponadto w przypadku regionów pozastołecznych poziom bezro-bocia nie odgrywał istotnej roli, co wskazuje na większe znaczenie czynników
struk-turalnych. Wyraża się to m.in. negatywnym wpływem na dynamikę rozwojową du-żego znaczenie rolnictwa w gospodarce, co było jednak słabiej obserwowane po wyłączeniu z badań regionów stołecznych.
Podsumowując należy zauważyć, że w wymiarze uwzględniającym regiony stołeczne poziom PKB per capita miał istotne znaczenie przy wyjaśnianiu dynamiki rozwojowej, która skutkowała procesami dywergencji regionalnej. Natomiast po wyłączeniu regionów stołecznych widoczny był brak zdeterminowania relatywnej dynamiki rozwojowej wcześniejszym poziomem rozwoju, co może wskazywać na możliwość osiągania relatywnego sukcesu rozwojowego przez regiony o różnych charakterystykach strukturalnych.
Tab. 1. Współczynniki korelacji między zmianą relatywnego PKB per capita (kraj=100) w latach 2002–2006 a relatywnymi – stanem i zmianami wartości pozostałych zmiennych.
Źródło: opracowanie własne.
Wskaźnik (średnia krajowa = 100)
Stan 2002 r. Zmiana 2002–2006
N=190
Pracujący usługi rynkowe (%) 0,41 0,44 0,38 0,00 –0,01 0,00
Pracujący usługi nierynkowe Wydajność pracy przemysł i
budownictwo 0,38 0,34 0,26 0,39 0,44 0,48
Wydajność pracy usługi
rynkowe 0,10 0,03 –0,13 0,37 0,33 0,28
Wydajność pracy usługi
nierynkowe 0,18 0,25 0,15 0,34 0,29 0,28
Wskaźnik zatrudnienia (%) 0,31 0,36 0,34 0,12 0,09 0,05
Stopa bezrobocia
rejestro-wanego (%) –0,27 –0,24 –0,18 –0,19 –0,17 –0,17
Odsetek osób długotrwale
bezrobotnych –0,07 –0,09 –0,04 –0,10 –0,07 –0,07
Odsetek kobiet wśród
pracu-jących –0,15 –0,13 –0,15 –0,03 0,03 –0,01
Osoby fizyczne prowadzące
działalność gospodarczą 0,35 0,35 0,32 –0,15 –0,19 –0,25
siębiorstw per capita Liczba spółek z udziałem kapitału zagranicznego na 1000 mieszkańców
0,18 0,18 0,05 0,26 0,22 0,19
Nakłady na działalność B+R
per capita 0,27 0,26 0,15 –0,02 –0,02 –0,01
Odsetek zatrudnionych w
działalności B+R 0,22 0,20 0,06 –0,05 –0,08 –0,07
Odsetek ludności z
wykształ-ceniem wyższym 0,32 0,37 0,29 b.d. b.d. b.d.
Liczba studentów na 1000
mieszkańców 0,03 0,03 0,06 0,22 0,06 0,05
Liczba osób korzystających z
sieci wodociągowej (%) –0,02 –0,06 –0,11 –0,09 –0,07 –0,05
Liczba osób korzystających z
sieci kanalizacyjnej (%) 0,17 0,25 0,16 –0,02 –0,12 –0,09
Turyści korzystający z
nocle-gów na 1000 mieszkańców 0,10 0,13 0,07 0,09 0,07 0,06
Saldo migracji (%) 0,15 0,21 0,15 0,20 0,08 0,06
* pogrubiono współczynniki korelacji istotne statystycznie dla r > 0,2.
Należy jednocześnie pamiętać o tym, że ten relatywny sukces rozwojowy regionów wynikał nie tylko z ich charakterystyki w roku bazowym, ale również z zachodzących w nich przekształceń. Do najważniejszych czynników w ujęciu dy-namicznym wpływającymi na szybki wzrost PKB w porównaniu do średniej krajo-wej należał przede wszystkim spadek udziału usług publicznych w wartości dodanej brutto (oraz w mniejszym stopniu w zatrudnieniu), co połączone było z jednocze-snym wzrostem wydajności pracy w tym sektorze. Oznacza to a rebours rozwój sektorów usług rynkowych i działalności produkcyjnej, które są w większym stop-niu odpowiedzialne za konkurencyjność regionu wymiarze zewnętrznym. Potwier-dzeniem jest istotny wpływ na poprawę sytuacji regionów wzrostu wydajności pracy w tych sektorach (w przypadku przemysłu widoczny bardziej w regionach pozasto-łecznych, w przypadku usług rynkowych silniej w ujęciu uwzględniającym regiony stołeczne).
Jednocześnie, co dość interesujące, także spadek udziału usług rynkowych w WDB sprzyjał poprawie sytuacji badanych regionów. Można to jak się wydaje wiązać ze spadkiem znaczenia tzw. „usług prostych” (np. handel, naprawy, gospo-darka magazynowa i łączność, hotele i restauracje) w strukturze gospodarczej.
Wsparciem tej hipotezy może być negatywna zależność między relatywnym wzro-stem liczby przedsiębiorstw osób fizycznych a dynamiką rozwojową. Mogłoby to oznaczać, że wzrost liczby mikroprzedsiębiorstw w badanym okresie w większym stopniu dotyczył branż o niskiej wartości dodanej i bardziej wiązał się z konieczno-ścią (lub też możliwokonieczno-ścią skorzystania z pomocy władz publicznych), niż z chęcią wykorzystania rzeczywistych szans rynkowych. Zjawisko to wymaga jednak bar-dziej szczegółowych analiz przed sformułowaniem ostatecznych wniosków w tym zakresie.
Korzystnie na sukces rozwojowych na poziomie regionalnym wpływał rów-nież spadek liczby pracujących w rolnictwie, choć raczej nie na skutek znacznego wzrostu wydajności pracy w tym sektorze, ale w rezultacie wzmocnienia pozarolni-czych branż działalności. Świadczy o tym brak wpływu wzrostu wydajności pracy w tym sektorze na pozycje regionów. Jednocześnie w przypadku regionów pozasto-łeczny można było zauważyć słaby wpływ wzrostu znaczenia przemysłu w tworze-niu wartości dodanej brutto, co świadczyć może o tym, że w przynajmniej w niektó-rych regionach można było obserwować zjawisko ponownej reindustrializacji.
Należy również zauważyć, że poprawa sytuacji w porównaniu do średniej krajowej była charakterystyczna dla tych regionów, które były atrakcyjnie migracyj-nie, a przynajmniej nie doświadczały znaczącego odpływu ludności. Wśród czynni-ków sprzyjających poprawie sytuacji regionu można również wskazać wzrost liczby spółek z udziałem kapitału zagranicznego. Oba te czynniki wskazują na istotne zna-czenie czynników egzogenicznych w procesach rozwoju.